• Keine Ergebnisse gefunden

ALBERTUS ENGELSCHALK DE STRAUBING

Papier. 509 Bl. 293×219. Bayern/Österreich, Mitte 15. Jh.

B: Wasserzeichen: Dreiberg (Piccard XVI/IV 1281: 1432, 1433), Waage (Piccard V/I 52: 1446), Ochsen-kopf (nicht in den Repertorien nachgewiesen), OchsenOchsen-kopf (ähnlich Piccard II/XII 428), OchsenOchsen-kopf (Typ Piccard II/XII 194). Lagen: VIIXIV+ 40.VI480 + (VIII–1)496. Reklamanten nur bis Bl. 96, danach meist abgeschnitten. Lagenblattzählung nur innerhalb der letzten Lage. Fehlerhafte zeitnahe Foliie-rung mit Feder von der zweiten Lage an: Die Zahl 491 ist nicht vergeben. Die erste Lage ist in mo-derner Bleistiftfoliierung mit römischen Zahlen gezählt. Die Lagenfalze sind durch Pergamentstreifen verstärkt. – Als Lesezeichen beigelegt ist ein Zettel der Größe 73×135 mit Notizen des späten 15. Jh.

Erwähnter Name: Stephanus Tuechler. Erwähnter Ort: Salzburg.

S: 2 Schreiber: 1) Bl. IIr–XIVv: Schriftraum ca. 220×145, 44–48 Zeilen, schleifenlose Bastarda, Mitte 15. Jh., selbe Hand wie Kat.-Nr. 29, Schreiber 2; 2) Bl. 1r–488r Schriftraum (217–235)×(138–155), 2 Spalten, 33–42 Zeilen, mit Bleistift begrenzt. Flüchtige Bastarda mit Schleifen, Mitte 15. Jh., sel-be Hand wie Kat.-Nr. 29, Schreisel-ber 3.

A: Rubrizierte Teile Bl. Ir–XIVv, 1ra–3rb, 77ra–78va, 126rb–136vb, 157ra–432rb, 456va–462rb: Aus-zeichnungsstriche, Unterstreichungen, Interpunktion, Paragraphenzeichen und Überschriften in Rot. Durchgängig Zählung der Predigten in Rot und dreizeilige Lombardinitialen. Bl. 1ra siebenzei-lige Lombardinitiale mit blauem Fleuronnée mit Knospenmotiven und Fadenfortsätzen, darunter ein siebenzeiliges Feld mit rotem Fleuronnée mit Knospenmotiven. Die Punkte stehen jeweils in der Gegenfarbe.

E: Zeitnaher Einband. Blaues Leder über Holz. Auf dem VD und HD ein quergezogenes Zickzackmuster mit einfachen Streicheisenlinien. Am seitlich äußeren, unteren und oberen Rand jeweils eine Streich-eisenlinie als Umrahmung. Sowohl auf dem HD als auch auf dem VD ist starker Wurmfraß, die äußeren Teile des Holzes sind daher weggebrochen, das Leder an diesen Stellen lose. Von den ur-sprünglich jeweils fünf Messingbuckeln fehlt auf jedem Deckel jeweils einer. Auf dem VD zwei Messingbeschläge für die Schließen, von denen nur noch die obere vorhanden ist. Auf dem VD befin-det sich mittig oben das Titelschild Pars estivalis Engeschalk L. Auf dem R vier Doppelbünde, unter dem obersten das Bibliotheksschild. Der Schnitt ist gelb gefärbt, auf dem Schnitt oben steht in Frakturschrift Secunda pars estivalis evangeliorum de tempore.

G: VD innen ein in roter Tinte gezeichnetes Siegel mit der Umschrift Signetum Erhardi Pachman cano-nici Maticensis ecclesie, sowie die alten Signaturen mit Bleistift LIII Mspt. und III D 7.

L: Spatzenegger 79.

1 (Ir–XIVv, 1ra–439va) ALBERTUS ENGELSCHALK DE STRAUBING: SERMONES DE TEMPORE, PARSAESTIVALIS.

1.1 (Ir–XIIIv) THEMATISCHES REGISTER.

Üb.: Incipiunt tytuli questionum huius secunde partis estivalis lecture evangeliorum de tempore et primo tytuli ewangelii primi …

(XIVr–v) leer.

30

1.2 (1ra–439va) ALBERTUS ENGELSCHALKDE STRAUBING: SERMONESDETEMPORE, PARSAESTI

-VALIS.

(1ra–2rb) Prologus. Inc.: Post partem primam et iemalem lecture evangeliorum, que de tempore leguntur ab adventu domini usque ad festum pasche secundum breviarium Pata-viense et Ratisponense … Expl.: … exaltavit illum, ut omnis lingua confiteatur, quia do-minus Iesus Christus est in gloria dei. Auch Graz, UB, Ms. 644, 15r.

(2va–5va) Vigilia paschatis. Inc.: Vespere autem sabbati, que lucescit … (Mt 28,1). Post-quam evangelista descripsit passionem, mortem et sepulturam Christi, consequenter in hoc evangelio, quod legitur in vigilia pasce … Expl.: … et ergo per angelos huius resurrectio nobis debebit communicari primo. Auch Graz, UB, Ms. 644, 16r.

(5va–10rb) Dnca resurrectionis dni (Schneyer-Hödl Nr. 95). Inc.: In illo tempore Maria Magdalena et Maria Iacobi … (Mc 16,1). Hoc evangelium scribitur Marci XVI. capitulo et legitur in die pasce, in quo, postquam declaratum est in precedentibus, quomodo Christus

… Expl.: … et sic iam post Christum resuscitatum locus iste erat visitandus.

(10rb) Feria II. post pascha (Nr. 96). – (14rb) Feria III. post pascha (Nr. 97). – (17vb) Feria IV. (Nr. 98). – (21ra) Feria V. (Nr. 99). – (23va) Feria VI. (Nr. 100). – (25va) Sabbatum (Nr. 101).

(27ra) Dnca post pascha (Nr. 102). – (35va) Feria IV. (Nr. 103). – (36rb) Feria VI.

(Nr. 104).

(38ra) Dnca II. post pascha. Inc.: In illo tempore dixit Iesus discipulis suis etc. Ego sum pastor bonus … (Io 10,11). Hoc evangelium scribitur Iohannis decimo capitulo et legitur dominica secunda post pasce festum, in quo Christus ostendit se esse bonum et verum pas-torem in omnibus …

(39vb) Feria IV. (Schneyer-Hödl Nr. 106). – (40vb) Feria VI. (Nr. 107).

(41va) Dnca III. (Nr. 108). – (43ra) Feria IV. (Nr. 109). – (45ra) Feria VI. (Nr. 110).

(46rb) Dnca IV. (Nr. 111). – (47vb) Feria IV. (Nr. 112). – (49va) Feria VI. (Nr. 113).

(50rb) Dnca V. Inc.: In illo tempore dixit Iesus discipulis suis: Amen dico vobis: si quid petieritis … (Io 16,23). Istud evangelium scribitur Iohannis XVI. capitulo et legitur domi-nica quinta post festum pasce, in quo evangelio Christus provocat discipulos suos ad pe-tendum post eius absenciam corporalem …

(53rb) Dies rogationum (Schneyer-Hödl Nr. 115). – (57vb) Dies rogationum (Nr. 116).

– (60ra) s. u. 2. – (74ra) Vigilia asc. (Schneyer-Hödl Nr. 117). – (77rb) Ascensio dni (Nr. 118). – (86ra) Feria VI. (Nr. 119). – (87ra) Dnca post asc. (Nr. 120). – (93rb) Feria IV. (Nr. 121). – (96vb) Vigilia pent. (Nr. 122). – (100vb) Pentecoste (Nr. 123). – (111vb) Feria II. (Nr. 124). – (113rb) Feria III. (Nr. 125). – (117rb) Feria IV. (Nr. 126). – (119va) Feria V. (Nr. 127). – (124ra) Feria VI. (Nr. 128). – (126rb) Sabbatum (Nr. 129). – (126rb) Trinitas (Nr. 130). – (138vb) Feria IV. (Nr. 131). – (141rb) Feria VI. (Nr. 132). – (143rb) Dnca II. post pent. (Nr. 133). – (148va) Feria IV. (Nr. 134). – (151rb) Feria VI. (Nr. 135).

– (155va) Dnca III. (Nr. 136). – (162ra) Feria IV. (Nr. 137). – (162va) Feria VI.

(Nr. 138). – (164vb) Dnca IV. (Nr. 139). – (171va) Feria IV. (Nr. 140). – (174vb) Feria VI. (Nr. 141; mit Thema Mc 11,11: Introivit Iesus Hierosolyma in templum …). – (176rb) Dnca V. (Nr. 142). – (183ra) Feria IV. (Nr. 143). – (184ra) Feria VI. (Nr. 144). – (185vb) Dnca VI. (Nr. 145). – (193ra) Feria IV. (Nr. 146). – (193rb) Feria VI. (Nr. 147). – (197ra) Dnca VII. (Nr. 148). – (204rb) Feria IV. (Nr. 149). – (208va) Feria VI. (Nr. 150). – (210ra) Dnca VIII. (Nr. 151). – (214va) Feria IV. (Nr. 152). – (223rb) Feria VI. (Nr. 153).

– (227ra) Dnca IX. (Nr. 154). – (233vb) Feria IV. (Nr. 155). – (236ra) Feria VI. (Nr. 156).

– (241va) Dnca X. (Nr. 157). – (248ra) Feria IV. (Nr. 158). – (250ra) Feria VI. (Nr. 159).

– (251vb) Dnca XI. (Nr. 160). – (256va) Feria IV. (Nr. 161). – (258ra) Feria VI.

(Nr. 162). – (259ra) Dnca XII. (Nr. 163). – (265rb) Feria IV. (Nr. 164). – (265rb) Feria

VI. (Nr. 165). – (267va) Dnca XIII. (Nr. 166). – (272rb) Feria IV. (Nr. 167). – (274ra) Feria VI. (Nr. 168). – (277va) Dnca XIV. (Nr. 169). – (285rb) Feria IV. (Nr. 170). – (287rb) Feria VI. (Nr. 171). – (291vb) Dnca XV. (Nr. 172). – (303va) Feria IV. (Nr. 173).

– (305rb) Feria VI. (Nr. 174). – (305va) Dnca XVI. (Nr. 175). – (313vb) Feria IV.

(Nr. 176). – (320rb) Feria VI. (Nr. 177). – (320va) Dnca XVII. (Nr. 178). – (327rb) Feria IV. (Nr. 179). – (327rb) Feria VI. (Nr. 180). – (329va) Dnca XVIII. (Nr. 181). – (336ra) Feria IV. (Nr. 182). – (340ra) Feria VI. (Nr. 183). – (346ra) Sabbatum quattu-or tempquattu-orum (Nr. 184). – (350va) Dnca XIX. (Nr. 185). – (356vb) Feria IV. (Nr. 186).

– (358va) Feria VI. (Nr. 187). – (361ra) Dnca XX. (Nr. 188). – (366vb) Feria IV.

(Nr. 189). – (369va) Feria VI. (Nr. 190). – (371ra) Dnca XXI. (Nr. 191). – (378va) Feria IV. (Nr. 192). – (380va) Feria VI. (Nr. 193). – (382vb) Dnca XXII. (Nr. 194). – (389va) Feria IV. (Nr. 195). – (393vb) Dnca XXIII. (Nr. 197 [Thema von Nr. 196]). – (402ra) Feria IV. (Nr. 198). – (404ra) Feria VI. (Nr. 199). – (405vb) Dnca XXIV. (Nr. 200). – (415va) Feria IV. (Nr. 201). – (420rb) Feria VI. (Nr. 202). – (420rb) Dnca XXV.

(Nr. 203). – (426ra) Feria IV. (Nr. 204). – (426ra) Feria VI. (Nr. 205).

(426ra–431va) Dnca XXVI. (Nr. 206). Inc.: Cum sublevasset oculos Ihesus … (Io 6,5).

Hoc evangelium scribitur Iohannis sexto et legitur secundum quosdam dominica 25. post octavam pentecostis, cuius expositio literalis queratur supra … Expl.: … ibi vacabimus et videbimus, videbimus et amabibus (!), amabimus et laudabimus.

(431va) Feria IV. (Nr. 207). Inc.: Videns Iesus etc. … (Mt 8,18). Hoc evangelium scribitur Matthei octavo et legitur feria quarta post dominicam precedentem, cuius materiam vide in prima parte evangelio 32., scilicet quarta feria post quartam dominicam post epiphaniam.

(431va–439va) Feria VI. (Nr. 208). Inc.: In illo tempore dixit Iesus discipulis suis … (Mc 13,33). Hoc evangelium scribitur Marci decimo (!) capitulo et legitur feria sexta post dominicam precedentem, in quo Christus excitat nostram sollicitudinem ad tempus extremi iudicii … Expl.: … ad illum ergo beatum finem perducat nos ille, qui est principium et finis et qui sine fine regnat per infinita secula seculorum. Amen. Deo laus.

2 (60ra–74ra) AUGUSTINUS TRIUMPHUS DE ANCONA: TRACTATUS IN ORATIONEM DOMINICAM (Zumkeller 138. RB 1550).

Inc.: Pater noster … (Mt 6,9). Posita forma orandi in communi, ut supra dictum est, con-sequenter salvator noster explicat in speciali illa … Expl.: … et propter mundi separatio-nem ad viduas magis quam ad alia membra ecclesia (!) hec oratio dominica dicitur perti-nere.

Lit.: B. Ministeri, Agostino d’Ancona, in: DBI I 475a–478b.

(439vb–444v) leer.

3 (445ra–488ra) ALBERTUS ENGELSCHALKDE STRAUBING: SERMONESDETEMPORE, VON DNCA II. POSTPASCHABIS DNCA V. POSTPASCHA.

(445ra–453ra) Dnca II. post pascha (Schneyer-Hödl Nr. 105). Inc.: Ego sum pastor bonus … (Io 10,11). Hoc evangelium scribitur Iohannis decimo et legitur dominica secun-da post festum pasce, unde quia per mortem et resurrectionem Christi salvatoris nostri non solum parvuli … Expl.: … et ideo debemus eum sequi sibi regratendo (!) et dona eius re-cognoscendo.

(453ra–454va) Feria IV. (Nr. 106). Inc.: Una sabbati valde diluculo … (Lc 24,1). Hoc evangelium scribitur Luce 24. capitulo et legitur feria quarta post dominicam precedentem, in quo determinatur de resurrectione Christi secundum sententiam Luce … Expl.: … vix etiam, quamvis scribis reperitur in illis, donec eis etas talia posse negat.

(454va–456va) Feria VI. (Nr. 107). Inc.: Accesserunt ad Ihesum discipuli Iohannis … (Io

10,11). Hoc evangelium scribitur Matthei nono capitulo et legitur feria sexta post domini-cam precedentem, in quo Christus reprehendit discipulos Iohannis et dividitur, quia primo ponitur … Expl.: … scilicet in prima parte circa evangelium, cum ieiunatis nocte.

(456va) Dnca III. post pascha (Nr. 108). – (462rb) Feria IV. (Nr. 109). – (465va) Feria VI. (Nr. 110). – (467va) Dnca IV. (Nr. 111).

(475ra–478vb) Feria IV. (Nr. 112). Inc.: In illo tempore: Respiciens Ihesus discipulos suos dixit … (Io 17,11). Hoc evangelium scribitur Iohannis 17. capitulo et legitur feria quarta post dominicam precedentem, in quo ostenditur dilectio Christi, quam habuit ad suos dis-cipulos … Expl.: … spiritum suum in pignus adoptionis, se ipsum in hereditatem adep-tionis.

(478vb–482va) Feria VI. (Nr. 113). Inc.: In illo tempore dixit Iesus discipulis suis: Fi-lioli … (Io 13,33). Hoc evangelium scribitur Iohannis 14. capitulo et legitur feria sexta post dominicam precedentem, in quo Christus pronunciavit suum recessum discipulis suis per mortem … Expl.: … et Apocalypsis primo: Qui dilexit nos et lavit a peccatis nostris in sanguine suo.

(482vb–488ra) Dnca V. (Nr. 114). Inc.: In illo tempore dixit Iohannes discipulis suis.

Amen etc. … (Io 16,23). Hoc evangelium scribitur Iohannis XVI. et legitur dominica quinta post festum pasce, que est tercia dominica iubilacionis et exultacionis, qua domino iubilare debemus … Expl.: … et tunc alii exaudiuntur et alii non exaudiuntur, ut quando pro malignis petunt, sicut superius declaratum est.

Die hier nachgetragenen Predigten weichen von denen unter Nr. 1.2 teilweise gering-fügig ab.

(488rb) leer.

NC

64

THOMAS DE CHOBHAM. IOHANNES DE S. LAMBERTO

Papier. 162+1 Bl. 304×213. Bayern/Österreich, 2. Viertel 15. Jh.

Die Handschrift besteht aus zwei Teilen: Teil I: 1–96; Teil II: 97–163*.

E: Zeitgleicher Einband. Leder über Holz. Auf dem VD bilden zwei doppelte Streicheisenlinien einen Rahmen mit Eckquadraten, darinnen ist mit einfachen Streicheisenlinien ein weiterer Rahmen ge-zogen, dessen Innenfeld mit einem Rautenmuster gefüllt ist. Zwei Messingbeschläge für die Schließen, von denen nur noch die untere vollständig vorhanden ist. Am linken oberen Eck des VD das Biblio-theksschildchen. Im Holz des VD verläuft der Länge nach ein Sprung. Auf dem HD bilden ebenfalls zwei doppelte Streicheisenlinien einen Rahmen mit Eckquadraten, dessen Binnenfeld mit einem Rautenmuster gefüllt ist. Auf dem HD ein Einriss im Leder. Vier Doppelbünde am Rücken.

G: Auf dem VD innen die alten Signaturen XXIX und IV A 7.

L: Spatzenegger 79.

I (1–96)

B: Wasserzeichen: Ochsenkopf (Piccard II/XI 117: 1430–1436). Lagen: 5.VI60 + (VI–1)71 + VI83 + (VII–1)96. Kustoden in Schwarz mittig unter dem Schriftraum von a bis g. Falze mit Pergamentstrei-fen verstärkt. Zeitgleiche Foliierung in Rot mittig über dem Schriftraum mit römischen Zahlen. Am Blattrand teilweise Wurmfraß.

31

S: Schriftraum (231–235)×(148–151), 41 Zeilen auf Tintenlinierung, Schriftraum mit Tinte begrenzt.

Bl. 1r–94v: 1 Spalte, Bl. 95r–96v: 2 Spalten. Sorgfältige, regelmäßige Bastarda mit Schleifen, 2. Vier-tel 15. Jh. – Marginalien und Überschriften von zeitnaher Hand.

A: Auszeichnungsstriche, Unterstreichungen, Paragraphenzeichen in Rot. Überschriften, Seitenzahlen und einzelne Korrekturen und Anmerkungen am Seitenrand in Rot. Zweizeilige Lombardinitialen, teilweise mit ausschwingenden Fortsätzen. Bl. 1r eine neunzeilige ornamental gebrochene Initiale in Schwarz und Rot. Der Binnenraum ist mit Perlenhaufen und Pflanzenmotiven verziert. Außen her-um eine Perlenreihe, Perlenhaufen, die in Spiralen münden.

1 (1r–96vb) THOMASDE CHOBHAM: SUMMA CONFESSORUM (Ed.: F. Broomfield, Thomae de Chobham Summa confessorum [Analecta mediaevalia Namurcensia 25]. Leuven 1968.

– Glorieux 115a. Schulte GQ II 528).

1.1 (1r–94v) TEXT.

Üb.: Tractatus de penitencia sancti Thomae. Quare penitencia tabule inter fluctus maris concusse comparatur. Inc. prol.: Cum miseraciones domini sint super omnia opera eius, misericordiam tamen suam super homines extendit amplius … Inc.: De penitencia igitur dicturus subtilitates et inquisiciones theoricas pretermittemus et comparaciones et consi-deraciones practicas … Expl.: … proposito manifesto quam pro oculo. Et hec ad presens de penitencia dicta sufficiant. Laus deo omnipotenti, cuius auxiliante clemencia finitus est liber iste. Amen. Finito libro sit laus et gloria Christo, cuius auxilio finem sortitur origo rerum cunctarum debitum, ob quod graciarum accio reddatur sibi, qui cunctis domi-natur, ut miserans nostri locum tribuat paradisi post vite cursum ducens ad ethera sursum.

Amen.

Auch Kat.-Nr. 17, 1vb–45rb.

1.2 (95ra–96vb) INHALTSVERZEICHNIS.

Üb.: Tabula codicacionis tocius libri precedentis. Sch.: Gelobet sey dye heylig drivaltikeyt.

Alhy hat es ein end, got uns sein genad send. Amen.

Lit.: Michaud-Quantin 21–24.

II (97–163*)

B: Wasserzeichen: Glocke (Typ Piccard online 40039), Ochsenkopf (Piccard online 67993: 1420). Lagen:

5.VI156 + (VI–6)162 + 1163*. Moderne Bleistiftfoliierung setzt die Zählung von Teil I fort. Die Falze sind mit Pergamentstreifen verstärkt. Hinter der letzten Lage ist ein Pergamentbl. in der Größe 189×132 eingeheftet (hier als Bl. 163* gezählt). An dessen Blattrand befinden sich zwei Löcher mit Rostflek-ken. Am Blattrand teilweise Wurmfraß.

S: Schriftraum (218–235)×(125–159), 2 Spalten, meist ungleichmäßig breit, 34–40 Zeilen, Schriftraum durch Tintenlinien begrenzt. Ein Schreiber: Flüchtige Bastarda, 2. Viertel 15. Jh., Marginalien von selber Hand und von anderen zeitnahen Händen. – Notizen Bl. 163*v von verschiedenen Händen vom 2. Viertel bis Ende des 15. Jh. Die Sprüche stehen gegenüber dem Buchblock gestürzt. Bl. 163*r ist mit Feder ein zweispaltiger Schriftraum in der Höhe 153 mit 30 Zeilen eingezeichnet, der aber freigeblieben ist.

A: Auszeichnungsstriche, Unterstreichungen, Paragraphenzeichen, Umrandung von Marginalien in Rot.

Eine einzige zweizeilige rote Lombardinitiale am Anfang des Textes Bl. 97ra.

2 (97ra–161rb) IOHANNESDE S. LAMBERTO: EXPOSITIOPASSIONISDOMINICAE (Druck: B. Pez, Thesaurus anecdotorum novissimus. Bd. 1. Augsburg, Graz 1721, LXIIf. – RB 4938).

Üb.: Hic tractatus dominice passionis vocatur fasciculum mirre. Inc.: Beatus qui intelligit super egenum et pauperem … (Ps 40,1). In verbo proposito propheta nos amonet ad con-sideracionem dominice passionis et hortatur … Expl.: … qui de virgine natus in cruce dampnatus, sed nunc cum patre et spiritu sancto beatus et glorificatus Ihesus Christus

dominus noster filius dei, qui gloriosus et benedictus vivit et regnat in secula seculorum.

Amen.

Auch Graz, UB, Ms. 457, 22r–62r und Ms. 867, 33r–108r.

(161va–163*r) leer.

3 (163*v) NOTIZEN, LAT. UNDDT.

Walther, Prov. 24239 (vollständig: Ieiunat iustus medicus simulator avarus, spiritui carni laudi studio retinendi). – Salvum me fac propter … (verschmiert, nicht mehr les-bar). – Domine dominus noster quam admirabile et nobile. – Super salutem et omnem. – Ich pin ellent.

NC

65