• Keine Ergebnisse gefunden

THEOLOGISCHE SAMMELHANDSCHRIFT

Papier. 346 Bl. 210×148. Diözese Freising (?), 3. Viertel 15. Jh.

B: Wasserzeichen (liegen im Falz): Waage, Ochsenkopf mit zweikonturiger Stange und Blume. Lagen:

(VI–1)11 + VII25 + 8.VI121 + (VII–1)134 + 5.VI194 + VII208 + VI220 + VII234 + 8.VI330 + VIII346. Moderne Bleistiftfoliierung. Lagenmitte jeweils mit einem dünnen Pergamentstreifen verstärkt. Signakel an Bl. 99 und 259. Wurmfraß in den ersten Blättern. Einige Marginalien sind abgeschnitten. Rostflecken auf dem letzten Blatt.

S: 4 Hände, jeweils 3. Viertel 15. Jh.: 1) Spiegel VD, Schriftraum 168×110, durch Tintenlinien begrenzt, 28 Zeilen. Bastarda mit Schleifen; 2) Bl. 1v–11r, Schriftraum (163–182)×(124–126), durch Tintenli-nien begrenzt, 37–40 Zeilen Bastarda mit Schleifen; 3) Bl. 11v–317r, 344r–346v: Schriftraum (150–

174)×(105–122), links und rechts durch Tintenlinien begrenzt. Bl. 344v–346v entspricht der Schriftraum der Blattgröße. 35–42 Zeilen. Flüchtige, meist schleifenlose Bastarda; 4) Bl. 319r–343v:

Schriftraum (144–150)×(92–99) durch Tintenlinien begrenzt. 29–32 Zeilen. Sorgfältige Bastarda mit Schleifen.

A: Rote Auszeichnungsstriche, Unterstreichungen, Paragraphenzeichen und Überschriften. Bl. 259r–

317r teilweise rote Umrahmung der Überschriften. Bl. 339r–343v einzeilige Lombardinitialen. Zwei- bis fünfzeilige rote (selten schwarze) Perllombardinitialen. Bl. 8r–9r kreisrunde Federskizzen in schwarzer und roter Tinte.

E: Zeitnaher Halbledereinband. Rotes Leder über Holz. Auf dem VD ist auf das Holz vertikal die Aufschrift Sermones de tempore et de sanctis ac Heinricus de Hassia de peniten[cia] geschrieben. Auf dem Leder ein Aufkleber mit bereits verblasster Aufschrift. Das Leder ist entlang dem Falz zwischen dem VD und dem R vollständig durchgerissen, der untere und obere Teil des R ist teilweise abgeris-sen. Drei Doppelbünde. Zwischen die oberen beiden Doppelbünde auf dem R ist das Bibliotheksschild geklebt. Vor allem im VD Wurmfraß. Ursprünglich mit einer Schließe, diese ist aber bereits abgeris-sen. Auf dem HD noch Ansätze von zwei weiteren Lederschließen ohne Gegenstück auf dem VD, beide Bänder sind aber ebenfalls abgerissen.

G: Diese Hs. stammt wie die Kat.-Nrr. 18, 35 und 37 aus dem Besitz des Mattseer Kanonikers Magister Bernardus Schrecksmel de Peuerbach (Besitzvermerk Bl. 1r).; dieser hat sich am 13.10.1454 in Wien in der natio australium bei 4 gr. Inskriptionsgebühr immatrikuliert (MUW II,1, 1454 II1 A8), hatte die determinatio in Wien am 27.7.1456 (AFA 3, 12109), die inceptio in Wien am 29.3.1459 (AFA 3,

13

13204). Er starb laut Mattsee, Stiftsarchiv, Calendarium II, 11v am 30.11.1485, laut Calendarium III, 2r im Jänner 1500. Bl. 1r die alten Signaturen XIV und III T 2.

L: Spatzenegger 78.

1 (Spiegel VD) KOMPUTISTISCHE TAFEL mit dem Dies intervalli, dem Dies septuagesimae, dem Aureus numerus, den Litterae dominicales und der Jahreszahl von 1459–1486. Der Kalender ist mit einer Anleitung versehen.

Inc.: Si vis scire quolibet anno litteram dominicalem, aureum numerum, quo die imponen-da sit septuagesima … Expl.: … poni secundum ordinem in kalenimponen-dario… lerit vi lecon iung ge etc.

2 (1r) BESITZVERMERK in Rot: Schreckhsmel de Peuerbach. Bernardum memoret hoc quicum-que volumen (!). Mente roget tota explicet deus ut sua vota. Spruch Walther, Prov. 19391.

NOTIZ in Rot, teilweise unleserlich: Item notandum, quomodo anno quarto Georgius Weis-phach […] anno domini M CCCC 31 anno septimo kalendis Maii.

3 (1v–10v) IOHANNES DE GMUNDEN: CALENDARIUM ASTRONOMICUM (Hs. bei Zinner nicht genannt).

3.1 (1v–7r) FREISINGER KALENDARIUM mit den Festtagen, den Litterae feriarum, den Litterae signorum und dem Numerus dierum. In zwei Tabellen werden die zwei neunzehnjähri-gen Zyklen von 1458 (Primus ciclus coniunctionum oppositionum) und 1477 (Secundus ciclus coniunctionum oppositionum) mit den Horae und Minuta oppositionum bzw. den Horae und Minuta coniunctionum und dem jeweiligen Numerus aureus angezeigt (Klug 72 sind die Tabellen für den April als „II. Ciclus 1458“ und „III. Ciclus 1477“ abge-druckt).

Vierzeilige rote KL-Initialen. Sonntagsbuchstaben, jede dritte Spalte, jede zweite Spal-tenüberschrift sowie die Hochfeste in Rot. Mit Angabe der Anzahl der Tage des jewei-ligen Monats in Rot. Inc.: Ianuarius habet dies 31. Freisinger Festtage: Quirinus (24.3.), Dedicacio Frisingensis (2.5.), Translatio Servatii (7.6.), Translatio Quirini (16.6.), Translatio Arsacii (17.6.), Mamma (18.7.), Translatio Bathonis (31.7.), Nonnosus (2.9.), Lampertus ep. Frisingensis (19.9.), Leonhardus iunior (15.10.), Candidus (1.12.).

3.2 (7v–10r) KOMPUTISTISCHE ANWEISUNGEN.

(7v) Üb.: Pro coniunccione et opposicione solis et lune (TK 1456,11). Inc.: Ad sciendum per kalendarium precedens tempus coniunccionum et opposicionum solis et lune notandum

(7v) Üb.: Pro littera dominicali invenienda. Inc.: Si litteram dominicalem et numerum cicli solaris scire volueris, tunc ab annis domini imperfectis …

(8v) Aureus numerus. Inc.: Si scire volueris aureum numerum alicuius anni, tunc ab annis domini incompletis subtrahe 1438 annos, residuos vero annos …

(8r) Quinque festa mobilia. Inc.: Si vis scire quinque festa mobilia, scilicet septuagesimam, quadragesimam, pascha, dies rogacionum et penthecosten …

(9v) Intervallum. Inc.: Si vis scire intervallum, idest numerum septimanarum, que sunt a festo natalis domini, si ipsum fuerit die dominica vel a proxima dominica …

(9v) Signum lunae. Inc.: Si scire desideras, quocumque die anni in quo signo sit luna, tunc intra kalendarium precedens cum die mensis …

(10r) Tempus phlebotomiae (TK 41,7). Inc.: Ad habendum bonum tempus sive malum pro fleubothomia, notanda sunt proprietas scilicet signorum … Expl.: … omnia signa in anno, luna vero infra mensem etc. Sch.: 1458.

Mit Skizzen zum Aureus numerus, zu den Festa mobilia, mit einer Tabula intervalli und einer Tabula signorum lunae (ed. Klug 76f.).

Auch Kremsmünster, StiB, CC 78, 1r–8r.

Lit.: M Folkerts, Johannes von Gmunden, in: 2VL IV 630–631. – R. Klug, Johannes von Gmunden. Der Begründer der Himmelskunde auf deutschem Boden. SAW 222/4 (1943), bes. 71–78. – J. Mundy, John of Gmunden. Isis 34 (1942/1943), 196–205.

(8r) Skizze, unvollständig, Text durchgestrichen.

4 (11r) ADERLASSVERSE (Walther, Init. 10716).

5 (11v–95r) CONRADUS BART: AEQUIPOLLARIUS. 5.1 (11v) THEMATISCHES INHALTSVERZEICHNIS.

Inc.: Hystoria de David, quando peccavit et quare: Dominica prima in adventu domini … 5.2 (12r–95r) SERMONES.

(12r–v) Dnca I. adv. (Schneyer WW 219). Inc.: Egredietur dominus de loco sancto suo … (Is 26,11). Per ista verba Ysaie prophete possumus notare quintuplicem adventum domini.

Primus adventus … Expl.: … bonis et iustis applauditur dicendo eis: Venite benedicti.

(12v–13v) Dnca II. adv. (Schneyer WW 234). Inc.: Erunt signa in sole et luna … (Lc 21,25).

Cum dominus noster Ihesus Christus fuit in mundo, tunc dixit discipulis suis multa ventu-ra … Expl.: … in quo die eorum sevicies punietur animeque virtus corroboventu-ratur.

(13v–15r) Dnca III. adv. Inc.: Cum audisset Iohannes in vinculis … (Mt 11,2). Cum Iohannes in carcere fuit et intellexit, quod Herodes eum occidere vellet, quia prohibuit eum

… Expl.: … quia in inferno momentum videtur esse mille anni per amaritudinem penorum.

(15v) Dnca IV. adv. Inc.: Miserunt Iudei a Ierosolemis … (Io 1,19). In isto ewangelio ostenditur nobis, quam humilis sanctus Iohannes waptista fuerit. Cum enim tam sanctus fuit …

(16r) Dnca infra nat. dni. Inc.: Erat Ioseph et Maria Ihesum mirantes … (Lc 2,33). Om-nes scimus et edicimus, quod dominus noster natus est de pura virgine Maria …

(17v) Dnca post oct. epiph. Inc.: Cum factus esset Ihesus annorum duodecim … (Lc 2,42).

Conswetudo Iudeorum fuit, quod in anno duodecimo festivitates summas celebraverunt … (18v) Dnca II. Inc.: Nuptiae factae sunt in Chana Galilee … (Io 2,1). Dominus noster Ihesus Christus signa fecit. Huius ratio est vera, quia per hoc voluit fidem katholicam … (19v) Dnca III. Inc.: Cum descendisset Ihesus de monte … (Mt 8,1). Quod dominus noster Ihesus Christus descendit de monte, hoc significat, quod de altissimo descendit …

(20v) Dnca IV. Inc.: Ascendens Ihesus in naviculam … (Mt 8,23). Ista navis, in quam dominus venit, significat sanctam ecclesiam, que in principio parva navis erat, quia tunc pauci …

(21v) Dnca in septuagesima. Inc.: Simile est regnum celorum homini patrifamilias … (Mt 20,1). Paterfamilias significat dominum Ihesum Christum, qui omnes homines habet in sua postestate, quia ipse creavit nos …

(22v–23r) s. u. Nr. 6 und 7.

(23r) Dnca in quinquagesima. Inc.: Assumpsit Ihesus duodecim discipulos … (Lc 18,31).

Iste cecus significat genus humanum, quod in paradyso perdidit divinam lucem … (24r) Dnca in sexagesima. Inc.: Cum turba plurima conveniret … (Lc 8,4). Sufficienter patet in textu ewangelii, sed ulterius notandum, quod semen est verbum dei …

(26r) Dnca I. in quadragesima. Inc.: Ductus est Ihesus in desertum … (Mt 4,1). Dominus noster Ihesus Christus, quando fuit baptizatus, tunc ductus est a spiritu sancto in deser-tum …

(27r) Dnca II. in quadragesima. Inc.: Egressus Ihesus secessit … (Mt 15,21). Iste due civitates, scilicet Tyrus et Sidon in mari posite sunt et interpretatur Tyrus angustia …

(28v) Dnca III. in quadragesima. Inc.: Erat Ihesus eiciens … (Lc 11,14). Animadverten-dum, quid valuerit ei Christo hoc miserum corpus, nichil (?), sed pius dominus qui nullum …

(29v) Dnca IV. in quadragesima. Inc.: Abiit Ihesus trans mare Galilee … (Io 6,1). Se-cundum quod scribunt doctores dicentes, quoniam sic est quod observamus quadragesimam … (31v) Dnca in passione. Inc.: Quis ex vobis arguet me de peccato … (Io 8,46). In isto ewangelio consideremus magnam pacienciam Christi, quia Iudei aperte inhonoraverunt … (33r) Dnca palmarum. Inc.: Cum apropinquasset Ihesus Ieresolimis … (Mt 21,1). Scien-dum dominus noster Ihesus Christus cum magnis laudibus populorum in Ierusalem … (35v) Pascha. Inc.: Maria Magdalena et Maria Iacobi et Salomee … (Mc 16,1). Istius evangelii Maria Magdalena, idest Maria Magdaleni vel de quodam castello Magdalon … (36r) Pascha. Inc.: Oportet te filii gaudere, quia frater tuus mortuus est … (Lc 15,32).

Karissimi, verba ista cum dulcedine plena sunt gaudia et bene conveniunt hodierna die … (37v) Dnca I. post pascha. Inc.: Cum esset sero die illa sabbatorum … (Io 20,19). Evan-gelium dicit \una sabbatorum’. Hoc fuit die dominico, in quo resurrexit dominus … (39r) Dnca II. post pascha. Inc.: Ego sum pastor bonus … (Io 10,11). Secundum scrip-turam doctorum deus in principio creacionis sue creavit angelos in celo …

(40v) Dnca III. post pascha. Inc.: Modicum et iam non videbitis … (Io 16,16). Hec do-minica est media inter pasca et ascensionem et ideo ewangelium dicit de morte Christi … (41v) Dnca IV. post pascha. Inc.: Vado ad eum qui me misit … (Io 7,33). Dominus noster Ihesus Christus, quando aliquid opus facturus erat amicis suis, tunc predixit …

(42v) Dies rogationum. Inc.: Amen, amen dico vobis: Si quid petieritis … (Io 16,23). Pro exposicione istius primo dicendum, ex quo anno a die presenti usque ad ascensionem … (45r) Dnca infra asc. Inc.: Cum venerit paraclitus, quem ego mitto … (Io 15,26). Dominus noster Ihesus Christus quando cenavit cum discipulis suis, predixit eis mortem …

(46v) Pentecoste. Inc.: Si quis diligit me, sermonem meum … (Io 14,23). Dominus noster Ihesus Christus dicit nobis: Si quis eum diligit, quod et mandata eius servat …

(49r) Trinitas. Inc.: Erat homo ex Phariseis … (Io 3,1). Circa exposicionem huius ewan-gelii, quo ad intellectum simplicium est sciendum, quod hodierna die …

(51r) Dnca II. post pent. Inc.: Homo quidam erat dives et induebatur … (Lc 16,19). Cum quadam vice predicatorem (!) Ihesus vidit in populo quosdam Phariseos, qui erant avari … (52v) Dnca III. Inc.: Homo quidam fecit cenam magnam … (Lc 14,16). Dominus noster Ihesus Christus, qui in mundum venit peccatores salvos facere, quam diu fuit in mundo … (54r) Dnca IV. Inc.: Erant appropinquantes ad Ihesum … (Lc 15,1). Quando dominus noster Ihesus Christus in hoc mundo fuit, nemo in peccatis tam inmundus fuit …

(57r) Dnca V. Inc.: Estote misericordes … (Lc 6,36). Presens ewangelium continet quandam predicationem, quam fecit Christus discipulis suis, ita quod in presenti ewangelio … (58v) Dnca VI. Inc.: Cum turbe irruerent ad Ihesum … (Lc 5,1). Mare iuxta quod Ihesus significat seculum, id quod prope est in fluctibus, quia quam diu hic …

(61r) Dnca VII. Inc.: Amen dico vobis, quia nisi habundaverit … (Mt 5,20). In isto ewan-gelio dominus noster Ihesus Christus dixit ad discipulos suos: Si eorum iusticia non es-set …

(63r) Dnca VIII. Inc.: Cum turba multa esset cum Ihesu … (Mc 8,1). Presens ewangelium narrat unum miraculum de conviviis temporalibus, quia dominus fecit duo convivia … (64r) Dnca IX. Inc.: Attendite a falsis prophetis … (Mt 7,15). Notandum quod ad com-mendacionem huius ewangelii duo sunt genera hominum, cum quibus familiariter conver-sari …

(66r) Dnca X. Inc.: Homo quidam erat dives, qui habebat villicum … (Lc 16,1). Secundum dicta phylosophorum quilibet debet habere unum amicum et unum inimicum …

(67v) Dnca XI. Inc.: Cum appropinquaret Ihesus Ierosolimis … (Lc 19,41). Dominus noster Ihesus Christus, quando appropinquavit civitati Ierusalem et antequam ingredere-tur …

(70r) Dnca XII. Inc.: Dixit dominus Ihesus ad quosdam, qui in se confidebant … (Lc 18,9).

Circa quod nota, quod sicut dicitur in Scolastica hystoria Pharisey dicuntur quasi divisi … (71r) Dnca XIII. Inc.: Exiens Ihesus de finibus Tyri … (Mc 7,31). Dominus noster Ihesus Christus volens ostendere peccatoribus, in quanta dum vivunt sunt miseria …

(72v) Dnca XIV. Inc.: Beati oculi qui vident … (Lc 10,23). Dominus noster Ihesus Chri-stus, qui vocavit apostolos ad magnam paupertatem, ad graves tribulaciones …

(74r) Dnca XV. Inc.: Cum iret Ihesus in Ierusalem … (Lc 17,11). In hoc ewangelio per-sona quorundam leprosorum, quos dominus curavit, humilis nobis designatur …

(75r) Dnca XVI. Inc.: Nemo potest duobus dominis servire … (Lc 16,13). Circa exposi-cionem presentis ewangelii notandum, quod servicio dei nihil est homini magis necessari-um …

(77r) Dnca XVII. Inc.: Erat Ihesus in civitate, que vocatur Naym … (Lc 7,11). Circa quam nota, quod cum dominus noster Ihesus Christus predicasset in Capharnaum civitate … (78v) Dnca XVIII. Inc.: Cum intrasset Ihesus in domum … (Lc 14,1). Sciendum, quod eo tempore, quo Christus predicabat in Ierusalem et miracula faciebat, erant ibi quidam … (80v) Dnca XIX. Inc.: Accesserunt ad Ihesum Pharisei et interrogavit … (Mt 22,35).

Circa exposicionem huius ewangelii notandum, quod cum Ihesus imposuisset ipsis Sadu-ceis …

(82v) Dnca XX. Inc.: Ascendens Ihesus in naviculam … (Mt 9,1). Dominus noster Ihesus Christus, quando cum discipulis suis erat iuxta mare Galilee, ecce duo homines …

(84r) Dnca XXI. Inc.: Simile est regnum celorum homini regi, qui fecit nupcias … (Mt 22,2). Dominus noster Ihesus Christus, cum longo tempore predicasset Iudeis nec posset eos …

(86r) Dnca XXII. Inc.: Erat quidam regulus, cuius filius … (Io 4,46). Circa quam not-andum, quod sicut dicit Theophilus: Iste rex non credidit pleniter, sed ex parte, ideo dicit … (88v–91r) Dnca XXIII. Inc.: Simile est regnum celorum homini regi, qui voluit rationem

… (Mt 18,23). Iste rex dominus noster Ihesus Christus ostendit nobis duo: Primo subsidia cuiusdam regis … Expl.: … unum maius torquetur, de hoc habes in compendio theologice virtutis.

(91r–93v) Dnca XXIV. Inc.: Abeuntes Pharisei consilium inierunt … (Mt 22,15). In populo Iudeorum maiores inimici et persecutores, quos Christus habuit, fuerunt Pharisei

… Expl.: … omni thesauro celi eterne et nobis prestare dignetur etc.

(93v–95r) Dnca XXV. Inc.: Loquente Ihesu ad turbas: Ecce princeps unus … (Mt 9,18).

In hoc ewangelio dominus noster Ihesus Christus docuit turbas, ut bene facerent et peccatum

… Expl.: … ex suo pondere trahit ad aliud peccatum et pro consequens in infernum. Sch.:

Deo gracias.

Auch Kremsmünster, StiB, CC 43, 217ra–263va mit häufig abweichendem Inc. Die Predigten sind jeweils in zwei Teile geteilt, die Exposicio, in der der Inhalt des Evan-geliums wiedergegeben ist, und die Glosa, in der dieser interpretiert wird.

Lit.: H. D. Oppel, Bart, Konrad, in: 2VL I 606–608 (ohne diese Hs.).

(25v) leer.

6 (22v–23r) NOTADESEXAETATIBUSMUNDI.

Üb.: Circa predicta nota sex etates mundi. Inc.: Prima etas ab Adam usque ad Noee, in qua facta sunt hec: Mulier de costa Adae formatur. Lucifer de celo truditur … Expl.: … durabit a die iudicii in sempiternum. Amen.

7 (23r) NOTADEDISTANTIAPLANETARUM.

Üb.: Nota secundum geometricos distancia planetarum. Inc.: Primus planetarum et infi-mus est luna, que inter omnes planetas proxiinfi-mus est ad terram … Expl.: … item de Sa-turno usque ad firmamentum 36 milia.

8 (95v–98r) CONFESSIONALE.

Üb.: Confessio coram sacerdote peccatorum certissima declaracio. Septem peccata mortalia.

Inc.: Superbia: Si sprevisti aliquem in corde tuo propter proprietatem vel infirmitatem, si reputasti … Expl.: … non bene credens hostes mortale peccatum ac retinentes.

Anhand von Beispielen werden die septem peccata mortalia, Vergehen gegen die decem precepta, Sünden durch die quinque sensus, Unterlassung der sex opera misericordie und der spiritualia opera misericordie, Vergehen gegen die septem sacramenta und die octo beatitudines, die novem peccata aliena, die peccata in ipsum sanctum erklärt.

(98v) leer.

9 (99r–134v) KOMMENTARZU PRUDENTIUS: TITULIHISTORIARUMSIVE DITTOCHAEON.

Üb.: Incipiunt historie biblice … Inc.: Omnium rerum cognicionem cognicio dei excellenter precellit. Et ut istam cognicionem divinorum melius habere possimus … Expl.: … qui hunc librum composuit, quia tria nomina sortitur, videlicet Prudentius, Aureolus et Clemens, ergo gracia ipsi deo referatur in secula seculorum. Amen.

Vom kommentierten Text (Ed. CC 126, 390–400. – CPL 1444. RB 7012) werden ledig-lich die Lemmata angegeben.

Auch Innsbruck, ULBT, Cod.71, 120ra–150vb.

(135r–v) leer.

10 (136r–232v) SERMONESDESANCTISVARII.

(136r–138r) IOHANNESDE S. GEMINIANO: Andreas (Schneyer III 746, Nr. 298). Inc.: Am-bulans Ihesus iuxta mare Galilee … (Mt 4,18). Omnis sapiens artifex, quando invenit materiam vel personam congruam sive utilem sue intencioni … Expl.: … primo ad suam graciam, deinde ad suam gloriam, ad quam nos perducat Ihesus Christus.

(138r–139v) IOHANNESDE S. GEMINIANO: Andreas (Schneyer III 746, Nr. 299). Inc.: At illi continuo relictis retibus secuti … (Mt 4,20). Natura impellit, racio dictat et inducit ius, quem concedit, quod relinquitur id quod est minus, ut habeat plus … Expl.: … quam est excellenter exaltatus in gloria, ad quam etc.

(139v–141v) IOHANNES CONTRACTUS: Nicolaus (Schneyer III 440, Nr. 89). Inc.: Quasi oliva pullulans et quasi cypressus … (Sir 50,11). Verba ista exponi possunt a beato Nicolao, qui commendatur hic a quattuor. Primo ab affectu miseracionis … Expl.: … ubi dominum laudabit et cum eo sine fine gaudebit.

(141v) Conceptio BMV. Inc.: Aufer rubeginem de argento … (Prv 25,4). In his verbis duo notantur. Primo in peccatis concepcio, cum dicit: Aufer rubeginem …

(142v) Conceptio BMV. Inc.: Que est ista, que progreditur quasi aurora … (Ct 6,9). Hec verba bene competunt concepcioni beate virginis Marie, quam hodie celebramus, quam ta-men olim …

(145r) IOHANNESDE S. GEMINIANO: Conceptio BMV (Schneyer III 749, Nr. 342).

(147r) Annuntiatio BMV. Inc.: Missus est angelus Gabriel … (Lc 1,28). Circa istam mis-sionem sew descenmis-sionem sunt plura notanda, scilicet tempus quando descendit … (149v) IOHANNESDE S. GEMINIANO: Thomas (Schneyer III 746,304). – (152r) IOHANNES

DE S. GEMINIANO: Stephanus (Schneyer III 747, Nr. 306). – (152v) IOHANNESDE S. GE

-MINIANO: Iohannes ev. (Schneyer III 747, Nr. 308). – (153v) PETRUS AUREOLI: Iohannes

ev. (Schneyer IV 591, Nr. 11). – (157r) Paulus (Schneyer VII 293, Nr. 30). – (158r) IO

-HANNES CONTRACTUS: Matthias (Schneyer III 440, Nr. 99). – (160v) Georgius (Schneyer VII 294, Nr. 58). – (162r) Marcus (Schneyer VII 294, Nr. 59).

(163r) Philippus et Iacobus (vgl. Schneyer VII 295, Nr. 62). Inc.: Si autem abiero et preparavero vobis locum … (Io 14,3). Et legitur de istis beatis apostolis, scilicet Iacobo et Phylippo, in quibus verbis Christus promittit eis …

(164v) IOHANNESA S. GEMINIANO: Inventio crucis (Schneyer III 750, Nr. 357). – (167v) IOHANNESA S. GEMINIANO: Nativitas Iohannis bapt. (Schneyer III 751, Nr. 369). – (171r) IOHANNESA S. GEMINIANO: Nativitas Iohannis bapt. (Schneyer III 751, Nr. 370).

(174v) Iohannes bapt. Inc.: Erit enim magnus coram domino … (Lc 1,15). Gabriel nunc-cians ortum precursoris tria fecit: Primo Zachariam timentem confortavit, ubi dicit … (177v) IOHANNESA S. GEMINIANO: Petrus et Paulus (Schneyer III 752, Nr. 373). – (180v) IOHANNES CONTRACTUS: Petrus et Paulus (Schneyer III 441, Nr. 112).

(183r) Udalricus. Inc.: Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis … (Sir 44,16). Notandum, quod quinque sunt virtutes, que faciunt vitam hominis placere deo. Prima est maturacio corporis …

(183r) IOHANNES A S. GEMINIANO: Margaretha (Schneyer III 752, Nr. 375). – (186r) BERTHOLDUSDE RATISBONA: Margaretha (Schneyer I 484, Nr. 157).

(186v) Maria Magdalena (vgl. Schneyer III 441, Nr. 115). Inc.: In me ancilla sua fecit misericordiam magnam … (Idt 13,18). Verba ista congrue potatur (!) dicere beata Maria Magdalene, cum qua deus misericorditer operatus est …

(188v) IOHANNES CONTRACTUS: Iacobus et Iohannes (Schneyer III 441, Nr. 116). – (191r) Laurentius (Schneyer VII 297, Nr. 97). – (192v) Assumptio BMV (Schneyer VII 297, Nr. 102). – (194v) UDALRICUSDE WINDBERG: Assumptio BMV (Schneyer-Hödl Nr. 103).

– (197v) IOHANNES CONTRACTUS: Bartholomaeus (Schneyer III 442, Nr. 122). – (199v) Augustinus (Schneyer VII 297, Nr. 105).

(200v) Nativitas BMV. Inc.: Domum, quam edifficare cupio, magna est … (I Paral 22,5).

Spiritus sanctus describit nativitatem beate virginis Marie in hiis verbis per os sapientis, quia dicit …

(202r) Nativitas BMV (Schneyer VII 298, Nr. 109). – (203v) IOHANNES CONTRACTUS: Exaltatio crucis (Schneyer III 442, Nr. 125). – (205v) Exaltatio crucis (Schneyer VII 112, Nr. 15). – (207r) IOHANNES CONTRACTUS: Matthaeus (Schneyer III 442, Nr. 126). – (208v) IOHANNES CONTRACTUS: Michael arch. (Schneyer III 442, Nr. 127). – (210v) IO

-HANNES CONTRACTUS: Simon et Iudas (Schneyer III 442, Nr. 128).

(212r) Omnes sancti. Inc.: Nimis honorati sunt amici tui … (Ps 138,17). In hiis verbis gloria omnium sanctorum describitur per duo, scilicet per honoris immensitatem … (213r) IOHANNESA S. GEMINIANO: Omnes sancti (Schneyer III 756, Nr. 421).

(216r) Commemoratio animarum. Inc.: Flete cum flentibus … (Rm 12,15). Sicut dies hesterna instituta est, ut cum sanctis gaudeamus et pro gloria eorum sempiterna graciarum acciones …

(219v) IOHANNESA S. GEMINIANO: Commemoratio animarum (Schneyer III 756, Nr. 424).

– (221v) Commemoratio animarum (Schneyer IX 535, Nr. 59). – (223v) BERTHOLDUS

DE RATISBONA: Commemoratio animarum (Schneyer I 479, Nr. 77).

(226r–227v) Elisabeth (Schneyer IX 897, Nr. 158). Inc.: Ora pro nobis, quoniam mulier sancta es … (Idt 8,29). Verba ista possunt summi ad commendacionem beate Elyzabeth et secundum hoc sunt verba fidelium … Expl.: … nobis ostendit post hanc vitam Ihesus Christus dominus noster etc.

(227v–230r) Catharina (Schneyer VI 68, Nr. 95). Inc.: Multe filie aggregaverunt divicias

… (Prv 31,29). Alie sancte virgines, que fuerunt filie dei per adoptionem multas spirituales

acquisierunt divicias … Expl.: … ergo bene et congrue de ea dici possunt verba in thema-te preassumpta, scilicet ‘multhema-te filie’.

(230r–232v) IOHANNES A S. GEMINIANO: Purificatio BMV (Schneyer III 748, Nr. 328).

Inc.: Statim veniet ad templum sanctum suum … (Mal 3,1). Quando aliquem exspectamus, oportet quod sciamus tempus, quando venturus est, ut possimus nos preparare … Expl.:

… faciem eius semper. Rogemus ergo deum, ut graciamus eum, tum perseveramus (!) et inveniamus eum hic in gratia et in futuro in gloria. Amen.

(233r–234v) leer.

11 (233r–245r) VITASANCTI CORBINIANI (Ed. AASS Sept. III 281–295. – BHL 1948).

Üb.: Hic incipit vita et actus beati Corbiniani confessoris et pontificis. Inc. prol.: Cum cupimus ad edifficacionem audiencium vitam beati Corbiniani stilo brevissimo explicare

… Inc.: Quoniam isdem venerandus dei famulus Corbinianus ortus fuerat ex regione Mi-litonense … Expl.: … opem confert iugiter sanitatis, prestante et miserante domino nostro Ihesu Christo, qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per eterna secula seculorum.

Vorliegende Vita ist wohl eine Bearbeitung der von Arbeo Frisingensis verfassten Vita Corbiniani (MGH SS rer. Germ. XIII [1920], 188–232). – Auch Kremsmünster, StiB, CC 7, 137r–166v.

(245v–246v) leer.

12 (247r–253v) MEGINFREDUS MAGEDEBURGENSIS: VITA SANCTI EMERAMI (AASS Sept. VI 488–494. – PL 141, 971D–986A. – BHL 2540 [ohne Prolog]).

12.1 (247r) INHALTSVERZEICHNIS.

Inc.: Quomodo beatus Emmeramus apud Pictavim nutritus ac litteris eruditus … 12.2 (247v–253v) TEXT.

Inc.: Est in Aquitonie (!) partibus urbs virorum illustrium, titulus celeberrimus nomine Pictavis, in qua beatus Emerammus … Expl.: … votorum fructibus viguit, set si numera-ri debent, numeratis industnumera-riam premerent.

Lit.: F. J. Worstbrock, Meginfried von Magdeburg, in: 2VL VI 303–306 (ohne diese Hs.).

(254r–258v) leer.

13 (259r–270r) HIERONYMUS POSSER: SERMONESVARII.

(259r–v) Dedicatio ecclesiae (Schneyer-Hödl Nr. 182). Inc.: Vos estis templum dei et spiritus dei … (I Cor 3,16). Per templum potest intelligi quilibet bonus Christianus, in quo Christus habitat per suam graciam … Expl.: … ad nupcias celestis curie mutare, quod ipse prestare dignetur, qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat. Amen.

(259v–260v) Dedicatio ecclesiae (Nr. 183). Inc.: Vidi civitatem sanctam Ierusalem … (Apc 21,2). Hec civitas significat universalem ecclesiam, idest congregacionem omnium iustorum hominum … Expl.: … inveniet hec pascua et gaudium celestis regni, quod ipse vobis pre-stare dignetur.

(260v) Dedicatio ecclesiae (Nr. 184). Inc.: Terribilis est locus iste … (Gn 28,17). Iste locus, idest hec ecclesia est terribilis, idest horribilis. Primo demonibus propter huius loci dedica-cionem … Expl.: … dona suarum graciarum nobis transmittere, quod nobis dignetur etc.

(260v) Dedicatio ecclesiae (Nr. 185). – (261v) Dedicatio ecclesiae (Schneyer VIII 568, Nr. 86).

(263v–266v) Pater noster (Schneyer-Hödl Nr. 186). Inc.: Pater noster … (Mt 6,9). Hec oracio habet duas partes. In prima petitur pro bonis obtinendis, in secunda pro malis

re-movendis … Expl.: … in agone mortis, per culpe veniam et post hanc vitam per eternam gloriam, quod ipse prestare etc.

(266v–268r) Symbolum. Inc.: Credo in unum deum patrem etc. Hec doctrina dicitur sym-bolum apostolorum. Symsym-bolum autem grece … Expl.: … iudicaturi simus sententiam, quam dabit pro bonis dicens: Venite benedicti patris mei.

(268v–270r) Dedicatio ecclesiae (Schneyer-Hödl Nr. 181). Inc.: Domus mea domus ora-tionis vocabitur … (Mt 21,13). In verbis propositis docet nos dominus, ubi sit orandum, cum dicit: Domus mea domus oracionis vocabitur … Expl.: … quando videmus diversorum genera penorum, quas effugere non valemus etc. Auch Kat.-Nr. 40, 212va.

(270v) leer.

14 (271r–317r) ANTONIUS AZARODE PARMA: SERMONESDETEMPORE (Schneyer I 290–300).

(271r–272v) Vig. nat. dni (Nr. 7). Inc.: Cum esset desponsata … (Mt 1,18). Quia die crastina sumus celebraturi nativitatem Christi, qua secundum humanitatem natus est de utero virginis … Expl.: … quod a peccatis omnibus liberemur et celestem vitam obtineamus etc.

(272v–275r) Nat. dni (Nr. 8). Inc.: Exiit edictum a Cesare … (Lc 2,1). Notandum est, quod nativitas Christi secundum Ewsebium Cesariensem quinque milibus et ducentis annis

… Expl.: … unus deus cum patre et spiritu sancto per omnia secula seculorum.

(275r–276v) Nat. dni (Nr. 9). Inc.: In principio erat verbum … (Io 1,1). In hoc ewangelio tria sunt nobis consideranda. Primo, quomodo deus pater ab eterno filium genuit … Expl.:

… hic per graciam et tandem per gloriam, ad quam nos perducere dignetur. Amen.

(277r) Nat. dni (Nr. 10). – (278r) Circumcisio dni (Nr. 12). – (279r) Circumcisio dni (Nr. 13). – (280r) Epiphania (Nr. 14). – (282v) Epiphania (Nr. 15). – (283v) Dnca pal-marum (Nr. 67). – (284v) IACOBUS A VORAGINE: Dnca palmarum (Schneyer III 225, Nr. 58).

(286v) Cena dni. Inc.: Convenientibus vobis in unum … (I Cor 11,20). Ex quo hodie est festum dominice cene, in quo Christus instituit sacramentum sui sanctissimi corporis et snaguinis …

(287v) Cena dni (Nr. 70).

(289r) Cena dni. Inc.: Homo quidam fecit cenam magnam … (Lc 14,16). Hec verba possunt accipi de Christo et de sacramento corporis eius. Hoc sacramentum dicitur cena magna … (294r) Cena dni. Inc.: Exemplum enim dedi vobis … (Io 13,15). Quoniam hac nocte cele-bramus maximam humilitatem Christi, quoniam dignatus est lavare pedes discipulorum … (295r) Parasceve. Inc.: In mortuum produc lacrimas … (Sir 38,16). Quis est hic, super quem plorabimus et lacrimas producere movemur? Christus filius dei unicus, qui hodie passus …

(298r) Parasceve (vgl. Schneyer VII 605, Nr. 22). Inc.: Ihesus clamans voce magna … (Mt 27,50). De morte Christi quattuor sunt consideranda. Primo cur dominus pocius per lignum quam per aliam mortem mori voluit …

(299v) Dnca resurrectionis dni (Nr. 74). – (300r) Dnca resurrectionis dni (Nr. 75).

(302v) Dnca resurrectionis dni. Inc.: Christus resurgens ex mortuis iam non moritur … (Rm 6,9). Resurrectionis tempus, quod durat a pasca usque ad octavas pentecostis vocatur tempus reconciliacionis …

(304r) Ascensio dni (Nr. 87). – (306r) Ascensio dni (Nr. 88). – (307v) Pentecoste (Nr. 90).

– (310r) Pentecoste (Nr. 91).

(311v–314r) Pentecoste (Nr. 92). Inc.: Spiritus sanctus hodie, ut testatur Actuum sacra hystoria, missus est. Circa cuius missionem octo consideranda sunt … Expl.: … significat absolucionem criminum, que fit per graciam spiritus sancti. Amen.

(314r–315r) Trinitas (Nr. 93). Inc.: Gracia domini nostri Ihesu Christi … (II Cor 13,13).

Hec verba dicit apostolus de sancta trinitate, cuius hodie festivitatem celebramus et prius-quam de sancta trinitate … Expl.: … creando, recreando, redimendo, illuminando, prius-quam et nobis faciat eternam salutem dando, quod ipsa prestare dignetur.

(315r–317r) Trinitas (Nr. 94). Inc.: Erat homo ex Phariseis Nycodemus nomine … (Io 3,1).

Hodie agimus festum sancte trinitatis et licet dominus deus sit unus in substancia et maies-tate, tamen est trinus in personis … Expl.: … nec servo parcet. De quo laudetur sancta trinitas in secula seculorum. Amen.

Es sind nur die Festtage berücksichtigt.

Lit.: A. L. Redigonda, Antonio d’Azario, in: DBI III 537b–538b.

(317v–318v) leer.

15 (319r–338v) HENRICUSDE LANGENSTEIN: DECONFESSIONE (Hohmann 229. Schulte GQ II 433. Madre 336,23. Bloomfield 1014).

Inc.: Tibi dabo claves regni celorum … (Mt 16,11). Ubi bum (!) hoc cuilibet dicit confesso-ri, qui absolvendi habet potestatem confitentem a peccatis … Expl.: … et est vagans non revocatam (!), quo ad scripta licet bene, quomodo ad quedam alia. Explicit tractatus bonus de confessione magistri Heinrici de Hassia doctoris sacre pagine.

Lit.: Michaud-Quantin 77f. – Heilig 154–160.

16 (339r–343v) BUSSVORSCHRIFTEN.

Üb.: Item nota bonum et utilem tractatum, quem docet nos magister Iohannes in sua

Üb.: Item nota bonum et utilem tractatum, quem docet nos magister Iohannes in sua