Në shtetet në tranzicion, shumë faktorë mund të pengojnë në krijimin e praktikave të mbikëqyrjes efektive të inteligjencës. Kjo pjesë diskuton pengesat më të përhapura.
5.1 HEZITIMI PËR TË MBAJTUR PËRGJEGJËS DEGËN EKZEKUTIVE
Pengesë më themelore të mbikëqyrjes efektive është ngurrimi i ligjvënësve që të miratojnë dhe përdorin masa që e bëjnë degën ekzekutive përgjegjëse. Në shtetet në tranzicion, ku dega e ekzekutivit nuk ka qenë e mbajtur më parë përgjegjëse, ligjvënësit zakonisht duhet të eksperimentojnë me një shumëllojshmëri të qasjeve para se të përcaktojnë se
DY cila metodë funksionon më së miri për ta. Duke u bazuar vetëm në seancat e komisionit
vetëm për të siguruar mbikëqyrjen efektive me siguri do të provohet si e pamjaftueshme.
Përvoja ka treguar se puna e stafit, studime kërkimore, vizita në terren, dhe seancat me kamera do të jetë gjithashtu të nevojshme.
5.2 LAKORJA E PJERRËT E TË MËSUARIT
Aktivitetet e sigurisë dhe inteligjencës ndryshojnë nga shumica e funksioneve të tjera të qeverisë në atë se ato ndikojnë dhe/ose përfshijnë pothuajse të gjitha departamentet apo ministritë. Për shkak se mbikëqyrja e duhur kërkon njohuri të mëdha me funksionet dhe praktikat e shërbimeve të inteligjencës dhe mënyrat komplekse në të cilat ato ndërveprojnë me agjencitë e tjera qeveritare, lakorja e të mësuarit është e pjerrët dhe kështu e vështirë për ligjvënësit me shumë kërkesa te tjera në kohën dhe vëmendjen e tyre. Zhvillimi ekspertizës së nevojshme merr kohë, sidomos kur merret parasysh ngurrimi i përgjithshëm i zyrtarëve të inteligjencës për të ndarë njohuritë e tyre të hollësishme.
5.3 NGESA E BESIMIT
Nëse shërbimet e inteligjencës dhe organet mbikëqyrëse të inteligjencës nuk i besojnë njëri-tjetrit, nuk mund të ketë diskutime të sinqerta, nuk ka shkëmbime të rëndësishme të informatave dhe nuk ka mbikëqyrje efektive. Për të ndërtuar marrëdhënie të besimit, organet e jashtme të mbikëqyrjes (sidomos komitetet legjislative) duhet të shmangen së fokusuari vetëm në pajtueshmëri. Kufizimi i mbikëqyrjes në këtë mënyrë nxit një mjedis kundërshtues, ne-kundër-tyre dhe dekurajon personelin e inteligjencës nga të parit e ndonjë përfitimi të tyre në procesin e mbikëqyrjes. Në vend të kësaj, të paktën në fazën fillestare, ata shohin vetëm vështirësi të konsiderueshme.
Që mbikëqyrja të jetë efektive, shërbimet e inteligjencës duhet të përjetojnë përfitimet e saja. Një theks të veçantë në efikasitetin, për shembull, mund t’i sjellë dobi shërbimit nëpërmjet rekomandimeve që inkurajojnë degën ekzekutive për t’i siguruar shërbimit më shumë burime. Shërbimi gjithashtu mund të përjetojë dobitë e mbikëqyrjes kur një komisioni legjislativ ose organ ekspert mbikëqyrës korrigjon një raport të mediave i cili gabimisht akuzon pjesëtarët e shërbimit për sjellje të keqe ose vë në pikëpyetje efektivitetin e tyre.
5.4 MOHIMI I QASJES TEK PERSONAT, VENDET, GAZETAT DHE TË DHËNAT Pengesë e vetme më e rëndësishme për mbikëqyrje efektive është mohimi i qasjes në persona, vende, gazeta, dhe të dhënat. Pa një qasje të tillë, organet e mbikëqyrjes nuk mund të funksionojnë siç duhet (shih gjithashtu, Nathan- Mjeti 3). Ata nuk mund t’i testojnë nëse informatat që i marrin nga dega e ekzekutivit janë të sakta, as që mund ta zhvillojnë në mënyrë të duhur një hetim në një çështje të caktuar. Në vend të kësaj, ata duhet të mbështeten vetëm në atë që atyre u thuhet dhe çdo gjë që ata mund të marrin nga burime të hapura.
5.5 PRESIONI I KOHËS DHE EFEKTI I TYRE NË SHQYRTIMIN E HOLLËSIRAVE Presioni i kohës që ligjvënësit ndjejnë mund të ketë një efekt negativ në llojin e kontrollit të ndërmarrë nga ata. Studimet e komisioneve mbikëqyrëse të kongresit amerikan kanë gjetur se ligjvënësit, në vend se t’i kërkojnë problemet vet ata, kanë më shumë gjasa
për t’u marrë me çështjet që kanë kapur tashmë vëmendjen e publikut32 — dhe ata kanë arsye të mirë për të bërë kështu. Për shkak se ligjvënësit janë njerëz të zënë me shumë përgjegjësi (duke përfshirë vetë rizgjedhjen e tyre), ata kanë tendencë për të ndjekur këto çështje më shumë për t’u ofruar atyre një përfitim personal politik. Fakti se shërbimi i shqyrtimit të inteligjencës rrallë ndodh në publik, do të thotë se ai u ofron atyre mundësi të vogël për përfitim politik.
Kapaciteti i ligjvënësve për të mbikëqyrur shërbimet e inteligjencës pengohet më tej nga vetë natyra e degës legjislative. Koha në dispozicion për mbikëqyrje është e kufizuar jo vetëm nga puna që të gjithë ligjvënësit duhet të kryejnë, por edhe nga seancat e legjislaturës. Në shumicën e juridiksioneve, puna legjislative ndërpritet kur legjislatura nuk është në seancë dhe gjatë zgjedhjeve. Vendosja e përgjegjësisë për mbikëqyrje në një organ ekspertësh ofron një zgjidhje të pjesshme për këtë problem.
5.6 BESNIKËRIA PARTIAKE
Procesi i mbikëqyrjes shumë lehtë mund të pengohet nga besnikëria partiake. Në Shtetet e Bashkuara për shembull, kur besnikëria partiake bëhet e tepërt, ajo mund të pengojë përpjekjet e opozitës për të shqyrtuar një shërbim të inteligjencës duke vonuar ose kontrolluar punën e komisioneve të kongresit për mbikëqyrje.33 Në mënyrë të ngjashme, në shumicën e juridiksioneve parlamentare, partia në pushtet kontrollon agjendat e të gjitha komisioneve legjislative përmes përfaqësimit të saj shumicë. Për të luftuar këtë dominim, i cili është rregulli i përgjithshëm, disa juridiksione kërkojnë që kryetari i komisionit mbikëqyrës të inteligjencës të jetë një anëtar i një partie opozitare.
Ndërrimi në rotacion i kryesuesit në këtë mënyrë dhe përzgjedhja e anëtarëve të komisionit të bazuara në bilancin e duhur në mes të qeverisë dhe opozitës janë mënyra të rëndësishme në të cilat besnikëria partiake mund të minimizohet dhe bashkëpunimi të promovohet. Në përgjithësi, funksionet mbikëqyrëse janë më të mira kur anëtarët e komisioneve mbikëqyrëse punojnë së bashku në përpjekje kolektive të gjetjes së rezultateve që i shërbejnë interesit kombëtar.
5.7 RAPORTET E VONUARA NGA ORGANET EKSPERTE TË MBIKËQYRJES Në rast se organet e ekspertëve themelohen për të zhvilluar format e ndryshme proaktive dhe rutinë të kontrollit, është shumë e rëndësishme që raportet dhe analizat e tyre të jenë vënë në dispozicion të ligjvënësve në kohën e duhur. Pavarësisht se çfarë aspekte të inteligjencës ligjvënësit vetë i shqyrtojnë, ata prapëseprapë duhet të jenë të vetëdijshëm për pasqyrën më të gjerë të mundshme në mënyrë që të kryejnë përgjegjësitë e tilla të gjera si ndarja e fondeve publike dhe rishikimi i legjislacionit ekzistues. Në qoftë se ligjvënësit nuk mund të marrin raporte në kohën e duhur dhe nuk mund të pyesin anëtarët e organeve eksperte për rekomandimet e tyre, aftësinë e deputetëve për të përmbushur përgjegjësitë e tyre do të dëmtoheshin në masë të madhe.
5.8 BURIME JOADEKUATE
Aftësia e ligjvënësve për të kryer mbikëqyrje efektive deri në një masë të madhe varet nga burimet e vëna në dispozicion të tyre. Burimet më të rëndësishme në këtë drejtim janë stafi dhe qasja. Siç është theksuar më herët, ligjvënësit janë njerëz të zënë me punë me një gamë të gjerë të përgjegjësive. Pa ndihmën e mbështetjes së stafit të përhershëm,
DY shumë të aftë, jopartiak, me një njohuri të gjerë të komunitetit të inteligjencës, ligjvënësit
kanë gjasa për të kryer mbikëqyrje që është e kufizuar, duke u fokusuar në seancat e komisioneve më shumë se sa në punë hetimore. Për më tepër, për të kryer mbikëqyrje efektive, ligjvënësit gjithashtu kanë nevojë për qasje në një gamë të gjerë të informatave, duke përfshirë shërbimet kërkimore dhe kapacitetet e auditimit.
Krijimi i një mbështetje të stafit të përhershëm jo-partiak mund të ndihmojë gjithashtu në zhvillimin dhe mbajtjen e vazhdimësisë së njohurive institucionale. Për shkak se ekspertiza e inteligjencës merr aq shumë kohë për tu zhvilluar, zëvendësimi i ligjvënësve (të cilët mund të jenë të konsiderueshme në disa juridiksione) shpesh rezulton në një humbje të dijes dhe përvojës. Për arsye të dukshme, prania e një stafi të përhershëm jo-partiak lehtëson këtë pengesë të mbikëqyrjes efektive.