Übungen zur Physik I (Mechanik) WS 04/05
3. Übungsblatt 04.11.2004
Bearbeitung bis Mi. 10.11.2004
1/3
1) Kugelkoordinaten (1 + 2)a)
( sin cos , sin sin , cos ) , = 1
∂
= ∂
∂
∂
r r r
r r r
ϑ ϕ ϑ ϕ ϑ
( ) r r
r r
∂ =
− ∂
∂ =
∂
ϑ ϑ ϕ
ϑ ϕ ϑ ϑ
r r
, sin , sin cos , cos cos
( ϑ ϕ ϑ ϕ ) ϕ ϑ
ϕ sin sin , cos sin , 0 , r r sin r r
∂ =
− ∂
∂ =
∂ r r
( sin ϑ cos ϕ , sin ϑ sin ϕ , cos ϑ )
=
⇒ e r
r( ϑ ϕ ϑ ϕ ϑ )
ϑ
= cos cos , cos sin , − sin e r
(
sinϕ,cosϕ,0)
ϕ = − er Orthogonal?
(
sin cos cos2 +sin cos sin2 −sin cos)
=0=
⋅eϑ ϑ ϑ ϕ ϑ ϑ ϕ ϑ ϑ
evr r
(
−sin cos sin +sin cos sin +0)
=0=
⋅eϕ ϑ ϕ ϕ ϑ ϕ ϕ
evr r
(
−cos cos sin +cos cos sin +0)
=0=
⋅ ϕ ϑ ϕ ϕ ϑ ϕ ϕ
ϑ e ev r
b) Parameterdarstellung der Einheitsvektoren:
3 2
1
sin sin cos
cos
sin e e e
e r
rr r r
ϑ ϕ
ϑ ϕ
ϑ + +
=
3 2
1
cos sin sin
cos
cos e e e
e r r r r
ϑ ϕ
ϑ ϕ
ϑ
= ϑ + −
3 2
1 cos 0
sin e e e
er r r r
⋅ + +
−
= ϕ ϕ
ϕ
Lässt sich mit der Cramerschen Regel z.B. nach
e r
1auflösen:
( )
ϕ ϑ
ϕ ϕ ϑ
ϑ
ϕ ϕ
ϑ ϕ
ϑ
ϕ ϕ
ϑ ϕ
ϑ
ϕ ϕ
ϑ ϕ
ϑ
ϕ ϕ
ϑ ϕ
ϑ ϕ
ϑ
ϑ ϕ
ϑ ϕ
ϑ
ϕ
ϑ ϕ
ϑ
ϑ ϕ
ϑ
e e
e
e e
e e e e
e
r
r r
r r
r
r r
r r r r
r
sin cos
cos cos
sin
sin cos
cos cos
sin
sin cos
cos cos
sin
0 cos
sin
sin sin
cos cos
cos
cos sin
sin cos
sin
0 cos
sin sin
cos
cos sin
sin
2 2
2 2
1 2
− +
=
+ +
− +
= +
−
−
−
=
und analog
ϕ
ϑ ϕ
ϕ ϑ ϕ
ϑ e e e
er rr r r
cos sin
cos sin
2 =sin + +
ϑ
ϑϑ e e
e r r
rr
sin
3
= cos −
Zwischenrechnung:
( ) ( )
ϕ
ϑ
ϑ ϕ
ϑ
ϕ ϕ ϑ ϕ ϑ ϑ
ϑ ϕ
ϑ ϕ ϑ ϕ ϕ
ϑ ϑ
e e
e e
re
r r& r
& r
&
&
&
r
&
r
&r
sin
0 , cos sin , sin sin sin
, sin cos , cos cos +
=
− +
−
∂ = + ∂
∂
= ∂
und analog
ϕ
ϑ
ϑ e ϑ ϕ e
e
rr
&
& r
&r = − + cos
ϑ
ϕ
ϑ ϕ e ϑ ϕ e
e
rr
&
& r
&r = − sin − cos
Übungen zur Physik I (Mechanik) WS 04/05
3. Übungsblatt 04.11.2004
Bearbeitung bis Mi. 10.11.2004
2/3
Jetzt Geschwindigkeit und Beschleunigung in Kugelkoordinaten:
e
rr r r r
=
ϕ
ϑ
ϑ ϕ
ϑ e r e r
e r e r e r
r
r r rr
&
& r
& r
&r
& r
&r = + = + + sin
ϕ ϕ
ϕ ϕ
ϑ ϑ
ϑ
ϑ ϑ ϑ ϕ ϑ ϑ ϕ ϑ ϕ ϑ ϕ
ϑ e r e r e r e r e r e r e
r e r e r
r
r rr & &r
&
&
& r
&
& r
&
&r
&
& r
&
& r
&
&r
&
& r
&
&
&r = + + + + + sin + cos + sin + sin
( ) ( )
(
ϑ)
ϕ
ϕ ϕ
ϕ ϑ
ϑ ϕ
ϑ
ϕ ϑ ϕ
ϑ ϕ
ϑ ϕ
ϑ
ϕ ϑ ϑ ϕ
ϑ ϕ
ϑ ϑ
ϑ ϑ
ϑ ϕ
ϑ ϑ
e e
r e r
e r
e r
e e
r e r e r e e
r e r
r
r
r
r
&
& r
&
& r
&
& r
&
& r
&
& r
& r
&
& r
&
& r
&
& r
& r
&
& r
&
cos sin
sin sin
cos sin
cos sin
−
− +
+
+ +
+
− + +
+ +
+
=
( ) ( )
ϑ( ϑ ϕ )
ϕϕ ϑ ϑ ϑ ϑ
ϑ
ϑ r e
dt d e r
r dt r
d e r
r r
r
rr
&
& r
&
& r
&
&
+
−
+
−
−
=
2 2 2 2 2sin
2sin cos 1
1 sin sin
2) Drehimpuls und Drehmoment (2)
Drehimpuls Lr=rr×pr =rr×mvr =m
(
rr×vr)
=m( )
rr×r&r(
acos t,bsin t,0) (
a sin t,b cos t,0)
dt
r&r= d ω ω = − ω ω ω ω
( ) ( )
[
acosωt,bsinωt,0 aωsinωt,bωcosωt,0]
abmω(
0,0,1)
m
Lr = × − =
Drehmoment = L=L =0 dt
Dr d r &r
falls
a , b , m
zeitunabhängig.3) Impuls und Kraft am Rammpfahl (1 + 1)
a) Nach dem Ausklinken fällt die Last unter Einwirkung der Gravitation:
gt
v= aus Betrachtungen zum freien Fall folgt
g t s gt
s 2
2 1 2
=
⇔
=
s 9 m , s 12 9,81 m m 5 , 8 2
2 = ⋅ ⋅
2=
=
⇒ v sg
und daraus folgt der Impuls
s m 10 kg
29 , s 1 12,9m kg
1000 ⋅ = ⋅ 4 ⋅
=
=mv p
b) Da der Impuls (nahezu) vollständig innerhalb von 0,01s auf den Pfahl übertragen wird folgt unter der Annahme, dass die Kraft in dieser Zeit konstant ist:
N 10 29 , s 1
01 , 0
s m 10 kg
29 , 1
6 4
0
= ⋅
⋅ ⋅
∆ =
= t F p
4) Rakete (2)
Die Schubkraft ergibt sich aus der Zeitableitung des Impulses der Verbrennungsgase:
( )
0 300kNs 125kg s
2400m⋅ + =
= +
=
=
= dt
mdv dt vdm dt mv
d dt Fs dp
Die Anfangs- und Endbeschleunigung der Rakete
( a
a, a
e)
ergeben sich im Schwerefeld der Erde zu:Übungen zur Physik I (Mechanik) WS 04/05
3. Übungsblatt 04.11.2004
Bearbeitung bis Mi. 10.11.2004
3/3
kg 12800 mit
kN 4 , s 174 9,81 m 12800kg -
kN
300
2,
= =
⋅
=
−
=
S a aa
R
F m g m
F
kg 4050 mit
kN 3 , s 260 9,81 m 4050kg -
kN
300
2,
= =
⋅
=
−
=
S e ee
R
F m g m
F
s
263 m , 12800kg 13
kN 4 ,
174 =
=
=
⇒
a a
a
m
a F
und 2s 27 m , 4050kg 64
kN 3 ,
260 =
=
=
e e
e
m
a F
5) Federkräfte (1) Federkraft: F =D⋅l Lösungsbedingung:
2 2 1
1
D
l F D l F
l = + = +
N 100 6
m 4 , 40 0 m 31 , 0
m N m
N
= + ⇔ =
+
⇒ F F F
m 46 , 40 0 m 6N 31 , 0
m N