T*JJ%\SI SEIIi.

(1)

^nfsQ^ISITIOXKS PIIARMACOLOOICAE

D E

S E I I i .

Q U A M

(ONSF.YSli KT AUCTOIUTATK

GRATIOSI MEDICORUM ORDINIS

IN

UNIVERSITATE LITERARUM C/ESAREA **JffOH 1A TJJ%\SI**

A l ) (jLMl^LM

R I T E A D I P I S G E N D I J M

I. I I C O T" O 1W H U V. T O I M I I I I V K 1» I'. !•' K X I » K T A W . T O I I

i Jjtmi<niujf JFufiakotvski, .liVduratukop', :

POI.OMT.S,

J<£ {ji> Q~ a | - \ o r. s - a . u ' t i i r u ' s ' : ,

•*»".• -.'-.•'»" . ' I t i W t » r r r m r irftTiriiTSTm , | i r» f . | i l i a r o i a r< i l « f f i a r <>( i l i a c - I H i . - r s , V i r t n r e \ V 5 r i r l i , i i r. i f , ( h r r a j i i n . j s i i r r i . i i i s .

r. i i i l n T l . l e , p r. i f . ( h r r a i i i a n s p r r i n l i s .

MMIWTI UYOXOIUM

T Y P I S Y I I U I A K }, C. S C I I I . N M A N M K T C MA'l T I K S K M . M O C C C I . I N . .

(2)

I 111 p r i m a t 11 r

b a e c d i s s e i t a t i o ea conilitione u t , .siinulao typis e x c u s a fueiit, lunnerus exoni|iln- rum lejfo | i i a c s c i i [ i t u s trailatur c n l l c g i o ml liljros exiiloramloji constiliKo.

Doriiati I . i v o n . il. X X I I I m. N o v . a. M D C U C M X .

Dr. Itii<'llll«>iin, 2 0 5 . o r (| . ,n e, | , | , . t. D e c a n u s .

( L . S.)

=2)

(3)

P A B E J I T I B U §

(4)

P r a e f a t i o

Unaquaequc arlis noslrae disciplina amplaro, in qua perscrulalorcs vcrscnlur, prCvinciam oftcit. Quidquid in hac provincia prolatum cst novi, mcrito alquc opli- mo jurc lactis animis accipimus; namquc ctiamsi, quac manca sunt ct imperfecta, cxplcri ncqueant, tamcn n o - bis polcstas fit, quasdam conclusioncs deducendi, qui-

IJUS propius vcritalcm acccdcre conlingat.

Quae nobis in disquisitionibus pharmacologicis objicianlur difficultatcs, cas quum negari non possit inter maximas habcndas c s s c , nimirum c o majoris otiam prclii cst, quidquid in hac provincia recens in- vcntum e s l , d u m m o d o , si judicio scvcro pcrsequamur, veri signa prae se fcrat. Pharmacologia enim, cuifl duabus doctrinis ipsi propinquis, physiologiani ct ana- tomiam pathologicam d i c o , acijuo gradu progrcdiens, noslrae aclalis sludiis, quibus id agilur, ut rationalisino quam proximc acccdalur, prima vclut fundamcnta sup- pcdilat.

Disscrtationis conscribendae quum mihi a gratioso mcdicorum ordinc potcslas facta sit, omnium primum, hac occasionc arrepta, omnibus hujus univcrsitatis^pro- fessoribus, praeceptoribus meis summe venerandis, m a -

(5)

ximae opcrae, quam sludiorum meorum lempore in naenle mea scicntiis excolenda insumserunt, lolo animo

gratias quam plurimas persolvendas esse censeo. Im- primis lamen prof. B u c h h c i m , praeceptori^ honora- tissimo, gratcs agendac sunt debitae, quippe qui non solum in deligenda, quam tractarem, materia, verum etiam in pervcstigationibus his institucndis mihi e g r e - gia cum humanitalc adfuerit. His disquisitiouibus hunc propositum habui finem, ut, quaenam foliorum sennae partes essent, certius cognoscerem alque dijudicarcm.

Qaem eundem finem, qui ante me in sennae folia in- quisivcrunt, M a r t i u s * ) , T u n d e r m a n n ² ) , S a - w i c k i³) , S c h u b e r s z k y * ) , B a u m b a c h⁵) , M e y - k o w ⁶) assequi studuerunt. Investigationis dignilas non est cur pluribus cxplanetur, atque difficultales, quac in attingendo fine illo sese opponunt, jam inde eiucenl, quod, quamvis singulac commentalLoncs rnodo allatac, paritcr atque meae ipsius scrutationes, tum cvcnlu p o - sitivo tum negativo quaestionibus nobis propositis haud parum lucis adhibuerint, tamen res ipsa ncutiquam ad lirjuidum est cxplorata, sed hodie quoque in volis est,

1 ) Versuch einer Monograi>hie der Sennesblatter. Leipzig 1857.

V) T u n d e r m a n n . Meletemata de Sennae foliis. Diss. inaug.

Derpati 1856.

3 ) Quaedam de efflcaci foliorum Sennae et radicis Rhei substsulia • disquisitiones. Diss. inaug. Dorpati 1857.

4 ) Quaedam de cortice Rhamni frangulac disquisttiones, nec nou de Sennae foliis.- Di»s. iriaug. Dorpati 1857.

5 ) Quaedam de efficaci foliorum Sennae subslantia disquisitiones.

Dbi/Mnaug. Dorpati 1857.

6 ) Comparatae 4« radice Rhei aliuqve qvibojrdam suostantiis in- ve»tigattones, Di»».^{D o}* P » t i 1858.

(6)

nonnulla, quae nunc quidem solis nitantur conjecturis, lempore poslero quarn ccrtissimc cognosci.

Ad ipsam rem anlequam aggrediar, ipso inilio ad- monendura esse judico, me, quo facilius omnia intelligi possinl, disquisitionum mcarum decursum, quam ficri posset, brevissime ac simplicissifnc cxponere, camque o b causam lantum eatcnus investigalionum priorum ra- lionem ducerc sluduissc, quod mulla, a prioribus o b s e r - valoribus compcrta, quae niilii disquisitiones instituenti adminiculo fuerunt, simul etiam e x parle a me confir- mata alque probata sunt.

Multae, quae ullimis his annis factitalae sunt, investigationes hunc omnes cvcntum habucrunt, ut, seu- nae folia si spirilu vini exlrahercntur, residuum extraclum efficacia pcrparum deminui docerent, quum e x parte altera exlractum alcoholicum lanlum effeclum p c r - quam cxiguum exhiberet. Quod quum ita sit, si id spcctetur, ut cfficaccm foliorum sennae substantiam exquiramus atquo paremus, viam jam ab aliis initam scnnae folia imprimis spiritu vini cxlrahendi omniiun aptissimam esse facile inlelligitur. Extraclum alcoholicum ctiamsi parum efficax sesc exhibcat, tamen id quoque accuratius perquiri nonnullius momenli est, ulpote q u o d , quemadmodum jam priorum scrutationes docuerunt, illas maxime parles contineat, quae, foliis scnnae in usum vocatis, peculiarcm urinac colorem effi- ciant. Quo quidow colore adducti, jam plures pharma^

(7)

cologi, siculi M a r t i u s , sennac folia cum raclico Rliei et rhanini frangulae corticc comparanda csse cen- suerunt.

Extracti alcoholiri pervesiigalio.

E o , quo diximus, consilio plures foliorum scnnac, cui Tinnevelly nomen est, libras spiritu vini, cujus partes septuagenae quinac centenis aquae pailibus responderent, c o usquc extraximus, quoad spiritus vini per- fluens tantum exiguum colorcm subviridem oslcndercl.

Inde, spiritu vini destillando sublato, coloris intchsc viridis cxtractum obtinuimus, quod pcculiari foliorum sennac odore cxccllcrct. Idem in aqua non c x toto solvi potuit, nequc o p c aquae partcs singulas ritc inter se disjungerc licuit.

Itaquc cxtractum lam diu opc aetheris cxhauslum e s t , d o n e c aclher colorari omnino desineret. Tum, a solutione actherea, quae colore fuit intenso c x fusco viridi, aethcre destillando a m o t o , cxtractum colorc in- tonso e x fusco viridi tinctum ejusdem, quo unguenta sunt, spissitudinis accepimus, quod, si vcl obiter inspi- ceretur, facile ex partc imtjore c x adipe consistero cst cognitum. Ccterum brcvi tempore apparuit, adipi alias quoque admixtas esse materias. Hujus cxtracti o p c aquae nihil solvere contigit; spiritus vini frigidus, quamquam partem ejus solvit, tamcn hon facilem c o m m o - damque singularum partium disjunctionem effecturus

(8)

esse videbalur. Iu aethere h o c exlraclum tum facile tum c x toto solvi poluit. Benzolcum quidem maximam ejus partem solvit, atlamcn quum pais bcnzolco soluta tum altera, quae insolubilis manscrat, addilo ammonio, colorcm rubrum induit, ita ut, hac agcndi ratiouc inita, ulterior partium disjunclio, fieri ncquirct.

Qua dc causa cam viam delegimus, ul extraclum denuo in aclhcrc solvercmus, solutioncniquc cum kali solulionc aquosa conquassaremus. Qua methodo adhi- bila, omncs extracli partes nalura acida pracditac ad solutionem kali accedunt, in solutione actherea taulum subslantiis indifrerentibus relictis. Quum inde a solutione actherea, quam hoc modo obtinucramus, aclher dcstillando rcmotus csset, cxtraclum colorc c x fusco viridi imbutum, cujus cadcin, quae ungucnlorum, spis- s i l u d o c r a t , acccpinuis. Cujus cxlracli quum 3JJ hora vespcrlina scplima assumpsisscm, urina, horis duabus, inde quattuor, tum scx, denique dccem elapsis, pcrqui- sita c s t , vcrumtamen nullo in casu, solutiono kali adjecta, ulla coloris mutatio provocari potuit, neque magis ulla alvi laxandae vis in obscrvalioncm venit. Uude apparuit, hanc cxtracti foliorum sennac parlem ncquc ullam quamvis minimam matcriae efficacis copiam, n c - que quidquam substanliac illius, qua peculiaris urinac color cfficitur, contincre. Nihilosecius tamen nobis in rem futurum essc videbatur, si nonnulla hac exlracti parte experimenta fecissemus. Quae pars, uti in aqua acidisquc dilutis prorsus solvi nequiit, ila in aethere oleisque aetltereis e x toto solvi potuit. Quam o b rem

(9)

10 —

tentandum esse existimavimus, nonne, spiiitu vini frigido in usum converso, partium disjunclio cffici possel, ideoque cxtractum cum spiritu vini frigido tam diu conquassavimus, quam spiritum vini colorem admodum ex flavo fuscum induere vidimus. Spirilu vini e v a p o - rato, rcsiduum coloris e x fusco viridis relictum c s t , in quo, nonnullo tcmporis spatio transacto, crystalla c o n - formata sunt. Quac quum in filtro collecla alquc intcr chartas bibulas posita fortiterque expressa essent, in contrectando adiposa apparuerunt, coloremquo lucidum flavum ostenderunt, Qui color flavus num crystallorum proprius esset, indagaturi crystallorum efformationem, spirilu vini bullientc adhibito, identidcm repetivimus, crystallaque, quae oblinucramus, inter chartas bibulas expressimus. Qua in rc color subflavus sensim ac paulalim evanuil, quo factum est, ut crystalla ad p o - stremum omnino albida apparercnt. Quorum quum exigua essct copia, certiorcm corum pcrvcstigationem institui non Iicuit. Vcrumlamen satis videlur causao suppetere, cur hacc crystalla c x mixtis adipibus v c g e - tabilibus solidis jam satis notis, et quidem, quanlum verisimile est, e palmitino et stearino consistcrc creda- mus. Major extracti illius pars, quae in frigido spirilu vini soluta non erat, inter chartas bibulas interposila, initio lenissime, postea fortius fortiusque pressa cst.

Hac in re chartae colore intcnso ex fusco flavescente tinctae sunt, residuumque coloris minus intcnsi rcmansit, qnod in spiritu vini bullientc nisi difficulter non soiutum, altamen saepius spiritu vini tfactatum omni

(10)

— M —

pigmenlo liberatum est. Hoc rcsiduum, dubilari nequit, quin et ipsum c x adipum solidorum congeric c o m - posilum fuerit, qui quidem adipes a rcsiduo, quod anle obtinucramus, solum c o differebant, quod c o s in spiritu vini solvere parum conligit. Itaquc in cxtracto illo aethcrco divcrsorum adipum solidorum cum oleo c o l o - ris admodum c x fusco flavesccntis commixlionem re- perimus. Qui color c x fusco flavus utrum pcculiaris sit o l c o , an a pigmento indiffcrenti forsilan admixto pcndcat, me cruerc non potuissc confitcor, quoniam cxigua olci, quac praesto crat, copia hanc quacstionem rilc explicandi nobis spem ademit.

Supra jam commcmoraviruus, nos illam spirituosi foliorum scnnac cxlracti partem, quac in acthcre sol- verelur.cum solutione kali conquassavissc, in caque solutionc cxtracti acthcrci parlcs natura acida instructas quacrendas fuissc. Actherc dcfuso, solulio kali, quac subcrat, quoad rcactionis valdc acidae fieret, acido muriatico cst traclala. Qua in re massac quacdam mollcs, colore inbcnsc viridi imbutac, sccrctac sunt, quum fluidum acidum modo paululum coloratum ccrncrctur, atquc ctiam, disquisitionc ccrtiorc instituta, tantum n o n - nulla substantiarum organicarum vcstigia proderct, Q u o - circa massa illa secreta o p c fillri sublata, alquc aqua calida e o usque est tractata, donec aquac reactioncm acidam imperlire desincret. Hacc massa, exsiccata quum esset, colorera intensum ex fusco viridcm, ean-

(11)

— 42

deraque, qua unguenta sunt, spissiludinem praebuil.

Cujus massac 3J tempore maluliao assumpta,. horae spatio exacto, nauseam ructusque et abdominis b o r b o - rygmos exchavit. Horis tribus circuniaclis, uriua missa, colore intense flavo tincla, liquore kali causlici affuso, colorem intensum purpureum induit, horaquc inde clapsa, alvi liquidae dejectio ingruit. Hae faeces colorem subviridcm praebucrunt. Postea urinac color intensc flavus eliam adauctus est, ac demum sub v e - sperum urina et colorem ostendit lucidiorem ct reaclio- nem m o d o exiguam edidit. Unde certo colligi' poluit, in illa coloris viridis massa resinosa substantiae istius, quae urinam c o l o r e illo peculiari induerct, copiam maximam inesse.

Jam exlcrna massac resinosao spccics haud ita parvam adipis copiam illi subslantiae admixtam esse coarguit, qui adeps in extracto aetherco jam acidorum adiposorum forma adfuerat. Hunc adipem ut r e m o v e - remus, massam istam resinosam bcnzoleo traclavimus, qua in re tamen brevi temporc animadvcrlimus, b c n - zoleo non solum adipem pigmcntumque viride adhae- rens, verum etiam substantiam, quae, alcalibus addit^s, colorem rubrum efficit, quamquam copia minorc, solvi.

Quam o b rem consilium noslrum hac ratione ccrtiorem partium disjunctionem efficiendi nobis omiltendum esse intelleximus. Neque magis, id quod dolendum est, spiritu vini et aqua in usum vocalis, ut substanliam illam, quam quaerebamus, a ceteris separaremus, nobis obti- git, dum, plumbo'acetico oxydato aliisque metaUorum

(12)

conjunctionibus adhibitis, omnes, quae huic massae in- erant, substantiae praecipitatae sunt. Itaque, qnbd d o - lcmus, materiam a nobis quaesitam, quae peculiarem urihae colorem induit, quodammodo meram parare nbbis non cdritigit. Attamen jure ac merito slatuere posse videmur,- hanc subslantiam eandern esse, quam

chrysoretinum⁷) , q u b d irifra describemus. '

Spirituoso foliorum sennae extracto o p c aelheris traclato, pars major se insolubilem exhibucrat.' Quod residuUm, colore fusco tinctum, in aqiia ex toto, in spiritu vini ex parfe riiajore solutum cst. Idera, ct^! pfumbo acetico oxydato et acidis additis, praecipitatum coloris fusci 'demisit. Hujus residui dracbmae 2 pifularum forma lemporc pomeridiano sumptac, horis tribns cum quadrante exactis, liquorc kali caustici alTusdj reactio- riem exiguam, horisque sex cum dimidia elap^sis, vetie-

i) Quod corpus jam a F e n e u l l e , quantum verisimile'est, in fol- liculis i setfnae rxpertutn ati eoque pro corpore nitrogenium continente: habi- tum postera^aolate a B l e y ct D i e s e l ex iufuso foliorum sennae quam inaxime meruin , uti auetores illi referunt, paratiim esf, <iua' iri rt' VSri ilocti hanc agaarit 'ratiorrem inierant, a t isfusurn Jjpliorum senuae <j\apo- raluin cum alcohole, rujus parles septuagenae quinae centenis aquae par- tlbns respondebanf,¹ excoquerent solutioneinqne lianc alrjolioliram^!« w l « o conspissareut atque cum aethere digerorent. Quod ita obtinueiunt coloris flavi pigmentum resinosum, cui observatores illi clirysoretini nomen inipo- saewht, quouiam illud, aeque ut acidum chrysophanicum, in aetheie; colore fuiyo, solvitur ( c f . Arcujv der.Pharmacie, der ganzen Folge Vol.

C V . p a g . 273. I 8 i 8 ) , viftutibus suis prorsus congruit cum c o r p o r e ' » nobis parato, de quo infra meattonein facieraus, qua cauja ad(lii«ti no*ijne jam a B l e y et D i e s . e l delccto, forsitan tameji non omjnino aplo, utefl.

flum ceusitirausi '•"'•'.'• • • • • ' • • 'ⁱ' ; • ' ^ •^,l^!'^t« ;^,'^{1 -}-

(13)

— u —

mcntcs abdominis borborygmos effecerunt. Horis s e - ptem cum dimidia post extracti usum transaclis, urinae color intensus purpureusque fuit, liorisquc sedecim praeteritis, alvus fluida exstitit, quam hora dimidia post dcfaecatio altera, horisque 19 post extractum invectum alvus tertia aeque liquida secuta est, .quae alvi dejectiones omnes tenesmis abdominisquc doloribus non ita vchcmentibus conjunctae erant. Deinde rcactio mullo minor evasit, ita ut post horas 24 vix animadverti posset, ac denique alvus liquida, nullis tamen symptomatis comitantibus, dcjccta est. — Unde apparuit, hanc extracli alcoholici paitem in actherc non solubilem in me efleclum multo majorem, quam in d o - ctoribus B a u m b a c h et M e y k o v v , qui candem sum- pscrunt, exhibuisse.

Ut nobis persuaderemus, num verum esset, quod, quemadmodum M a r t i u s commcmorat, B e r g i u s c o n - tendit, efficacem foliorum sonnae substantiam cum laclc materno in laclentem transire, tempore anlcmeridiano hujus cxtracti drachma feminac Iactanti, sanae annosque duodeviginti natae, ingesta est. Lac post horam dimi- diam exceptum, liquorekali caustici adhibito, reactionem perquam exiguam ostendit, quae rcactio tamen et horis tribus et quinque exactis valde manifesta fuit. Lac vesperi exceptum dic insequenti demum in duas divi- sum cst portiones, quarum altera cum liquore kali causlici mixla colore rosaceo ab altera plane discerni p o - tait. Contra ea lac mane subsequenti exceptum vix ullam reactionem in conspectum dedit. Et noclu et

(14)

15

diei posteri hora undeciraa matutina mulier duas dejecit alvos fluidas, infansque diarrhoea per horas 48 d u - rante correpta est, quo tempore* undecim coloris viridis alvi demissae sunt, in infantis urina tamen, liquore kali caustici adjecta, nulla deprehendi potuit reactio.

Substantias, quae in extracto, de quo agitur, in- essent, amplius disjuncturi, acida mineralia elegimus, extractoque anlea in parva aquae copia solulo, dum reactio valde acida exsisteret, acidum sulfuricum addi- dimus. Quod extemplo demissum erat praecipilalum, ope filtri sublatum, filtraturaque loco calido quieti d a - tum est. Qua in re scmper nova praecipitata exsislerc vidimus, quae et ipsa o p e filtri amota sunt, quoad deniquc, filtrato calori exposito, nullum amplius praecipitatum oriretur. Inde fluidum, ope filtri sublatum, calcaria carbonica reaclionis ncutralis cst redditum, g y - psoque, quod formatum erat, o p c filtri remoto, filtralum cvaporatum est. Remansit residuum syrupi sitnile, quod, quemadmodum et sapor dulcis et explorandi melhodi Trommeriana atque Boettgeriana demonstrarunt, fere solo saccharo constabat. In hoc residuo crystalla d c - prehendi nequierunt. Saccharum ne fcrmentationi sub- mitteremus, casus quidam adversus impedimcnto fuit.

Quod ad praecipilata attinel, quae acido sulfurico usi c x illo oblinueramus extraclo, praecipitalum islud, quod, acido sulfurico adjcclo, slalim exorlum erat, per se disquisitum, pariterque praecipitata illa, quae, fluido

(15)

— 46 —

acido calori e x p o s i t o , sensim ac paullatim efformata erant, separatim indagata sunt. Quae praecipitata, postquam abluendo ope aqilae acido sulfurico, quod ipsis adhaerebat, liberata sunt, quum aliquantulum eorum

disquisitum esset, magnam similitudinem ostenderunt, c o tamen discrimine observato, quod praecipitala postea exorla paulo majorem chrysorelini, quod infra descripturi sumus, copiam continere videbanlur.

Praecipitata quum siccassem atque acthere tractavissem, eorum pars, colorc ex flavo rubescente, solula est.

Aether infusus, quum paululum tanturn colorari cerne- rotur, destillando amotus cst, colorisquc c x fusco viridis massa resinae similis remansit. Quae, resina snb- fusca rclicta, in benzoleo ex parte soluta est. Eva- porato benzoleo, massa resinosa, colorc luteo tincla, rcmansit, quae, microscopio in usum c o n v e r s o , nulluin crystallorum vestigium ostcndit, Eadem tum in spiritu vini tum in aelhcre facilc soluta est, quac solutio c o - lore luteo fuit, atquc, his fluidis evaporatis, non mutala rursus secreta fuit. In aqua bulliente solum exigua ejus copia solula est, atque in refrigesccndo massa isla floccis luteis rursum secreta. In kali causlici ammonii- que liquoribus haec massa, colore pulchcrrimo purpurco. solula est, qui color ab illo, qucm acidum c h r y s o - phanictim, alcalibus adhibitis, oslcndit, vix distingui po~

tuit. In calefaciendo chrysoretinum liquescit, qua in re colorem magis fusctim induit, exiguumque coloris flavi sublimatum reddit, quod lamen ct ipsum nullum crystallorum vcsligium prodit. Cum acido chrysophanico si

(16)

comparaveris, chrysoretjnum multo difficilius sublimari,

Hujus substantiae luteae in pulverem rcdactae granis 15 tempore pomeridiano usus, demum horis sex transactis,, notam illam reactionem animadverti, quae, urina primum colore flavo saturato tincta, deinde, quum reactiojam evanesce.ret, colorem magis magisq^ue lucidura offeiente, pcr horas quadraginta duravit. Undeviginti post pulverera assumptum horis elapsis, alvus hquida, doloribus abdominis atquc borborygmis non ita v e h e - mentibus comitata, exstitit, cui intra horarum 10 spatium duae successerunt alvi aequc fluidac. — Hujus substantiae gr. 7 feminac, dc. qua supra mentio jara illata est, dedimus, ut nobis persuadere possemus, nura ea in lac transiret necne. L a c , quinquc post cjus usum horis praeteritis, liquore kali caustici addito, reactionem manifestam ostendit, quae, quamvis percxi- gua, etiam horis 2 2 post animadverti potuit Praeter ncque in malre neque in infanlc, ulli majoris m o - mcnti effectus in observationem venerunt. ' .

Quod quum ita sit, satis causae cst, cur conje- ctemus, chrysoretinum illam foliorum sennae materiam, cssc, a qua urinae color post hujus remcdii usum insignis depcndeat. Quam eandem matcriam verisimile cst ctiam in Diassa resinosa colore viridi tincta, ex a c - thcrco foliorum scnnac cxtracto sccreta, quam supra dcscripsimus, incssc; saltem matcria ista cliamtum cum adipc magnaquc pigmcnli viridis copia commixta pari- ter in spiritu vini aethereque ct bcnzoleo se solul|ir

(17)

**- *8 - • '**

Jcm praeslitit, atque, alcalibus tractata, ct ipsa colorem purpurcum reddidit, neque non, copiis majoribus sum- ptis, alvi ducendac vi excelluit. Quod chrysorelinum o p e acidorum a nol)is secretum, quum aethere tracla- (um esset, solutum non est, ejus rei causa hauct "dubie in c o est reposita, quod chrysoretinum in extracto cum basi aliqua conjunctum erat, ita ut, acido dcmum admixto, liberum exsislerel, eoque in aelliere solvi possct- Ea praecipitatorum, acidis adhibitis, cxortorum pars, quae aethere tractata insolubilis manserat, in utroque praecipitato pulvcris fusci speciem praebuit, qui pulvis in spiritu vini, colore fusco, tantum c x partc solutus csf. Cujus solutionis, postquam ad siccum us- q u c cvaporata atque in pulverem contrita cst, temporc pomcridiano grana quindecim assumpsi, quo facto, ctiamsi, hora cum dimidia circumacta, alvus pultacea ingruit, ca tamen rcmedii cfficaciae adscribi ncquit, quoniam et brcvi, antcquam solutio sumpla esset, omnino parcs alvi dejectiones exstitcrant. Urinac rcactio dcfuit, ac demum die postcro liora matutina .scptiroa lotium, liquorc kali caustici adjccto, colorcm paullulum rosaceum induerc videbatur. Quac rcaclio tarnen ncscio an indc pcpenderit, quod parva c h r y s o - rctini copia in pulverc relicta fuerit. Alcalibus additis, pulvis fuscus, in acthere non solubilis, de q u o^vm e m o - ravimus, solulioncm coloris ex fusco rubcsccnlis r c d - didit. Etiam praccipilatorum pars, quac in spiritu vini insolubilem sc pracbucrat, in alcalibus soluta es(.

Quodsi chrysorctinum, quod supra descripsimus, cum

(18)

acido chrysophanico conferamus, sane nonnihil catisae csse intelligimus, cur haec praecipitata cum phaeoretino et afrorctinb, quae radici Rhei insunt, comparetttur.

Et illud momentum, quod praecipitatum, acido sulfurico adjecto, exfemplo ortum in disquirendo easdem subslantias praebuit, quas praecipitata, fluido acido in lbngius leroporis spatium qnieli dato, demissa obtule- rant, satis coarguit, subslantias illas in extraclo jam praeformatas contineri, etiamsi fieri possif, ut illae, acido stilfurico diutius elTectum cxhibente, copia eliam paullo majorc ex aliis hujuscc extracti partibus cffor- mcntur.

Foliorom scnnac narlis in alcohoic non solubilis disquisitio.

Elsi extracti alcoholici foliorum sennae pervesti- galio, quod ad chemicam ^corum constitutionem attinet, nonnihil lucis attulerat, tamen, qucmadmodum o b s e r - vationes anlca inslitulac docueranr, pars corum imprimis eflicax in foliorum sennac residuo alcoholc non s o - luto quaereretur oportuit. Quam materiam efficacem in aqua tum frigida tum calente facilc solvi satis constat; v e - rumtamcn hac in re aliae quoque materiae solvuntur, id quod pervcsligalionem amplius faciendam magnis difficultalibus implicat. Ex priornm observationibns eomperlum est, foliorum scnnac partcm alvum Jaxan- tem acidum esse, quod stalu liboro in spiritu vini

(19)

- 20 -

$olvatur, cujus salos tamcn, praesertim sal calcariae in foliis sennac contentus, spiritu vitii solvi nequeat. Jam B a u m b a c h , qui aeido isti nomcn cathartinici indidit, id spiritu vini, acidum oxalicum continente, ex foliis sennac extrahere conatus est. Attamen agendi ratio, qtiam ille inierat, quum acidum cathartinicum tam facile esset decompositu, non visa est idonca atque apta esse, qua majores ejus copias parare contingeret. Qua causa commoti, nos aliam agendi rationem sequendam esse censuimus. Etenim, postquam scnnae folia in pulverem redacta, spirituquc vini exhausta in cylindrum vitreum salis confertim imposita sunt, ea spirilu vini, cujus partcs septuagenae quinac centcnis aquac parli- b u s responderent, cum acidi muriatici otficinalis partibus centcnis quinis commixto, pcrfudimus. Spirilus vini c x inferiorc cylindri apertura defluens colorem fuscum valde intensum induerat, atque foliorum sennac o p e spiritus vini cxtractio eo usque cst continuala, d o - jpec spiritus vini acidum muriaticum continens perpa- j u m coloraretur. Quod ila obtinucramus exlraclum spirituosum, id, 'quanlum fieri poterat, ab aeris atmo- sphaerici adilu munitum, eique, quoad rcactio admodum alcalina evaderet, ammonii in spiritu vini solutio admixta est. Qua in rc spissum coloris fusci praecipila- tum exortum est, q u o d , quam celerrime poterat, ope Illtri percolalum, indeque inter chartas bibulas expres- sum, dcnique sub campana, acido sulphurico subjecto, cxsiccatum est. Quamvis summa cautione adbibita, tamen, quominus praccipitatutli, dum siccatur, aeris atr

(20)

mosphaeriei vi et effectu fuscius exsisteret, impediri nequiit. Praecipitalum, quum cxsiccatum essct, pulve- ris colore inlcnse fusco lincti spcciem rcfcrens, nullam amplius mutationem subiit, neque e x aerc quidquam humoris rccepit. Quod praecipitatum, dosibus paulatim adauclis, a mc sumptum, dosi granorum quindecira a d - liibita, pluribus in cxperimcntis alvos flurdas tres quat- luorve, cum abdominis doloribus lcncsmisquc conjun-*

clas, provocavit. Urina nullo in casu coloris mutationem ostcndil. Quam o b causam in dubitatiofiem v o - cari ncquit, quin in illo coloris fusci pulvcrc foliorum scnnac substantia imprimis cfficax contineatur, qua^

a matcria ista, qua insignis urinac color cfficilur, d i s - crcpat. Ilaec substantia, quum cam in cincres v e r l e r c - mus, magnam cinerum copiam rctiquit, qui quidem fere toti c x calcaria carbonica constabant, parva calcariao phosphoricac copia, id quod ammonii molybdacnici us"a facilc dcmonslrari potuit, ci admixta. Ergo corpus, quod nos oblinueramus, dubium non erat, quin Cx acidi cathartinici cura calcaria conjunctionc consisleret.

Jam id nobis agcndum crat, ut hunc calcariac salcm amplius purificarcmus. Qui sal in aqua frigida 6t quara facillimc ct ex toto fere solutus cst, qua solutionc tamen vcl b r c v e in tempus ad aeris effectum cxposita;

coloris fuscioris nubeculac in ca cfformatac sunt, id (juod ambiguum nOn erat oxydationis processu, o x y g e - nio, quod aCri atmosphaerico inest, provocato, cfTe- clum cssc. Hanc o b rcm nobis aptum non vidcbatur, calcariam caihartinicara opo aquac tractando atoptius

(21)

— 2 2 —

purificari. Nec in spiritu vini, nec in aethere quidquam calcariae cathartinicae solvi potuit. Ut coguosceremiis, nonne fortassc acidum cathartjnicum liberum in aetherc se solubilc praestarel, majorem ca|cariao, calhartinica;e copiam jn acido muriatico dilutq solvimus, atque haiu;

solutionem cum aethere conquassayimus. Qua in re quapiquam aether paullulum coloratus est, lamcn, qumn euui destillando sustulissemus, residuum perquam c x i - guum relinqui vidimus, quod, nulla alvi movcndae vi instructum, e x partp majore adipc in priore foliorum sennae o p c spiritus^;vini extraclione rclicto conslabat, E a quoque melhodus , qua caleariam catharlinicam plumbo acetico .oxydato praecipitare, indequc acido hydrolhionico .decomponere . conati, s u n i u s , n o b i s non secundiorem cventum sponderc vidcbatur, quippc in qua, quominug aerj atmosphaericp longius per lcmpus aditus pateret, vix prohiberi posse credcremus. Ita.quc licet nobis non contigerit, ut aut calcariam calhartini- cam aut acidum cathartinicum statu omnino purp obtineremus, tamen calcaria cathartinica, quam paravi- mus, fere commixta non videtur nisi cum parva ealca- riae, phosphoricac copia, et cum . corpore, quodam coloris inl,ense fusci c x decompositionc oxygenio, quod aBre atmosphaerico continetur, effecta producto, atquc cum nonnullisadipis vestigiis. . Stalu mero nescio an calcaria catharlinica colore sit lucidiore, quam quo prac- paratum, quod obtinueramus, irabutum erat.

Ut comperiremus,' num forte calcaria cathartinica, ciua acidis iu QQntactu,m, adducta, decQmpQsitione orta,

(22)

quasdam substantias redderet, quae de chemica ejus constilutione aliquid ccrtius docere possent, ad majorem solulionis aquosae concenlralac coj)iam acidum sulfuricum adjiciendum csse credidimus; quo facto, praecipi- taturn non ila copiosum cxstitit, quod, quum loco caiido scpositum csset, copia non ita magnopere auctum est.

Quod praccipilatiun, quum Ojne filtri sublalum essct, o magna gypsi quantitalc atquc c matcria quadam humo simili, quac in alcoholc ex parlc solvi possct, c o m p o - situm csse apparuit. Chrysorctinum, quod nos inter malerias c x acidi cathartinici dccompositionc ortas reperturos essc praesumseramus, ncutiquam inveniri potuit. Fluidum ope filtri sublalum, quum calcaria car-

' • • i . ' i . • " ' i • ' • •': i^{: i}• • . i •

bonica adhibita reaclionis nculralis factum cssct, incic

' .' • ••• ' • ' . ' • I

per fillrum transmissum atque evaporatum est. Quod ea in rc rclictum cst rcsiduum, colorc fusco tinctum, cx acrc nihil humoris rccepit, in aqua bullientc solu- tum cst, atquc, chloreto ferri addito, colorem inlcnsum ex fusco rubcscentcm induit, ncque lamcn ullum praecipitatum demisit. Granorum triginta dosi assumla, post horarum quinque spatium alvus fluida cum exiguis abdominis doloribus atquc borbprygmis flatibusquo juncta successit, unde patet, non omnc acidiim cathar-

tinicum decomposilum fuisse. Attamcn, quominus h o c residuum ad disquisitionein accuratiorem vocarcmus, im-

pediti fuimus.^? ...^?

Sennac folia primum spirituvini solo, tum spirituvini acidum murialicum continente extracta, quemadmodum

(23)

— 24 —

priorum disquisitioncs jam coarguerunt, oumi cflicacia carcnt. Eadem cum aqua coqucndo fluidum mucilagi- nosum, coloris fcrc e x p c r s , reddunt, quod fluidum in sennae extractis aquosis conccntratisquc pcr filtrum transmittendis plurimum impedimcnti offcrt. Observa- tiones antea institutae, si aquosum feliorum sennac c x - tractum cum calcaria coqucrctur, indcquc acidum ali- quod alTundcretur, satis multum acidi hydrotbionici cvolvi ostenderunt. Nos quoquc candcm rei rationcin in cxtracto aquoso foliorum scnnac alcoholc acidum muriaticum contincntc cxhaustorura obscrvarc potui- inus. Foliorum scnnae extractorunv dccoctum mucila- ginosum evaporando concentratum, eiquc spiritus vini adjectus est. Quo facto, coloris albidi coagulum cffor- matum cst, quod inlcr charlas bibulas inlcrpositum cxpressimus. Idcm, nonnullis floccis rcmancntibus, s o - lutum est, quac solutio quum dcnuo cvaporata spirilu- quc vini praccipitala cssct, corpus, quod ila obtinuimus, omnes gummi arabici puri qualitates pracbiiit, al- q u e , cum liquore kali caustici coctum, acidoquc ali- q u o tractatum, acido hydrolhioTiico cffectum cxhibcnlc, nullam amplius reactioncm ostcndit. Quae cxpcrimcnta demonstrarc vidcntur, aquosum foliorum scnnac spiritu vini cxhaustorum cxtractum practcr gummi arabicum etiam substantiam quandam albuminaceam, iri aqua bulliente solubilcm, copia exigua, contincrc, quac substantia, postea spiritu vini identidcm tractata, insolubilis exsistat. Quae duac aquosi foliorum scnnae c x -

(24)

— 25 —

tiacti paiics, dubium non cst, quin ad scnnac cfficaciam nullius momenti habcndac sint.

Fine huic dissertationi proposilo c x pailc haud alienum videalur, pauca hic vcrba adjici, quao ad c x - plicandaru quacslioncm, in qua c x nonnullo tcmpore pharmacologi multum vcrsali sunt, aliquid confcrrc possint.

J a m c f f c c l u s physiologici similitudo ad tria mcdi- camina similcm in finem usitata obscrvatorum animos advcrtit. Rheum, rhamnum frangulam calharlicam- quc ct scnnam dico. Accuratiorcs horum mcdicamcn- torum analyscs ultimo hoc dcccnnio susceptae, quod ad constilutioncm chemicam adtincrct, aliquam intcr illa similitudincm intcrcedcrc docucrunt, Sic S c h l o s s - b e r g c r et D o e p p i n g Rheum, nonnulloque tcmpoio post B i n s w a n g c r ambas rhamni spccics ad certiorcm disquisilioncm vocavcrunt, atquc tum illius lum harum malcriam cfficaccin in quadam substanlia amara sibi reperisse videbantur, quam quidcm B i n s w a n g c r pro materia rcsinosa, nitrogcnii cxperti, acido tannico simili putavit. Quum autcm in his mcdicaminibus aliac quoquc maleriae consimilcs, uti acidum chrysophanicum, rhamnoxanthinum, phacoretinum, aporctinum, c r y - throrctinum aliacquc inventac csscnt, deniquc prolata cst scntcnlia, horum remediorum efficaciam a partibus compluribus simul agcntibus dcpendere, quarum non- nullae eatenus mutabilcs cssent, quod corpora analysi chcmica parata non praeformata csse scd tantttm his operationibus produci existimanda essent. Quae sen-

(25)

— 26 —

tentia postea ab omnibus est recepta. Quod ad sen- nam attinel, calhartinum, quod primi F e n e u l l e e i L a s - s a i g n c substantiam efficacem esse statuerant, a mul- tis pervesligatum est scrutatoribus, qua in re.com- perlum c s t , corpus illud haudquaquam simplex sed polius compositum e s s e , atquc jam decennio proxi/no superiorc exeuntc B l e y ct D i c s e l ad confirmandain sennae atque remediorum,' quae supra diximus, simili- tuthnem nonnihil contul.crunt, quippe qui in scnna subslantias corporibus, in istis rcmediis quac invcnta fuc- rant, similes, ut phaeorctinum, chrysorctinum, rcperirenl.

Tempore poslero ctiam corpus aporctino analogum M a r t i u s in foliis sennae invcnit. Hanc quaeslionem, quum ejus cxplicandac jam ante factum csset initium, postea mullis modis dcccrncrc alquc dijudicarc studuc- runt, atque dcmum investigationes actatc rcccnlissima hac de re institutae argumento fuerunt, partcs cfficaces quum Ilhci lum duarum illarum rhamni spccicrum tuni sennae, cujus qujdem malerja efficax cathartini nomine dicitur, nihil aliud c s s e , nisi corpora acida, multis in rebus acidis tannicis similia, calcariac magis minusvo conjuncta. Itaque, quas B i n s w a n g e i - d c Rhei rhamnique specierum parte cfficaci conjecturas protulerat, maxima e x parte sunt confirmatae.

Praetcrea altera mota est quaestio, quae et ipsa ad partium efficacium Rhei rhamnique specierum et foliorum sennae similitudinempertinet. Etenim S c h r o f f suisobscr- vationibus innixus efficacem Rhei matcriam acidum chry- sophajiicium esse asserit, a S , c h l o s s b e r g e r e t D o e p -

(26)

—: ?7 —

p i , o g ex. ajcoholioi cxtracli Rhci, parle in aqua non solubili a.etheteque extiacla paratum. Vi et Rheo et sennae peculiari urinaro, liquore ..kali. caustici addito, colorc purpurco tingcndi nonnqllo. temporc post M a r - l i u s , suis disquisilionibus hune in finem susceptis uixus, e o adductus cst, ut.in foliis sennac quoquc acidum chrysophanioum inessp alquc .pro parlc efficaci habendum cssc conlendcret, quamquam nonnullis annis antc Bl.e.y et D i e s e l hunc obscrvationuin suarum de scnna faqlarum. nacli crant cvcnlum, ut in sennac foliis corpus, acidp chrysophanico lantum similc, ctiam dqsi- bus raajoribus, ut gr. ^ 5 , assumptis prorsus npn cfficax, quod clirysprctini nomine appellarunt, cqnlineri arbi;lrarentur. Quac rcs ansam praebucrunt acidi cjirysoph^nicj, quod Rhep inest^{( f}et pigmcnti flavi, quod B u c h n c r . niinor natu i.n rhamno frangula inventum rhamnox,anlhinum npmjnavit, nec non chrysorclini a B l e y ct D i c s e l repcrli diljgcnlius perquircndorum.

Ex invesligationibus hic Dorpati idcnti.dcm instilutis, acidi , chrysophauici in Rhoo conlc.nli nonnisi p c r - cxiguam cfficacitatcm essc, apparuit. Disquisitioncs a C a s s c l m a n n dc flavo rhamni frangulac pigmcn- lo, cui frangulinp nompn imposuit, susccptac, quibus tamcn, quod dolcndum c s t , de corporis illius natura, nequc yero d c ejus vi ct cffcctu cdocti sumus, subslantiam illam. multis quidem neque tamcn

omnibus in rebus acido chryspphanico similem csse demonstraverunt, Dcniquc pcrscrutationcs jam a M c y - k o w , quamquam minprern. in mpdum, atquq a m c c.o-

(27)

piosius de chrysoretino institutae hoc corpus qualita- tibus suis acido chrysophanico simile, atlamen, Coritra quani illud, haud dubic cfficax c s s c prbbarunt, ita ul o b hanc virtutem postrcmam nobis vidcrcmur sentcntiam profcrre possc, causam, qua cffcctum csset, ut B l e y et B i c s c l chrysorctini a sc repcrti cfflcaciam indagantcs evcntum ricgativum adipisccrentur, tantum in c o fuissc rcpositarii, quod in praeparato ab illis pro chrysOrCtino habito, tum ab ipsis tuni ab aliis assumpto, nimis parva illius copia inesset Namquc disquisitiones a hobis factac chrysoretinum, quantum quidem, ut id meriirn obtirieremus, contigit, solummodo, dosibus paulo majoribus 'iri usum vocatis, cffectum cixhibcre ostcn- derunt. Hbc Ioc'6 facere non pbssumus quiri adjicia- mus, prof. C l a r u s , quum in compcndio suo dc ma- leria mcdica nupcrrimc cdilo sentcntiam, quain M a r - t i u s protulit, amplcxus aciclum chrysophanicum" in sennac foliis partcm cfficaccm c s s c ccnscat, atque dubitationcm a S a w i c k i dc acidi illfus iri foTiis scnnae praescritia motam rcfellcrc studcat, tamcn rcm simplicissimam, quac acidi chrysophanici vTrtutcs cum chrysbrciini virtUtibus comparando clucct, prbrsus otiivisci, nimirum siirJstantias istas nullo modo pro urio cbciemque corpore putandas esse.

Quo facilior sit comparatib corporum, simililudiricm, quae est inter Rheum sennamque et rhamnum frangulam, ctiarii comprobantrum, dcniquc sub commeritatio- nis iincm eorum virtutes, quahtum mihi notiim cst, huc-

"usqiie^cogriitias patjcls afc breViter proponere Jiceat.

(28)

— 2 9 —

Acidum

chrysophanicum. Frangulinum. Chrysoretinum.

o d o r e £ t p a e n e s»pqr<e q u o q u e c a r e n t in crystallos formari possant.

facile sublimatur, nulla decomposi»- l.tipno, subliinate

' crystallino.

in aqua insolubile iu acthcre frigiilo difficulter solvitur

facile sublimatur, sed decompositio ex parte fit, sub-

limattim crystaj- linum.

insolubile paene non

solvitur

in crystallos formari nequit.

difficulter aubli- matur cum deconi- positione; subli- raatuin tmn cry-

stallinuin.

Uifficile solutu.

Xacilc solvitur.

s o l v u n t u r , c o l o r e p u r p u r e o f a c i l c s o l v u n t u . r facile solvitur | difficulter solvitur 1 facile solvitur in alcalibus

in bcnz. bullieute in alcoholo bul-

liente'

Secundum omnia, quac adhuc diximus, deniquc hanc conclusionem efficcre possumus, Iria illa mcdica- niina, ncmpc Rhcum, scnnam. rhamnum frangulara, c o n - slilutionis chcmicae respcctu habito, inter celera hanc quoquc similitudinem p r a c b c r e , quod iis corpora in rebus praccipuis intcr se similia contineantur, c x quibus tamcn usquc ad hunc diem soli chrysoretino, quod in scnna incst, quaedam adscribi polest cfficacia. Prac- tcrea admonendum vidctur, in foliis sennae duas r c - periri partes cfficaccs, quac rcs jam sola pcr sc nos suspicari jubet, necesse c s s e , qucndam inlcr duas illas inatcrias conncxum chemicum cxstarc.

(29)

T H E S E S .

1. Cathartini acidique cathartinici nomina re- jiciantur, atque pro posteriore atl denotandam folio- rum sennae substantiam efficacem acido tannico simi- lem nomen acidi sennici accipiatur oportet.

2 . Verisimile est chrysoretinum acido sennico decomposito produci.

3. Malariarum perniciosarum phacnomcna ex vasorum obstipatione pigmento ejfccla repeti ne- queunt.

4 . Myocarditis non habcnda esl pro processu morboso sui generis.

5 . Gaslromalacia} homine rivo, non exslat, ergo morbus non est.

6. Jnfanlicidium omni in casu poena leviore persequendum est.

7. Quivis Iiomo cultus organismi humani alque conditionum, quae ad ejus vitam valenl, gnarus sil oportet.