2.1 NEVOJA PËR TË SHKËMBYER INFORMACIONIN
Është evidente se shërbimet, si vendore ashtu dhe të huaja kanë nevojë të shkëmbejnë informata nëse dëshirojnë të ballafaqohen në mënyrë efikase me kërcënimet komplekse që hasin ndaj sigurisë. Në mjedisin e tanishëm ndërkombëtar, nevojës për shkëmbim edhe më të madh të informacionit i është mëshuar shumë herë. P.sh. në rezolutën 1373 (28 shtator 2011), Këshilli i Sigurimit ë Kombeve të Bashkuara ka bërë apel veçanërisht për intensifikim të shkëmbimit të informacionit nga shtetet anëtare. Në Evropë, institucione si Europoli, Klubi i Bernës, Stafi Ushtarak i BE-së dhe Qendra e Situatës e Be-së poashtu kërkojnë shkëmbim të rritur të informacionit.3 Si rezultat i kësaj, shtetet me tradita të ndryshme, të cilat mbase mund të mos dëshirojnë të bashkëpunojnë me njëra-tjetrën në operacione të përbashkëta të sigurisë, tani janë të përgatitura të shkëmbejnë informata të cilat kanë të bëjnë jo vetëm me kundër-terrorizmin, por edhe me operacione ushtarake dhe paqeruajtëse, me inspektimet e armëve dhe përndjekjen e krimeve të luftës.
Shkalla e shkëmbimit të informacionit nga shërbimet e inteligjencës është vështirë të vlerësohet tani-për-tani mbasi informatat janë sekrete, dhe po kshtu edhe rregullat sipas së cilave ato shkëmbehen. Të dhënat në dispozicion na ofrojnë një tablo të kësaj shkalle të
SHTATË shkëmbimit. P.sh. shërbimet e inteligjencës së Kanadasë dhe Austrisë shkëmbejnë (secila)
informata me rreth 250 agjenci të huaja. Agjencia Qendrore e Inteligjencës së Amerikës (CIA) është e lidhur me më shumë se 400 agjenci në mbarë boten.4 Ky shkëmbim bëhet formalisht dhe jo-formalisht.
Për shkak të natyrës së shumëfishtë të mjedisit të kërcënimeve aktuale, vendet të cilat respektojnë të drejtat e njeriut kohë-pas-kohe ndjejnë se janë nën presion të shkëmbimit të informacionit me vendet ku respektimi i të drejtave të njeriut është i vogël. Një shërbim mund të besojë se duhet të paralajmërojë një shtet për një terrorist të dyshuar, i cili ka hyrë apo planifikon të hyjë në atë vend, edhe pse vendi i cili do të pranojë këtë informatë mund të ketë histori të shkeljes së të drejtave të njeriut. Po ashtu, mund të ndodhë që dhënësi i informatës, pret një shkallë të caktuar reciprociteti nga pranuesit e informacionit, dhe kjo është gjë e kuptueshme.
Në dekadën pas 11 Shtatorit, shumë qeveri kanë punuar për eliminimin e barrierave ligjore dhe organizative për shkëmbim të informacionit në mes të agjencive vendore të ngarkuara me përgjegjësinë e sigurisë dhe inteligjencës. Kjo ka qenë e vërtetë sidomos në Amerikë, ku një komision qeveritar ka konstatuar se barrierat në mes të agjencive të inteligjencës dhe agjencive të sigurisë mund të kishin parandaluar identifikimin e disa rrëmbyesve të avioneve të 11 shtatorit.5 Si rezultat i kësaj, një zell i ri për shkëmbim të informacionit u shtri përtej kundër-terrorizimit, deri në një varg përgjegjësive për zbatimin e ligjit përfshirë sigurinë e kufijve, emigracionin, kontrabandën dhe spiunazhin.
2.2 PROBLEMET E SHKAKTUARA NGA SHKËMBIMI I INFORMACIONIT Edhe pse ka një pranim të gjerë se shkëmbimi i informacionit është i domosdoshëm për rritjen e sigurisë, rritja e shkëmbimit të informacionit ka vënë në pah një mori problemesh potenciale të cilat kërkojnë menaxhim dhe mbikëqyrje vigjilente. P.sh, agjencitë për zbatimin e ligjit ka të ngjarë se që këtej e tutje do të ndërmarrin masa duke u bazuar në informata të shkëmbyera të cilat nuk janë të besueshme, rrjedhimisht, tani do të kemi një rrezik më të madh se informatat e shkëmbyera nga agjencitë e inteligjencës do të bëhen publike në procesin gjyqësor që do pasojë. Edhe individët i ekspozohen rrezikut më të madh të shkeljes së drejtave të tyre, sidomos të të drejtës për privatësi. Individët rrallëherë do të kenë mundësi të vënë në diskutim saktësinë e informatës së shkëmbyer sepse shpeshherë nuk do të jenë në dijeni se informatat, të cilat kanë të bëjnë me ta, tashmë janë shkëmbyer dhe ata nuk do të kenë qasje në to.
Shërbimet e inteligjencës në shumë vende tradicionalisht kanë ngurruar të shkëmbejnë informata sekrete me policinë dhe agjenci tjera. Një Komisionin Hetimor në Kanada arriti në përfundimin se ngurrimi i tillë ka kontribuuar në suksesin e bombardimit të Air India në vitin 1985 dhe poashtu disa mangësive të ndryshme të hetimit pas bombardimit.6 Shërbimet e Inteligjencës kanë tendencë të ruajnë informatat ngaqë druhen se shkëmbimi i tyre do të rezultojë që ato të bëhen publike, gjë e cila do të ekspozojë burimet dhe metodat e rëndësishme dhe do të kërcënojë aftësinë e agjencisë në mbledhjen e informacionit në të ardhmen. Për më tepër, nëse informatat janë marrë në mënyrë të atillë që i bën të papranueshme në gjykim, shkëmbimi i tyre me agjencitë për zbatimin e ligjit do të jetë edhe më problematik. Duke qenë mbase edhe më të gatshme se shërbimet e inteligjencës për të shkëmbyer informata, forcat policore poashtu janë të preokupuara se shkëmbimi i informacionit mund të cënojë aftësinë e tyre për të hetuar dhe përndjekur kërcënimet për sigurinë.
Ata që janë të ngarkuar me detyrën e mbikëqyrjes së shërbimeve të inteligjencës dhe të sigurisë ballafaqohen me sfida të mëdha. Ata duhet të ballafaqohen me sasinë e madhe të informacionit të shkëmbyer, vëllimi i të cilit është aq i madh sa që rregullisht ata detyrohen të mbështetët në ekzaminimin e vetëm të një pjese të informacionit. Shumë prej organeve mbikëqyrës poashtu hasin në vështirësi për qasje në informacion dhe në ndjekjen e gjurmëve të informacionit sekret të shkëmbyer. P.sh. një organ mbikëqyrës i cili në kompetencën e tij e ka policinë mund t’i mungojë autorizimi për të zbuluar se si policia ka ardhur deri te informata e mbledhur nga shërbimi i inteligjencës. Kjo është veçërisht e vërtetë kur dhënësi i informatës është një agjenci e huaj.
Në shumë vende janë krijuar rrjete të shërbimeve të inteligjencës dhe shërbimeve të sigurisë (ndonjëherë të quajtura “qendra shkrirje”) për agreguar informata mbi kërcënimet e sigurisë të dhëna nga burime të shumta vendore dhe të huaja. Disa prej këtyre rrjeteve madje i lejojnë agjencitë e huaja të shkëmbejnë informata me njëra-tjetrën. Nëse dëshirojnë që plotësisht t’i kuptojnë operacionet e agjencisë të cilën janë të ngarkuar ta shqyrtojnë, atëherë organet vendore mbikëqyrëse duhet të kenë qasje në informatat e mbledhura dhe të shpërndara nga këto rrjete, sidomos pasi agjencia i ofron dhe pranon informata nga institucione rajonale, kombëtare dhe ndërkombëtare.
Një përgjigje ndaj shkëmbimit të rritur të informacionit ndërmjet agjencive vendore dhe me ato të huaja, ka qene kryerja e hetimeve ad hoc me kompetenca të veçanta për të hetuar shkëmbimin e informacionit në mes të shumë agjencive. Dy kutitë në vijim do të shohin shembuj të hetimeve të tilla ad hoc në Kanada dhe në Mbretërinë e Bashkuara (Britaninë e Madhe).
Shërbimet e inteligjencës dhe shërbimet e sigurisë qartazi kanë një nevojë për të shkëmbyer informata me partnerë vendorë dhe të huaj. Një agjenci e cila thjesht vetëm mbledh informata pa i shkëmbyer ato, ajo dështon në detyrën e saj për të paralajmëruar të tjerët për kërcënimet e identifikuara ndaj sigurisë. Natyra trans-nacionale e shumë kërcënimeve të tanishme e bën të domosdoshme rritjen e shkëmbimit të informacionit si në vend ashtu edhe ndërkombëtarisht.
Shkëmbimi i rritur i informacionit ka edhe disavantazhet e veta. Shkëmbimi i rritur mund të shpierë në shkelje të së drejtës së privatësisë dhe të drejtave tjera të njeriut, në mënyra të cilat ligjërisht nuk janë të autorizuara dhe as të justifikuara nga pikëpamje etike. Poashtu, rrezikon që informatat sekrete të marra nga burime të ndjeshme të bëhen publike.
Shkëmbimi i informacionit përmes rrjeteve vendore dhe ndërkombëtare (qendrave të shkrirjes) mund të shpërqëndrojë dhe shtrembërojë llogaridhënien. Organet mbikëqyrës legjislativ dhe eksperte, mandati i të cilave e kufizon juridiksionin e tyre në një agjenci të vetme, shpeshherë kanë mungesë në të dhënat nga rrjetet në të cilat shërbimet e inteligjencës dhe sigurisë marrin pjesë – mungesa e qasjes mund të pengojë seriozisht punën e tyre mbikëqyrëse.
Shkëmbimi i informacionit jashtë kufijve mund të shkaktojë po ashtu edhe konflikte të politikave, si rasti kur vendet me rezultate të mira të respektimit të të drejtave të njeriut e gjejnë vetën në presion për të shkëmbyer informata me vende të cilat nuk kanë eksperiencë të mirë për respektimin e të drejtave të njeriut. Shkëmbimi i informacionit në këtë mënyrë mund ta bëjnë një vend bashkë-autor të shkeljeve të të drejtave të njeriut të kryera nga partneri i tij informativ
SHTATË
Kutia 1: Hetimi Ad hoc kanadez mbi shkëmbimin e informacionit
Në bazë të raporteve të dy komisioneve hetimore kanadeze shumëvjeçare (komisioni për hetimin e veprimeve të zyrtarëve kanadezë në rastin e Mader Araer dhe hetimi i brendshëm në veprimet e zyrtarëve kandarë ndaj Abdullah Almalki, Ahmad Abou-Elmaati dhe Muayyed Nureddin), praktikat e shkëmbimit të informacionit në mes të policës dhe shërbimit të inteligjencës së Kandasë i kanë kontribuuar në mënyrë të tërthortë torturimit të qytetarëve kanadezë të paraburgosur në Siri dhe Egjipt të dyshuar për terrorizëm.7 Të dy komisionet ishin ad hoc të emëruara nga qeveria si përgjigje ndaj skandaleve publike mirëpo edhe për shkak se institucionet mbikëqyrëse ekzistuese, pavarësisht se mbanin në kontroll agjencitë e caktuara, kishin mungesë të kompetencës për të ekzaminuar se si qeveria në tërësi iu përgjigj çështjeve të gjera të sigurisë ndërkombëtare.
Të dy komisionet i kërkuan qeverive amerikane, siriane dhe egjiptiane të bashkëpunojnë me hetimin e tyre mirëpo të tre qeveritë nuk bashkëpunuan. Krahas kësaj, qeveria kanadeze vendosi kufizime për të dy komisionet ndaj bërjes publike të informacionit sekrete që u vu në posedimin e tyre. Mirëpo, pasi këto kufizime kërkonin shqyrtimin ligjor, komisionet ishin në gjendje të lirojnë informata në disa raste më shumë se sa dëshironte qeveria - ose përmes procesit gjyqësor të suksesshëm ose përmes mundësisë së shkuarjes në gjykatë.
Komisionet ekzaminuan në detaje informatat të cilat Kanadaja kishte shkëmbyer me zyrtarët e SHBA-së, Sirisë dhe Egjiptit. Këto informata përfshinin lidhjen e kanadezëve të ndryshëm me grupe terroriste. Konkretisht, përfshinte lista me pyetje të dërguara nga ana e zyrtarëve kanadezë zyrtarëve të Sirisë dhe Egjiptit, për t’ju parashtruar qytetarëve kanadezë të paraburgosur mbi dyshime për terrorizëm.
Komisionet kanadeze poashtu ekzaminuan informatat e pranuara nga këta zyrtarë të huaj, të cilat më vonë u shpërndanë brenda Kanadasë dhe u paraqiten të paktën në një rast gjyqësor.
Të dy komisionet gjeten mangësi në mënyrat se si këto informata ishin shkëmbyer – jo vetëm brenda vendit tek policia, sigurimi, dogana dhe punët e jashtme, por edhe tek agjencitë e huaja.
Këto dy hetime u fokusuan kryesisht në përshtatshmërinë e informacionit të shkëmbyer, dhe sidomos tek rreziqet që sillnin për ato të drejta të njeriut si e drejta për të mos t’ju nënshtruar torturës dhe të drejtës për privatësi. Sidoqoftë, do të ishte e pasaktë të mendojmë se komisionet në fjalë ishin kundër rritjes së shkëmbimit të informacionit. Ata thjesht dëshironin kontroll dhe shqyrtim më të madh. Komisoni Arar erdhi në përfundim se ”shkëmbimi i informacionit është me rëndësi jetike, mirëpo duhet të bëhet në mënyrë të besueshme dhe të përgjegjshme. Nevoja për shkëmbim të informacionit nuk do të thotë se informatat duhet të shkëmbehen pa kontroll, në veçanti pa përdorimin e klauzolave kufizuese, dhe nuk do të thotë se shkëmbimi duhet të bëhet pa marrë parasysh rëndësinë, besueshmërinë dhe saktësinë e informacionit, apo duke injoruar ligjet për mbrojtjen të dhënat personale apo të drejtat e njeriut.”8
Një hetim i tretë kanadez, i cili shtjelloi rastin e bombardimit të Air India në vitin 1985, ekzaminoi shkëmbimin e informacionit nga një perspektive paska tjetër. Duke marrë parasysh efikasitetin e shkëmbimit të informacionit (karshi përshtatshmërisë së shkëmbimit), komisioni në fjalë nxorri disa rekomandime me qëllim të korrigjimit të ngurrimit të shërbimeve të inteligjencës për të shkëmbyer informata me policinë dhe agjencitë tjera për zbatimin e ligjit për shkak të frikës se informatat do të bëhen publike.
Të gjitha këto tre komisione kanë vënë në pah dilemën e shkëmbimit të informacionit:
shkëmbimi shumë i vogël paraqet kërcënim për siguri, ndërsa shkëmbimi shumë i madh, kërcënon të drejtat e njeriut sidomos kur shkëmbimi bëhet në mënyrë të padisiplinuar.
Thënë shkurt, shërbimet e inteligjencës dhe shërbimet e sigurisë nuk do ta bënin punën e tyre nëse refuzojnë të shkëmbejnë informata në mes tyre, mirëpo në anën tjetër, rritja e shkëmbimit të informacionit shoqërohet me rreziqe të shumta. Për individët këto rreziqe mund të përfshijnë shkeljen e të drejtave të tyre njerëzore, sidomos të së drejtës së privatësisë. Rreziqet për shërbimet e inteligjencës dhe shërbimet e sigurisë ngërthejnë shpërndarjen e informatave që nuk janë të besueshme ose të cilat janë marrë jo në mënyrë të duhur, gjë e cila mund të dëmtojë reputacionin e shërbimit dhe mund të rezultojë në alokimin e gabuar të resurseve të pakta. Rreziqet për organet mbikëqyrës përfshijnë kufizime të reja në aftësinë e tyre për të kuptuar se çfarë informate është duke u shkëmbyer dhe si kryhet ai shkëmbim.