Johann Jacob Stübel an Thomasius [Annaberg], 26. August 1688

[Annaberg], 26. August 1688

faciunt, cum mihi ex animo benè nunqvam voluerint, occasione nocendi citiùs qvam

voluntate destituti. Sed tu,

Domine, mihi respiciendus maximè fuisti, nec in eam

opi-nionem inducendus, ac si calumniandi potiùs qvam obseqvendi tibi libidine qvicqvid

facerem hîc, fieret. Praetereà tritum illud in mentem venit, qvô amare proditionem, at

proditorem odisse jubemur:

³

Atqve haud immeritò timui, ne idem accideret mihi,

displicitura tibi nuncianti, qvod solet poculis, è qvibus cum injucundum aliqvod et

graveolens pharmacum hauserimus, nauseare ad ea ipsa non est novum. Sed interesse

mea putavi deniqve, haudqvaqvam committere, ut tibi negâsse aliqvid viderer, qvod te

velle cognoverim, qvi praeter illud, qvod praestitisti, gratum aliqvod officium, si

vale-res, exhibere mihi, gratissimum tibi fore significas. Audeo igitur absqve ulteriore

cunc-tatione profiteri, sed soli tibi ac uni, Zobelium de qvô praecipuè qvaeris

⁴

, ad classem

eorum pertinere, qvos pessimè habet institutum tuum, et qvi valdè metuunt, ne vulgaris

illa disputandi ratio et cum eâ scientia sua tota pessum eat. Qvum enim putet in se

sa-pientiae omnes atomos concurrisse, qvod seriò de nonnemine Arithmaeus

⁵

pronuntiat,

judicium suum de omnibus interponere atqve censuram agere consuevit: ac nescio

qvid non mearum rerum vel taxaverit palam vel clam arroserit. Peripatheticorum verò

ineptias tanti aestimat, ut in examine qvodam, me qverente, qvod necèsse sit ea doceri

â me in Logicâ, qvae parum congrua nôssem, affirmaverit publicè, si nihil aliud

Aris-toteles qvam Ὄργανον suum

⁶

composuisset, habituros jam omnes, cur grati Magistro

ingeniosissimo forent. Qvò faciliùs existimare potes crebram tui mentionem injici â

convenientibus nobis, illumqve laudes tuas, qvas de industriâ freqvent[em]

⁷

tam

invi-tum audire, ut qvi maximè: ferre hoc autem molestissime qvod

Kettnerus te magis

qvam Albertum admiretur.

⁸

Nam po[st]qvam jussus iste pagellas aliqvas ei misit

ser-monibus tuis doctissimis impletas (in qvibus deinde miniô se notasse nonnulla,

gloria-tus Zobel[ius] est, qvibus offensus fuerit;) et de te multa praedicavit hactenus

ali-qvoties: narravit ille mihi, epistolâ qvádam interrogâsse se [cur] de Alberto sileret tam

pertinaciter, ac nihil referret eo[rum] qvae hic ageret, reposuisse Kettnerum licentiùs,

Albertum se rarò adijsse, ac nisi matutinis horis scholas ejus obiret, indormiturum se

doctrinis: Qvod tam acerbum indignumqve sibi visum es[se] ut objurgârit non leniter

juvenilem incogitantiam atqve temeritatem[.] Vereri tamen Kettnerus eum cogitur,

cum qvo sangvinis ipsum propinqvitas copulavit, et qvem matris solicitudo Rectorem

studijs praeposuit:

⁹

utqve satisfaciat ille desiderio hujus et amicum eum habeat,

singu-lis ferè septimanis perscribit, qvae â te diss[e]rente inspersa fuère caeteris

ἀ

ξιο-μνημόνευτα

¹⁰

. Qvemadmodum nuper fecit, cum Pfeifferus pro rostris qvasi adversus

causam tuam perorasset,

¹¹

prolatis qvoqve Scripturae dictis, qvae te premeren[t] ubi

qvae coram auditoribus tuis postero die reposita fuissent â te omnia studiosè ac solicitè

commemoravit. Qvibus lectis Z. in secretius templi penetrale ad Collegas suos venit, et

facetè dixit[:] Qvam bellè cognatus meus

¹²

è sacrô Codice discit allegare orac[u]la! Et

illa Pfeifferi multò fortiora essè asseruit. Mirari a[li]qvis hîc posset, qvibus stimulis

Pfeifferus moveatur, qvod non patitur vera dici scribiqve, cum caeteri qvos propriùs ea

feriunt, tacentes ac dissimulantes dolorem suum aeqviùs tua ferre videantur. Ad

Zobe-lium ut revertar, de Ingeniô tuô Scoptico (da veniam verbo,) saepenumerò conqvestus

est, qvô ipsum aliqvando in pub[li]câ disputatione praeter modum exagitâsses,

¹³

et qvô

[Annaberg], 26. August 1688

fieret ut multos sine discrimine actorumqve praeprimis Collectores

¹⁴

in orbe literato lasci[vi]entis calami ferociâ peteres ac afficeres injuriâ: retulitqve te ipsi olim familia-rem â se monitum pridem:

¹⁵

Die Worte waren diese: Thümßgen, Thümßgen es wird einmahl wieder einer über dich kommen!

¹⁶

U. da ihm sein Vetter der junge Kettner neülich einen gruß überschrieben, u. von den hn. D. Thomasio mitang[ezogen]

¹⁷

er solle von ihme hn. M. Zob. gesagt haben, sie hätten wohl ehe

¹⁸

manch gut Gl[as] wein miteinander außgetruncken. Versezte er drauff: Er hätte geantwortet, wüste er ihme sonst nichts nachzurühmen, das könte auch bleiben. Venturum aliqvando qvi tibi paria rependeret. Cui qvoties respondi, honestius esse offendere rectiora docendos, qvam in errore tot incautos connivendo relinqvere, ac nescire me, cujus sanctior habenda ratio, Ejus qvi ut histrio Theologicus,

¹⁹

sicuti talem Erasmus vocat, errorum laqveis implica-ret juventutem et per avia circumduceimplica-ret, an qvi cavere omnia haec jubeimplica-ret, et regiam ostenderet ridens viam, instinctu haud dubie diviniore ac augustiore impulsus; reges-tum fuit ab eo: si vel maximè τὶ θεῖον

²⁰

subesse crediturus esset, se minùs posse, cum aliô planè ac severiore modo tam gravis momenti res suscipienda fuerit: Nec defuit hoc responsi: Si ex aliorum praescripto deberes agere, qvam multis distinctiunculis

²¹

opus futurum, qvam lepidè aliud ex aliô colligendum! Specie primâ qvidem jocosa esse tua et Sale Satyrico conspersa, qvae sapientiora essent apparitura non laboranti affectu et mentem perspicere volenti: mala qvoqve tam esse inveterata, ut levi spongiâ extergendo tolli neqveant. Qvale qvid regessi etiam illis, qvi subjecère, non esse hanc rationem loqvendi, qvâ Spiritus S. in emendandis hominibus utatur: et addidi: Nec Spi-ritum S. voces illas horrisonas barbarasqve ex Metaphysicâ strepere; Silenis Alcibi-adaeis libellos tuos esse similes, qvi sub ridiculo tectorio merum Numen clausistent.

²²

Longiores jam literae fiunt, qvam putaveram, et definerem hîc, nisi referendum aliqvid esset, qvod dissimilare neqveo. Ephorus noster Lehmannus vir eruditus sed naturae simplicioris est,

²³

qvi nimium qvandoqve in se permittit Zobelio, et delectatus mag-noperè tuis mensibus fuit, qvos etiam apportari sibi meâ operâ curavit, donec amatorijs illis de Aristotele offensus nonnihil fuit.

²⁴

Hic undâ sacrâ filiolum sibi natum ablui curaverat.

²⁵

Aderamus invitati nos hospites ad geniale convivium. Zobelius haerebat lateri meo: cum qvô statim de te ac inceptis tuis altercatio nata et in qvatuor ferè horas extracta. Nec poterit celari hoc factum, cum Annaebergae tum fuerit Zimmermannus Carpzovij Theologi vestri famulus,

²⁶

qvi non pauca contentionis ejus ex alijs audita memoravit. Reprehendit verò satis audacter Zobelius, qvi terminos qvasi veteres mu-tare, ac voces receptas semel, doctrinae causâ, sublatum irent. Aptiorem non potuit eligere locum, ubi causae serviret suae, et contra me concepta diu excluderet: ubi si me redderet iratiorem, impotentiae cujusdam suspectum faceret ac apud omnes Invisum.

Actum prae caeteris etiam de Origine vocis Pedaneorum:

²⁷

cui colloqvio se immiscens

alius suspicari se dixit,

²⁸

â pedibus Gamalielis,

²⁹

qvibus assiderent in scholis tyrones

derivari eam. Qvem cum risu et hoc responso excepi: Paulum sic oportere Pedaneorum

omnium dici Principem. Qvod irreligiosum et nefas foret. Caeterum placidâ dictione

compositoqve animo declinavi omne incommodum, et effeci, ut

³⁰

mutuos ejusmodi

sermones et Z. ipse condimenta coenarum appellaret, et se discere fateretur. Accessit

etiam non opinantem proximâ Mercurij die, simulandi dissimulandiqve artifex

callidis-[Annaberg], 26. August 1688

simus, qvibus praestigijs in Patribus et in plebe hîc regnum exercet, ac coenavit me-cum, uxore comite,

³¹

ac multò moderatior qvam unqvam aliàs apparuit, nec laudare te destitit ob exqvisitissimas dotes, qvas meliùs locari et in nobiliore materiâ exerceri optavit: Credo expiscari qvaedam voluit ex me, compertô eô ex salute â te impertitâ, qvod â te literas accepissem: Scripturum se qvoqve ad te professus est, et expositurum, qvae in te sibi non placerent, metuqve rigidioris poenae se hactenus retractum. Habes nihilominus commodam occ[a]sionem perstringendi hominem, ubi in Peilschmidio Apostatâ

³²

ex eô arg[uit] non sufficere illum certaminibus Theologicis ineundis propter ignorantia[m] vocabulorum, qvae terminos dicunt, et qvae inter eruditos freqven-t[e]rentur. Cui contrarium statuere tuus Julius videtur.

³³

Ac certè gav[i]suri hîc essent multi non mediocriter, qvos fastus ejus et ὑπόκρισις

³⁴

offendit, si censuram se dignam â te ferret: Nec aegriùs illi face[re] posses, qvam si scriberes epistolas ejus ob styli praestantiam Buch[ne]rianis

³⁵

non annumerandas indiguisse Latinitatis alicujus peri-tioris lim[atae.]

³⁶

De alijs non est, qvod multa commemorem, inter qvos indoctior licet Concionator Me-tallicus

³⁷

cum voluptate legit tua: facit Idem, qvi Te[rtii]

³⁸

Collegae apud nos munere fungitur,

³⁹

qvi saepe miratus est imple[ri]

⁴⁰

â te vota mea, qvae anteqvam publicare qvicqvam coepisti, familia[riter] garriendo cum ipso protuli. Reliqvi Scopum tuum prorsus non asseqvuntur. Et risi ego in sinu tacito, cum nonnulli, qvi audissent ex me narrari qvaedam de stellâ Magorum in puteum prolapsâ, de tributo imponendo singulis osculis, de alijs hujuscemodi facetijs

⁴¹

, ing[ens] desiderium conceperunt eosdem ha-bendi libros. Et jussi

⁴²

afferri eis rogatus: Qvos, cum nunc legant excedentia captum suum, et Philosophica tot tradita, qvorum nulla ipsis cognitio est, fermè impens[i] aeris poenitet. Plura jam non capit modus Epistolae. Suntqve dub[ia] mihi qvaedam orta circa Poëseos curam, et eruditi sermonis elegantiam et officia Discipulorum in Prae-ceptores suos ex Epicuro considerato Mensis Julij:

⁴³

Sed qvae in aliud tempus rejici consultius est. Iam ut finiam scriptionem, precor olim in te conveniat rectiùs, qvod de Melanchthone Camerarius tradit,

⁴⁴

cum illum

⁴⁵

id ait praestitisse, ut et veritas exqvi-reretur studiosiùs et ad hanc via apertior magisqve dire[cta] inqve, literarum ludis ratio institutionis minùs et inepta esset, et labori[osa.] Restitutam faciem esse qvandam ho-nestam disciplinae liberali, deformita[tem] qvibusdam maculis eluendo deletis: et ex spinis atqve salebris barbariae et argutiarum in planum et expeditum iter deductas ope-ras scholasticas, ut discipuli et comprehendere aliqvid intelligendo, et certas, firmas, illustres, utiles sententias oratione perspicuâ et non horridâ neqve absurdâ possint ex-ponere. Nec abscondo dolorem, qvi movetur in me, cum cogito, qvod qvae gratiam rei cumulatiorem efficere debebant, hôc majori subjecta invidiae sint, et idem ferè tu fa-tum experiaris, qvod temporum illorum fuisse docet Camerarius, qvibus inchoafa-tum et ad mediocrem altitudinem eductum aedificium non modò non absolvi aut sartum tec-tum praestari qvidam studuerint, sed in convellendo ac destruendo occupati fuisse vi-sos. DEus te servet Reipublicae bono, secundetqve conatus tuos, ac faciat, ut ego qvotannis festum celebrem ob Aristotelicam Philosophiam Theologiae finibus ejectam:

qvemadmodum Pomeranus Wittebergae

⁴⁶

ob translata in Germanicam lingvam

divi-niora scripta celebravit. Vale optimè ac me amare perge

[Annaberg], 26. August 1688

T. Nobilissimae Excellentiae

Im Dokument Christian Thomasius Briefwechsel Band 1: 1679–1692 (Seite 152-156)