• Keine Ergebnisse gefunden

PRONUNTIAMENTUM DE SANCTIS. STELLA CLERICORUM

Papier. 145 Bl. 281×210. Um 1442

B: Wasserzeichen: Dreiberg (Piccard XVI/IV 1200: 1442). Lagen: (VI+1)10 + 11.VI141. Zeitgleiche La-genzählung mit arabischen Zahlen. Etwa zeitgleiche Blattzählung mit arabischen Zahlen ab dem vierten Bl. der ersten Lage. Das Bl. nach Bl. 42 abermals als 42 gezählt. Aufgeklebte Papierspiegel.

Signakel an Bl. 1, 48, 90, 105 und 125.

S: Schriftraum 216×153, zweispaltig, 38 Zeilen, Schriftraum mit Tinte eingetragen. Bastarda (Bl. 1ra und 49va Textinitien in Textualis) von einer Haupthand des 2. Viertels des 15. Jh. (Bl. 2*ra–135rb).

27

Darüber hinaus weitere etwa zeitgleiche Hände: VD-Spiegel–1*r; Bl. 135rb–136va; Bl. 141va–b.

Zahlreiche marginale Zusätze von zeitgleichen Händen.

A: Rote Überschriften, Auszeichnungsstriche, Satzmajuskeln in Lombardform und zweizeilige Lombard-initialen. Bl. 1ra dreizeilige rote U-Initiale in Lombardform mit bogenförmigen Aussparungen, Binnenfeld schwarz mit Bögen, Perlen und Stufen gefüllt.

E: Zeitgleicher Einband: Hellbraunes, abgewetztes Leder über Holz. Am R drei Doppelbünde. Am HD noch Messinghalterung eines Verschlussbandes, zwei weitere herausgebrochen. Auf dem VD ist noch der Schriftzug des Buchtitels erkennbar, jedoch so stark abgerieben, dass er nicht mehr lesbar ist.

G: Am R Schild mit moderner Signatur, auf dem VD-Spiegel aktuelle und zwei ältere Signaturen (IV und III c 1).

L: Spatzenegger 79.

1 (VD-Spiegel) MERKVERSE (Walther, Init. 10131) UND NOTIZENZUDENVIER TEMPERAMEN

-TEN.

Üb.: Elementa. Inc.: Sanguineus est calidus et humidus et proporcionatur igni … Expl.:

… et parum appetit et parum potest. Versus.

Auch Basel, UB, Cod. B IV 10, 244v.

Lit.: Thorndike, Versus 177–181.

2 (VD-Spiegel) NOTIZENÜBERDAS TAGESREGIMENT DER PLANETEN.

Üb.: Palenete (!): Sol, dominica. Inc.: Natum, quem gingnit sol, hic prudens loquax habetur

… Expl.: … sol et mercurius cum luna sunt mediocres.

Auch Leipzig, UB, Ms 1483, 28v.

Lit.: Thorndike, Versus 176–177.

3 (1*r) KANONISTISCHE NOTIZEN zur Problematik des Einflusses des Lebenswandels eines Priesters auf die Wirksamkeit der von ihm gespendeten Sakramente.

Vgl. Decretum Gratiani 1.81.15, in: CICan I; Gregorius Magnus, Dialogi, lib. 4, c. 57 und 58 (Ed. A. de Vogüé, Gregoire le Grand, Dialogues, Bd. 3 [Sources chrétiennes 265], Paris 1980).

(1*v) leer.

4 (2*ra–3*ra) INHALTSVERZEICHNIS.

Üb.: Incipit registrum presentis libri. Inc: De sancta Andrea ‘Vestigia illius’ 1. Nicolai

‘Ecce sacerdos’ 2. … Expl.: … Secuntur preambule sermonum 134. Quasi stella matutina 135.

5 (3*ra–rb) CASUSEPISCOPORESERVATI.

Inc.: Primo, qui miserunt manus violentas in clericos vel ad personas religiosas animo deliberato, incendiarii et invasores et clericarum et locum religiosarum, hodie denunciantur et segregantur ab ecclesia … Expl. mut. (?): … Qui inimicicias letales habent in corde … Auch Kremsmünster, StiB, CC 85, 121v.

(3*v) leer.

6 (1ra–49va) PEREGRINUS DE OPPELN: SERMONES DE SANCTIS. – Darunter weitere Einzel-predigten unterschiedlicher Autorschaft (Angaben nach Schneyer IV 549–572, bei Abweichungen weitere Angaben).

(1ra–2ra) Andreas (Schneyer IV 557, Nr. 106). Inc.: Vestigia illius secutus est … (Iob 23,11). Dominus vocans Petrum ac Andream dixit: Venite post me … Expl.: … secutus est. Ad quam nos perducat mediante sua intercessione omnipotens dominus noster Ihesus Christus. Rogemus.

(2ra–3ra) Nicolaus cf. (Nr. 107). Inc.: Ecce sacerdos magnus … (CAO 2544; 6609). Sanc-ta mater ecclesia frequenSanc-tans limina, hoc verbum nobis duo exprimit de beato Nicolao … Expl.: … ipsum cum leticia et laudibus susceperunt. Rogemus.

(3ra–3vb) Lucia (Nr. 108). Inc.: Mulierem fortem quis inveniet … (Prv 31,10). Licet Sa-lomon in imperio suo mulierem fortem invenire non poterat, tamen gracie inventa est una mulier, scilicet beata virgo Lucia … Expl.: … penitus et dic possedit vitam eternam, ad quam nos perducet, qui vivit. Rogemus.

(3vb) Thomas (Nr. 110). – (5rb) Nat. dni (Nr. 11).

(6rb) Stephanus. Inc.: Stephanus autem plenus gracia … (Act 6,8). Cum aliquod castrum impugnatur, non est multum laudabilis, qui intrat postquam …

(7vb) Iohannes ev. (Nr. 113). – (9ra) Innocentes (Nr. 114). – (9vb) Thomas archiep.

(Nr. 115). – (10vb) Silvester (Nr. 116). – (11vb) Fabianus et Sebastianus (Nr. 118). – (13ra) Agnes (Nr. 119). – (14ra) SERMONESFRATRUMMIN.: Conversio Pauli (Schneyer VII 274, Nr. 77). – (15ra) Purificatio BMV (Schneyer IV 558, Nr. 122). – (16va) Agatha (Nr. 123). – (17vb) Cathedra Petri (Nr. 124). – (18va) Matthias (Nr. 125). – (19va) Gre-gorius (Nr. 126). – (20rb) Benedictus (Nr. 127).

(21rb) Annuntiatio BMV. Inc.: Ave gracia plena … (Lc 1,28). Hoc verbum continet nos tre salutis exordium, in quo quattuor notare possumus. Primo a quo sit … Auch Kat.-Nr. 40, 227rb; Graz, UB, Ms. 335, 210va.

(22vb) Georgius (Nr. 130). – (24rb) Marcus (Nr. 132). – (25ra) Philippus et Iacobus (Nr. 134). – (26ra) Inventio crucis (Nr. 136). – (27rb) Vitus, Modestus et Crescentia (Nr. 141). – (28ra) Iohannes bapt. (Nr. 142). – (29ra) Petrus (Nr. 144). – (30ra) Paulus (Nr. 145). – (31vb) Maria Magdalena (Nr. 147). – (32vb) Iacobus (Nr. 148). – (33vb) Vincula Petri (Nr. 149). – (34rb) Laurentius (Nr. 150). – (35rb) Assumptio BMV (Nr. 151).

(36va) Assumptio BMV: Inc.: Transite ad me omnes, omnes … (Sir 24,26). Nota, quod regnum celorum habet quatuor portas, per quas beati in requiem transeunt … Vgl. Mün-chen, UB, 4o Cod. ms. 878, 107v.

(37ra) Batholomaeus (Nr. 152). – (38ra) Aegidius (Schneyer IX 729, Nr. 39). – (39ra) Nativitas BMV (Schneyer IV 561, Nr. 155). – (40ra) Exaltatio crucis (Nr. 156). – (41rb) Matthaeus (Schneyer IX 413, Nr. 117). – (42va) Wenceslaus (Schneyer IV 570, Nr. 282).

– (42*vb) Michael (Nr. 160). – (44ra) Lucas (Nr. 162). – (44vb) Undecim milia virgines (Nr. 164). – (45rb) Simon et Judas (Nr. 165). – (46ra) Omnes sancti (Nr. 167). – (47ra) Commemoratio animarum (Nr. 170).

(48ra–b) Martinus. Inc.: Ecce sacerdos magnus … (CAO 2544; 6609). Tria hic notantur.

Primo qualis iste sanctus fuit apud homines, ibi ‘Sacerdos magnus’ … Expl.: … recipiet et sic mortuus est, hoc vidit sanctus Severinus, quicumque esset in oracione sua. Rogemus.

(48rb–49rb) Catharina (Schneyer IV 572, Nr. 306). Inc.: Domine, deus meus, exaltasti super terram … (Sir 51,13). Consuetudo est regum et principum, quod nobiles suos solent remunerare … Expl.: … quia ipse maxime fuit litteratus et multos ad Christum convertet.

Rogemus.

(49rb–va) Catharina. Inc.: Inveni illum, quem diligit anima vestra … (Ct 3,4). Nota, unum de maioribus gaudiis, quod fit corde hominis, est, quando invenit illud, quod intime diligit

… Expl.: … donec introducat me, ubi benedicat anima mea dominum. Rogemus.

Auch Kat.-Nr. 41, 3ra–109va.

Lit.: F. J. Worstbrock, Peregrinus von Oppeln, in: 2VL VII, 402–404.

7 (49va–104vb) HIERONYMUS POSSER: SERMONES DE SANCTIS. – Darunter weitere Einzel-predigten unterschiedlicher Autorschaft, sowie im Anschluss SERMONESCOMMUNES und

DE TEMPORE (Angaben nach Schneyer IV 560–571, bei Abweichungen weitere Anga-ben).

(49va–50ra) Andreas (Schneyer IV 564, Nr. 195). Inc.: Simili pena servus cum domino est afflictus … (Sap 18,11). Filius humano generi dei constituit, ut ad hoc signum disper-si … Expl.: … in poena iustum est, ut asdisper-similetur disper-sibi in gloria. Rogemus.

(50ra–vb) Andreas (Nr. 196). Inc.: Relictis retibus secuti sunt eum … (Mc 1,18). Quidam dicunt, frequenter predicatur nobis et nescimus, quid predicatur nobis … Expl.: … magno Nicolao, ut habetur in Peregrino, ibi vestigia. Rogemus.

(50vb–51rb) Andreas (Nr. 197). Inc.: Rabi, ubi habitas … (Io 1,38). In verbis istis duo notantur. Primo, quod beatus Andreas vocat dominum ‘rabi’, id est ‘magister’, quia disci-pulus eius … Expl.: … et civitatem alioquin non intrabit regnum celorum. Rogemus.

(51rb) Barbara (Nr. 198). – (52va) Nicolaus (Nr. 199; bei Schneyer Sir 44,16 anstelle Sir 44,25 als Thema).

(53va) Conceptio BMV. Inc.: Ecce nubecula parva quasi vestigium … (III Rg 18,44).

Deus omnipotens ante mundi constitucionem suam attendens omnipotenciam et suam summam …

(55vb) Lucia (Nr. 201). – (56va) Thomas (Nr. 202). – (57va) FRANCISCUS GRAVANUS DE

IANUA: Nativitas dni (Schneyer II 820, Nr. 5). – (58rb) IOHANNES CONTRACTUS: Stephanus (Schneyer III 434, Nr. 12).

(59ra) Iohannes ev. Inc.: In caritate perpetua dilexi … (Ier 31,3). Verba proposita bene conveniunt beato Iohanni ewangeliste, quod dominus …

(59vb) Agnes (Schneyer IV 565, Nr. 213). – (60rb) Conversio Pauli (Nr. 215).

(61ra) Purificatio BMV. Inc.: Suscepimus deus misericordiam tuam … (Ps 47,10). Legi-tur in Matthei, quia Legi-turba multa erat cum Ihesu, nec habebant quid … Auch Kat.-Nr. 17, 130rb.

(62rb) Cathedra Petri. Inc.: Tibi dabo claves regni celorum … (Mt 16,19). Verba ista dixit dominus ad beatum Petrum, quando voluit sibi committere ecclesiam …

(62vb) Cathedra Petri (Nr. 221). – (63ra) Matthias (Nr. 222).

(63vb) Gregorius. Inc.: Elegi eum ex omnibus tribubus Israel … (I Sm 2,28). Verba ista optime repleta sunt in beato Gregorio, cuius eleccionem protestatur indicium …

(65va) Septem gaudia BMV. Inc.: Nota septem gaudia spiritualia beate virginis, que no-tantur per septem volucres …

(65vb) Georgius. Inc.: Beatus dives, qui inventus est sine macula … (Sir 31,8). Dominus enim probavit beatum Georium, sicud princeps terrenus militem suum solet probare … (66va) Marcus (Nr. 236). – (67rb) Philippus et Iacobus (Nr. 238). – (68ra) Inventio crucis (Nr. 239). – (68vb) Iohannes ev. (Schneyer IX 415, Nr. 29). – (69rb) Vitus, Mo-destus et Crescentia (Schneyer IV 567, Nr. 243). – (70rb) Nat. Iohannis bapt. (Nr. 245).

– (70vb) Iohannes et Paulus (Nr. 247). – (71rb) Petrus (Nr. 248). – (72ra) Margaretha (Nr. 250). – (72vb) Maria Magdalena (Nr. 255; bei Schneyer Lc 7,47 anstelle Lc 7,50 als Thema). – (73ra) Iacobus (Nr. 257). – (74ra) Vincula Petri (Nr. 149).

(74vb) Inventio Stephani pp. Inc.: Quasi effodientes thesaurum … (Iob 3,21). In familia principum plus ceteris honorantur milites et precipue primus militum, qui dicitur Mar-schalcus …

(75rb) Affra. Inc.: Raab meretricem fecit Iosue … (Ios 6,25). Qui unicuique peccatori et peccatrici dat spem et fiduciam de gracia omnipotentis dei, quia …

(75vb) Laurentius. Inc.: Igne me examinasti … (Ps 16,3). Nota, quod beatus Laurencius habuit quadruplicem ignem intra se et propter hoc non timuit minas Decii … Vgl. Augs-burg, UB, Cod. II.1.2° 11, 179va.

(76rb) Assumptio BMV. Inc.: Surge, anima mea, speciosa mea … (Ct 2,13). In verbis istis

describitur ascensus sive assumpcio virginis gloriose, cum dicitur ‘Surge, anima mea etc.’ … (76vb) Bartholomaeus (Nr. 268). – (77va) Augustinus (Nr. 272).

(78rb) Decollatio Iohannis. Inc.: Herodes tenuit Iohannem … (Mt 14,3). Per Herodem mistice intelligitur dyabolus et quia Herodes virum iustum …

(79ra) HIERONYMUS POSSER: Aegidius (Schneyer-Hödl Nr. 163).

(79va) Nativitas BMV. Inc.: Egredietur virga de radice Yesse … (Is 11,1). Multa dicimus in verbis, deficimus in laudibus illius, que maior est …

(80va) IACOBUS A VORAGINE: Legenda aurea, Lambertus (Graesse Nr. 133/Maggioni Nr. 135). – (81ra) Matthaeus (Schneyer IV 570, Nr. 280).

(82ra) Wenceslaus. Inc.: Qui michi ministrat me sequatur … (Io 12,16). Consuetudo est, quando aliquis princeps vel magnus nobilis vult servum remunare (!) vel ditare …

(83va) Michael (Schneyer IV 570, Nr. 284). – (84va) Lucas (Nr. 289). – (85rb) Undecim milia virgines (Nr. 290). – (85vb) Simon et Iudas (Nr. 291). – (86va) SERMONESFRATRUM

MIN.: Omnes sancti (Schneyer VII 235, Nr. 72). – (87ra) Commemoratio animarum (Schneyer IV 571, Nr. 299). – (87va) Commemoratio animarum (Nr. 298). – (88ra) Mar-tinus (Nr. 301). – (89ra) THOMASDE LISLE: Elisabeth (Schneyer V 668, Nr. 575). – (89va) Catharina (Schneyer IV 572, Nr. 306). – (90ra) In capite ieiunii (Schneyer IX 467, Nr. 52).

(90va) Sacerdos novus. Inc.: Hodie incipiam te exaltare coram omni populo Israel … (Ios 3,7). Verba proposita scripta sunt Yosue tercio et sunt verba salvatoris nostri alloquen-tis ipsum Yosue …

(91rb) Sacerdos novus. Inc.: Ego vos elegi de mundo … (Io 15,19). Hec verba sunt domi-ni salvatoris nostri et ea locutus est ad discipulos suos, quando misit eos …

(92ra) PETRUS PLANK („PIPER“): Sacerdos novus (Schneyer-Hödl Nr. 468).

(92va) Cena dni. Inc.: Accipite et manducate, hoc est corpus meus … (Mt 26,26). Bene fit homini illi, qui hunc panem recte et digne manducat …

(93rb) Cena dni. Inc.: Qui manducat meam carnem … (Io 6,55). Litigabant ergo Iudaei ad invicem, quoniam potest nobis carnem suam dare ad manducandum …

(94ra) GRECULUS: Trinitas (Schneyer II 215, Nr. 111). – (94va) CONRADUSDE WALDHAU

-SEN: Dies rogationum (Schneyer I 811, Nr. 254). – (95va) CONRADUS DE WALDHAUSEN: Dies rogationum (Schneyer I 812, Nr. 259). – (96ra) IACOBUS A VORAGINE: Legenda aurea, De litania maiore et minore (Graesse Nr. 70/Maggioni Nr. 66 = Schneyer III 437, Nr. 55 [dort unter Iohannes Contractus]).

(97rb) Dedicatio ecclesiae. Inc.: Vere dominus est in loco isto … (Gn 28,16). Unde legitur in Genesi, quod patriarcha Iacob pergebat de Bersabee in Aaran. Et cum venisset … (98ra) Dedicatio ecclesiae. Inc.: Egressus Ihesus perambulabat … (Lc 19,1). Hystoria patet et ideo eam obmittamus et sensum moralem, qui multum edificat, dicamus … (99rb) Dedicatio ecclesiae. Inc.: Domus, quam edificare cupio, magna est … (II Par 2,5).

Quoniam ut ait sapiens: Tempus destruendi et tempus edificandi (Ecl 3,3) …

(101ra–102vb) Dedicatio ecclesiae. Inc.: Vere dominus est in loco isto … (Gn 28,16). Nota hystoriam in verbis istis: Iacob patriarcha ostendit omnibus volentibus invenire dominum

… Expl.: … gracias infundendo agros patris sui et comedat panem in mensa mea gloriam possidendo. Rogemus.

(102vb–103rb) Dedicatio ecclesiae. Inc.: Terribilis est locus iste … (Gn 28,17). Festum dedicationis maximum est, quid dominus in lege praecepit cum diligentia servari … Expl.:

… ‘audivi oracionem tuam et elegi michi locum istum. Et erunt oculi mei cunctis diebus super eum etc.’ (III Rg 9,3). Rogemus.

(103rb–104vb) Corpus Christi. Inc.: Apostolus: Qui summit corpus domini indigne, iudi-cium sibi manducat et bibit … (I Cor 11,29). Auctoritas: Melius est ponere in lutum, quam

in os pollutum … Expl.: … quod christianus in anno non semel, sed vigesies suscipit, mundum debet servari.

Lit.: G. Hayer, Posser, Hieronymus, in: 2VL VII, 792–793.

(64va–65rb) leer (Vermerk: Sequuntur septem gaudia. Nullum defectum habens.).

8 (104vb–105ra) LITURGISCHE NOTIZZUR EUCHARISTIE.

Üb.: Notabilia. Inc.: Si sanguis effundatur super corporale vel lintea, sacerdos primo abluat et illam ablucionem summat secunda et tercia, et ablucionem in sacrario ponat … Expl.: … Si ignoranter similiter irritum est, quod geritur peniteat ad arbitrium sacerdo-tis.

9 (105ra–124vb) PRONUNTIAMENTUMDESANCTIS.

(105rb) Üb.: Incipit pronunciamentum de sanctis. Circumcisio dni. Inc.: Circumcisionis diem tria faciunt sollempnem: Octava nativitatis domini, inposicio nominis salutiferi, effusio sanguinis … Expl.: … circumciditur et nomen ei imponitur et eius nativitatis dies octava colitur.

(105rb–105vb) Circumcisio dni. Inc.: Circumcisio dicitur feria octava die post nativitatem et hanc diem circumcisionis quattuor faciunt celebrare et sanctificant. Primum est octava

… Expl.: … Christus circumcisus fuit, fuit petrinus sive lapideus, quo antiquitus uteban-tur in circumcisione preputii.

(105vb–106rb) Epiphania. Inc.: Dies epiphanie tribus miraculis adornatur, quia, sicud in nativitate angelus apparuit pastoribus, ista modo stella magis … Expl.: … de modicis panibus et hoc factum est etatis sue anno 32.

(106rb) Paulus primus eremita. (106va) Hilarius. Felix in pincis. (106vb) Marcellus pp. (107ra) Antonius. Prisca. (107rb) Fabianus. Vincentius. (107va) Emerantiana. Pau-lus. Policarpus. Iohannes Chrysostomus. (107vb) Octava Agnetis. Petracius (?). Brigit-ta. (108ra) Purificatio BMV. Blasius. (108rb) Agatha. Scholastica. (108va) Valentinus.

Iuliana. Polychronius. Simeon. Cathedra Petri. (108vb) Matthias. Victor. Perpetua et Felicitas. Philemon et Apollonius. Gregorius. (109ra) Quadraginta novem martyres.

Longinus. Cyriacus. Pancratius. (109va) Benedictus. (109vb) Annuntiatio BMV. Passio dni. Resurrectio dni. (110ra) Priscus et Malchus. (110rb) Coelestinus. Maria Aegyptia-ca. Iulius. Tiburtinus et Valerianus. (110va) Eleutherius. Simeon ep. Georgius. Marcus.

Vitalis. (110vb) Petrus m. Philippus et Iacobus. (111ra) Philippus. Translatio Elisabe-thae. (111rb) Florianus. Ascensio dni. Iohannes ante portam Latinam. (111va) Gor-dianus et Epimachus. Nereus et Achilleus. (111vb) Pancratius. Gangolfus. (112ra) Servatius. Isidorus m. Potentiana. Urbanus. (112rb) Augustinus m. Petronella. Mar-cellinus et Petrus. (112va) Erasmus. Bonifatius. Primus et Felicianus. Barnabas. Basi-lides. (112vb) Vitus et Modestus. Gervasius et Prothasius. (113ra) Achatius et soc.

Johannes bapt. (113rb) Iohannes et Paulus. (113va) Septem dormientes. Petrus et Paulus. Octava Iohannis. Processus et Martinianus. (113vb) Udalricus. Septem fratres.

Margareta. Euphemianus. (114ra) Praxedis. Maria Magdalena. Apollinaris. (114rb) Christina. Iacobus. Christophorus. Pantaleon. (114vb) Felix pp. Abdon et Sennen.

(115ra) Germanus. Vincula Petri. Stephanus pp. (115rb) Stephanus protom. (115va) Oswaldus rex. (116ra) Dominicus. Sixtus pp. Transfiguratio dni. (116va) Afra. Cyriacus et soc. (116vb) Romanus. Laurentius. Tiburtius. Hippolytus. (117ra) Assumptio BMV.

(117va) Agapitus. (117vb) Bartholomaeus. Augustinus ep. (118ra) Decollatio Iohannis.

Felix pb. Aegidius. (118rb) Marcellus m. Victor m. Nativitas BMV. Kunegundis. (118vb) Gorgonius. Protus et Hyacinthus. Exaltatio crucis. (119ra) Eufemia. Lambertus. Mat-thaeus. (119rb) Mauritius. Cosmas et Damianus. (119va) Michael. Hieronymus pb.

Re-migius. Franciscus. (119vb) Marcus pp. Dionysius primus ep. Colomannus. (120va) Calixtus. Gallus. (120vb) Martha. Lucas. (121ra) Undecim milia virgines. Severus ep.

(121rb) Severinus. Narcissus. Omnes sancti. (121va) Caesarius. Commemoratio anima-rum. Eustachius. (122ra) Quattuor coronati. Leonardus. (122va) Theodorus. Briccius.

(122vb) Othmarus. Elisabeth. (123ra) Theodora. (123rb) Columbanus. Clemens. (123va) Chrysogonus. Vitalis. Barbara. (123vb) Nicolaus. Conceptio BMV. Damasius. (124ra) Thomas ap. Nativitas dni. (124rb) Stephanus protom.

(124rb–124va) Innocentes. Inc.: Herodes, cum a magis audisset magnifica de puero, co-gitavit omnes pueros perdere, qui erant in Bethlehem … Expl.: … versus proprios filios interierunt et se necare volens interiit miserabiliter.

(124va) Thomas archiep. Inc.: Beatus Thomas adhuc iuvenis regi Anglie in tantum pla-cuit, ut post discessum episcopi invitus a rege et a quodam cardinali episcopus est factus

… Expl.: … Tandem a deo iussus est regredi rege, autem assumpta sibi iniuria contra virum dei ipsum occidi precepit in ecclesia.

(124va–vb) Silvester. Inc.: Silvestri adhuc pluribus annis a matre sua Iustina sancto Cirino presbytero traditur et ad apicem christiane religionis attigit … Expl.: … advoca-tis clericis suis osculabatur eos et ecclesiam ipsis conmendando mox obdormivit in domi-no.

Bis auf einige Auslassungen und Zusätze stimmt die Legendensammlung, wohl ein Derivat der Legenda aurea, mit solchen in den Hss. Kremsmünster, StiB, CC 67, 201r–

232v und Graz, UB, Ms. 1140, 150r–170r, sowie ebendort, Ms. 1181, 149r–162r. – Ver-gleichbare Zusammenstellungen in den Hss. Kat.-Nr. 4, 245r–124vb und Kat.-Nr. 40, 241ra–266vb.

10 (124vb–125rb) NOTABILIADEQUATTUORTEMPORIBUS.

Üb.: Notabile de quattuor temporibus. Inc.: Quattuor tempora quater sunt in anno. Nam annus distinguitur in quattuor tempora et utrumque tempus habet 13 septimanas … Expl.:

… in sepulchro quievit mortuus et nos ipsum cum apostolis ieiunio plangamus. Explicit pronunciamentum dominicis diebus de sanctis per circulum anni.

Auch in den Hss. Graz, UB, Ms. 1140, 170r (dort ebenfalls im Anschluss an ein Pro-nunciamentum de sanctis) und Kremsmünster, StiB, CC 67, 201r (dort am Anfang der Sammlung).

11 (125rb–135rb) SERMONES.

(125rb–va) De die dominica (Schneyer VIII 427, Nr. 24). Inc.: Veneranda nobis est hec dies sancta, que dicitur dominica. Et ideo dicitur dominica, quia est dies domini. Omnes vero dies septimane … Expl.: … Nota, quod Israel destructa fuit principaliter, quia pro-phanaverit diem sabbati.

(125va–126rb) Corpus Christi. Inc.: Ego sum panis vivus … (Io 6,41). Iste venit de longe de speculo trinitatis confermentatus in utero virginis spiritus sancti gratia … Expl.: … cui humana racio prebet experimentum. Rogemus.

(126rb–vb) Commemoratio animarum. Inc.: Memento mei cum bene tibi fuerit … (Gn 40,14). Karissimi, hodie memoriam et anniversarium agimus omnium animarum fidelium, que sunt in penis … Expl.: … ‘quia sublatus sum de terra Hebreorum et hic innocens in lacum missus sum etc.’ (Gn 40,15).

(126vb) Exzerpt aus der Visio Pauli in der Version C/bes (Text identisch mit dem der Textzeugen Mk1 und Mk2; siehe dazu L. Jiroušková, Die Visio Pauli [Mittellateinische Studien und Texte 34], Leiden 2006, 189 und 653–659 [Ed. des Textes]). Üb.: De poenis infernis. Inc.: Vidit beatus Paulus ante portas inferni arbores igneas et peccatores cruciatos et suspensos in arboribus illis …

(127vb) Üb.: De eodem. Inc.: Memorare novissima tua et in eternum … (Sir 7,40). Verba sunt Salomonis. Sunt autem multa, que frequenter in memoria habere debemus … Auch Kat.-Nr. 8, 183v und Kremsmünster, StiB, CC 277, 231v.

(128va) Üb.: De eodem. Inc.: Memento iudicii mei, quia … (Sir 38,23). ‘Est tempus flendi et tempus ridendi’ (Ecl 3,4). Heri risimus, quia fuit nobis spes de vita amici …

(129ra) Üb.: De eodem. Inc.: Audivi vocem aquile unius per medium celi … (Apc 8,13).

Per aquilam istam, quam vidit beatus apostolus et ewangelista Iohannes dominum nostrum Ihesum …

(129vb) Dedicatio ecclesiae. Inc.: Sapientia edificavit sibi domum … (Prv 9,1). ‘Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est’ (Iac 1,17) …

(132vb) De IX peccatis alienis. Inc.: Nota, quod plus damnantur peccata aliena quam propria peccata. Unde videndum est, que sunt peccata aliena …

(133rb) De contritione (Schneyer VIII 660, Nr. 69).

(133va–b) De inferno. Inc.: Nota in inferno est mors miserabilis, quia, qui hic mortui fuerunt in culpa, ibi moriuntur in pena … Expl.: … ‘querunt mortem et non inveniunt et desiderabant mori et fugiet mors ab eis’ (Apc 9,6).

(133vb–134ra) De defuncto Inc.: Si quis michi afferet (!) aquam de cisterna, que est iux-ta Bethlehem … (II Sm 23,15). Isiux-ta verba dixit David de victis suis hostibus …. Expl.: … qui offenderat patrem suum Iacob, cui attulit munera et fuit reconciliatus. Vgl. Krems-münster, StiB, CC 67, 191r.

(134ra–135rb) Praeambula sermonum. Inc.: Quando pater habet filios, de quorum pro-fectum curam habet, solet eis pedagogum ponere, qui eos doceat noticia sapiencie … Expl.:

qui interpretatur gracia dei et ut nobis cito concedatur. Rogemus dominum nostrum Ihesum Christum.

12 (135rb–136va) STELLA CLERICORUM, CAP. 1–4 (Drucke: GW M43869–M43952. – Bloom-field Nr. 4435).

Inc.: [Q]uasi stella matutina in medio nebule (Sir 50,6), id est peccatorum. Proprietas huius stelle matutine possit referri ad omnem doctorem fidei, id est sacerdotem … Expl.

mut.: … In kathedra sit pius et perfectus et discretus iudex, in confessione mediator inter deum et hominem peccatorem …

Der Text bricht am Anfang von Kapitel 4 ab; Text verglichen mit der Inkunabel Mün-chen, BSB, 2 Inc.s.a. 1098, 1ra–2vb (GW M43881).

(137r–141r) leer.

13 (141va) NOTIZEN verschiedener Art (zu den doctores ecclesiae, frühneuhochdeutsche Übersetzungen alttestamentlicher und aristotelischer Buchtitel).

RL/SL

59

NICOLAUS DE DINKELSBÜHL

Papier. 299 Bl. 305×213. Bayern/Österreich, 2. Viertel 15. Jh.

B: Wasserzeichen: Ochsenkopf (ähnlich Picard II/VI 277), Ochsenkopf (Piccard II/XII 629: 1425–1427), Ochsenkopf (Piccard II/VI 257: 1419–1428). Lagen: 25.VI299. Reklamanten. Lagenblattzählung auf den Versoseiten bis zur Lagenmitte. Moderne Bleistiftfoliierung. Letztes Blatt als Spiegel HD. Per-gamentstreifen im Falz. Bl. 1r auffällig schmutzig, mit Rostflecken von den Einbandbeschlägen.

S: Schriftraum (200–203)×(138–140), 2 Spalten, 30–34 Zeilen, Schriftraum durch Tintenlinien begrenzt.

Ein Schreiber, Bastarda mit Schleifen, 2. Viertel 15. Jh. – Fragment Spiegel VD quer aufgeklebt, beschnitten: Schriftraum ca. 200 mm breit, 32 Zeilen vorhanden. Formierte Bastarda, 1. Hälfte 15. Jh.

A: Bl. 182va–294va nur sehr vereinzelt rubriziert, ansonsten Auszeichnungsstriche, Unterstreichungen, Interpunktion, Paragraphenzeichen und Überschriften in Rot. Durchgehend zwei- bis vierzeilige Lombardinitialen. Bl. 1ra siebenzeilige rote Lombardinitiale mit blauem Fleuronnée aus Knospen-, Spiralen-, Perlmotiven und Fadenfortsätzen.

E: Zeitnaher Einband. Leder über Holz. Jeweils fünf Messingbuckel auf dem VD und HD. Auf dem VD mittig oben ein Titelschild mit weitgehend verblasster Aufschrift, links oben das Bibliotheksschild.

Zwei Messingbeschläge für die Lederschließen, von denen die untere abgerissen ist. Vier Doppelbün-de, unter dem obersten war ursprünglich das Bibliotheksschild. Das Leder auf dem HD ist auffällig heller als auf dem VD und teilweise stark abgerieben. Der Schnitt ist leicht gelb.

G: Auf dem Spiegel HD innen ein mit roter Tinte gezeichnetes Siegel (halbes Blatt in Schildform), das mit dem in Kat.-Nr. 29 und 30 identisch ist und wohl dem Vorbesitzer der Handschrift, Erhard Pachmann (dort als Canonicus Maticensis ecclesie bezeichnet), zuzuordnen ist. Alte Signaturen Spie-gel VD Mspt. XXII und IV A 9.

L: Spatzenegger 79.

1 (Spiegel VD, HD) TABULADEIURE CIVILI.

Inc. mut.: Arbor est eius, cuius est locus etiam si radices alibi habeat … Expl. mut.: … pretendere ignoranciam de beneficio ad eum iuxta Lateranense consilium de …

Es werden in alphabetischer Reihenfolge Stichwörter und Problemstellungen aufgelis-tet und auf die entsprechenden Stellen im CICiv verwiesen.

2 (1ra–101vb) NICOLAUS DE DINKELSBÜHL: DE VITIIS ET VIRTUTIBUS (Madre 192–199, Hs.

genannt).

Üb.: Incipit dominica secunda post pentecostes. Inc.: Homo quidam fecit cenam magnam et misit servos suos (Lc 14,16). Postillam evangelii huius require dominica secunda post pentecosten. Sequens autem materia ad idem pertinet evangelium. Notandum, quod ut docet Magister secundo Sententiarum, distinctione prima … Expl.: … preferendo se ex hoc aliis, qui talia ignorat. Hec sunt dicta de septem viciis capitalibus et earum filiabus simul et virtutibus ipsis contrariis. Deo gracias per infinita secula. Amen.

Aufteilung: (1ra) Madre 192,2. (6rb) 193,8. – (9ra) 193,9. – (10rb) 193,10. – (13rb) 194,11. – (18ra) 193,7 (abweichendes Inc.: Dictum est prius de superbia et eciam aliqui-bus viciis, que ex ea oriuntur …). – (32rb) 194,12. – (39rb) 194,13. – (63ra) 194,14. – (71ra) 194,15. – (74ra) 194,16. – (82ra) 195,17. – (89va) 165,12a (vgl. dazu Madre 195,3;

abweichendes Inc.: Post ea, que dicta sunt prius de aliis peccatis capitalibus, dicendum est nunc consequenter de accidia, pro quo notandum … ).

In gleicher Anordnung findet sich der Text in Kat.-Nr. 18, 96ra–158vb und Michael-beuern, StiB, Man. cart. 11, 155va–196ra.

3 (102ra–106vb) NICOLAUSDE DINKELSBÜHL: DEDILECTIONEDEIETPROXIMI, CAP. 8 (Madre 164,8).

28

Üb.: Sermo de reconciliacione fraterna. Inc.: Sicut quilibet homo compos racionis innimi-co suo non tenetur reinimicari, tenetur enim eum non odire … Expl.: … innimi-coheres naturalis eius filii domini nostri Ihesu Christi, qui est in secula benedictus. Amen.

Dieser Traktat wird auch in einigen anderen Hss. dem Traktat DEVITIISETVIRTUTIBUS

nachgestellt (vgl. Madre 195,3).

4 (106vb–120rb) NICOLAUSDE DINKELSBÜHL: DESEPTEMPECCATISCAPITALIBUS (Madre 199–

202, Hs. genannt).

Inc.: Secundum magistrum et doctores in quarto, distinctione 16. tres sunt partes vere poe-nitencie, que rite peracte … Expl.: … an parentibus suis aut aliis benefactoribus vivis et defunctis preces fundere neglexerit. Et sic est finis istius.

(106vb) Madre 199,1. – (111vb) 199,2. – (113ra) 200,3. – (114va) 200,4. – (116vb) 200,5.

– (118rb) 200,6. – (119ra) 200,7.

Auch Kat.-Nr. 18, 277r–284r und Kat.-Nr. 21, 61r–71r.

5 (120va–174rb) NICOLAUS DE DINKELSBÜHL: DE DILECTIONEDEIET PROXIMI (Madre 162–

169, Hs. genannt).

Inc.: Scribitur Mathei vicesimo secundo, quod cum quidam legis doctor interrogasset domi-num dicens … Expl.: … huic gaudio apponitur accidia, que est quedam tristicia et de illa dictum est inter alia vicia capitalia alias, sicut patuit.

(120va) Madre 162,1. – (124rb) 163,2. – (129rb) 163,3. – (136vb) 163,4. – (141ra) 163,5.

– (145vb) 163,6. – (152ra) 163,7 (Expl.: … est de eo dicendum in particulari. Rogemus ergo beatam virginem Mariam). – (157ra) 164,9 (Inc.: Secundum omnes concorditer est deus recto ordine caritatis ante omnia …). – (162ra) 164,10. – (167vb) 164,11. – (173vb) 164,12.

Auch Kat.-Nr. 18, 9ra–47va.

6 (174rb–247ra) NICOLAUSDE DINKELSBÜHL: DEDECEMPRAECEPTISDECALOGI (Madre 169–

175, Hs. genannt).

Inc.: Ereter (!) precepta legis nature communia, ut sunt illa ‘omne bonum est faciendum, non malum est faciendum’ … Expl.: … ad quam nos perducere dignetur sancta trinitas et indivisa unitas, pater et filius et spiritus sanctus, qui est honor et gloria, virtus et potestas per infinita secula seculorum. Amen.

(174rb) Madre 169,1. – (178va) 170,2 (Expl.: … et tunc apparere incipit, cum laborum corporalium fraus ceperit non videri.). – (184ra) 170,3. – (196va) 170,4. – (204rb) 170,5.

– (215ra) 170,6. – (219rb) 170,7. – (226ra) 170,8. – (231ra) 170,9. – (238rb) 170,10. – (243va) 171,11. – (246ra) 171,12.

Auch Kat.-Nr. 18, 47va–95va.

7 (247rb–294va) NICOLAUSDE DINKELSBÜHL: DEOCTOBEATITUDINIBUS (Madre 187–191, Hs.

genannt).

Inc.: In evangelio, quod legitur in festo omnium sanctorum et scribitur Mathei quinto, enumerat dominus octo beatitudines … Expl.: … et mereamur pervenire ad beatitudinem eternam, largiatur nobis omnipotens deus. Amen.

(247rb) Madre 187,1. – (257va) 188,2. – (259rb) 188,3. – (261va) 188,4. – (264va) 188,5.

– (266rb) 188,6. – (270va) 188,7. – (273va) 188,8. – (281rb) 188,9. – (286rb) 188,10.

Auch Kat.-Nr. 18, 189ra–217rb.

(294vb–299v) leer.

NC

60

SERMONES

Papier. 402 Bl. 292×216. Bayern/Österreich, Mitte 15. Jh.

B: Wasserzeichen: Dreiberg (Picard XVI/IV 1318: 1445), Waage (Piccard V/I 56: 1438), Turm (Piccard III/II 302: 1447–1451). Lagen: VIII16 + 32.VI398 + I400. Reklamanten. Bl. 398v der Vermerk Sexterni 33. Fehlerhafte moderne Bleistiftfoliierung: Nach Bl. 18 und 81 blieb jeweils ein Blatt ungezählt.

Bl. 17r–243r eigene zeitnahe Foliierung 1–229. In den Falzen Pergamentstreifen, die in einer Cursiva antiquior von Ende 14. Jh. beschrieben sind. Nach Bl. 326 ist ein Doppelblatt eingeheftet, dessen beide Bl. herausgerissen wurden. Wurmfraß auf den vorderen und hinteren Blättern.

S: Bl. 1r–8r: Schriftraum ca. 220×145. 2 Schreiber: 1) Bl. 1r–3v: 31–37 Zeilen, Bastarda mit Schleifen, Mitte 15. Jh.; 2) Bl. 4r–8r: 43–45 Zeilen, schleifenlose Bastarda, Mitte 15. Jh., selbe Hand wie Kat.-Nr. 30, Schreiber 1. – Bl. 17r–398ra 2 Hauptschreiber: 3) Bl. 17r–240r: Schriftraum (217–220)×(147–

150), 2 Spalten, 33–42 Zeilen, Schriftraum mit Bleistift begrenzt. Flüchtige Bastarda mit Schleifen, Mitte 15. Jh. Die Evangelienstellen in größerer Schrift bzw. mit größerem Zeilenabstand (19–22 Zeilen), selbe Hand wie Kat.-Nr. 30, Schreiber 2; 4) Bl. 243ra–398ra: Schriftraum (209–214)×(145–

148), 2 Spalten, 43–51 Zeilen, mit Bleistift begrenzt. Sorgfältige Bastarda, ohne Schleifen, Mitte

148), 2 Spalten, 43–51 Zeilen, mit Bleistift begrenzt. Sorgfältige Bastarda, ohne Schleifen, Mitte