keineswegs dominant.Im Gegenteil - w ird Jahreszeit erwähnt und Stirn- mung g e s c h ild e rt, so i s t es Herbst ( "Kupeceskaja docka" - ” . . . vremj.
osennee. . . **- siehe S. 51; "Igrušečka" - " . . . o s e n 1. . . " - siehe S. 47) Winter ("Igrušečka" - ” V
1
j u g a . . . ” - siege S. 48) und V o rfrü h lin g("K aterina" - *'. . . p o te p le lo . . . ” - siehe S. 43; "Saša" - " už vesna si a . . . ” - siehe S . 54).
Entsprechend dominieren auch b e i den Tageszeiten regnerische, ge- w i t t r i g e Abende und Nächte:
74
-f. Grundtypus des Handlungsorts in den russischen Erzählungen
” Noč' j u groza byla s i l * n a j a , dozd' , v e te r , grad, derev’ j a šumjat i tr e š č a t , voda s kryŠ l ' e t s j a , ż u r c i t , grom ra ska tyva t^sja , go- r o c h t i t , m o ln ija s v e r k a e t . . . ” (Kupečeskaja dočka”
,
I I ,72)."Noe* mesjaènaja, te p la ja , vdrug tucami z a v o lo k lo .. . " ( ,,Kupečeskaja dočka",11,72).
Aber auch eine schöne Nacht in der gleichen Erzählung : "Krugom vse t ic h o , t o i 'ko voda pleščet и berega. Mesjac jasno s v e t i t . " ( I I ,72).
nA večer temny j , nepogožij, v e te r bušuet, dozd
1
!1
e t" (” Nadeža11, I I , 17)"Večer temnyj, vremja osennoe, t u č i c h o d i l i , mesjac c h o r o n ili, zvez- dy j a r k i e s v e r k a li, cholodnovatyj i svežyj veterok v e j a l . " ('Saša"
,
11,47 f . ) .
Und nur e in Sommerabend
: 11
Letnyj vecer - tic h o tak vezde” , sowie e in - mal Abendstimmung im D o r f : ” Uz smerkalos1, povejala prochlada, i z - daleka śum nesetsj a, unyvnaja pesnja z v e n l t . . . ” ( ” Nadeža” ,11,15).Dagegen haben d ie Morgen-und M ittagsschilderungen p o s itiv e r e Stim- mung:"Igrušečka" - "vse tic h o po poljam byl o . . . " - siehe S. 47;
*,Sasa" - "na dvore b y l o . . . j a s n o . . . " ־ siehe S. 54.
Das regnerische k a lte Wetter überwiegt. Im K a p ite l 2 wurde im einzelnen auf den Zusammenhang zwischen Naturschilderung und Stirn- mung der Hauptgestalten hingewiesen.
0004742Б
75
-g. Grundtypus der A rb e it. Die Leibeigenschaft in den u k r a in i- sehen Erzählungen
Obwohl die Fronarbeit wesentlicher B estandteil der Lebensbedingun- gen der Leibeigenen i s t , wird sie an keiner S te lle g e s c h ild e rt.
Bis auf d ie konkreten Angaben " p r j a s t y " , "haptuvaty spodnyèky"
("Odarka") sowie ,,v pole vychodyty" (
1
,Horpvna") ־ T ä tig k e ite n , wie sie auch f r e ie Frauen ausführen (in "Čary", ״Sestra", "Svek- rucha"), w ird die Fronarbeit nur erwähnt a ls ,,na panscynu j t y "oder "praejuvaty bez spocynku".
In den Erzählungen, deren s o z ia le r Hintergrund die Leibeigenschaft i s t , bestimmt sie den Handlungsverlauf und somit das Leben der Hauptgestalten, das meist ein tragisches Ende fin d e t ("Odarka",
"Kozačka", "Horpyna"). Besonders d e u tlic h w ird der E influß der Leibeigenschaft auf das soziale Verhalten der Leibeigenen in der Gegenüberstellung des fre ie n Kozakendorfes und des Dorfes der Leibeigenen in "Kozacka"- siehe S. 21.
Spiele junger Mädchen ( " chreScyk", " k o r o l 1" ) und i h r Singen wer- den nur in fr e ie n Dörfern als F re ize itb e schä ftig u n g erwähnt("Cu- т а к " , "Son").
Auflehnung einzelner Gestalten gegen die Herren fin d e t sich in keiner der ukrkainischen Erzählungen.
h. Grundtypus der A rb e it. Die Leibeigenschaft in den russischen Erzählungen
Fronarbeit w ird auch in den russischen Erzählungen n ic h t g e s c h il- d e rt. Erwähnt werden l e d ig lic h die T ä tig k e ite n "ogorod b a r s k i j p o lo t
1
" ("Maša", "Nadeža"), "barskuju pšenicu ž a t1
" ( "Nadeža") ," ž l j u t za Chlebom, к portniche" ( "Saša") , "po jagody i l i po gr^bj;
gospodam pos i l a j u t " ( " K a t e r i n a " ) , "za barynej choditł ","za rabotoj v devicej s i d e t ' " , "kruževa p l e s t i " ( "I grušečka") .
Die Leibeigenschaft bestimmt zwar den Handlungsverlauf in "Masa"
und b e t r i f f t auch die Hauptgestalten in "Nadeža", doch i s t sie n ic h t a u ssch lie ß lich e r B estandteil des Lebens der Leibeigenen. In diesen beiden Erzählungen w ird F reizeitbeschäftigung der Leibeine- nen im Dorf g e s c h ild e rt - siehe S. 56, S. 58.
Freizeitbeschäftigungen des Personals in den Herrenhäusern in der Stadt werden n ic h t erwähnt.
Die Leibeigenschaft i s t in den russischen Erzählungen weniger hand- lungsbestimmend a ls das Verhalten der Personen innerhalb des Systems.
76
-00047426
4. Gegenüberstellung des Grundtypus in den ukrainischen und r u s s i- sehen Erzählunoen
1. Junge Mädchen
Äußere Merkmale in den ukrainischen Erzählungen:
ehoroša, pyšna, čepurna, velyčna, stavna, vysoka;
e r w e ite r t durch Vergleiche:
jak makivočka, jak vysen'ka, jak jahoda luhova, jak k v i t k a , jak povna ro&a, jak é v i t najkraSéyj, jak ptašenjatožko, jak ptašenja z hajú, ja k rannja ptaška, jak ptaška spivoča, jak perepelyeka, jak syva z ozul ' ka, jak holubka syva, jak jasocka, jak sonce, jak z iro c k a , ja k zor j a jasna, jak anheljatko boze, jak voskova s v i - žecka.
Äußere Merkmale in den russischen Erzählungen:
chorosaja, pysnaja, vysokaja, s t a t n y j y , legkaja, rumjanaja, cerno- brovaja, b e l a j a , sve&aja, choden'kajam ch u d o šca va ja ,že lto lica ja ; keine Vergleiche.
Innere Merkmale in den ukrainischen Erzählungen:
p ry v itn a , laskava, v v ič ly v a , pokirna, tycha, lju b a , Iju b ja č a , ve-se la , hordovyta, scyra, v ir n a ; bahata;
s ie entwickeln sich zu:
sumna, zamuČena, bezsčasna, uboha.
Innere Merkmale in den russischen Erzählungen:
pokornaja, t ic h a ja , serdeenaja, c h i t r a j a , lo v k a ja , echidnaja, bys- t r a j a , p y t l i v a j a , svo e o b y ïliv a ja , čudnaja, iskrennaja, provornaja, k i è l i v a j a , nravnaja, ob id eiva ja ;
sie entwickeln sich zu:
pecal ' naj a, surovaja, st rogaj a, laskovaja, p riv e tn a ja , spokojnaja, dovol ' naj a, zadumcivaja, n er ec i s t aj a, byval aj a, t ic h a ja , smirnaja.
Verhaltensmerkmale in den ukrainischen Erzählungen:
G lü cklich e r Zustand:
rozkoluvaty, ne znaty n i hor j a, n i lycha, h u l j a t y , s p iv a ty , zvyva- t y s j a , por at ysj a, pustuvaty, smi j at y s j a, Scebetaty.
Unglücklicher Zustand:
sumuvaty, pobyvatysja, p la k a ty , rydaty, z u r y t y s j a , serce v ' j a n e , serce mre, m arnity.
E re ig n is, g lü c k lic h oder u n g lü cklich :
ledve v s t o j a t y , serce cholone, naČe zamerty, chodyty jak nezyva,
־
77
-s t o j a t y jak -sama ne -svoja, v očach z a k ru ty lo , p o b i l i t y , ги к/ opu-s- t y t y , zakrytysj a rukavcem, dyvytysj a, movèaty, ne dychaty.
Liebe:
polynuty, pryhornutysי , lypnuty, v j a z a t y s j a , padaty, hodyty, s lu - zyty, v v i c i zahljadaty.
Verhaltensmerkmale in den russischen Erzählungen:
zadumat
1
s j a , d o p y tiv a t1
sj a, mol cat ' , g o v o r it 1, b o l e t ' , r a s s e r d i t 1״s j a , k r i c a t 1, p e t ' .
2. Junge Männer
Äußere Merkmale in den ukrainischen Erzählungen:
ch o ro syj, h a rn y j, u ro d ly v y j, st avnyj , povnovydyj, cor nj avyj , karo- окуj , Sornobrovyj;
e r w e ite r t durch Vergleiche:
jak o r e i, jak hołub, jak s o k il, jak m i s j a c ' . Äußere Merkmale in den russischen Erzählungen:
v y s o k i j , smuglyj, rumjanyj, krasavec, c v e t u š c i j ; keine Vergleiche.
Innere Merkmale in den ukrainischen Erzählungen:
m otornyj, zvavyj, s m i l y j , v e s e l y j , tychyj , l j u b j a c y j ; sie verändern sich n ic h t.
Innere Merkmale in den russischen Erzählungen:
l o v k i j , v e s e l y j , otvaSnyj , b r a v y j , s m irn y j, pokornyj, nasmeslivyj sie entwickeln sich zu:
s t r a s n y j , kruèinnyj , sumračnyj, ugrjum yj, s u r o v y j , Verhaltensmerkmale in den ukrainischen Erzählungen:
f a s t a u ssch lie ß lich auf junge Mädchen bezogen
-p id b y ra ty s ja , h u l j a t y , svystat y, ne s-paty, z a l y c j a t y s j a , -pidbyra- t y s j a pid vikonce.
Verhaltensmerkmale in den russischen Erzählungen:
t u z i t ' , p l a k a t ' , to sko va t1, zadumat'sja, gorevat 1, p l a k a t ' s j a , nasmechat' s j a .
3. Ä lte re w e ibliche Gestalten in den ukrainischen Erzählungen Leibeigene
Äußere Merkmale:
postara, zamu&ena, st ara, st aren' ka, uboha.
-78
־
0004742Б
Innere Merkmale : dobra, pefcalovyta.
Verhaltensmerkmale :
p la k a ty , Zur yt ysj a, mucytysja, h o rju v a ty , pobyvatysja, rydaty.
Freie
Äußere Merkmale:
harna, čepurna, povnovyda, vysoka, čornobrova.
Innere Merkmale:
motorna, rozsudlyva, hovirka, cujnen'ka.
Verhaltensmerkmale :
homonity, o p o v is ty ty , rozkazuvaty, prykazuvaty, pochytuvaty holovoju, vdaryt ysj a ob poly rukamy, zvyvatysja, poratysj a.
4. Ä lte re w eibliche Gestalten in den russischen Erzählungen
Hausangestellte Äußere Merkmale:
krošečnaja
Innere Merkmale:
gnevnaja, p r i d i r c i v a j a , s e r d it a ja , zadumcivaja, t ic h a ja , echid־
naja, v e r t l i v a j a , veselaja, g o v o rliv a ja .
Verhaltensmerkmale :
g n a t ' , b i t 1, donimat1, j a z v i t 1, b o j a t ' s j a , p la k a t1.
5. Ä lte re männliche Gestalten in den ukrainischen Erzählungen Leibeigene
Keine äußeren und inneren Merkmale Verhaltensmerkmale:
zidchaty, p la k a ty , zanepasty, o tu p ity . Freie
Äußere Merkmale:
povnovydyj, s y v y j , k r i p k y j . Innere Merkmale:
v e s e l y j , z vavyj , s m ily j.
Verhaltensmerkmale :
cumakuvaty, s p iv a ty , vja n u ty, zuryt ysj a.
6
. Ä lte re männliche Gestalten in den russischen ErzählungenHauspersonal Äußere Merkmale:
-79
־
tu c n y j, borodat, p r iz e m is ty j, smorščennoj, sedoj . Innere Merkmale:
nasmeslivyj, v e s e l y j , n e lju b e zn yj, m o lc a liv y j.
Verhaltensmerkmale:
v o r c a t ' , s u t i t 1, u l y b a t ' s j a
7. A lte Kozákén in den ukrainischen Erzählungen Äußere Merkmale:
chorosyj, vysokyj , prj amyj , u s a t y j , cornobrovyj, cornousyj, b i l y j , syvyj .
Innere Merkmale:
h r i z n y j , v e s e l y j , vystupka nastojasca kozaca.
Verhaltensmerkmale:
syvym usom morhaty, v z j a t y s j a pid boky, l j u l ' k u pychkaty, l ezat y pid hruseju, nikomu ne k l a n j a t y s j a , vyprost at ysj a.
8
. Herrinnen in den ukrainischen Erzählungen Äußere Merkmale:stara, puchła.
Innere Merkmale:
serdyta, horda, vesela, prudka, hovirka.
Verhaltensmerkmale :
h n iv a ty s ja , hlumytysja, v e l i t y , krycat y, nakynutys1, kartany r oz- kydaty, hadaty na kartach.
9. Herrinnen in den russischen Erzählungen Äußere Merkmale:
chorošaja, narjadnaja, polnaja, p rig o ž a ja , vysokaja, st at naj a, belaj a .
Innere Merkmale:
dobraja, ž a l o s t l iv a j a , s t r o p t i v a j a , le n iv a ja . Verhaltensmerkmale :
g n a t ' t donim at', b r a n i t ' , g r o z i t 1, k r i i a t 1, v e l e t ' , b i t ' , gnevat' s j a , l j u b i t ' , požal ovat״ , dumát י , vzdychat ' , c e lo v a t1, d a v a t ' , usmechat' s j a , c i t a t י .
10. Herren in den ukrainischen Erzählungen Äußere Merkmale:
s t a r y j , h a r n y j , stavnyj Innere Merkmale:
nedobryj, ly c h y j, z or st okyj , nemyloserdnyj, h n iv n y j, s e r d y t y j ,
- 80
-chmuryj , hordyj , skupyj .
Verhaltensmerkmale:
hnaty, v e l i t y , hrymaty, lju t u v a t y , kr ycat y, h n iv a ty s ja . 11. Herren in den russischen Erzählungen
Äußere Merkmale: