j f t'\ I
• >
yy/. /u
D E
DISSERTATIO INAUGURALIS
C O N S E N S U E T A U C T O R I T A T E
GRATIOSl MEDICORUM ORDINIS
IN
I M V E R S I T A T E E I T E R A R I I W C A E S A R E A D O R P A T E I S I
A D GRADUM
R I T E A D I P I S C K I N D U M
L O C O C O N S U K T O P U B I . I C E D K F E l f D K T
Avrron *-»•
f l
jliuiius Wjieber* /
^ T •» f V V ?
Tartu Riikliku Olikoe^
D0rVatemh. i '2?^Raamatukogu | t\ . ^ 5 ^
D O R P A T I L I V O N O R U M ,
T T P I 8 H B N R I C R L A A K M A H K I .
• D C C C L I I I .
t * -
haec dUsertatio ea conditione, ut, simulac fuerit excusa, quinque eju* exempla tradantur collegio, ad libros explorandos constituto.
Dorpati Liv. d. 2. mens. Apr. a. 1853. » • ' ( I » S . ) Dr. R e i c h e r t ,
ord. med. h. t. Decanus.
Praefatio.
Cj^uum, examine r i g o r o s o perfunctus, a Gratioso Medicorum Ordine potestate facta, ut gradum doctoris medicinae rite adipiscerer, ad dissertationem inangura- leim conscribendam a g g r e d e r e r , argumentum, de quo tractarem, e Pharmacologia delegi. Qua de causa prae- ceptorem honoratissimum , prof. ill. B u c h h e i m adii, ut me hujus rei imperitum consilio suo , semper pa- rato, adjuvaret. Eo itaque suadente de radice Rhei et de foliis Sennae disserere constitui.
Et propositum quidem habui, in effectus substan- tiarum illarum in organismo quum animalium, tum matime humano exhibitos inquirere, indeque etiam partes praecipuas, quibus hi eifectus vindicandi essent, examinare. Q u o d tantum experimentis plurimis, homi- nibus praecipue adhibitis, succedere potuit, quae expe- rimenta igitur in me ipso factitare, in animo erat.
Experimenta autem singula diem fere totum p o - stulabant, quo a c c e d i t , quod intervalla multorum dierum intercurrebant, partim ut praeparata nccessaria facerem, partim ne medicamentis, persaepe applicatis,
experimentum quodque statim eventum, qui sufflceret, praebuit; sed plurima etiam, ut, quod ex iis effectum erat, satis confirmaretur, erant repetenda.
Quum igitur exiguam eorum partem perfecissem, ut, experimentis abjeclis dissertationem brevi finirem, admonitus s u m , quod n u n c , medicis non suppetenti- b u s , ut qui studiosis medicinae beneficio imperatorio adjutis adscriptus fuissem, ad munus publicum me accessurum expectandum mihi foret.
Vehementer igitur doleo q u o d , ne hanc quaestionem, studiorum meorum primitias, perfecte, ut v o l u i , per- tractarem , prohibitus sum. Qua re dissertatio Ionge aliam, quam mihi proposueram, speciem accepit. Nunc enim finem harum pagellarum eum p o s u i , ut de radice Rhei, qqae magni momenti et cognitione digna essent, breviter exponerem, ea quae ex periculis a me susceptis apparuerunt, suo l o c o relaturus.
Benigne i d c i r c o , si forte diligentia et industria, quibus scripta ejusmodi eminere solent, requirantur, haec quaeso dissertatio dijudicetur; quippe quae, quum tempore urgente sit conscripta, nihil insigne , nihil praecipui praestare possit.
Prof. autem summe venerando, c l . D r . B u c h h e i m , qui cuiu maxima, qua est, benignitate et liberalitate auxilium raihi praebuerit, gratias persolvo quam "*
maximas.
' ' i ill
Caput I.
•Jam D i o s c o r i d e s1) radicem quandam nomine Rhei
(QSOV) coramemorat, quae taroen, quum descriptio, ab illo tradita, non conscntiat cum dcscriptione radicig offi- einalis, eadero, quam quae nunc officinalis dicitur, esse nequit. Patriam illius esse dicit terras trans Bosporuro et fluviusn Rheam sitas, a quo nomen etiam radici datum arbitratur. Extrinsecus nigram, spongiosam, o d o - ris expertem, intus contra laevem esse narrat.
Plinius2) radicem Rhacoma nominat, quae tamen, quemadmodum descriptio d o c e t , radix Rhei habenda non est.
A l e x a n d e r3) Trallianus primus Rhei veri mentio- nem facit. Arabes jam sec. VIII radicis verae haud ignari erant, quae in Germaniam medio sec. X V I inducta tamen minus adhita fuisse traditur.
Radjx Rhei nunc officinalis oritur a Rheo australi Don. emodi W a l l i c h , Familia Polygoneae Enneandria Trigynia L .
Ceterum omues fere alias etiam species R h e i , ut Rheum palmatum, nndulatnm, compaclum, rhaponticum,
1) Lib. 111. Cap. 11.
2) Histor. natur. Lib. X X V I . Cap. CV.
3) Lib. VIII. Cap. 111.
6
leucorrhizon, spiciforme, Moocroftianum, craasinervium radicem suppeditare c e n s e n t1) .
Patria omnium generum Rhei Asia est, ubi in mon- tibui Himalaya, in Ghina et Tartaria iuveniuntur.
Conatus Rheum in Sibiria, Germania, Francogallia, Anglia, aliis locis colendi irriti fuerunt; uam radices, cibi productas, virtutes R h e o vero propriae plus minusve deficiunt. Geterum radix Sibirica omnium maxime offi- cinali est simiiii. Etiam observari fertur, radicem Guropaeam locum oleris h a b e r e , unde commendata et adhibita e s t2) . G e i g e r3) locis infra memorandis genera singula in Europa culta copiosius pertractat. Nam dis- quirendum est, uimiane diligentia omnia exculta genera usui medicinali non apta habetntur; qua de r e , quum in capite secundo mihi iterum memorandum sit, lecto- res e o relegatos volo.
Diversa genera radicis, ut in commercium trameant, diverso m o d o parantur, quo virtus et indoles radicis commutetur. — In China radix effossa et dissecta in caiefactis igni tabulis, crebro versando, siccatur, deinde perterebrata plane siccatur in funiculos serta. In Tar- taria radix, ut celeriter siccetur, in partes tenues d i i -
•ecta in funiculum seritur et in locis umbrosis, v e l , uti alii dicunt, in sole suspenditur,
In commercio plures Rhei species distinguuntur, quarum diversa sit virtus. Omnes autem in duo sepa- rari possunt g e n e r a : R h e u m , quod per Rutheniam, id
1) Confer dejcriptionem singulorum generum harum plan- tarum in J. Pereira's Handbach der Heilmittellehre, bearbeitet von R. Buchheim. Leipzig 1846. p. 261.
2) Pharmac. Centralblatt a. 1834. p. 168.
3) Annal. d. Pharm. Vlll. p. 47. Vergleichende Versuche nber einige Rhabarberarten.
4
est terra, et R h e u m , quod mari navibus Anglicis, Da- nicis, Hollandicis in Europam advehatur.
a) Radix Rhei Rossici, Moscovitici, Turcici, a mer- catoribus Bucharicis Russis munere publico in urbe Kiaechta fungentibus tradita, deinde a pharmacopoeis, qui huic officio praepositi s u n t , examinatur. Omnia vero majora frusta, ut intui inspiciantur, pertundun- t u r ; nec nisi probata recipiuntur, improbata igni traduntur. Iterum siccata atque in arcis diligenter opertis reposita in apothecam imperatoriam, quae Mosquae est, traduntur, tinde, denuo delecta, in comer- cium Europense transeunt. Radix ita tractata sin.
gulis inter se diversis frtistis apparet, quorurrr minima quaeque pro optimis hahentur. Forma incerta, ab- n o r m i s , singulis foraminibus terebratis, saepe cum excavationibus.
Omnia autem frusta cortice omnino denudata et pulvere fulvo obtecta sunt, quem alii frictione mutua, alii insperso R h e o pulverato exsistere dicunt. Pulvere e x c u s s o , radix magis vel minus subflava ac marmorata cernitur; solida est atque exiguo p o n d e r e , et contusa fracturae transversae inplanam, scabram superficiem, non sine c r e b r i t , subrufis lineis undatis, et molibus albis accumulatis praebet. Superficies fracturae longi- tudinalis vel inaequabilior linearum decursum subrufa- rum ostendit.
Planities secando facta plus minnsve flava et niar- morata est. Odor peculialis, aromaticus est, et ceieri- ter sub8tantiarum aliarum o d o r e mutatur.
Sapor fastidiosus, amarus, subadstringens et muci- laginosus sentitur. In manducandis partibus radicis stridor inter dentes editur et saliva colore flavo imbuitur.
Tenues particulae microscopio submissae telam c e l - lulosam, vasa et granula amyli oiferunt, quae acido
hydrojodico tractata colorem violaceum accipiunt. P o r r o crystalli calcariae oxalicae cernuntur et massae ex fusco rubicundae, quae oculis nudis inspectae lineae tenues, resinas aggregatas contineutes apparent. Microscopio u s i , resinas inter telas plantares in ductibus propriis depositas esse cerniinus.
Crystalli calcariae oxalicae granulis sunt aggregati, quae tamen structuram crystallinam manifestant, semper complura alterum juxta alterum deposita, ut sua quodque membrana circumdata videantur.
Analysis roicroscopica comparativa Rhei Moscovitici et Sibirici nobis, praeter alias differentias, etiam copiam multo minorem calcariae oxalicae in radice Sibirica inesse demonitrat, id quod e minore p o n d e r e , ac deficiente inter dentes stridore concludj potuit. Amyli copia per- magna in R h e o Sibirico invenitur, q u o d , quuro resinae perpaucae contineantur, colorem pallidum radicis efficiat.
Jure igitur copia calcariae oxalicae, in radice in- venta, ut Turpinius quidem jam arbitratus e s t , signum diagnosticum Rhei Moscovitici habenda. Qua cum re tamen effectus radice in organismo exhibitus non confundendus e s t , qua de re ad radicem albam infra describendam lectores delego.
* ) Secundum genus Rhei, ut supra memoravi, mari commercio traditum, ab altero e o differt, quod frusto- rum deteriorum rejectioni submissum non fuit, unde fit, ut bonitas alterius melior sit.
Pretium vero variat, prout vel minori vel majore diligentia paratum et in alias regiones transraissum est.
Cognoscitur autem virtutibus Rhei Moscovitici, supra nominatis, magis minusve deficientibus; ita ut vel ex,- terna Rhei species, diligentiam laboris adhibiti exiguam fuisse, demonstret.
_ _ _ _ _
Cni radici nomen daium C h i n e n s i ; et quidem prae- cipue ex urbe Canton in Singapur adfertur, unde tum niari in Europam devehitur. Ortam alii putant e Bu-
charia, alii e China a variis specibus Rhei.
Cui radici Rhei Chinensis adjungitur species rad.
Rhei, quae terra commercio mutuo a Bucharis acquisita per Russiam in Europam inducitur. Plerumque rainoris est bonitatis quam Chinensis, nomine radicis Rhei Rha- pontici appellata.
Yerumtamen ante foedus a Russis cum Chinensi- bus initum praecipue hujus radicis mercatura in Europa factjtata esse dicitur
Mentio etiam radicis Rhabarbari albi facienda est, ortae a R h e o Leucorrhizo (Pallas), quae a Pallas quum in urbe Kiaechta habitabat, inter merces Bucharicorum mercatorum iuventa, colore lacteo et sapore subdulci erat, ceterum cum speciebus optimis Rhei congruere visa. — Quae species quamquam hodie nusquam per se in mercatura reperitur, inter alias tamen species iuter- dum singulae radice» mire albae intermixtae cernuntur, quae fortasse illi speciei sint attribuendae.
Cujus radicis indagatio a me facta doctiit, colorem pallidum defectu resinarum colorantium et praevalente calcaria oxalica oriri. Qua cura re etiam pondus ma- gnum cohaeret, quodque inter dentes arenae ad instar sentitur. Sapor autem hujus Rhei parum amarus et odor exiguus observabatur.
lgitur virtus a clarissimo Pallas celebrata ambigua videatur, ad quam melius confirmandam omnino experi- menta denuo instituenda fuerint.
1) Bicher, Arzneimittellehre. 1837. Tom. II. p. 309.
2) Pallas voyages en differ. prov. de 1'empire de Russie.
Tom. IV. p. 218.
Rhadicis R h e i , extra patriam suam a multis genti- bus cultae, jam supra mentionem injeci, qnae quidem in mercatura ut species propria non inventa, quo sit in arte medica pretio, infra disseram.
Semper vero diligentia maxima observanda est in radice Rhei conservanda, quippe quae vi aeris humoris- que commutetur, qua re bonitas vitiari fertur. Quae commutationes tamen non nisi externae esse videntur.
Namque c o l o r squaiidus fuscus, ravus, et spissitudo alia existit, atque ita mutata radix ac deinde siccata dorior fit, quam fuerat antea. Odor exiguus, sapor similis resinae Rhei veri invenitur. Virtus autem, quan- tum experimentis a me factis apparuit, haud multum ab effecto radicis incorruptae differre videtur.
Caput II.
Recentissimae perfectissimaeque disquisitiones c h e - rnicae Rhei a Schlossberger et Doepping ' ) , deinde « Bley et Diesel a) factae sunt, quas h o c loco breviter referam.
Radicis Rhei analysis a Schtossberger et Doepping instituta.
Si puivis Rhei spiritu vini extractus est, substantia parum flava restat, quara o d o r et sapor. Rhei deficiant, qui quidem in extracto intense fusco percipiuntur. Q u o d extractum partim aqua, partim spiritu vini solvitur.
I. Pars extracti spirituosi aqua non solubilis, ad siccum evaporata, copia spiritus viui ( 8 0 p. c . ) quam rainiraa soluta est. Quae soiutio aethere tractatur, d o - nec praecipitatiim fuscum floccosum existat, quod filtra- tum et ablutum colorem obtulit ex flavo fuscum.
Praecipitato vero iterura spiritu vini tractato, pars altera soluta est ( a ) , altera non soluta manente ( 6 ) .
1) Annal. d. Chem. u. Pharm. L . p. 196.
2) Arch. d. Pharm. 2. ser.. XLIV. p. 121.
Residuum (6) in spiritu vini, aethere et aqua tum frigida, tum fervida parum solubile erat, totum vero in ammoniaco et kali solutum colorem fuscum induit.
Solutio, acidis admixtis, praecipitatum fuscum effecit, quod ticcatum nigrum ac splendens apparuit et facillime in pulverem redigi potuit.
In lamina platinae calefactum in elementa sua, non liquefactum prins, decomponitur.
Schlossberger et Doepping massam hanc descri- ptam, qnam o b proprietates suas resinam esse agnove- rant, Aporetinum nominaverunt.
Pars (/>) praecipitati supra dicti, aethere parati, spiritu vini ab aporetino separata, tum siccata contrita- que pulverem e fusco flavescentem praebuit, qui colore ex fusco rubescente in solutionibus alcalinis solvitur, ex qua solutione acidis mineralibus praecipitari potuit.
In lamina platinae, rheicum odorcra et vapores flavos spargens, liquescit, in concremando vix ullis cine- rum vestigiis relictis. V a p o r e s , quos diximus, flavi ex acido chrysophanico infra meraorando gignuntnr, quod plane separari non potuit. Auctores corpus, e o inodo acceptum, Phaeoretinum oppellant. Solutio aetherea hu- jusce modi ab aporetino et phaeoretino iiberata, aethere
eroisso, residuum resinosum reliquit, quod tantum ex parte aetheri, quem colore ex fusco rubesceute tinxit, solubile erat. Residuum, spiritu vini tractatum, Ery- throretinura, mox describendum et Phaeoretinum conti- nere apparuit, riam spiritu vini Phaeoretinura tantum solvitur.
E x supra memorata solutione aetherea, postquam quieti mandata fuit, aethere evaporato, corpus crystalli- nuro sejungitur, quod auctores Erythroretinum dicunt.
Quod resinae simile in aethere insolubiie, additis alca-
13
linis, iri rnateriam magnificentissfriii coloris pnrpurei in aqua solubilem conjungitur. '
Erythroretinuhi pulveratum pulvefi rheico airoilem praebuit, siccatum fere insolubile aetheri et acido ace- tico, e contrario in spiritu vini solvitur et aquae, quam flavo colore imbuit, tantum ex parte solubile est.
In lamina platinae calefactum vapores flavos exha- lavit, carbonem combusiu difficilem praebuit et cinerem fere nullum reliquit.
Corpus crystallinum, quod iderttiilem ex solutioue aetherea separatum erat, proprietates, quus referam, ostendit: difficile crystallos singulos format, et maxime massam granulis aggregatis ostendit , colore flavo, nullo sapore et o d o r e apparentem, aquae ex parte solubilera, eamque colore flavo tiiigentem. Spiritu vini fervido facillirae solvitur ; acido acetico acidisque mine- ralibus dilutis difficile est ad solrendum, e contrario alcalinis solutionibus colore rubro imbuentibus facile corpus accipitur.
Conjunctiones hujus corporis cum suhstantlis alca- linis exsiccatae glaucam raassam ostendunt, quae mox, aqua adjecta, colorem iterum in rubrum mutat.
In lamina platinae calefactum nidorfbns flavis snb- limatur, qui corporibus frigidioribus inhaerent.
Quatitates hujus corporis eaedem sunt, quaa R o c h - leder 'et Held in acido chrysophanico, parato ex Par- meiia parietina, invenerunt; Schlossberger igitur materiarn quoqne ita notninavit.
II. Sointio partis extracti spirituosi radicis Rhei in aqua soiubilis post filtrationem pellucidum liquorem o fusco rubescentem f o r m a t , . pdore et sapore rheico praeditum^ qna solutione cum copia hatri flulplinrici
tractata, mnltum resinae separatur. • ,
Reilna haec, ut laepissime invenimui, o p e «ubstan- tiarum aliarum in aqua soluta, tamen e o modo a liquore non plane disjungi potuit, nam, adjecto acido suJphurico, iterum et iterum resinam floccosam lejungere licebat.
Praecipitatum ita acceptum, facta exploratione, phae- oretinum, acidum chrysophanicum et erythroretinum continere cernebatur.
Ferrum muriaticum oxydatum in liquore ea ratione natro sulphurico tractato praecipitatum nigrum etiam post digestionem cum cute animaii, majoris ponderis et chemice mutata apparente, effecit. Quod, acidum gaili- cum tannicumque in liquore inesse, indicat.
Si e reiina et saie ferri filtratum fluidum natro sul- phurico tractatum cum magnesia usta digeritur et ad siccum evaporatur, massa, quae deinde accepta est, ai spiritu vini tractatur, rubescit.
Solutio, evaporatione finita, extractum leniter ama- rum, in aqua solubile reiinquit, quod sal cupri oxydati, kali a d j e c t o , in sal cupri oxydulati commutatum, prae- cipitat. M o x vero extractum amarum, faece adjuncta, fermentatur, unde concludere possumus, saccharum in extracto adesse.
Adipis ceraeque exiguam copiam nonuulli pervestiga- torei in R h e o adesse contendunt, quod auctor tamen argumentis confirmare non potuit. Sed dubium non est, quin multum amyii pectinique contineatur.
Deinde puivis radicis Rhei spiritu vini piane ex- tractus acido muriatico diluto tractabatur, ut acida orga- nica, quae carbonisatione disjiciuntur, conservarentur.
Solutio ita effecta ammoniaco neutralis facU est et prae- cipitatum ortum, poatquam filtratum et ablutum fuit, cum acido sulphurioo digerebatur, posteaque iterum am- moniaco neutraie redditum est.
16
Quo f a c t o , magna calcariae sulphuricae copia ort»
est et parum calcariae oxalicae praecipitatum. Magnesia sulphurica, filtrato liquore, non parvum praecipitatum provocabat, quod, acidum phosphoricum adesse, satis demonstravit.
Acidum malicum, quamquam nonnulli c h e m k i in R h e o adesse putant, ab auctore nusquam inveniebatur.
Extractum pulverem Rhei copia magna ciueris sequitur, quae ex parte tantum in aqua solubilis erat. In hac solutione cineris aquosa, satis concentrata, kali et na- t r o n , aiterum chlorido platinae, alterum tubulo ferru- minatorio agnoscebantur.
Pars cineris, in aqua insolubilis, in acido muriatico d i l u t o , gasis turbata, relicto haud multo acido silicico, solubilis erat. Deinde in solutione ferrum oxydatum, calcariam magnesiamque phosphoricam inveniebat. C e - terum acida anorganica, praesertim acidum sulphuricum, carbonicum in cinere cernebantur.
Igitur ex analysi descripta hae partes radicem c o n - stituentes cdnsequuntur:
resinae ut Phaeoretinum, Aporetinum, Erythrore- tinura, Acidum Chrysophanicura;
acidum tannicum, gallicumque;
massa extracta non distincta, saccharum, pecttnum, amylon.
Calcaria oxalica, acidum lilicicnm, ferrum oxydatum.
Acida phosphoricum, sulphuricum, muriaticum, carboni- cumque conjuncta cum c a l c e , kali, natro magnesiaque.
in Germania cultae a Bley et Diesel instituta.
Radix nominata, ab c l . auctor. ea ratione, quae modo in analysi ab Schlossberger et Doepping instituta memorata e s t , diligenter tractata, has partes praebuit:
Phaeoretinum, Aporetinum, acidum Chrysophonicum, pectinum, amylon, gummi, massam extractam non di- stinctam, acidum tannicum gallienmque, saccharum, hu- moremque. Multa salia, sed in primis carbonica incine- ratione pulveris oriuntur, et copia carbonicorum major erat, quam acidi oxalici praesentia in radice praesumere permittit. E t quum aeidum maliciim non inveniatur, auctor acidum chysophanicum conjunctum esse cum basibus putat.
Erythroretinum, quod Schlossberger et Doepping nominant, a viro docto haud animadvertitur, quod corpus tamen eodem l o c o non efficax esse narrat. Examinatie Rhei Moscovitici, Germanici, Chinensisque demonstravit, odortm rheicum praecipae in Moscovitico inveniri. De- nique auc. in extrahendis r.idicibus haec obtinuit:
f) extractum aquosum,
e radice Rhei Germanici 2 4 p . c . e radice Rhei Moscovitici 6 5 p. c.
e radice R h e i Chrnensis 7_ p . c . _ ) extractum alcoholicum,
e radice Rhei Germanici 35 p . c.
e radice Rhei Moscovitici 52 p. c.
e radice Rhei Chinensis 6 5 p . c.
17
Analyses R h e i vetustiores, inter qua ssolas, quae ab S c h r a d e r ' ) , H o r n e m a n n4) , L u c a e3) e t nonnullis aliis, ut infra v i d e b i m u s , institutae s u n t , commemorandas c e n s e o , h o c tempore fere tantum, qui studio historico Rhei incurabat, utiles sunt, quippe quae nobis tales par- tes Rheum constituentes monstraverint, quas phis mi- nusve mixtas esse, hodie compertum habeamus.
Sic Schrader in analysi sua maleriem saponi simi- l e m , resinam, extractum aquosum, calcariam oxalicam et siccum rcsiduum tibratum partes Rhei nominat.
Hornemann et Lucae jam roagis studebant, partes Rhei explicare, quas tales p r o f e r u n t :
Materiem amaram, materiem colore flavo tingentem etiam Rheuminum nominatam, materiem adstringentem e x - traptamque nondistinctam, tanninum oxydatum, mucilagi- nem, extractum Rhei e liquore kali concentrato paratum, acidum oxalicum, fibras ligneas, aquam, Rhaponticinum, Amylon ; partes cinerem constituentes, ut carbonem, kali, magnesiam, argillam , ferrum oxydatum, calcariam car- bonicam, acidum silicicum et carbonicum.
Quibus analysibus cum illa, quam ab Schlossberger et Doepping institutam vidimus, comparatis, partes n o - minatas Rheura constituentes, disquisitionibus prioribus inyentas, compositas fuisse, satis comprobatur.
Sic in analysi, a Schrader instituta inter partes Rheum constituentes afferri. videmus materiam saponi similern, quae quidem appellatio tara vaga tamque in- certae significationis est, ut re vera nesciaraus quo modo eam cum substantiis a Schlossberger inventis in quan-
1) Pfaff, Mat. med. V, III. p. 39.
2) Berliner Jahrb. V. XXIII. p. 252.
• 3) Pharmaceut. Centralbl. 1834 p. 78.
2
dam cpngruentiam redigere liceat. Verisimile tamen est eam praecipue e materia extractiva, e salibus, saccharo e t c , denique, ut breviter absolvam, e substantiis aquae solubilibus compositam esse. Simul autem vix e o incli- nabit animus, ut aiiquod inter hanc materiam saponi similem extractumque aquosum pariter ab eodem auctore appellatum ponamus diserimen, nisi quod nomine extracti aquosi etiam resinae copia dici potuerit, q u a e , aliis substantiis adjuvantibus, soiuta simul in hac mixtura adsit. De calcaria oxalica jam memoratum : quo nomine tamen, quantum ex indole ceterarum, quae adferuntur, partium concludere licet, non solam putabimus calcariam oxalicam significari, sed alia qtioque salia, praesertimque partes Rhei in aqua non solubiles.
Resinas etiam vir doctus invenisse se a i t ; inter quas, non dubium est, quin tria c o r p o r a , resinis consi- milia et acidum chrysophanicum, a Schlossberger obser- vata, sint referenda. — Haec igitur analysis non solum, qui historiam Rhei cogniturus sit, magni est pretii, verum etiam confiteamur o p o r t e t , eam maxime viam nobis raonstravisse, quam ingressi, novis disquisitionibus ad accuratiorem radicis cognitionem pervenire possimus.
Namque diversos quosdara ordines substantiarom, quae R h e o insint, auctor nbbis proposuit, quos secundum suas queraque proprietates jam distinctius inter se separatos e s s e , nou negabimus.
Accedit, quod idem vir doctus Rheum et Germanicum et M o s c o v i t i c u m , inter se comparando, perquisivit, qua in re jam eum nactus est iudagationis eventum, ut utrius- que radicis diversitatem non dicat tantam esse, ex qua, quemadmodnm consueverint, magna eifectus in arte medica discrepantia deduci queat.
Quas Hornemann et Luqae, ittsUtuer,unt inveetigatio-
19
n e s , in jis, quamvis singulae partes Rheum constituentes jiam roagis distinctae atque explicatae cernantur, tamen
resinae, etiamsi in R h e u m i n o , Rhaponticino et materia extractiva amara inesse videantur, non e o , quo par est, modo illustratae credantur. Deinde in eorum analysi, sicuti ex carbone descripto conjici p o t u e r i t , combustio non videtur perfecta fuisse. Praeterea, quam adferunt argillam, tantunimodo forte quadam inventam putaverim, quippe quae in analysibus postea susceptis desideretur.
Quas ob causas, ut nostra fert o p i n i o , haec analysis longe aestimanda sit miuoris, quam quae a Schrader fuit iustituta.
Hornemann quoque et Lucae inter Rheum Euro- pense et Moscoviticuiu nec qualitate nec quantitate muitum interesse viderunt.
Rhei Ghinensis analysis, a B r a n d e s ' ) facta, multis in rebus priori est adjungenda, nisi quod acidum chry- sophanicum, secundum Hornemann Rheuminum, aliaa « t vocabulo germanico Rhabarbergelb, R h e i n u m , Rhabar- beriaum nominatum, merum acidum rheicum appellat, Praeter quod etiam acidum rheicum impurura affert, q a o d v e r o . simiie est praeter acidum chrysophanicum resinaa quoqne admixtas coutinuisse, in analysi tamen per se non commemoratas.
N e c praetermissa est calcaria oxalica, praeter quam tamen et calcaria malica appellatur, quam quidem jam supra monuimus in R h e o noh reperiri. — Cinerum partes vir doctus jam satis diligenter attulit.
;E x hisce priorum temporum analysibus, quibus aliae quoc^ue c o m p l u r e s , uti ab H e n r y2) , Buchner et
1) Pharmaceut. Centralbl. 1834 p. 78.
2) Bullet. de pharm. VI. p. 87.
2 .
H e r b e r g e r ' ) etc. institutae, adjiciendae sunt, facile ap- paret, nullara ejusdem esse, ac quae _ Schlossberger et Doepping facta fuit dignitatis. Simui tamen confitendum est eas Schraderianae quoque analysi esse posthabendas neque p l u s , quam illam, ad certiorem radicis Rhei cognitionem contulisse.
Omnibus autem perquisitionibus id est commune, quod nullam monstrarunt singulorum Rhei generum esse differentiam, ad partes constituentes quod attineat. — Geiger etiam in comparatione sua singularum Rhei spe- ciarum supra jam laudata ob summam cOnteudit f e a - ctionum chemicarum similitudinem has radices partiura suarum quantitate potius quam qualitate differre.
Qnae quum ita sint operae pretium fuerit, explo- rare, num forte et Rheum Europense, praesertim Sibi- ficum, in arte medica satis bene adhiberi possit, dum- modo in e o colendo singularum Rhei plantarum, soli, atque aetatis radicum et modi quo parentur, rite ratio ducatur, — dumraodo dosi mnjore utenda substantiarum efficacium quantitatem minorem compensare studeas vel denique radicem tali forma in usum v o c e s , qua maxime partes efficacissimae in organismura agere valeant.
Ad postremum ea objici possit quaestio, num forte Chinenses in m o d o , quo radicem et colant et parent, propriam ac suam rationem sequantur, ex qua praecipue Rhei Moscovitici efficacia possit d e d u c i , ad quamque Europaeorum scrutationes usque ad hanc diem nihil lucis adhibuerint. . .,
Denique sub capitis hujusce fine silentio non prae- tereundura videtuf, "materiam odorem spafgentem, a viris eruditis quorum 'exstant ahaiyses, non inter partes radicem constituentt-s relatam nobis fere omnino igno-
I) Pbarmaceut. Centralbl. 1831 p. 789.
21
tam esae. — Solus enim Bressy se substantiara oientam a rel iquis separavisse affirmat, quod taraen num revera guccesserit, quum posterae aetatis scrutatoribus, ut illara sejunctam cernerent, non contigerit, admodum censetur dubium atqne ambiguum. — In universum o d o r radicis oleo quodara aethereo effici creditur, quae sub- stantia tamen utrum jam primitus radici insit, an, quem- admodum saepe in plantis observatur, demura in ea paranda tractandaque eiformetur, admodum inter se dissentiunt viri eruditi. Etenim Geiger sibi animad- vertisse videtur, odorem deraum in radice siccanda asser- vandaque existere. Adde quod iufusiones et extracta e radicibus Khei, quae odore peculiari carerent, parata, tamen odorem Rhei habere observavit.
Caput III.
Effectus
Rhei, in organismum invecti, praecipue ad tractum intestinalem pertinet. Quodsi substantiae ipsius 3j ac minus ad 3 ^ usque singulis dosibus adhibuerimus, t u m , compliiribus horis circumactis, iargas alvi deje- ctiones exsistere videmus; tractu intestinali tainen non admodum irritato, sicuti post medicaminum drasticorum usum evenire scimus, neque in sanguinis mixtione ulla majore vi exhibita , qualem , salibus inediis ingestis, cernimus.Quemadmodum autem hic radicis effectus alvi d e - jectiones provocans maxime est peculiaris, quae multis
in casibus salutarem in orgauismo vim exerceat; ita tamen in omnibus de pharmacologia libris quosdam praeterea effectus R h e o adtribui videmus, qui non modo demonstrari probarique nequeant, verum alio modo sint explicandi.
Ita vim ei adscribunt, qua praecipue membranae mucosae tractus intestinalis vegetatio animetur, ma- xime fibrarum telarumque illius tonum , radice dosibus minoribus gr. III—VIII—X adhibita, exaltari affirmantes.
Inde tractus intestinalis secretiones abnormes, sive nimis exiguae sunt, sive modum e x c e d u n t , ad normam revocari dtcuntur. Digestionem ajunt adjuvari, appetitum ciborum augeri, totiusque organismi nutritionem, assirai- latione turbata lapsam , ita sublevari.
23
Quodsi reputaverimus effectus tonici notionem p r o - pfie taiem e s s e , qua ad designandam faustam in orga- riismo vim tantum nomen p o n a m u s , quum natnra ejus eifectus obscura ac saepe dubia s i t ; e o magis adduce- m u r , u t , hunc effectum R h e o inesse n e g a n t e s , alio m o d o explanare studeamus.
E t e n i m , quum in R h e o simul acidum tannicnm in- veniatur, radicis vis t o n i c a , quam d i x i m u s , eo expli- cari potuerit, ut materiam istam cum glutine fibrarum animaHum tractus intestinalis conjunctam corpus f o r - mare o p i n e m u r , non solubile, quod idem tamen ejus secretionibus nequeat permeari. Sic igitnr, minoribus R h e i dosibus iongius per tempus invectis, diarrhoeae, si quae adfuerunt, quiescent.
Simul v e r o , dosis Rhei talis s i t , postulabimus ut vis alvum evacuahs, quam supra j a m descripsimus, non- dum agere incipiat. Namque efficaciam alvum vere obstipandi, q u a i e m , ut exemplo u t a r , in opio observa- m u s , R h e o vindicare nequaquam p o s s u m u s , qunm, dosi pauiulum adaucta, vis laxans denuo in conspectum veniat.
Qua r e , minoribus R h e i dosibus longius per temptis p o r r e c t i s , alvura antea tardiorem paulatim ad normam redigi videmus, dosimque sensim e s s e augendara, quoad alvi dejectiones copiosiores ac pulti sirailes exsistant ' ) .
Iu glandulis quoque remotioribus, sed in tractum ihtestinalem inoscubantibus praesertimque in hepate, R h e i usus vim quandam animantem h a b e r e putatur.
Secretiones horum organorum vel turbatae vel suppres- sae augeri ad normamque redire feruntur.
E t i a m s i , qnod hepatis secretiones turbatas saepe R h e o adhibito dicunt normales e x s t i t i s s e , in dubium non v o c a r i m , quum praesertim hanc rem disceptare
1) Cf. Richter, AusfUhrliche Arzneimittellehre. 1837. V . II.
medici sit diutius in artis suae usu versati, nec quid- quam illud statui vetet tamen, in eam sententiam incli- nat animus ut tali in casu Riieum existimera non plus valere, quam omnino remedia purgantia, quibus in usum v o c a t i s , bilis secretionera irapeditam persaepe reslitui haud iguoramus, — Attamcn, ubi haec impedita hepatis secretio in organismo nullas provocat insignes turbatio- n e s , nulla phaenomena p r o p r i a , ibi omnino perquam erit difficile demongtratu, bilis secretionem post remedii alicujus usum esse adauctam. Plerumque quidem faecum color pro certo habetur indicio : verum etiamsi dubitari neqneat, quin earum c o l o r a substantiis biliosis depen- d e a t , tamen ex colore intenso non nisi imperfecte de aucta hepatis secretione suspicari Jicet.
. In universo organismo Rheum non nisi unum ha- bere effectum judicant, tractus intestinalis turbationi- bus tollendis, praeter quam quidem vira h o c respectu revera nulla alia exstat. Nihilosecius tamen quasdam Rhei partes in ipsum transire sangiiinem, vel inde c o n - spicuum e s t , q u o d , raedicamine illo adhibito, urina c o - lorem induit c r o c e u m , o d o r e R h e o peculiari non caret, atque putrescefis phospliates calcariae et magnesiae, colore tiiictos subrubicundo, praecipitat. Quae urina substantiis alcalicis colore imbuitur rubro eoque pul- cherrimo. lnstitutis de hac re experimentis, vel gr. ij Rhei pulverati in ventriculum iugestis reactionem sub- stantiarum alcalicarum jam post dodrantem horae in urina conspicuam esse apparuit, horis tamen duabus exactis non amplius observatam.
Jam, si quaesierimus, quo raodo radix efficacem se praebeat, non minores nobis objicientur difficultates, quam omniuo in processum vitalem subtilius inquirere conantibus. Quae res tanto magis hic ita sese habe- b i t , q u o d , quemadraodum supra vidimus, ne de ipsis quidem rebus omnia cognita sunt atque comperta.
26
Vim autem radicis alvum laxantem prae ceteris ad motura. tractus intestiualis peristalticum adauotum i d e o - que nervorum ejus actionem accrescentem referemus, quae quidem in nobis ipsi vehementibus in abdomine volutationibus alvi dejectiones praegressis observavimus.
Radix hoc respectu prope ad remedia drastica accedit, dum altera ex parte secretionibus in tractum inteslina- lem auctis, qui quidem affectus in drasticis minor c e r - n i t u r , potius salibus mediis est adjungenda. Ceterum haec phaenomena a partibus R h e i in sanguinem trans- euntibus deducenda v i d e n t u r , q u u m , sicuti infra m o n e - biraus, etiam R h e o usu externo applicito, idem o b s e r - vetur symptoma. Qua de re confer Oesterlen (Heilmit- t e l l e h r e ) , quo loco de drasticis agitur.
Si ffutem q u i s , uti in plerisque fieri solet libris de pharmacologia scriptis, de vi resolvente simul loqua- t u r , haec appellatio est t a l i s , quae omni careat argu- mento idoneo.
E x iis, quae modo e x p o s u i m u s , quibus in casibus R h e o utehdum s i t , p a t e t ; quod remedium , si quidem ratione ducamur, non adhibebimus, nisi qiiando cbpiosae alvi dejectiones certe fuerint provOcandae, tractu inte- stinali tamen non simul fortius tentando. — Qua in re, si quidem systeraatis nervorum vasorumque incitationem aut mutatibnem raixtionis sanguinis vel metuas vel non spectes , et plurium horarum iutervallum, usque diim effectus optatus sequatur, non noceat, radicis 3j ad 3(S adhibeas.
Deinde si alvum tardiorem concitare et membranam mucosam siccam sensim ad majorem secernendi actipnem adducere studueris, doses rainores paulatim augendas porrigas, gr. V — X ipsius substantiae, usque dum alvus copiosa sequatur.
in casu Rheum ceteris: medicaminibus adsrringentibus praeponendum sit, necrie, virorum' iri practico artis usu versatorum j u d i c i o rellhquatur. Pofriguhtur tura radicis ipsius gr. i i — V et amplius.
Deniqne fuerunt, qui radicem usu externo adversus mala mere localia optimo cum successu adhiberent. Sic igitur, ut exemplum afferam, ulcera atonica, majorem in iis actionem vitalem producturi, R h e o insperserunt ;• attamen quam ita utilitatem adsequare, non major e s t , quam quae aliis remediis iisque minore cum impensa afferatur.
Quod quidam copiosas alvi dejectiones vel externo Rhei usu provocatas esse affirmant1), est id quidem potius theoriae quam praxi alicujus m o m e n t i , quippe quod, Rhei substantiis in ganguinem, transeuntibus, eife- ctum prodnci, coarguere posiit.
Vernmtamen, si unquam remediis externis alvi d e - jectiones efficere volueris, eum in finem multa alia in
promptu sunt medicamenta, cum quibus comparatus, Rhei U8us externus non possit judicari, nisi aut experi- mentum, aut lusus.
De forma si quaeratur, qua medicaraentum, de quo dicimus, adhibeatur, pulvis vei, si res postulaverit, d e - coctum vel infusio R h e i , parva copia Kali carbonici adjecta, praeparatis artificiosis, magno constantilius, plus minusve efficacibus, quae in officinis occurrunt, videntur praeoptanda. — P r o «liversa rerum conditione Rheum f o r m i s , quas priorcs memoravimus, adhibituni cum aliis conjungi posse substantiis, non e s t , quod monearaus.
Iiide si singUJafum partTnm Rheuhr Constituentium elTeciura disqnirere voIiifeVirnus, non pbterimiis, nisi ana-
1) Arnemann chirurg. Arzneimittellehre. EilV. S. 228.
27
Jysiti a Schlossberger propositam s e q u i , caussis, quas supra exposuiraus, adducti.
Qua in re ocuios roaxime in resinas, quae R h e o continentur, vertamus, inde radicis vim deducturi. Etenim ceterae partes Rhei ejus sunt g e n e r i s , quas per totum regnum vegetabile diffusas cernamus.
Experiraenta hac de re factitata talia docuerunt. — Dosibus paulatim adauctis, quum Rlieum ventriculo in- gessissem, pulveris Rheici meri gr. 28 manifestam vim alvi laxandae obferebant, quae q u i d e m , dosibus gr. 3 2 adhibilis, jam cuin aliqua vehementia apparuit.
Quo f a c t o , gjj pulveris R h e i , spiritn vini fortiore perfecte extractae, 3 8 p . c . e x t r a c t i sicci praebebant;
ita ut gr. 3 2 pulveris Rheici fere gr. 15 ejus extracti continerent.„ Itaque, gr, 15 hujus extracti spirituosi sola per se quum usu interno adhibuissem, praeter quandam urinae commutationem, qualis post usum Rhei plerumque evenire s o l e t , nuliuni in corpore effectum animadvertebam.
Extracti R h e i , quod diximus, p . c . XIII. fere in spiritu vini solvebantur, residuo contra in aqha solubili.
Qua solutione spirituosa ad siccuin evaporata, extracti h o c modo obtenti gr. v ventriculo iugessi, ut quae puiveris Rhei gr. 3 2 responderent. Cujus extracti quum die insequenti gr. x. assnmsi6sem, excepta exigua in nrinae colore vi, nulla alia videbam syroptomata existere.
Tum solutionis aquosae concentratae extracti spi- rituosi primum tantam sumsi copiam, quae extracti sicci hujus solutionis gr. x, et die p o s t e r o , quae gr. x x responderent, qua in re grana x partes relativas pulverjs gr. 3 2 aequabant. Cujus experimenti idem, qui prioris, erat eventus.
Ex modo eq, quo resina sese habebat, conclusionem efficere poteram, illara, quamvis pars ejus in sanguinem transisset, tamen pro substantia efficaci putandam non esse, sed potins non solutam atque sine ullo effectu rursus ex tractu intestinali emissam. Qua de causa id intererat, ut resinam tali forma in usum vocarero, cui aliqua intercederet cum ea similitudo, qua in R h e o vira exhiberet.
Igitur gr. v. resinarum in spiritu vini soluta sunt, sacchari solutione concentrata admixta. — I n d e , quum utraque solutio diligenter in svrupum esset commixta, spiritu vini r e m o t o , praeter dictum in urina effectura nullus alius in conspectum venit.
Deinde gr. x resinarum, eadem ratione tractata, a me ipso usu interno adhibita fuerunt, quo facto horis 1 0 elapsis alvus dejecta est lafga, aliquantulum liquida, quam die postero mane altera est subseeuta priori omnino similis. Quod experimentum, nonnullrxm post tempus iteratum, eodem erat eventu.
Quum igitur diebus antecedentibus alvum rite exi- nanigsem nec n o n , quae ejus natura, quantaque copia e s s e t , observassem, non potui, quiu iliud, quod dixi, phaenomenon resinarum Rhei sumptarum efficaciae attri- buerem, quoniam ceteras substantias, quae R h e o insunt, nihil in organismum a g e r e , jam dudum constat. Quod autem ad exiguum spectat effectum, qnem , magna pro rata parte resinarura dosi assumpta, observavimus, prae- cipue rei extempio memorandae rationera habendam esse judicamus. — Omnium primum id referre videtur, u t r e s i n a e tali usurpentur forma, qua statu immutato, quo in R h e o inveniuntur, vim suam ad organismum exhi- b e a n t . — Ratio peculiaris, qua extractum pulvere Rhei extrahendo paratum sese habeat, supra in describenda
2 9
analysi Schlossbergeriana c o m m e m o r a t a , satis cerfo aperteque indicare videtur, non exignas ejusdem c o m - mutationes fieri. Quodsi resinarum supra descriptarum indoiem consideraveriraus, mihi praecipue aporetinum ejus modi videtur corpns, quod demum oxydato phaeo- retino exstiterit, quae quidem oxydatio prout major minorve fuerit, phaeoretini efficacia magis miltusve dimi- nuitur, aporetino in urina non conspicuo sed solo phaeorctino et erythroretino.
Erythroretino autem, qubd antea vidimus summa cum facilitate in sanguinem transire, aut mihimas aut nullas fortasse adscribemus partes in effectu Rhei p r o p r i o ; id quod analysis a Bley instituta j a m luculenter demonstravit.
Denique acidum Chrysophanicum, quemadmoeium ex investigationibus c l . Schiossberger eiucet, in urinam non transgrediens nullo ad organismum effectu gaudet1).
Itaque quamquam Rhei efficaciam maxime phaeo- retino, quod continetur, vindicandam esse censeo, tamen nullo modo o p i n o r , ceteris substantiis, R h e o contentis, nullam ad illam virtutem vim inesse, sed potius c o m - plures earum-in extractis ad solvendam materiam effi- cacem valere ideoque illius in sanguinem transitum effi- cere existimo, plerisque tamen ad provocandam, de qua agimus, efficacitatem nihil conferentibus.
Priusquam vero dissertationi finem i m p o n a m , res quaedam ad Rheum pertinens silentio praetermittenda non videtur. — Acidis enim siraul cum pulvere Rhei in ventriculum invectis , vis alvum laxans etiam accre- scere cernitur, minoribns simul molestiis excitatis, quam si mero Rhei pulvere utare. Pulveris Rhei solius per se grana 2 1 , usu interno assumpta, horis 6—10 trans-
1) Annal. der Cbemie und Pbarmacie V. 66, p. 83.
actis, tormina e t colica v e h e m e n s , borborygmus a b d o - minis, largi flatus ac denjque alvus copiosa, pulti similis aunt subsecuta.
Acidorum yim examinaturus, statim post gr. 2 0 Bfbjei pulverati iugesta etiam 3/. acidi tartarici e t , hora praeterita, iterum gr. 4 . acidi assumsi. — Quo facto, quattuor .post.horis, nullis molestiis ant praegressis aut succedentibus, alvus dejecta est copiosissima, aljquan- tulum fluida, quam horarum binarum intervallis duae secu- tae sunt alvi similes. Totum per mensem R h e o usus, nullam iusignem in bilis secretione vim observare p o t e - ram. — L e c t o r e m benevolum ad initium hujus capitis relegans, quo de usu Bhei dicebam, sententiam ilJic prolatam hac experimentorum serie fulciri atque confir- mari arbitror.
