هدیکچ یاه تفاب و هینبا ۀدکشهوژپ و )ناملآ( گربماب هاگشناد نیب هدقعنم یراکمه ۀمان مهافت ساسا رب رد یتاقیقحت هلحرم کی یط )ناجنز( هورِق عماج دجسم ،ناریا یگنهرف ثاریم هاگشهوژپ یخیرات هب رایسب تقد اب انب ،تاقیقحت زا یمهم شخب ناونع هب .دش یسررب و هعلاطم 2013

؛)ناجنز ناتسا( هورق عماج دجسم

یبهذم تسایس و ناریا یرامعم خیرات هعلاطم یارب یدروم شهوژپ و یسررب

1

یدلایم مهدزاود نرق /یرمق یرجه مشش نرق رد تنس لها نروک زنرول ناملآ ،گربماب هاگشناد یملاسا یسانش ناتساب و رنه خیرات داتسا lorenz.korn@uni-bamberg.de

95 /12/ 24 :تفایرد خیرات 96 /02 /02 :شریذپ خیرات

هدیکچ یاه تفاب و هینبا ۀدکشهوژپ و )ناملآ( گربماب هاگشناد نیب هدقعنم یراکمه ۀمان مهافت ساسا رب رد یتاقیقحت هلحرم کی یط )ناجنز( هورِق عماج دجسم ،ناریا یگنهرف ثاریم هاگشهوژپ یخیرات هب رایسب تقد اب انب ،تاقیقحت زا یمهم شخب ناونع هب .دش یسررب و هعلاطم 2013 لاس ناتسمز تسد هب یراگندنتسم نیا قیرط زا هک ییاه هداد کمک اب .دش یراگندنتسم ،یدعب هس نکسا رزیل ۀویش نیا .درک ادیپ تسد دجسم نیا یرامعم خیرات فلتخم یاه هرود زا نشور یریوصت هب ناوت یم ،هدمآ 1022/413 یاه لاس انب خیرات ،دجسم یاه هبیتک رد .تسا کیکفت لباق هلحرم هس هب لقادح اه هرود انب یزورما یرجآ دبنگ هک درک اعدا ناوت یم ،تادنتسم نیا هب هجوت اب .تسا هدش رکذ 1179/575 و لکش ظاحل هب انب نیا هکنیا تسا ملسم هچنآ .تسا هدش انب رت میدق یدجسم یایاقب رب ق575 لاس رد ناونع هب .دراد هغارم و نیوزق ۀقطنم یقوجلس ۀرود یاهانب اب یگنتاگنت طابترا ،تخاس زرط و یلک تسایس زا ینشور زادنا مشچ ،ناش یاوتحم هک تسا دوجوم ییاه هبیتک ،نیوزق عماج دجسم رد هنومن نینچ ،بوتکم دانسا نیا هیلوا یسررب .دنیاشگ یم ناققحم مشچ شیپ ار یقوجلس ۀرود ماکح یبهذم تنس لها یبهذم لوصا ۀیاپ رب ًاتدمع ،یقوجلس نامکاح هنارامعم یاه تیلاعف هک دهد یم ناشن .دهد یم هئارا ار جیار لصا نیا زا توافتم یریوصت ،دانسا نیا رت قیقد ۀعلاطم اما .تسا هتفرگ یم لکش لوصا اب بهذم ینس یقوجلس نامکاح زا یخرب هک ـ یتسیز مه و ارادم تسایس هک دسر یم رظن هب ناشن یبوخ هب هورق عماج دجسم یاه هبیتک رد ار دوخ ـ دنا هدوب هتفرگ شیپ رد یماما هدزاود ۀعیش و

نسح یاه مان ،تنس لها هفیلخ راهچ مان رانک رد ،اه هبیتک نیا نتم رد هک یا هنوگ هب .دنهد یم .دنوش یم هدید زین

نیسح

یدیلک یاه هژاو ینس ،یبهذم تسایس ،اه هبیتک ،یرزیل نکسا ،انب تشادرب ،نایقوجلس ،ناکباتا ،یقوجلس ۀرود ،دجسم .هعیش و

https://doi.org/10.20378/irbo-53336

همدقم راثآ تسرهف رد 433 ۀرامش هب انب نیاهورق عماج دجسم .)133 :1345 ،يتوکشم( تسا هدیسر تبث هب ناریا یلم هب انب نیا زا اهنآ رد هک یقیقحت تادنتسم نیرت میدق زا ییانب هیاپ رب هک یقوجلس نارود ۀنایرامعم راتخاس ناونع مارفلو تایرظن هب ناوت یم ،تسا هدش دای ،هدش ناینب رت میدق نیا .درک هراشا ) ¹⁹⁷² ( دنارب نلیه تربور و )1971( سیلاک همانجنگ رد هک یا یلیلحت و یقیقحت یدنب عمج رد عوضوم ]173-170و[ ]یسراف[ 31-28 : 7ج1383 ،یمساق جاح(

بیترت نیدب .تسا هدش دییأت زین هتفرگ تروص )]یسیلگنا[

ۀرود راددبنگ دجاسم نایم رد انب نیا ،تایرظن نیا هیاپ رب و .تسا هدروآ تسد هب دوخ یارب صاخ یهاگیاج یقوجلس ،فلتخم ناققحم نیب رد رنه خیرات بوتکم عبانم ۀیاپ رب یرامعم یاضف هب دبنگ دورو هک دراد دوجو رظن قافتا نیا خیرات رد اه یروآون و اهدروآ تسد نیرت مهم زا یکی ،دجاسم .تسا ناهج رد یملاسا یرامعم خیرات یتح و ناریا یرامعم نوتس دنچ فذح اب هک ناهفصا عماج دجسم رد دبنگ داجیا یریگ لکش فرعم ،هتفرگ تروص رت میدق دجسم هب قلعتم شتمظع هک تسا )دبنگ ریز زاب یاضف( هجوت لباق یاضف کی عوضوم نیا هدنهد ناشن لاح نیع رد و دنک یم رثأتم ار ناسنا اپرب ِگرزب لکشم ،ییاه شور هچ اب انب نیا رامعم هک تسا .تسا هدرک لح زین ار عبرم راتخاس رب دبنگ ندرک رد یا هژیو یروآون و تیقلاخ زا یشخب عقاو رد رییغت نیا هباثم هب دبنگ ،نآ ۀطساو هب هک هدوب دجسم یرامعم یاضف بلاغ رصنع کی هب صاخ و درفنم یموهفم و انعم اب ییاضف هن نآ زا سپ .دوش یم لیدبت یرامعم یاضف رد صخاش و ۀصخاش هب دبنگ ،ملاسا ناهج ۀرتسگ رد هکلب ،ناریا رد طقف زین رود ۀلصاف زا نآ لکیه هک دوش یم لیدبت یزراب هنایرامعم هب یتح و هدوب نایامن رهش یرامعم یاضف رد یزراب زرط هب یاضف لاح نیع رد و هدش یم هتخانش رهش کی دامن ناونع دجسم لقث زکرم و یزکرم ۀتسه ناونع هب زین نآ یلخاد .تسا هدش یم هتخانش یاهزرم هب هجوت نودب ،دجاسم یرامعم رد دبنگ ادیپ شرتسگ فلتخم قطانم رد ،ملاسا ناهج رد ییایفارغج هدش هتخانش و صخاش یرامعم یاضف کی ناونع هب و هدرک یاه هناخدبنگ یلک ۀعلاطم یارب( دنک یم ادیپ زراب یهاگیاج .) ]Korn, 2007 ]2009 :کن ،یقوجلس ۀرود روطچ دنک یم حیرشت هک هدش حرطم یفلتخم یاه هیضرف ۀرود رد دجاسم راتخاس رد یداینب رییغت نیا هنوگچ و عوضوم نیا دیاب یتلالادتسا هچ ۀیاپ رب و هداد خر نایقوجلس هک تسا نیا یساسا لاؤس اجنیا رد اما ؟دوش یسررب و کرد خوسر هرود نیا دجاسم راتخاس رد نیداینب رییغت نیا هنوگچ هتفرگ هرهب ییاه هدیا هچ زا ییاضف نینچ داجیا یارب و ؟هدرک

؟تسا هدش هئارا یفلتخم تایرظن اتسار نیا رد دش هتفگ هک روط نامه یگنهرف تارثا لوصا ۀیاپ رب رتشیب تایرظن نیا .تسا هدش نیا رد( دنتسه راوتسا دجاسم یرامعم یاضف رب هرود نیا یروحم یشقن یرامعم رد یناریا راکنا لباق ریغ رکفت رثا نایم تیوه موهفم شقن ناوت یم تایرظن نیا هب .)دنک یم یزاب یریذپریثأت ات )نامسآ ۀناشن ناونع هب دبنگ( یرامعم یاضف ار قشمد رد یوما ۀرود دجسم دننام رت میدق یاه هنومن زا .درمشرب زین ناونع هب یعون هب ناوت یم ار اه لیلحت و اه هدیا نیا زا کی ره ۀرود دجاسم یرامعم رد اه هناخدبنگ یریگ لکش لیلاد هب ییاهنت هب اهنآ زا کی چیه اما .تفرگ رظن رد یقوجلس هدننکدعاقتم ،عوضوم نیا یارب یفاو و یفاک لیلد ناونع رد هک تشاد رظن رد دیاب ار مهم هتکن نیا نینچمه .دنتسین رصاعم ۀرود یتاقیقحت عبانم زا هک لااب تایرظن زا مادک چیه کرد هچ هک تفایرد ناوت یمن ًاحیولت ای ًاحیرص ،دنا هتساخرب یط اهنآ تخاس نامز رد ،دجاسم رد اه هناخدبنگ زا یقیقد دوجو ناش ناگدنروآدیدپ نهذ رد م12 ـ11 /ق6 ـ5 نورق .تسا هتشاد ناوت یم ،دش ناونع هک روط نامه و تسا ملسم هچنآ زا ار یقوجلس ۀرود دجاسم رد اه هناخدبنگ یریگ لکش یفلتخم میهافم و فیراعت و درک یسررب یفلتخم یاه هبنج هک دوش هتفگ هک تسا رکذ هب مزلا اما .داد هئارا نآ یارب ار رارق یسررب دروم تاعوضوم نیا زا یکی طقف روطس نیا یط رد یقوجلس ماکح یبهذم تسایس شقن مه نآ و هتفرگ یم .تساه هناخدبنگ نیا یریگ لکش دنور تاعلاطم زا یخرب لوا ۀلهو رد هک تسا مزلا ساسا نیا رب و هتفرگ تروص صوصخ نیا رد نونکات هک ییاه یسررب و رد ،دهد یم هئارا ار اه هناخدبنگ یاضف تیلک زا یحیرشت :) ]Korn, 2007 ]2009 ( درک ناونع اجنیا رد هعلاطم دروم ِهورگ نیا یراذگ خیرات لباق یانب نیلوا .1 هدید دبنگ نورد هبیتک قبط هک اجنآ ؛دراد رارق ناهفصا کلملا ماظن روتسد هب عماج دجسم ۀناخدبنگ ،دوش یم دودح ینعی انب تخاس خیرات نیرت لمتحم .تسا هدش هتخاس ناطلس مان تحت رلب لایش ار م1087 ـ1086 /ق480ـ479

Blair, 1992: 160- ( تسا هدرک جارختسا هبیتک رد هاشکلم هک یرگید راد خیرات ۀناخدبنگ ،خیرات نیا زا لبق . )163, f.61

دجسم کی هناخدبنگ ناونع هب شا هبیتک قبط رب و ًاحیرص

.درادن دوجو دشاب هدش انب

ۀرود دجاسم رد هناخدبنگ روضح و یریگ لکش ۀدیدپ .2

هب .دوش یم دودحم ناریا زکرم و برغ هقطنم هب ،یقوجلس

هب مییوگب رتهب ای و لابج هب موسوم ۀقطنم هب رگید یترابع

.ناریا رد نایقوجلس ییاورمکح تحت ۀقطنم یزکرم ۀتسه

رد یساسا یرییغت ینعم هب اه هناخدبنگ یریگ لکش .3 رت میدق دجاسم رد .تسا هدوب عماج دجاسم ییاضف راتخاس اب .تسا هدوب ناتسبش کی لکش هب هناخزامن یاضف ًلاومعم و عیسو یاضف کی هب هناخزامن یزکرم شخب ،رییغت نیا رد ینابیاس دننامه هک یوحن هب تسا هدش لیدبت عفترم یاهاضف هک یلاح رد .تسا هتفرگ یم رارق بارحم یولج ظفح قباسدننامه ار دوخ یناتسبش تلاح ،نآ نیفرط .دنا هدرک یم یاضف هک هدوب مزلا رییغت نیا داجیا یارب دراوم رتشیب رد .4 هک یوحن هب .دنک رییغت و هدش یزاسزاب هرابود دجاسم یحارط شیپ زا ِدجسم کی دوجوم یاضف نورد رد هناخدبنگ .تسا هتفرگ یم رارق هدش هتخاس و رد ار دوخ هک هناخزامن یاضف شخب ،دعب یاه هرود رد .5 لیمکت ناویا راهچ ۀلیسو هب ،دوب هدرک نایامن هناخدبنگ بلاق م1121/ق515 لاس رد ًانایحا ناهفصا رد قافتا نیا .دوش یم یاضف رد رصنع ود نیا زا هدافتسا عون و بیکرت .تسا هداد خر ۀدش هتخانش عون دامن ،متسیب نرق ات نامز نیا زا ،یرامعم دجسم زا بوتکم عبانم رت شیب رد .تسا هدوب ناریا رد دجاسم رصنع نیا ود ره هک یدجسم نیرت میدق ناونع هب هراوز عماج نیا .تسا هدش هدرب مان ،دنا هدش هدرب راک هب نامزمه نآ رد یرامعم تاعلاطم رد هک اهانب یخیرات یدنب هتسد اب عوضوم م1135 /ق530 خیرات عقاو رد .درادن تقباطم ،هتفرگ تروص یاوتحم اب ،تسا هدش رارکت و رکذ اهراب ،دجسم نیا یارب هک ،دهد یم ناشن ار م1169 /ق564 خیرات هک نحص هبیتک نتم

2

.درادن قباطت ینارمکح ۀقطنم ۀدودحم رد هورگ نیا زا رخأتم ۀنومن .6 ناجنز ناتسا رد هورق کچوک عماج دجسم ،ناریا نایقوجلس رت میدق یرامعم یاضف کی یور یا هناخدبنگ انب نیا رد .7 .تسا ،دجسم نیا رد .تسا هدوب دجسم کی زین دوخ هک هتفرگ رارق یفاک تانییزت یاراد اما کچوک یدبنگ هک ـ هناخدبنگ یاضف .تسا هدش اپرب عبرم لکش هب ـ هتفرگ رارق نآ یور تفارظ اب يلصا شخب .1 تاعلاطم ۀنیشیپ رد هورق عماج دجسم راب نیلوا یارب شیپ لاس هاجنپ دودح نآ یفرعم زا ریغ .تسا هدش یفرعم رنه خیرات بوتکم عبانم نامزاس ویشرآ رد نآ شرازگ هک ناریا یلم راثآ تسرهف رد ش و 133 :1345 ،یتوکشم( تسا دوجوم یگنهرف ثاریم رد زین نآ ۀشقن زا یحرط اب هارمه یهاتوک شرازگ ،)433 نینچمه .تسا هدش هدروآ ) ¹⁹⁷¹ ( سیلاک مارفلو زا یا هلاقم یا هناگادج ۀلاقم رد شیاه هبیتک و تانییزت هارمه انب نیا .تسا هدش یفرعم ) ¹⁹⁷³ ( دنارب نلیه تربور طسوت کی رد هدنکارپ تاعلاطم نیا هعومجم ًابیرقت همانجنگ رد

نیا 2001 ـ2000 یاه لاس یط .تسا هدش یروآدرگ اج

دودحم یداعبا رد ناجنز یگنهرف ثاریم ۀرادا طسوت دجسم

،یهلا( تسا هدشن رشتنم یرافح نیا شرازگ اما هدش یرافح

زا 2000 لاس رد راب نیلوا یارب هلاقم نیا ۀدنسیون .)1380

زا ییاه شخب یور رب هک یلاح رد ،تسا هدرک دیدزاب انب نیا

.دوب هدش هداد رارق ییاه تسبراد نآ ینورد و ینوریب یاضف

تارییغت هک دش صخشم هتفرگ تروص یاه یسررب زا سپ

هتفریذپ تروص انب نیا رد 2013 و 2000 یاه لاس نیب رد ریز

حطس .تسا هدش یرادرب کاخ هناخدبنگ یاضف فارطا :تسا

لابق هک ییاه شخب و هدش یشکدنب هناخدبنگ نوریب هراوید

دبنگ نورد رد .دنا هدش تیبثت ،دندوب هدش اهر دوخ لاح هب

زین نآ تانییزت زا ییاه شخب و هدش تیبثت راک ۀیور زین

،دبنگ یلخاد حطس ینییزت یاه یدنب باق( تسا هدش تمرم

هناخدبنگ ۀرادج ینییاپ شخب لگهاک دودنا .)دنا هدش لیمکت

.تسا هدش ون زین نآ رواجم قاتا و

میت ود زا لکشتم یهورگ 2013 لاس هیوناژ 18 ات 16 زا

نیا یاضعا .دندرک زاغآ ار انب نیا هعلاطم راک یناملآ و یناریا

للها تاذ و روپدمحم هاش اضریلع نایاقآ :زا دندوب ترابع میت

یاه تفاب و هینبا ۀدکشهوژپ زا یناهارف دمحم و دازکین

و ردب نیمسای مناخ و یگنهرف ثاریم نامزاس هاگشهوژپ

خیرات ۀتشر زا نروک زنرول رتکد روسفورپ و یدیشر شروک

فده .ناملآ گربماب هاگشناد یملاسا یسانش ناتساب و رنه

نیا زا قیقد یا ه شقن ۀیهت عقاو رد تاعلاطم لصف نیا یلصا

.دوب یدعب هس نکسا رزیل ساسا رب انب

فده نیا هب هدربمان یتاعلاطم هورگ ،مزلا نامز یط زا سپ

رد و هدش هدایپ ،انب زا هدش تشادرب یاه هداد .درک ادیپ تسد

رکذ هب مزلا .دندش هشقن هب لیدبت دکوتا رازفا مرن اب تیاهن

هاگشناد زا رلوم ایلوی مناخ هدهع هب اه هشقن نیا ۀیهت هک تسا

هب دجسم نیا ات دش شلات ،انب تشادرب نیح رد .دوب گربماب

دوخ تادهاشم هورگ دارفا زا کی ره .دوش هعلاطم قیقد روط

نیا و هدرک تشاددای ار نآ تاییزج و یرامعم یاضف تیلک زا

.دندش دنتسم ییاهدوتا کمک هب اه تشاددای

انب ینوریب یاضف

رد .تسا عبرم انب نلاپ هک دش هجوتم ناوت یم هیلوا یسررب اب

هناخدبنگ فک زا ،انب نیا رد هک داد صیخشت ناوت یم لوا هاگن

رتدیدج دعب هب هطقن نیا زا و یمیدق یانب هب قلعتم ،اهراکاپ ات

رصاعم ۀرود رد یا ه ینیسح نامتخاس بونج تمس رد .تسا

هک دهد یم ناشن هناخدبنگ یاضف .تسا هدش هفاضا نآ هب

تیاهن رد هک هدوب عبرم بعکم کی لکش هب نآ ینییاپ شخب

هب لیدبت ییاه یزاس هشوگ و اه جنک هس هلیسو هب عبرم نیا

یور دبنگ یورک مین راتخاس تیاهن رد .دنا هدش یعلض تشه

هس ،دبنگ یورک مین یاضف رد .تسا هدش اپرب شخب نیا و قرش و بونج تاهج رد لیطتسم لکش هب ریگرون ای هرجنپ یلصا روحم رب قبطنم اه هرجنپ نیا روحم .دنا هدش زاب برغ تعاس یاه هبرقع تکرح تهج رد اهنآ ۀمه هکلب دنتسین انب هب هناخدبنگ ینییاپ شخب .دنا هدیخرچ هجرد 15 نازیم هب نیا زا هک هدوب زاب نیفرط هب دنلب ۀناهد و قاط هس ۀلیسو هب یلامش ۀناهد طقف و هدش هتسب یقرش قاط ،هناهد هس ناکما زین یبرغ ۀناهد .تسا زاب دبنگ هب یدورو ۀناهد ناونع اریخا هک ار ینامتخاس یاضف هب هناخدبنگ یاضف زا دورو یلامش هرادج رد هزورما .دنک یم مهارف هدش همیمض انب هب انب هب هک دید ار ییاه قاط زا هدنام اج هب راثآ و غاد ناوت یم نیا رد انب ینامتخاس شرتسگ ۀدنهد ناشن و دنا هدوب لصتم دوش یم هدید هرادج نیا یور رب هزورما هک هچنآ .تساه شخب نیا .تسا توافتم ریخا یاه تمرم زا لبق رد نآ تیعضو اب و تسا دوهشم ًلاماک هدش هیهت ًلابق هک ییاه سکع رد توافت ریخا یاه تمرم رد اه قاط نیا راثآ هنوگچ هک دهد یم ناشن

3

.تسا هدش حلاصا تارییغت داجیا ۀدنهد ناشن انب ینوریب حطس یلعف تیعضو زا یبیکرت هک انب یپ یور رب :تسا نآ هرادج رد یددعتم یاه قاط و اهراوید ،تسا هشلا یاه گنس و کهآ و چگ تلام و 40 لوط هب ییاهرجآ زا اهنآ ییاپرب رد ًاتدمع هک انب یرجآ یاهرجآ نیا .دنا هدش انب ،هدش هدافتسا رتم یتناس 9 تماخض لاقتنا ۀطقن هک اه قاط راکاپ طاقن رد ناوت یم ار گرزب نینچمه رییغت نیا .درک هدهاشم زین ،تسا قاط هب هیاپ و هدش هدافتسا هیاپ رد هک یگرزب یاهرجآ نیب توافت رد رت کچوک یاهرجآ هب لمتشم هک هناخدبنگ ۀراوید یاهرجآ رییغت .دنوش یم هدید ،تسا رتم یتناس 22 × 22 یاه هزادنا رد -تروص یاه تمرم رد ناوت یم ار انب ینوریب ۀرادج رد هدمع رد هک یبوچ کریت حطس لاثم ناونع هب .درک هدهاشم هتفرگ رد هک ـ یعلض تشه هب عبرم زا هناخدبنگ یاضف لیدبت ۀطقن دنتسه صخشم یبوخ هب دنارب نلیه طسوت هدش هئارا ریواصت هدید اهنآ زا یرثا چیه هزورما و هدش هدناشوپ لماک روط هب ـ .) ^,Pic.5 Hillenbrand :1972 ( دوش یمن ود ۀدنام یقاب راثآ ناوت یم هناخدبنگ یقرش بناج رد - هرود رد انب نیا شرتسگ ۀناشن هک درک هدهاشم ار قاط یبونج قاط ۀدنام یقاب حطس هک یلاح رد .تسا دعب یاه یلامش قاط راثآ اما ،هدش هدناشوپ ًابیرقت ریخا یاه تمرم رد ۀزادنا رد ییاهرجآ یریگراک هب فرعم و هدنهد ناشن نانچمه زین انب نیا رگید یاه شخب رد هک تسا نآ تخاس رد گرزب زا رت م 5 انب ینوریب فک حطس هک یلاح رد .دنا هتفر راک هب زا یراثآ ،تمسق نیا رد اما ،تسا هناخدبنگ یلخاد حطس لامش ۀشوگ رد .دوش یمن هدید انب گنس هشلا زا لکشتم یپ ۀدناماجرب راثآ ،نآ یقرش ۀرادج یور و هناخدبنگ یقرش یاضف قاط نیا هک دسر یم رظن هب .دوش یم هدید قاط کی

رد .تسا هدرک یم لصتم یرگید یبناج یاضف هب ار هناخدبنگ م1970/ش1350 لاس رد هک رت میدق یاه هشقن و اه سکع زا هک ینامتخاس هنوگچ هک دید ناوت یم ،دنا هدش هیهت هچ هب ،هدش قاحلا هناخدبنگ یاضف هب و هدش انب تشخ

;1972 ( تسا هدناشوپ ار قاط نیا ۀدنام یاجرب راثآ وحن لاس زا لبق یقاحلا یانب نیا .) ,Kleiss, 1971 Hillenbrand

.تسا هدش فذح و هتشادرب هرابود 2000/ش1379

یلخاد یاضف

هب هک )رتم 11.26 یلخاد عافترا( کیراب و دنلب هناخدبنگ

یاهریگرون و اه هرجنپ و یلامش ۀهبج رد یدورو قاط ۀلیسو

،هدش نشور نوریب رون اب یبوخ هب ،دبنگ یاپ رد هدش هیبعت

مک عافترا یاراد یاضف هب لاصتا ۀطساو هب ـ برغ تهج رد

نشور یتوافت ـ شرواجم هدش هتخاس هزات کیرات و تخت و

یاضف نیا یاه هراوید ششوپ هک یلاح رد .دهد یم ناشن ار

دوخ یاه هرادج یور ،هدش دودنا لگهاک اب رسارس ،رواجم

.دوش یم هدید یشاقن تانییزت یایاقب دبنگ

هداد ششوپ دنلب زیت قاط کی اب هلبق تمس ۀراوید

هب .دناشوپ یم ًلاماک ار هلبق ۀراوید حطس قاط نیا .تسا هدش

لیطتسم باق و شا یفدص مرف اب بارحم یگتفرورف هک یوحن

عبرم قیقد ًابیرقت یاضف .تسا هتفرگ رب رد ًلاماک ار شدننام

نیا داجیا اب رتم 5.21× 5.19 یاه هزادنا اب هناخدبنگ نلاپ

شرتسگ بونج تمس هب رتم 0.4 ًابیرقت نازیم هب یگتفروت

.تسا هدرک ادیپ

-هراوید ییاهن و ییلااب طخ شقن هک یا هبیتک راون

ناونع هب لوا ۀلهو رد ،دنک یم یزاب ار هناخدبنگ دومع یاه

دوخ هب ار هدننیب رظن ،انب نیا یلخاد یاضف یشاقن تانییزت

،اه باق نیا رد دوجوم هبیتک یفوک فورح .دنک یم بلج

دنا هدش هداد بات و چیپ یبوخ هب و دنتسه ابیز یمرف یاراد

نیزم لگ یاه هفوکش و اه گرب هلیسو هب زین ییاه شخب رد و

هبوت ۀروس زا ییاه شخب زا لکشتم ،هبیتک یاوتحم .دنا هدش

یخرب و هدئام ۀروس 3 هیآ نینچمه و 19 و 18 یاه هیآ ینعی

ۀنیمز رب یبآ گنر هب طوطخ نیا .تسا رگید ییاعد تاملک زا

ۀلیسو هب نییاپ و لااب رد هبیتک نیا .دنا هدش یشاقن دیفس

یدنب باق زمرق ۀنیمز رب دیفس گنر هب ییاه هبل اب یطوطخ

یراون طخ اب و هدش هداد همادا ینییاپ ۀبل طخ .تسا هدش

.تسا هدش بیکرت هلبق ۀراوید یور دنلب سوق

گنر اب انب نیا رد هبیتک مظعا شخب هک تسا رکذ هب مزلا

دننام هریاد ییاه باق رد هک تسا هدش شقن ۀنیمز یور یبآ

یاه قاط طوطخ رانک رد ،دننام هریاد یاه باق نیا .دنراد رارق

رد هک دسر یم رظن هب( دنا هدش داجیا انب یبرغ و یقرش ۀرادج

.)تسا هدشن هتخاس لکش نیدب یباق یلامش ۀهبج

راب شش هک دنتسه

دمحم مان یواح ینییزت یاه باق نیا و یبآ گنر هب اهنآ یاه باق و اه هبیتک نییزت .دنا هدش رارکت رد کچوک یاه باق :دوش یم هدید زین هلبق ۀرادج یور ،دیفس هارمه هب اه هبیتک تشرد طوطخ و اه یزاس هشوگ یاضف عقاو هدرک نییزت ار بارحم نیفرط زین ]و[ اهنآ ینییزت یاه باق طوطخ اب هناخدبنگ ۀرادج حطس بارحم فرط ود رد .دنا هب یا هنیمز رب اه باق نیا .تسا هدش رپ یکقشاق یا هبیتک .دنا هدش هداد رارق زمرق گنر ناوت یم ار یشاقن ِتانییزت نیا یمومع طیارش و عضو تمس هب هک هچ ره هکنیا هب هجوت اب هتبلا .درک یبایزرا بوخ نیا زا یرت شیب یاه شخب ،مینک یم تکرح انب هرادج رت نییاپ طوطخ زا ییاه شخب لاثم ناونع هب .دنا هتفر نیب زا تانییزت مزلا .تسا هتفر نیب زا یلک هب بارحم باق یلااب ۀزیت ینییزت یشاقن تانییزت زا یراثآ ،هلبق ۀرادج یور رب هک تسا رکذ هب ییلاط درز ۀدش یشاقن راون .تسا هدهاشم لباق زین یرگید یاضف دراو ،دنا هدش یریگ هبل هایس گنر هب یطوطخ اب هک باق تسار بناج رد .دنوش یم بارحم نورد یفدص یگتفروت گنررپ زمرق گنر هب و ^C فرح لکش هب یتانییزت ،بارحم هدش لیمکت زیت کون ییاه گربلگ ۀلیسو هب هک دوش یم هدید طوطخ هک درک هدهاشم ناوت یم بارحم تسار تمس رد .دنا ریز رد ار تانییزت نیا زا ییاه شخب ،یکقشاق مرف هب یا هبیتک .دنا هدرک ناهنپ دوخ تفر اهنآ رکذ هک ـ یشاقن تانییزت نیا هک دسر یم رظن هب هدش تخادرپ دیفس و یبآ گنر هب هک تس یتانییزت زا رت نهک ـ -یم هدید هک یمهم تانییزت زا راثآ زا شخب نیا رد .تسا هلبق ۀرادج رب یا هدش یشاقن ۀبیتک ۀدنام یقاب هب ناوت یم ،دوش تکرح بارحم قاط تسار و پچ نیفرط رد هک درک هراشا

Blair, 1992: 91-92, No.33; Hillenbrand,( تسا هدرک اذه ءانب رما« ترابع ناوت یم ،هبیتک نیا نتم رد .) ^1972:67 خیرات و »یمیمت دمحم نب رصان« مان و »عماجلا دجسملا .دناوخ نشور و حضاو روط هب ار ق413 بجر خیرات نیا ،دنا هدرک راک انب نیا ۀراب رد ًلابق هک یناققحم خیرات هک یلاح رد دنا هداد رارق هیلوا دجسم تخاس یانبم ار هدرک رکذ نآ شرتسگ خیرات ناونع هب ار م1179/ق575 رب هک تسا نیا ،دراد دوجو اجنیا رد هک یمهم عوضوم .دنا نآ ناوت یم ،هبیتک نیا رد هدش هدرب راک هب طخ عون ساسا نآ اب یزاوم و نامزمه .تسناد م12 /ق6 نرق هب قلعتم ار ناییبویا و نایگنز ۀرود یاه هبیتک رد ار طخ عون نیا ناوت یم

Korn, ( درک هدهاشم )میلشروا و قشمد و بلح( هیروس رد .) 2009: 380-381

تسا نآ رانک نییزت اب هبیتک نیا ماغدا ،رگید مهم عوضوم یراک کزان و هرادج راتخاس زا رتدعب یلیخ یحضاو روط هب هک باق هارمه هب هدش یشاقن ۀبیتک نیا .تسا هدش داجیا هیلوا ـ یبآ گنر هب ۀبیتک اب دایز لامتحا هب ناوت یم ار نآ ینییزت

یراذگ خیرات م12 /ق6 نرق رخاوا و تسناد نامزمه دیفس رت میدق ۀبیتک کی نتم اجنیا رد هک تسانعم نیدب نیا .درک اب یا هبیتک بلاق رد و هدش یپک هرابود ًادعب ،صخشم خیرات اب .تسا هدش داجیا ًاددجم دوخ نامز اب گنهامه یطخ ،هدنام یاج رب هک هچنآ هک دشاب نیا دناوت یم رگید تلاح ًادعب هک دشاب م1022/ق413 لاس هب قلعتم یا هبیتک ًاعقاو هدش لیمکت دیفس ـ یبآ گنر هب ینییزت باق کی ۀلیسو هب زا یکی زا یا هنومن دناوت یم هبیتک نیا تروص نیا رد .تسا

Blair, 1992: ( دشاب طخ زا عون نیا اب انب یاه هبیتک نیلوا بیترت نیا هب نونک ات هک تسا رکذ هب مزلا .) 91-92, No.33

هدشرکذ خیرات اب هبیتک مرف و راتخاس هک تسا هدش ناونع

یاه هبیتک اب نآ ماغدا تیعوضوم یلو تسا ناوخمه نآ رد

.دراد دعب یاه هرود رد نآ داجیا زا ناشن یرانک

یتانییزت زا یبیکرت ناوت یم ،دبنگ یاضف ییلااب ۀمین رد

ۀبیتک زا رتلااب .درک هدهاشم ار یربچگ و رجآ زا لکشتم

هدید یرگید ۀبیتک طخ ،دیفس ـ یبآ گنر هب هدش یشاقن

هک تسا ثلث طخ هب یربچگ یا هبیتک لماش هک دوش یم

یهایگ یاه گرب طسوت هبیتک نیا رد هدش هتفرگ راک هب فورح

ۀبیتک زا نآ ینییزت باق و هبیتک طخ .تسا هدش لیمکت

نیا نتم .تسا هدش ادج نآ ریز دیفس ـ یبآ هدش یشاقن

.تسا رشح ۀروس 24 ات 21 یاه هیآ هبیتک

یاضف راهچ هارمه هب باق تشه ،هبیتک نیا زا رتلااب

هریاد هب عبرم یاضف لیدبت هطساو هک ـ هدش یزاس هشوگ

رد اهرجآ نیب یشکدنب طخ .دوش یم هدید ـ دنتسه دبنگ

هدش رپ و صخشم ینهپ یربچگ طوطخ دننام هب ،تمسق نیا

هتفرگ رارق اه یزاس هشوگ نورد رد هک ینایم یاه باق رد .دنا

یاه هرادج یور یاه باق رد .تسا هدش یربچگ للها ۀملک ،دنا

هدید یرجآ تانییزت بلاق رد یسدنه ییاه حرط ،نیفرط

.دوش یم

تروص هب ار اهرجآ نیب یشکدنب طقف هن اه یربچگ

نیا رد مهم طاقن زا یخرب رد هکلب ،دنا هدرک رپ ینییزت

:تسا هدش راک هتسجرب لماک روط هب ،یرامعم راتخاس

هتسجرب لکش هب اه گرب و اه لگ ،اه قاط طوطخ یور رب

.) Hillenbrand, 1976: Pic.2 ( دنا هدش یربچگ

یهباشم شور هب زین دبنگ طخ ریز هناگ هدزناش شخب

-باق ،هناگ هدزناش یاه شخب نیا نیب رد .تسا هدش نییزت

مان راب تفه اهنآ رد هک دوش یم هدید یربچگ ینییزت یاه

ینییزت باق تشه .دوش یم هدید

دمحم مان راب کی و للها

رد .دنا هدرک نییزت ار شخب هدزناش ۀیقب ،رگید رت کچوک

رارق ثحب دروم ینییزت یاه باق نیا یاوتحم ،یدعب شخب

.تفرگ دهاوخ

هتشگ روداترود هبیتک راون کی ،دبنگ ۀیاپ طخ یور رب

رد هک هدش هدافتسا یطخ ۀنومن و عون زا هبیتک نیا رد .تسا ناونع هبیتک نیا نتم .تسا هدش هدافتسا زین نیریز هبیتک لاس رد یکباتلاا دومحم نب میهاربا نب اباب ریما هک دنک یم روتسد رتهب ترابع هب ای تخاس روتسد م1179 /ق575 نیا رد هک تسا نیا بلاج

.تسا هدرک رداص ار دبنگ یزاسزاب هک هدش طوبرم »هروصقملا اذه دیدجت« تاملک اب انب ،هبیتک نیرت مهم ناونع هب هناخدبنگ شخب هک تسا نیا نآ ینعم لاح نیع رد و هدش هتخانش دجسم یانب لخاد رد شخب هداد ار نآ تخاس روتسد هک ـ ریما اب زین یمیقتسم طابترا .تسا هتشاد ـ یانب هاگیاج لیلحت یارب زین هبیتک نیا رگید یاه شخب نایقوجلس یبهذم تسایس و یقوجلس ۀرود خیرات رد دجسم رصانع زا بکرم یتانییزت ،هبیتک نیا یلااب رد .تسا مهم یردبرض روط هب یربچگ طوطخ :دوش یم هدید فلتخم نیب یرجآ حطس هک دننک یم عطق ار رگیدمه و هدرک تکرح .تسا نایامن و هدش یدنب باق یبوخ هب اهنآ رپ تفه ۀراتس تشه ًاعومجم ،یربچگ یاه یدنب باق نیا هدش یربچگ ییاه باق اهنآ طسو رد هک دنروآ یم دوجو هب ار دوجو هب ار رپ جنپ ۀراتس تشه دادعت نینچمه .دوش یم هدید رد و .دوش یمن هدید یصاخ نییزت اهنآ ۀنایم رد هک دنروآ یم ،دراد رارق دبنگ سأر رد یزکرم رپ تشه ۀراتس کی تیاهن یاه حرط .تسا هدش نییزت یربچگ یحرط اب مه زاب هک هدش هتسارآ اه گرب زا ینییزت یطوطخ اب یکقشاق یربچگ هدنام یقاب اهنآ زا یراثآ ناکامک هطقن هس رد لقادح هک هدوب .تسا لیدبت ۀطقن نینچمه و دبنگ نیا یلخاد یاضف تانییزت ،نیوزق ۀیردیح دجسم اب ارجا ۀوحن و کبس ظاحل هب ،نآ رایسب ساجس دجسم نینچمه و ،ناتسکات رد ریپ دبنگ اهنآ بیکرت و انب نیا رد یرجآ تانییزت عون .تسا هیبش ،دش رکذ هک یربچگ درفنم یاه باق نینچمه و یشکدنب اب هدش داجیا اهنآ اب نامز مه هک دنراد یهباشم رایسب یاه هنومن .) Hillenbrand, 1976: 98-100 ( دنا نونکات هک راجیب دابآ نسح رد لیقع هدازماما یانب زج ییاهانب زا یا هتسد )2016 ،یراجنفسا( هدش یفرعم رت مک /ق6 نرق یط هک مینیب یم ار یلحم هباشم ییارجا کبس اب عوضوم نیا ۀدنهد ناشن اهانب زا هورگ نیا .دنا هدش اپرب م12 یا هقطنم ییاهدتم و اه کبس ،یرامعم ۀزوح رد هک دنتسه تکرح هقطنم نامه صاخ تنس ۀیاپ رب هک تسا هدوب مکاح .دندرک یم هدمآ تسد هب یاه هداد لیلحت نآ رت میدق یاهراتخاس و انب تخاس یاه هرود ،هدش رشتنم نونکات هک یعبانم رد و یلبق تاقیقحت ۀیاپ رب دروم انب نیا فلتخم یاه شخب رد یتوافتم یاه یراذگ خیرات

یقوجلس ۀرود زا لبق هک یدجسم زا .تسا هتفرگ رارق هجوت

/ق413 خیرات هدش یشاقن ۀبیتک کی ساسا رب و هدش انب

هناخدبنگ یپ ریز رد ییاه شخب ،دراد دوخ رب ار م1022

ۀرود دبنگ ،یمیدق یاه هراوید نیا یور .تسا هدنام اج هب

رد نآ دهاش هک هدش انب م1179 /ق575 خروم یقوجلس

لاح نیع رد هک تساجرب اپ زونه هناخدبنگ یبرغ شخب

رد هناخدبنگ عبرم یاضف شرتسگ یانبم هدنام یقاب راثآ نیا

.تسا نآ نیفرط

هجوت اب یقوجلس ۀرود و هتشذگ رد انب تخاس یاه هرود

ساسا رب لاثم ناونع هب( هتفر راک هب نآ رد هک یکینکت هب

.تسا کیکفت لباق رگیدمه زا )هتفرراک هب یاهرجآ ۀزادنا

،ینوریب هتسوپ یور رب زین دبنگ یلخاد یاضف رد نینچمه

،دنا هداد ناشن ار دوخ هدش یشاقن تانییزت هک ییاهاج رد

هلبق ۀرادج یور رب صوصخ هب ار رت میدق یاه هرود ناوت یم

،یرامعم راتخاس طوطخ ،یلخاد یاضف رد .داد صیخشت

یدنب میسقت تیلک .تسانب یلک لکش تیعضو ۀدننک نییعت

رب یدیکأت ،یبونج هراوید یور رب بارحم یگتفرورف و هرادج

نایقوجلس زا لبق یاه هرود رد انب هزاس زا شخب نیا تخاس

رییغت هب ،هرادج نیا یور رب ینییزت یاه یدنب باق اما .تسا

هک مینیب یم شخب نیا رد .دراد هراشا نایقوجلس ۀرود رد اهنآ

رد هک یا هتسوپ و تانییزت ریز رد یلصا تانییزت زا یشخب

.تسا هدش نوفدم ،هدش هفاضا انب هب دعب یاه هرود

لاس خیرات یاراد هک انب ِدبنگ ییلااب ۀمین شخب رد

یربچگ و یراکرجآ ینییزت یاه حرط ،تسا م1179 /ق575

نیع رد .دنتسه هچراپ کی و تسد کی هک دنوش یم هدید

زین دیفس ـ یبآ گنر هب یشاقن نییزت هک دراد ناکما لاح

هن ًافرص رظن نیا .دشاب هتشاد قلعت یخیرات ۀرود نیا هب

هکلب ،اه هبیتک نیا رد ناسکی یاه گنر زا هدافتسا لیلد هب

باق اب ینییزت شخب نیا طوطخ بیکرت و طابترا لیلد هب

هدش ظفح زین یبوخ هب هک تسا دیفس ـ یبآ گنر هب هبیتک

.تسا نایامن و حضاو نآ یگچراپکی و

ناوت یم انب نیا رد یفوک ۀدش یشاقن ۀبیتک طوطخ یارب

رادملعریپ( م11 /ق5 نرق زا ار نامز مه و هباشم ییاه هنومن

ییاهانب ات )نییان هیدمحم رد هچوک رس دجسم و ناغماد رد

و ریمعت ۀیرظن عوضوم نیا .دز لاثم دزی رد م14 /ق8 نرق رد

.دنک یم دییأت ار یقوجلس ۀرود رد دجسم نیا یزاسزاب

نهذ رد ناوت یم یتخس هب ار انب یلبق و هیلوا لکش

و هناخدبنگ یقرش بناج رد اه قاط ۀدنام یقاب .درک مسجم

ناشن ،یلصا راتخاس هب لصتم یاه هرادج ۀدنام یقاب نینچمه

هناخدبنگ یاضف هب ًافرص انب نیا ۀیلوا لکش هک دنهد یم

دوخ بناج هس رد ییاهاضف هب انب نیا و هدش یمن روصحم

ییاهامن قاط ۀلیسو هب هناخدبنگ یاضف .تسا هدوب لصتم

ادیپ طابترا یبناج یاهاضف نیا هب زاب ًلاماک ییاه هناهد اب .تسا هدرک یم یولج ۀمشچ قاط ناونع هب هناخدبنگ یاضف بیترت نیدب رت عیسو یرامعم راتخاس کی زا یشخب ناونع هب ،بارحم هب ناوت یم ار رت گرزب راتخاس نیا .تسا هدمآ یم باسح هب هک تفگ ناوت یم تلاح کی رد :درک یزاسزاب یفلتخم لاکشا همشچ قاط هس لقادح اب ناتسبش کی زا لکشتم اضف نیا شخب رد دیاش هک ،دنا هدوب هتفرگ رارق مه رانک رد هک هدوب .تسا هدوب هتفرگ رارق کچوک ناویا کی اهنآ ینایم هک درک رکف رت گرزب یاضف کی هب ناوت یم صوصخ نیا رد هتفرگ یم رارق مه یپ رد ییات هس همشچ قاط فیدر ود نآ رد ینوریب طیحم یاضف رد یسانش ناتساب یرافح هک اجنآ زا .دنا یپ حطس ات یلبق یاه هیلا و( هتفرگن تروص هناخدبنگ نیا رد ناوت یمن )تسین نایامن و هدش هدناشوپ ًلاماک نامتخاس .درک زاربا هراب نیا رد یعطق یرظن رضاح لاح کی یاضف دننامه هناخدبنگ یاضف ،یلعف تلاح رد و تشخ راثآ

.دوش یم هدید درفنم و ازجم ًلاماک قاطراهچ یاه شخب رد رصاعم ۀرود رد هدشداجیا یرامعم یاضف یلگ یاضف هک دنک یم داجیا نهذ رد ار روصت نیا ،یبرغ و یقرش رضاح لاح رد هک هدوب نآ یلعف تیعقوم زا رت گرزب دجسم .تسا هدنام یقاب نآ هناخدبنگ طقف ِرت میدق راتخاس رد بارحم یولج یاضف هکنیا صوصخ رد دبنگ م1179 /ق575 لاس رد ارچ و هدوب لکش هچ هب دجسم .داد یعطاق رظن ناوت یمن ؟هدش انب اضف نیا یور رب یدیدج ًلابق اجنیا رد هک میریگب رظن رد رگا تسین روصت زا رود هب زا رتروج و عمج و رت هاتوک ًانایحا هک هتشاد رارق یا هناخدبنگ .تسا هدوب دوجوم ۀنومن هک تسا نکمم هک تسین نهذ زا رود هب زین روصت نیا لیلد نیمه هب و هدش بیرخت هلزلز کی رثا رب انب یلبق دبنگ صوصخ نیا رد .تسا هدش هتخاس نآ یاج هب دیدج دبنگ ،نامز لومعم یاه شور اب بسانم یلح هار ات هدش شلات نآ یاه هنومن هک دوش ادیپ هناخدبنگ رد لاقتنا ۀطقن یارب درک هدهاشم ناتسکات و نیوزق رد ناوت یم نامز نامه رد ار .) Hillenbrand, 1972: 70 ( نیریز رت میدق یاه شخب یور ًاقیقد دیدج راتخاس هکنیا رارق دراد گرزب و کچوک یاهرجآ زا لکشتم یراتخاس هک حلاصم و داوم زا دیدج شخب نیا ییاپرب یارب هکنیا ای ،هتفرگ ناوت یمن رضاح لاح رد ار هدش هدافتسا زین رت میدق شخب .داد صیخشت شخب ،هناخدبنگ لخاد تانییزت ۀرابود تخاس دیدجت اب هب .تسا هدش هدناشوپ رت میدق یشاقن تانییزت زا یدایز لبق راتخاس نیب کیکفت ات هدش ثعاب عوضوم نیا هک یوحن ۀطقن رد ًاقیقد انب یقوجلس ۀرود راتخاس و یقوجلس ۀرود زا .دشاب لکشم دیدج دبنگ یریگرارق

هک دنام یم باوج نودب ناکامک لاؤس نیا رضاح لاح رد انب روحم یاتسار رد ،دبنگ نورد یاه هنزور و اه هرجنپ ارچ ۀرود دجسم کی رد یهباشم ۀنومن عوضوم نیا ؟دنرادن رارق یاهریگرون زین انب نیا رد .دراد ناهفصا نایسرب رد یقوجلس رد .دنرادن رارق انب یلصا روحم رب دبنگ نورد رد هدشداجیا دبنگ یاضف رد هدشداجیا ۀرجنپ زین هراوز عماج دجسم رب .تسا نآ رب دومع هکلب هتفرگن رارق انب یلصا روحم رب و ناگیاپلگ و ناهفصا دجاسم رد ،هدشرکذ یاه هنومن فلاخ یلصا روحم رب قبطنم ،دبنگ ۀیاپ نورد یاهریگرون ،ناتسدرا نیا یارب یدیلک ۀیرظن کی .دنا هدش هیبعت هناخدبنگ یاضف اهریگرون رارقتسا ًلاثم هک( هدشدای یاه هنومن رد اه توافت هئارا لاح هب ات )دشاب یسانش هراتس و یموجن لیلاد ۀیاپ رب .تسا هدشن ۀرود دجسم رد هدش لامعا یبهذم تسایس یاه هنیمز یقوجلس لاس هبیتک رد دجسم رامعم ،دش هراشا لااب رد هک روط نامه طیارش .تسا هدش یفرعم »یکباتلاا« مان هب م1179 /ق575 عبانم رد هک هچنآ هب هجوت اب ار عوضوم نیا ،هنامز یسایس زین ،دنا هدش یدنب هقبط ینامز یلاوت ساسا رب هک یبوتکم .دنک یم دییأت /یرجه مشش نرق ۀنایم زا ناکباتا ۀلسلس یکباتا نامکاح )لابج( ناریا زکرم و ناجیابرذآ قطانم رب یدلایم مهدزاود نایقوجلس طلست تحت شخب رد ار تردق و هدرک ینارمکح نیدلا سمش کباتا هک میناد یم .دنتشاد تسد رد قارع )م1186 ـ1175 /ق581 ـ570 کح( ناولهپ ناهج دمحم :دوب هداد تروص شلرتنک تحت قطانم ۀرادا ۀوحن رد یرییغت ناونع هب )رفن داتفه ات تصش دودح( ار دوخ ناهدنامرف یو بیترت نیدب ات درامگ ناجیابرذآ و لابج یاهرهش رب نامکاح یقوجلس رابرد هیلع دنناوتن نانآ و هتشاد هاگن یضار ار نانآ

Luther, ( دننک نایغط و شروش هب مادقا و هدش دحتم مه اب . ) 1971: 393-406

نایم رد اما .دنتشاد یکرت یاه مان ناریما نیا رثکا

هدرب یمان دومحم نبا میهاربا نبا اباب مان هب یسک زا اهنآ

ببس هب هبیتک رد ریما ناونع رکذ لاح نیع رد .تسا هدشن

.دش هراشا نآ هب لااب رد هک تسا نامز نآ یتموکح طیارش

ناطلسلا و کلملا نیما ناونع هک دهد یم ناشن عوضوم نیا

هب لاح نیع رد هک تسلااو یماقم اب یا هجاوخ هب طوبرم

.تسا هتشادن قلعت ناکباتا رابرد یلصا ۀتسه

میناوتن ام تسا نکمم هک تسا رکذ هب مزلا اجنیا رد

دوجوم بوتکم عبانم ساسا رب ار هورق عماج دجسم نارامعم

انب نیا یاه هبیتک رد هک یبلاطم و دراوم اما ،مینک ییاسانش

نیع رد .تسا دوخ نامز یسایس طیارش ۀدنهد ناشن هدمآ »رادلا داتسا« و »هنسلا دامع« و »قارعلا راختفا« ناونع لاح قلعت ناکباتا رابرد هب ریما هک دنک یم هراشا عوضوم نیا هب هب )تنس لها ظفاح( »هنسلا دامع« ترابع .تسا هتشاد .دراد هراشا اهنآ نایماح و نایقوجلس یبهذم تیلاعف ۀنیمز - لکش ناهرب و لیلد یقوجلس نیطلاس یبهذم تسایس هتخانش یملاسا رنه خیرات رد یددعتم یاه هدیدپ یریگ اب نایقوجلس هک یداحتا هک تسا رکذ هب مزلا .تسا هدش شیپ رد لرغط تسد هب و دادغب حتف نامز زا یسابع یافلخ یرتسگ ناهج تسایس شرتسگ لباقم رد یدس دوخ ،دنتفرگ .تسا هدوب هرود نیا رد یعیش یاه تموکح نایمطاف و ناییوب اب گنج رد تسناوت نایسابع تلود یماظن ناوت زا نایلیعامسا تاکرحت اب هلباقم رد یتح و نایقوجلس زین لباقم رد هک یلاح رد .دربب هرهب نایقوجلس یسابع یافلخ ۀطساو هب دوخ ذوفن شرتسگ تسایس هب .دنداد یم تیعورشم یبیکرت بلاق رد ،دادغب تفلاخ رابرد بناج زا عوضوم نیا هئارا هیبهذ بتکم یاه هزومآ اب تنس لها یبهذم لوصا زا رد ،تنس لها بهذم لوصا یایحا شور نیا .تسا هدش یم ار دوخ )بهاذم( قوقح ۀناگراهچ سرادم یریگ لکش بلاق کلملا ماظن هجاوخ یاه تیامح ۀناوتشپ هب و تخاس نایامن Makdisi, ( دش هداد جیورت هدرتسگ روط هب هاشکلم ریزو .) ¹⁹⁷³ یاهداهن ینابیتشپ اب تنس لها نیرتکد نیا شرتسگ هلئسم نیا زین یرامعم خیرات .دوب هارمه نارود نآ رد یقوشم درک هبرجت نامز نآ رد انب مرف زا یصخشم عون شرتسگ اب ار رد هک هیماظن سرادم شرتسگ و یریگ لکش هب نآ رد هک .درک ینایاش کمک ،دوب هدش یراذگ ناینب ناریا و قارع زا ،دروم نیا رد و هتشاذگ رتارف ار اپ ناققحم زا یخرب نآ فده هک دنرب یم مان تنس لها بهذم یایحا رنه زا یعون یکیژولوئدیا یاه هناشن زا یا هژیو یاه هصخاش زا هک هدوب نیا هب ار ینس بهذم لوصا و تیوه دناوتب هک دننک هدافتسا هچ ره تخانش یارب غیلبت رد و هداد ناشن یرت یوق تروص

Tabbaa, ( دشاب اشوک دادغب تنس لها یافلخ تردق رت شیب .) ²⁰⁰¹ یبهذم تسایس هب زین راددبنگ دجاسم یریگ لکش

:تسا هدش هداد تبسن نایقوجلس

“ The politics of identity and difference apparently accounts for the proliferation of domes and for what might be called their ‘Islamization’”( Tabbaa, 2001:

130(.

هدوب نیا رب شلات ،ینامز عطقم نیا رد هک دسر یم رظن هب و دجسم کی یرامعم راتخاس رد هلمج زا اهرنه ۀمه رد هک ناونع هب .دوش هدید زور تسایس زا یساکعنا زین نآ تانییزت

ار ناگیاپلگ یقوجلس ۀرود دجسم ۀناخدبنگ ناوت یم هنومن یراذگ خیرات م1115 ـ1114/ق508 لاس رد هک دز لاثم :کن یسانش ناتساب و یرامعم ۀعلاطم یارب( تسا هدش ییاه هبیتک زین انب نیا رد .) ^{Korn, 2007} ؛ Korn, et al, 2015

یبهذم تسایس نیا رب هک دسر یم رظن هب هک دوش یم هدید دبنگ ریز یاه یزاس هشوگ رد )1382 ،یناچوق( دنراد دیکأت نتم عوضوم هک درک هدهاشم ار یهاتوک تلامج ناوت یم یافلخ( تنس لها ۀفیلخ راهچ زا عافد و تیامح یواح اهنآ

Korn, ؛16 :1382 یناچوق( تسا اه نیهوت لابق رد )نیدشار .) 2012: 220-221

هدهاشم ار ینس دض یتکرح ناوت یم انب نیا رد نینچمه مان زین لمع رد و هداد رارق فده ار »فلسلا« بس هک درک .تسا هدرک راد هشدخ دوجوم یاه هبیتک رد ار نامثع و رمع هدش داجیا یرگید هبیتک ًادعب هک دسر یم رظن هب نینچمه یا هلمج نتم نآ رد هک تفگ ناوت یم نانیمطا اب ًابیرقت هک :تسا هدوب لکش نیدب هلمج نیا نتم .تسا هدش حلاصا .داب هانپ رد )نایفس يبا نبا( هیواعم رد یو مان رکذ هک تسا نهربم و حضاو عوضوم نیا ۀبیتک رد .تسا هدوب هدننک کیرحت یعوضوم عیشت لها هاگن هدهاشم ار »هرشَبُم ۀِرَشَع« مان ناوت یم دجسم نورد ینییزت اهنآ هب هک تسا ربمغیپ ۀباحص هد مان نآ عوضوم هک درک

Korn, ؛14 :1382 یناچوق( تسا هدش هداد تشهب ۀدعو

- یم تنس لها ۀفیلخ راهچ یاه مان رانک رد .) ^{2012: 220}

یبا نب دعس ،فوع نب نمحرلادبع ،ریبز ،هحلط یاه مان ناوت

هدهاشم زین ار حارجلا نبا ۀدیبعوبا و ،دیز نب دعس ،صاقو

یارب شلات یاه هناشن ناونع هب ناوت یم ار اه مان نیا .درک

هکنیا لقادح .درک ریبعت انب نیا رد تنس لها بهذم یایحا

یتشآ یارب هک تسا یدارفا عقاو رد هرشبم ۀرشع زا روظنم

هناخدبنگ راتخاس .دندرک یم شلات عیشت و تنس لها نیب

هک درک ریبعت وحن نیدب ناوت یم ار ناگیاپلگ عماج دجسم

تنس لها یبهذم یاه هزومآ رب دیکأت زا یا هناشن زین انب نیا

هقطنم نیا رد نایقوجلس نارود یبهذم تسایس بلاق رد

.تسا

ۀیرظن هک درک ناونع ناوت یم طایتحا اب نینچمه اجنیا رد

عطقم نیا رد لقادح ،بهذم ود ره ناوریپ نیب ورردور هزرابم

هک هدوبن روط نیا هک ینعم نیدب .درادن یخیرات تیعقاو ینامز

هویش ،ملاسا ناهج ۀرتسگ رسارس رد تنس لها ناوریپ ۀمه

.دندوب هتفرگ شیپ رد ار دادغب یافلخ شور و

زا یخرب هک تسا رما نیا ۀدنهد ناشن عوضوم نیا

ار یرت هناراک هظفاحم یاه شور نارود نآ رد نارادم تسایس

ینامز رد صوصخ هب هلئسم نیا .دنا هدوب هتفرگ شیپ رد

دوخ تردق و هاگیاج هک دنا هدوب نیا هب دنمزاین اهنآ هک نیطلاس یارب عوضوم نیا .تسا رتدوهشم ،دننک تیبثت ار هن هار نیا رد هک هدوب ینعم نیدب اهنآ نارواشم و یقوجلس ای و تنس لها بهذم یارب ًافرص طرش و دیق نودب طقف رگید یاریذپ هکلب ،دننک هزرابم صخشم یبهذم هورگ کی .دنشاب مه تردق و ذوفن یاراد بهاذم مدرم ۀتساوخ هب هک هدوب یمهم هلئسم نیا تروص ره رد ناهفصا و روباشین و یر و دادغب دننام گرزب یاهرهش رد هعماج نورد تیلقا یاه هورگ تردق زا هکنیا نودب ،دوش هجوت تحت دوخ ۀناماگشیپ تاعلاطم رد نسلاگ اکیرا .دوش تلفغ یبوخ هب ار ریزو کلملا ماظن یبهذم تسایس ،هنایم هار ،ناونع هدننک تیاده ناونع هب :) Glassen, 1981 ( تسا هدرک حیرشت ار یبهذم یاه هورگ زا یعیسو فیط ۀعومجم هک تفلاخ کی یعمج رظن هب اهنآ ناریزو و افلخ هک دوب مزلا ،دش یم لماش .صاخ هورگ کی هاگدید رب ًافرص هن و دننک هجوت ًافرص اهنآ بهذم ینس رابرد و افلخ زا تیامح موهفم رارق راشف تحت ،یبهذم یاه هورگ هیقب هک هدوبن ینعم نیدب ۀمه نیب لباقتم مارتحا رب کلملا ماظن سکعرب .دنوش هداد هک دسر یم رظن هب .تسا هدرک یم دیکأت یبهذم یاه هورگ رد ،هدش یم زین عیشت لها لاح لماش هک دروخرب ۀوحن نیا دمحم هچرگ .تسا هدش ظفح زین یقوجلس هاشکلم نارود نایلیعامسا اب اسرف تقاط گنج کی ،نایم نیا رد هاشکلم نب نیا لابند هب نادنچ یو لاح نیع رد .تسا هدرک هبرجت ار ناریا ۀرتسگ رد هک ار یماما هدزاود نایعیش هک هدوبن عوضوم دسر یم رظن هب .دهد رارق راشف تحت ،دندوب ناوارف نامز نآ گرم زا دعب نایقوجلس یبهذم تسایس ۀنایم هار نیا هک

Glassen, 1981: 104- ( تسا هتشاد همادا زین کلملا ماظن . ) ¹¹⁶ ،دش هتفگ هک روط نامه و ًاملسم ،یبهذم تسایس نیا ،ضقنلا باتک ۀدنسیون .تسا هدش یم زین نایعیش لاح لماش ـ555 یاه لاس یط ار نآ هک یزارلا ینیوزقلا لیلجلادبع نایب دوخ باتک رد ،تسا هتشون م1170 ـ1160/ق565 -ینس رابرد اب یکیدزن ًلاماک یراکمه نایعیش هک دنک یم یراکمه تموکح فادها دربشیپ رد یبوخ هب و هتشاد بهذم .) Calmard, 1971 ( دنا هدرک یم یشحاف توافت ،یماما هدزاود نایعیش اب اهنآ دروخرب ۀوحن یاهوردنت نوچمه ،اه هورگ رگید اب ناشدروخرب ۀوحن اب دنک یم حیرشت دراملاک ناج .تسا هتشاد یلیعامسا ۀعیش ،دنا هدش هدروآ ضقنلا باتک رد هک وردنت نایعیش هک دنریگب هدهع هب ار یبهذم یربهر ،دنا هدرک یم شلات هنوگچ دیآ یم شیپ لاوئس نیا لاح نیع رد .) Calmard, 1971: 46 ( دنایامن یم ام هب صوصخ نیا رد لیلجلادبع هک یریوصت هک نیا زا یرایسب ،تسا ملسم هچنآ ؟دراد تیعقاو نازیم هچ ات لاثم ناونع هب .دنتسه لیلحت و یسررب لباق تلالادتسا

،یماما هدزاود ۀعیش ناوریپ اهنآ رانک رد و نایقوجلس هکنیا هب یتح و هتشاد روضح تفلاخ ۀرادا زا ییلااب یاه هاگیاج رد .دنا هدوب راک هب لوغشم زین ریزو ناونع یشخب لقادح هک دنک یم نشور وا باتک تروص ره رد تموکح تخسرس نافلاخم زا یماما هدزاود ۀعیش ناوریپ زا رد .دنا هتخانش یم زین تیمسر هب ار اهنآ هکلب هدوبن یقوجلس ،هورق عماج دجسم رد راک نیح ،رما نیا اب هجوت اب و اتسار نیا یا هرابود هجوت نآ رد دوجوم کچوک یربچگ یاه هبیتک هب هتفرگن رارق قیقد یسررب دروم نونکات هک ییاه هبیتک .دش

70-71 :1972 ( تسا هدرک هراشا اهنآ هب دنارب نلیه هتبلا .دندوب

.) ,Hillenbrand

نورد رد اه هبیتک نیا ،دش هتفگ لابق هک روط نامه

لیدبت هطقن ییلااب طخ رد هک دنراد رارق ینییزت ییاه باق

رد باق تشه رد و ،تشه میسقت ینییاپ شخب رد ،دبنگ

یور یاه هبیتک نتم .دنراد رارق یعلض هدزناش میسقت شخب

تسار تمس ۀبیتک .تسا

دمحم و للها ،هلبق تمس ۀرادج

شخب رد یلو هدش بیرخت ،هتشاد رارق یقرش شخب رد هک

دناوت یم هک تسا ندناوخ لباق ک فرح زا یتمسق نآ ییلااب

یفلتخم یاه هبیتک باق پچ تمس رد .دشاب رکبوبا مان فرعم

صخشم .دوش یم هدید نیع فرح اهنآ رد هک دوش یم هدید

هدش بیرخت ییاه شخب رد نامثع و رمع یاه مان هک تسا

.دوش یم هدید حضاو

یلع مان لباقم رد .تسا

یتخس هب )یلامش شخب رد( رگید یاه هبیتک طوطخ

تروص هب هبیتک فورح هکنیا لیلد هب .تسا ییاسانش لباق

رد و دنا هتفرگ رارق ینییزت یاه گرب نیب رد تخت ًلاماک

نودب ،رت قیقد یهاگن اب و لاح نیع رد .دنا هدش مگ اهنآ نایم

عوضوم نیا .دید ار

نیسح و

نسح یاه مان ناوت یم کش

- هبیتک نورد رد هک دهد یم ناشن هک تسا یلجسم کردم

مشش نرق رد ،یقوجلس یریما رایتخا تحت یدجسم رد یا

رانک رد

نیسح و

نسح یاه مان یدلایم هدزاود /یرجه

،اه هبیتک نیا .تسا هدش هدناجنگ نیدشار یافلخ یاه مان

یاه هورگ نیب یعمج داحتا و یراکمه زا یریوصت فرعم

اب .تسا نامز نیا رد یدابع تاعوضوم رد لقادح ،یبهذم

هدرک یفرعم هنسلا دامع ار دوخ انب نیا رامعم داتسا هکنیا

یپ ناوت یم ،هناخدبنگ نیا تانییزت تاییزج حیرشت اب ،تسا

تنس لها یبهذم دامن ناونع هب ًافرص دجسم نیا هک درب

.تسا هدش یمن هتخانش

تموکح ماود رد ناوت یم ار نایرج نیا اب یزاوم یتکرح

.درک هدهاشم زین بلح رد نامز نامه رد یبویا و یگنز یارما

اما دنداد یم لیکشت نایعیش ار بلح تیعمج رت شیب هکنیا اب

یبهذم روما هب هجوت نیع رد رهش بهذم ینس مکاح یارما

زین نایعیش ینعی رهش تیعمج تیرثکا یبهذم روما هب ،دوخ

رد نایعیش سدقم یاه ناکم هک یوحن هب .دنا هتشاد هجوت مارتحا دروم و هدوب هاگیاج و ماقم یاراد رهش گرا زا نوریب ۀنیزه لبقت هک یا هدنام یاجرب دانسا .دنا هتفرگ یم رارق رب یهاوگ ،دنهد یم ناشن ار نامز نآ رد نکاما نیا یرادهاگن ۀنومن ناونع اب یبهذم نکاما نیا زا .تسا عوضوم نیا دییأت ) Mulder, 2014 ( تسا هدش هدرب مان »یتسیزمه یرامعم«

.)15 ات 1 ریواصت(

هجیتن هک داد ناشن هورق کچوک دجسم یاه یسررب و تاعلاطم یدیدج یاه هتفای ،یقوجلس ۀرود یاهانب قیقد یزاسدنتسم ار یدیدج تلااؤس و هداد تسد هب یفلتخم یاه هاگیاج رد ار یاه شخب کت کت ییوس زا جیاتن نیا .درک دهاوخ حرطم زین

،رگید بناج زا و هدرک یفرعم ار رثا تانییزت و یرامعم ار رنه خیرات و یخیرات یدنب هقبط رد نآ هاگیاج و تیمها ناوت یم هورق عماج دجسم رد هعلاطم ساسا رب .دهد یم ناشن و

نسح مان هک دجسم یاه هبیتک ساسا رب هک درک ناونع یبهذم تسایس رب تسا مزلا ،دوش یم هدید اهنآ رد

نیسح لاح نیع رد .دوش لمأت یقوجلس نارود رد دجاسم تخاس کمک دناوت یم ،یدعب هس نکسا رزیل هلیسو هب یراگندنتسم تیمها هکنیا هب هجوت اب ؛دنکب اهانب یتمرم ۀمانرب هب ینایاش نایامن تمرم روما ماجنا یط اه یراگندنتسم نیا یعقاو .دش دهاوخ

.)نروک زنرول :زا سکع( یقرش لامش زا یلک ریوصت .1 ریوصت

.)نروک زنرول :زا سکع( برغ تمس زا دبنگ یامن .2 ریوصت

.)رلوم ایلوی :میسرت .ردب نیمسای :نکسا( هورق عماج دجسم نلاپ .3 ریوصت

.)رلوم ایلوی :میسرت .ردب نیمسای :نکسا( هورق عماج دجسم یبرغ ـ یقرش عطقم . a 4 ریوصت

.

.)رلوم ایلوی :میسرت .ردب نیمسای :نکسا( .هورق عماج دجسم يبونج ـ یلامش عطقم .b4 ریوصت

اه قاط ۀدنام یقاب هارمه هب دجسم یقرش ـ یلامش هشوگ .5 ریوصت .)نروک زنرول :زا سکع(

.)نروک زنرول :زا سکع( قرش بونج هب ور یلخاد یاضف .6 ریوصت .)نروک زنرول :زا سکع( هلبق ۀرادج .7 ریوصت

.)نروک زنرول :زا سکع( اه گنر ۀدنام یقاب ،هلبق ۀرادج .8 ریوصت

.)سکع یور زا .نروک زنرول :میسرت( ،هلبق ۀرادج یاه هبیتک .9 ریوصت

.)نروک زنرول :زا سکع( یلخاد یاضف یاه هبیتک و طوطخ .10 ریوصت

.)نروک زنرول :زا سکع( دبنگ یاضف .11 ریوصت

.)نروک زنرول :زا سکع( یلخاد یزاس هشوگ .12 ریوصت

.)نروک زنرول :زا سکع( دبنگ یاپ ۀبیتک .13 ریوصت

.)نروک زنرول :زا سکع(

یلع نتم اب یا هبیتک یاه باق .a14 ریوصت

)ضر(

رکبوبا نتم اب یا هبیتک یاه باق .b 14 ریوصت .)نروک زنرول :زا سکع(

.)نروک زنرول :زا سکع(

نسح نتم اب یا هبیتک یاه باق . a 15 ریوصت

)ع(

نیسح نتم اب یا هبیتک یاه باق . b 15 ریوصت

.)نروک زنرول :زا سکع(

اه تشون يپ

یسراف هب ار نآ یدیشر شروک و هدش هتشون یناملآ نابز هب هلاقم نیا .1 .منک یم یرازگساپس هنامیمص یدیشر شروک زا اجنیا رد .تسا هدنادرگرب نیرت میدق ناونع هب هراوز عماج دجسم ،یتاعلاطم عبانم رت شیب رد .2 هدش داجیا نامزمه نآ رد هراشا دروم شخب ود ره هک هدش یفرعم هنومن /ق530 خیرات .تسا هدشن هعلاطم قیقد روط هب نونکات عوضوم نیا اما .دنا رد دوجوم خیرات اب هدش ناونع دجسم نیا تخاس یارب اهراب هک م1135 .تسین ناوخمه م1169 /ق564 ینعی ناویا ۀبیتک یصخش ویشرآ نتشاذگ رایتخا رد تباب ،رتسنیف ارابراب روسفورپ مناخ زا .3 .منک یم رکشت هعلاطم نیا لیمکت هب کمک یارب ،ناش یاه سکع .دشاب »هروصقملا هذه« :دیاب نتم نیا تسرد ییلاما راتشون .4 . (,Hillenbrand 73 :1972( دنارب نلیه هاگدید ساسا رب .5

عبانم

عماج دجسم يخیرات یانب رد ينز هنامگ شرازگ .)1380( .ریما ،یهلا ـ .)هدشنرشتنم( ناجنز ناتسا يگنهرف ثاریم ویشرآ .هورق 7 ج .عماج دجاسم :همانجنگ .)1383( .نارگید و زیبماک ،یمساق جاح ـ

.یتشهب دیهش هاگشناد :نارهت ،8 و .ناگیاپلگ عماج دجسم یاه هبیتک يسررب .)1382( .للهادبع ،یناچوق ـ

.)هاگشهوژپ( یگنهرف ثاریم نامزاس :نارهت يناتساب نکاما و يخیرات یاهانب تسرهف .)1345( .للها ترصن ،يتوکشم ـ

.ناریا يناتساب راثآ تظافح يلم نامزاس :نارهت .ناریا - Blair, Sheila S. (1992(. The Monumental Inscriptions

From Early Islamic Iran and Transoxiana. Leiden:

Brill, 1992 (Studies in Islamic Art and Architecture.

Supplements to Muqarnas, 5(.

- Calmard, Jean .(1971(” .Le Chiisme imamite en Iran à l’époque seldjoukide d’après le Kitab al-Naqd.” in:

Le Monde Iranien et l’Islam I (Centre des Recherches d’Histoire et de Philologie de la VIe Section de l’Ecole Pratique des Hautes Etudes IV, Hautes Etudes Islamiques et Orientales d’Histoire Comparée 4(, Paris 1971, S.

43-Esfanjari, Eisa. (2016(. “Imamzada Aqil: A little- known Saljuq monument”. Conference paper given at The Architecture of the Iranian World, 1000-1250.

University of St. Andrews, 21-24 April 2016.

- Glassen, Erika. (1981(. Der mittlere Weg. Studien zur Religionspolitik und Religiosität der späteren Abbasiden- Zeit (Freiburger Islamstudien 8(. Wiesbaden: Steiner.

- Hillenbrand, Robert. (1972). “Saljūq Monuments in Iran:

I”. in: Oriental Art 18 (1972(, S. 64-77.

- Hillenbrand, Robert. (1976(. “Saljuq Dome Chambers in North-West Iran”. in: Iran 14 (1976(, S. 93-102.

- Kleiss, Wolfram. (1971(. “Bericht über Erkundungsfahrten in Iran im Jahre 1970”. in: Archäologische Mitteilungen aus Iran N. S. 4 (1971(, S. 51-111.

- Korn, Lorenz. (2007(. “The Friday Mosque of Golpayegan. Summary report of the 2007 campaign”. in:

Guzarišhā-i Bāstānšināsī. Majmūʽa-i maqālāt-i nuhumīn girdihamāi-i sālāna-i bāstānšināsī-i Īrān, Teheran 2007, vol. 2, S. 125-Korn, Lorenz. (2007 ]2009[(.

“Dome Chambers of the Saljuq Period. A Multi-Faceted Phenomenon of Islamic Art in Iran”. in: Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan39 (2007 ]2009[(, S.

235–260.

- Korn, Lorenz. (2009(. “Ayyubid Mosaics in Jerusalem”.

in: R. Hillenbrand – S. Auld (Hrsg.(: Ayyubid Jerusalem, The Holy City in Context. London 2009, S. 377-387.

- Korn, Lorenz. (2012(. “Architecture and Ornament in the Great Mosque of Golpayegan (Iran(”. in: Beiträge zur Islamischen Kunst und Archäologie 3, Wiesbaden 2012, S. 212-236.

- Korn, Lorenz/Fuchs, Christian/Heidenreich, Anja/

Schramm, Philipp/Nikzad, Zatollah/Sheibani, Zarrintaj.

(2015(. “The Great Mosque of Golpaygan. Report on the first campaign, 1385/2007”. in: Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 47, 2015. P 199-253.

- Luther, Kenneth A. (1971(. “Rāvandī’s Report on the Administrative Changes of Muḥammad Jahān Pahlavān”.

in: C. E. Bosworth (ed.(: Iran and Islam, in memory of the late Vladimir Minorsky. Edinburgh 1971, S. 393-406.

- Makdisi, George. (1973(. „The Sunni Revival“. in: D.

S. Richards (ed.(: Islamic Civilisation, 950-Mulder, Stephennie. (2014(. The shrines of the ʿAlids in medieval Syria. Sunnis, Shiʿis and the Architecture of coexistence.

Edinburgh, 2014.

- Tabbaa, Yasser. (2001(. The Transformation of Islamic

Art during the Sunni Revival. Seattle/ London, 2001.