L¨ osungen des ¨ Ubungsblattes 9 zur Vorlesung Theoretische Chemie I
WS 2018/19 – ¨ Ubungsblatt 9
1. Die Schr¨odingergleichung des Wasserstoffatoms
− ~2 2me
∂2
∂x2e − ~2 2mN
∂2
∂x2N − e2 4π0|xe−xN|
Ψ(xe, xN) =EΨ(xe, xN) (1) X= me
Mxe+ mN
M xN (2)
r =xe−xN (3)
a) (Referenz: Abschnitt 3.2
”Reduced mass“in Further Information, Kapitel 3, Molecular Quantum Mechanics, 5th ed., Peter Atkins und Ronald Friedman)
Verwenden der Kettenregel
∂ψ
∂xe = ∂ψ
∂X
∂X
∂xe
+ ∂ψ
∂r
∂r
∂xe
= ∂ψ
∂X ·me
M +∂ψ
∂r ·1
= me
M
∂ψ
∂X +∂ψ
∂r
∂2ψ
∂x2e = ∂
∂xe
∂ψ
∂xe
= me
M
∂
∂X me
M · ∂ψ
∂X +∂ψ
∂r
+ ∂
∂r me
M · ∂ψ
∂X +∂ψ
∂r
= m2e M2
∂2ψ
∂X2 +me
M
∂2ψ
∂X∂r +me
M
∂2ψ
∂r∂X +∂2ψ
∂r2
=⇒ ∂2
∂x2e = m2e M2
∂2
∂X2 +2me M
∂2
∂X∂r + ∂2
∂r2 (4)
∂ψ
∂xN
= ∂ψ
∂X
∂X
∂xN
+
∂ψ
∂r
∂r
∂xN
= ∂ψ
∂X ·mN M + ∂ψ
∂r ·(−1)
= mN M
∂ψ
∂X −∂ψ
∂r
∂2ψ
∂x2N = ∂
∂xN
∂ψ
∂xN
= mN M · ∂
∂X mN
M
∂ψ
∂X −∂ψ
∂r
− ∂
∂r mN
M
∂ψ
∂X −∂ψ
∂r
= m2N M2
∂2ψ
∂X2 −mN M
∂2ψ
∂X∂r −mN M
∂2ψ
∂r∂X +∂2ψ
∂r2
=⇒ ∂2
∂x2N = m2N M2
∂2
∂X2 − 2mN M
∂2
∂X∂r + ∂2
∂r2 (5)
b)
Hˆ =− ~2 2me
∂2
∂x2e − ~2 2mN
∂2
∂x2N − e2 4π0|xe−xN|
| {z }
=|r|
=− ~2 2me
m2e M2
∂2
∂X2 +2me
M
∂2
∂X∂r + ∂2
∂r2
− ~2 2mN
m2N M2
∂2
∂X2 −2mN
M
∂2
∂X∂r + ∂2
∂r2
− e2 4π0|r|
=−~2me 2M2
∂2
∂X2 − ~2 M
∂2
∂X∂r − ~2 2me
∂2
∂r2 −~2mN 2M2
∂2
∂X2 + ~2 M
∂2
∂X∂r − ~2 2mN
∂2
∂r2
− e2 4π0|r|
=− ~2
2M2(me+mN)
| {z }
=M
∂2
∂X2 −~2 2
1 me
+ 1 mn
| {z }
=1µ
∂2
∂r2 − e2 4π0|r|
=− ~2 2M
∂2
∂X2 − ~2 2µ
∂2
∂r2 − e2 4π0|r|
(6) c) Setzen den Produktansatz Ψ(X, r) =ξ(X)ψ(r) in die Schr¨odingergleichung(6)
Hξ(X)ψ(r) =ˆ Eξ(X)ψ(r)
− ~2 2M
∂2
∂X2ξ(X)ψ(r)− ~2 2µ
∂2
∂r2ξ(X)ψ(r)− e2
4π0|r|ξ(X)ψ(r) =Eξ(X)ψ(r) (7)
− ~2
2Mψ(r) d2
dX2ξ(X)− ~2
2µξ(X) d2
dr2ψ(r)−ξ(X) e2
4π0|r|ψ(r) =Eξ(X)ψ(r) (8) Beide Seiten durchξ(X)ψ(r) teilen
1 ξ(X)·
− ~2 2M
d2 dX2ξ(X)
+ 1
ψ(r) ·
−~2 2µ
d2 dr2ψ(r)
+ 1
ψ(r)
− e2
4π0|r|ψ(r)
=E 1
ξ(X)
− ~2 2M
d2 dX2ξ(X)
| {z }
=EX
+ 1 ψ(r)
−~2 2µ
d2
dr2 − e2 4π0|r|
ψ(r)
| {z }
=Er
=E
=⇒ − ~2 2M
d2
dX2ξ(X) =EXξ(X) (9)
und
−~2 2µ
d2
dr2 − e2 4π0|r|
ψ(r) =Erψ(r) (10)
pˆ2r 2µ + ˆl2
2µr2
!
+V(r)
!
Ψ(r, θ, φ) =EΨ(r, θ, φ) (11)
ˆ
pr=−i~ ∂
∂r +1 r
a) Einsetzen den Separationsansatz Ψn,l,ml(r, θ, φ) =Rn,l(r)Yl,ml(θ, φ) in die Schr¨odinger- gleichung (11)
"
ˆ p2r 2µ+
ˆl2
2µr2 +V(r)
#
Rn,l(r)Yl,ml(θ, φ) =ERn,l(r)Yl,ml(θ, φ) (12)
Yl,ml(θ, φ)pˆ2r
2µRn,l(r)+Rn,l(r) ˆl2
2µr2Yl,ml(θ, φ)+Yl,ml(θ, φ)V(r)Rn,l(r) =ERn,l(r)Yl,ml(θ, φ) (13) L¨osung des Winkelanteils bekannt: ˆl2Yl,ml(θ, φ) =~2l(l+ 1)Yl,ml(θ, φ)
Yl,ml(θ, φ)pˆ2r
2µRn,l(r)+Rn,l(r)~2l(l+ 1)
2µr2 Yl,ml(θ, φ)+Yl,ml(θ, φ)V(r)Rn,l(r) =ERn,l(r)Yl,ml(θ, φ) (14)
Multiplizieren beide Seiten der Gleichung mit Yl,m∗
l(θ, φ) und integrieren zwischen den Grenzen
∵
π
Z
0 2π
Z
0
Yl,m∗
l(θ, φ)Yl,ml(θ, φ) dθdφ= 1 Die Gleichung f¨ur den Radianteil Rn,l(r) ergibt
ˆ p2r
2µRn,l(r) + ~2
2µr2l(l+ 1)Rn,l(r) +V(r)Rn,l(r) =ERn,l(r) (15)
∴ pˆ2r
2µ+l(l+ 1)~2
2µr2 +V(r)
Rn,l(r) =ERn,l(r) (16) b)
Vlef f(r) =V(r) +~2l(l+ 1)
2µr2 =− e2
4π0r +~2l(l+ 1) 2µr2 In atomaren Einheiten,e= 1,4π1
0 = 1,~= 1, µ≈1
-1 -0.5 0 0.5 1
0 2 4 6 8 10
Vleff(r)(a.u.)
r (a.u.)
V0eff(r) V1eff(r) V2eff(r)
c)
Ψn,l,ml(r, θ, φ) =Rn,l(r)Yl,ml(θ, φ) =⇒ |Ψn,l,ml(r, θ, φ)|2=|Rn,l(r)|2|Yl,ml(θ, φ)|2 Rn=1,l=0(r) = 2
a
3 2
0
e−
r
a0 =⇒ |Rn=1,l=0(r)|2 = 4 a30e−
2r
a0 (17)
Yl=0,ml=0(θ, φ) = 1 2√
π =⇒ |Yl=0,ml=0(θ, φ)|2= 1
4π (18)
(Referenz: Tabelle 3.2, Kapitel 3, Molecular Quantum Mechanics, 5th ed., Peter
P =
r0
Z
0 π
Z
0 2π
Z
0
r2sinθdrdθdφ|Ψn,l,ml(r, θ, φ)|2
=
r0
Z
0 π
Z
0 2π
Z
0
r2sinθdrdθdφ|Rn=1,l=0(r)|2|Yl=0,ml=0(θ, φ)|2
= 1 4π
r0
Z
0
4 a30e−
2r a0r2dr
π
Z
0
sinθdθ
2π
Z
0
dφ
= 1 πa30
r0
Z
0
r2e−
2r
a0 dr·[−cosθ]π0 ·[φ]2π0
= 1
πa30 ·2·2π
r0
Z
0
r2e−
2r
a0 dr= 4 a30
r0
Z
0
r2e−
2r a0 dr
= 4 a30
"
r2e−
2r a0
−a2
0
#r0
0
− 4 a30
r0
Z
0
2re−
2r a0
−a2
0
dr
=−a0
2 · 4 a30
r02e−
2r0 a0 −0
+ 4
a20
r0
Z
0
re−
2r a0 dr
=−2 a20r02e−
2r0 a0 + 4
a20
"
re−
2r a0
−a2
0
−e−
2r a0
4 a20
#r0
0
=−2 a20r02e−
2r0 a0 + 4
a20
r0e−
2r0 a0
−a2
0
− e−
2r0 a0
4 a20
−0 + e0
4 a20
=−2 a20r02e−
2r0 a0 + 4
a20
−a0r0e−
2r0 a0
2 −a20e−
2r0 a0
4 +a20 4
(19)
F¨ur den Fall r0 = 2a0
P =−2
a20 ·4a20e−4+ 4 a20
2a20e−4
2 −a20e−4 4 + a20
4
= 1−13e−4= 0.76
Dies ist das 1s-Orbital des Wasserstoffatoms. Die Aufenthaltswahrscheinlichkeit P ist unabh¨angig von den Winkelvariabeln (θ, φ), da die sph¨arischen Harmonischen f¨ur das 1s-Orbital konstant sind.