D I S S E R T A T I O I N A U G U K A L I S
U L C E R U M , C H R O N I - C O R U M , P A T H O L O - G I A M M E D I C A M ,
U T GRADUM D O C T O E I S IN UNIVERSITATE I.1TERARUM CAESAREA DORPATENSI LEGITIME
CONSENSU AMPLISSIMIIN HAC UNI- VERSITATE MEDICORUM ORDLNIS, LOCO CONSUETO,
P U B I, I C E DEFENDET ACTOB,
CAROLUS FRIDERICUS GROOT,
D O R P A T I ,
LITERIS M I C H A E L I S G E R H A R D I G R E S Z I I , TYFOGRAFHt ACADEMICI.
M E D I C A ,
S t S T E SF S ,
a U A M ,
ADIPISCATUR ,
E I G E N S I S .
M D C C C X V . '
I n p r i m a t u r ,
ea quidem tub coiiditione, ut, simulac dissertatio haec typis excma fit «t antequam divulgetur, septem exem- plaria, qua« secundum jussum supremum distribuenda tunt, administrationi Universitatis, cui censura libro- rum ma.ndata est, tradantur.
Dorpati Idibus Maji MUCCCXV.
Dr. Daniel Georgius Balk,
Pathologia et Therapia Professof publicus ordinarius, a consiliis collegiorum etc.
Censor.
JP r o e m i u tft4
Disceptarunt loiige lateque tiitti tnedki , tum
chiruxgi omniutti temporutti tt gentiurtt, en chi- rurgra ab arte mediea, Jic tt me-rbi chirurgrei a inedicinalibus, tertis discerni pojfint fnibus, nec tie ? Quatn phrumque litem eo dirimertmt , ut ejusttiodi Jines non fint et uiraque artis falutaris pars JJbi invitem quam atctijfme cotijuncta repe-
riatur. tfnde factutn eft, Ut in Comptndiis chirur
giciSf vix uno aherove exceptoi uilb fxne ordine
logUo el nofologico, capita rts mere chirtirgicas aifolvemia cum capitibus tnixta deprehendattius,
4
quorum objecta non niji argumenti fint abfolutt medici. Sic, ut exemplis dicta probemus, doctri- ncs de inflammationibus in genere, de eryfipelate, de amaurofii etc. etc. in omnibus compendiis vt- terum chirurgorum atque recentiorum allatas U- gimus t etfi fola fub pathologia et therapia medi- cinali jure evidenti mititant. Iforfan fi quaereres, quo ex argumento his morborum formis iocus in compendiis chirurgorum concejfus fit ? nescio, nifi tibiea ratio arrideret, ut inflammationes in- terdum venaefectione, hirudinibus, aut infcifwne abfcejfus fecundarii, egeant, quae ad operationes chirurgicas pertinent. Sed ratiocinio non abfmili vulnera gtaviora, fracturae qffmm, fcirrhi et Jere cmnes morbi mere chirurgici ad carceres medi- cinae revocari pojfent, cum vix non femper prae- ter opem mechanicam, quae fasciis , machinis, cullro, forficibus, ferris, trepano etc. fertur, re-
5
mediisjic dietis internis medenti opus fit. Tantas lites ut tandem eomponen notionemque definl*
tam 4e eo, quod morbus fit chiturgicus, flabilire audeamus, liceat fententiam Balkii, praecepto- ris venerandi, hac de re in medium proferre, qv.de nolis ob fimplicitatem aeque ac claritatem
fuam quam maxime efi perfpicua. Vtro iflo lau>
dato morbum chirurgicum ita definire non displU euit — „ut omnis corporis animalis vividi affec-
„tus hac fub cathegoria fubjumatur , qui pro
„medela rationali AUT SOLA OPE MKCBA*
„XICA, AVT MAfOltZ SAZ.TEM PS.0 PARTB XA
„XCEAT.u Hanc definitionem fecuturi , extra omnem dubitationis aleam pofitum effe nobis vi- detur , chirurgiam certis finibus compleai et a medicina distingui poffe; quod de morbis etiarn chirurgicis apte valet. Praemijfa haec in doctri- nam de ulceribus collocare licebit, quam, cum
6 •
lyijjertatio nobis inaugaraHs eonfcribandq, eret, ubjectum laboris noftri elegimus- Utcera 4cul», quae in veriplis , pejle , febre ptmphygede e. f. p.
oicurrunt, opem nunquam fert- flagiwe rrucha- riicam , quis medieorum ejl , quin coneedat.
JSadem Jere ratiojia rts Jt hafat" in ulceribus ckronieif, quod in J)ijferiatiw& ipfa,.ad qqarn pwgredirmr, fujius trit demQn.&ran4um,
C A P t T T I.
UJcerum chronicorum e t d i v i f i o .
n o t i o
( ^ ) u o a d Synonimiarn m o f b U S j d*e quo a g e r i d e c f e V i m U s _ u i c u s , u l c e r a t i o , e x u l -
c e f a t i o , helcofis , 'EXKOJ, G e f c h w i i r , Eiterftock, E i t e r b e u l e , F l e i f c h g e i
f c h w t i r — a p u d f c r i p t o r e s a u d i t . Gura n o t i o n e u l c e r i s c h r o n i c i t r i g a m , n i f a l l i m u i ! ,
errorum conjungere hucustjue moris fui&
P r i m o credebant,- uicus tale organon esse secretorium pathoiogieum k ionga consvetu- dinenaturae ita necessarium, ut ex u l c e r i s m e -
dela possessofu* v h a e fere semper njagnum in<-
f e r a t u f peficulum. I31«u* O r g a n u t n e s s e s e -
cretorium patheiogicufn labenfer concedimusj
d e t r i m e n t i v e r o e i n e d e l a e j u s apta e t r a t i o n a l i
vitam capereposse, absolute negamus, tum modo, antequam cicatrisationem ulceris oia- chineris, rc-spectum cachexiae universalis di- ligenter et religiose habeas in medendi tua me- thodo; quinimo neglecto hoc respectu frustra- neam fere sernper operam in coadunando ulcere impendes. S e c u n d o putabant, ulcus chfo- nicum non esee$ nisi morbus aut absolute, aut majori faitem pro parte, topicus externus, qui,
«jua talis, opern modochirurgicam requirat et refpectu medicinali neutiquam egeat. Quid ad refiitandum erforem primum jam attulimus', in alterum hunc npn minus apte quadrat. T e r- tio denique nulJa duhitabant ratione, quin re>
media unguinofa fufficerent, ut m«xtio materiei formarum folidarum abnormis in normalem ver- teretur atque proeeffus reproduclionis, excita.
xetur, praecipue fi prjus excitantibms acriori- J>us uterentur, quorum vi finibus vaforum pa«
ihologice fecernentium deflrucdonem parare futabant. TJt uno verbo dicam: phacnomena liujus ffiorbi ejusque efftctus cum caujis com-
B i u t a t a e f f e , p a t e b i r ,
§. *. , Cum definitio ulceris et ratio, qua.iftud morborum genus tum ab abfceffu, tum a vul- nere pus coUigente differat, ex enchiridiis chi- rurgicis fat fuperque conflat, harum notionem jure silentio effe praetereundam mihi videtur.
Hoc modo adtuliffe jttvabit, ulceris characte-
9
rempathognomonicum in geneii conftanti icho- risfanioli, male mixtijet plus minusve corroden- tiseffe".pqiitum, quem vafa deflructa et irritabi- iitate abtiormi foedata plprant. In vulneribus ichorofa taJis ftc,retio modo tranfeunter occur- rit, fi cachexia univerfali, aut frigore humido vulnus accedente, aut contufione valida prae-
gresfjJ,- aut fenectute provectiori, aut pathema- tjbus deprimeptibus, aut fiimulo morbofo pe"
«juliari ad yulnu? depofito, aut iniqua victus ratione, aut ex alia qualicunque caufa partes vulneratae rnirum in modum debilitatae fint.
Doleraus hoc loco, ut experientta noftra con- tra^affertionem Cl, Hornii(a) repugnet, qui
«jontendit: „Umgekehrt laist fich wohl ein Ge-
„ fchwiir denken, welches wahren Eiter giebt wenigfteri s geht j edes Gefchwur vor
„ f e i n e r y ^ i l j g e n H e i J u n g l n <t e n Z u -
„ftanil einer ejternden Wunc}e (iber.»<«
Koc rnodo de ulceribus reeentibus, quafi hy>
perflhenicjs, et c u m motibus fgbrilibus con- comitatis valet. Jn ulceribus chronicis prae^- cipue inyeteratis pus laudabile, nec in fiadio fauationis, vix unquam obfervatur. In §. fe- quenti vjr laudatus fibi ipfi contradicit. Tem- pus, ppr quod ulcus durat, fic ut ejus cir- tuitus f, magnitudo .et phaenomena mere funt accidentalia. Inter effentialia vero na^- (a) Handbuch der medieiii, CKirurg. Berlih 1804- |i
•'- 'Theil.g.: JJ32. "'• • V - i.' .»
10
gines prominentes, fundus luridus, impurus, collapfus, granulatione pallida^ fubcoerulea, fqammofa obtectus, canales fistulofi, dolores denique lacerantes in regionibus proxime ad- jacentibus numeranda funt, quae plerumque totum ulceris decurfum comitantur.
§ • 3 -
Sententia illa, a vero prorfus aliena — nlcus e longo tempore iam ortum, organon esfe fecretorium patbologicum, quo fiatura e Iege confvetudinis ad fanitatem relativam quam maxime egeat quodque fine graviori vi- tae periculo non temere coadunandum fit, nifi forfan in parte vicina fonticulum poneres — fententia haec, pathologiae humoralis infipi- disfimae proles, opinionem habeto praejudica- tam", e qua praxis medica cum aegrotantium falute plus detrimenti capiunt, quam quovis alio ex errore, in quo ars machaonica verfa- tur. Jactura enim perpetua materiei organi- cae, dolores conftantes, neeeiTaria membri ad- fecti in una eademque fituatione perfeveratio e. f. p. debilitatem dtrectam et indirectam nori modo topicam, fed univerfaJem etiam indu- cunt. Nulla quidem ratione negare cupimus, qutn ulcera inveterata imprudenter fanata in- tertluin morbi confecutivi graviofes fecuti fint>
$3i vero non fanationi ipfi, fed perverfae po-
$Jus raedendi methodo ortum debent. Vera enirn jnorborum confecutivorum caufa quaro
pfurimtim in eo viget, ut medicus ftatum morbofum totius organismi unacum adfectione topica locum: habentem justo minus refpexerit, aut fi ejus etiam habueiit rationem, felectus medicaminum aecufandus fuerit, quoniample- rutnque remediis uteretur infipidis et ineffica- cibus, queis virtutem, uti dicunt, fanguinem purificantem inefle delirabat, :cum e contra- rio potius metbodum excitantem, Jeniter robo- rante et refiaurante nuptam, rei natura prae aiiis exigeret,
• S- 4.
Opinio illa abfurda, etfi antiquitate mu- nita , ut ulcerum dijudicatio cum me- dela puro foium C h i r u r g o competat, impedimentum hucusque maximum inferebat, in theoria helcologiae rationali condenda.
Quo factum eft, ut. res haec fe.mper moda methodo mere mechanica tractata, refpeptumv rationalem pathologiae medicae hodiernae prorfus refpueret. Cujus pathologiae ad tribu- nal doctrina de ulceribus meliori confilio utji que erit trahenda, quod argumenta feqUeniia ? ni fahimur demonfirant.
X) Ulcera chronica faepe faepius «s§B$tus fi?<»
cundarii cacbexiae haberoda fnnfc praegres- fe.e» totum organismum infest^tHiss et .fp- chexiam hanc tum disquifitio medentis pa«
jhologica, tum methpdus ip& W£(ffefi^^iq*
12
tisfimum refpiciat neceffe eft, fi rationa- lis noraine frui cuperet.
s) Ponamus etiam, ulcus effe morbum me- re topicura, tamen perduratio ejus faepiffi- rne, ut non femper dicam, a conditioni- bus pendet, quae procul a fede ulceris fixo in internis organismi partibus fcatent.
3 ) Quinimo ulcera, quae primo ortu mor- bum utique localem conftituunt, in decur- tu fuo fecundum leges pathogeniae notas
> in adfectus corporis univerfales fere fem- per tranfeunt.
§• 5-
Inpedimentum alterum in eo pofitum eft, ut r n e d i c i s p l a c u e r i t , divifionern ulcerum n o f o l o g i c a m nimis anxie multiplicare atque non momentis in praxi u t i l t b u s , fed potius fundamen- tis f u p e r f t r u e r e , tum e forma mere a c c i d e n t a l i e x t e r n a (e. g. divifio in ul- cera pedum, cutanea, fistulofa etc.), tum e n o f o l o g i a methodica pro Jubitu con- ftructa (v. g. in ulcera fcorbutica, fcrophu- lofa, biliofa ect.) defumtis. CJ. B e l l qui- dem (b) primus in fcenarn prodit, qui znge- niofe ulcera fecundum divifionem generalem in abfolute top ic a, ut et in t a i i a dispescit, quae morbo p r a e g r e f f o u n i v e r f a l i (f>)'JkiihvnSl. VOB den Gefcrryvijren und, dejea.Be-
handlung. Leifzig 1779- ' '
13 n a f c u n t u r ; rnox vcro jure accufandug efi, cum, nimis arbitxarie et leges logices omnino fpernens, ulcera topica iteium in octo g e - tiera dilabi jubet, quae nimirum fubdivifio nec differentiis effentialibus, nec utilitate prac- tica nititur. Ulcera denique e morbo prae- greffo orta in venerea modo , feorbutica et fcrophulofa diftribuit. Cl. M e z g e r (c) f e x condidit claffes, quae in genera numerofa dilabuntur. Denique CI. Weber (d), ne in- gentem fcriptorum catalogum iactabundi eda- cervemus, q u a t u o r d e c i m claffes ftabilirir, quas in ordines et genera v i x n u m e r a b i - lia diftribuit. DiviCones autem hujusmodi infinitae medicum tironem magis perturbant atque dubium haefitantemque reddunt , quam Ut ea ratione edoceatur,
Scopo fuo roagis refpondens et praxi medi- cae accommodata divifio fequens nobis effe videtur , quippe quae praeterea fimplicitatis praeferentia gaudet.
I) Ulcus adest morbus abfolute lo->
c a l i s , a n n l l o alio p e n d e n s , cum n u l l o r e l a t i o n e c a u f a l i c o n j u n c t u s . Cafus ifte rarior accidif. Saltem rariffime per longum temporis fpatium durat, cum totus or (c) Mezger refpond. Lowinthal , fpeciinen Hel-
cologiae aetiolog. Begiomont. 1791.
(d) Allgemein. Helkofogie. Berhn 179»,
14
ganismus fat cito |n confenfum trafaatur». Sub fcis roodo conditionibus ulcus tanquam morbus localis plures per hebdomades, imo per men- fes perfeverate pateft : fi fedes ejus in parte reperitur, quae, admodum exigua irrifabilitatis ac fenfibilitati» gradu ftipatus , nuilius aut vix metnorabilis eft mc-menti in reliquas corporis
f u B c t i o n e s , easque ncjbiliores (e. g. Ulcera un- guium, corneae); fi faaies in ulcere parata rni- tis, aquofo - mneilaginofa fit, copiaque parva fecerhitur; fi temperamento phieguiatico aeger praeeellat, victu fimplici utatur, aut valertj- dine frua.tur herculea ; fi denique ulous e per- quana levi caufa externa, modo in fuperficiem agtrrte orlum fi<t.
2) U 1 cus euoj! aclfectione totius^or- ganismi c o n j u n c t u m eft. Tres adfunt rtilationes inter ukus atque morbum, ejus co- rnitem , quae claAetn noftram , de qua loqui- enor totidem in fubdivifiones dispertiuntur.
" a); M or bus- UB i v e rf a l i s c a u fa e ft u I- ceris. Morbus infefians totum organisroum praiececlaS necefTe eft, et raodo cum ifte per lempprJs ipafium, aut raan-ifefte furuit, aut dandefiine me|icoroque decipiens ferpuit, ttt&c primum p-rima ulceris pfaaenomena adpa*
reafe, q«a«-accres«ente morbo materno accres- cunt, non vero fernper decrescente illo fiatim Hiinuuntur , cutn potius ulcus , rnorbus localis adhuc remaneas, tunc plane evaneseit, £ re^
»5
xnediis topicis aptts utamur. Tantum yero abeft, ut morbus ille primarius ulcus gignens fernper fit morbus jam perfecte evolutus et univerfalis, ut potius quaevis organorum et functionum nobiliorum conditio abnormis ta.
lem producere effectum valeat. Prae omnibiia vero organorum reproductionis conditionera aviam genetricem ulcerum chronicorum foe- cundam habeto. Uicus hoc e fonte redun- dans nunc aut praevio impetu potentiarum no»
centium txternarum , aut absque ullo ejus- rnodi caufa occafionali oritur. Rebus ita com- paratis morbus iste exteraus interni proles efTe atque cum ifto unam eandemque naturam fibi fervare videtur, quae tantum parti prae aliis tepice adfectae majorem abnormitatis gradum inducit. Pars ulcerum chronicorum maxima, potiffimum quae extremitates obfident, hac fub cathegoria fubfumi poteft.
b) U l c u s chronicum caufa eft mor- bi u n i v e r f a l i s . Rationes, viae et leges, quae tranfitum morbi topici in univerfalem fat evidenter explicant, in medium proferre a re noftra alienum non fore putavimus. Sa- nies in ulcere parata, pro parte vafis lympha- ticis abforpta , fyftemati vafbrum fanguifero- rum advehitur, fanguinis (e quo oicnes partes folidae nutriuntur humoresque alii fecernua- tur) mixtionem normalem in abnormen muitat et caehexiam cum fubfequente debilitate Beseii»
i6
farie procreat. Cjtia ex caufa , docente expe.
rientia , cachexia haec confecutiva nulJa ra- tione certius impedituv aut gradu faltem mi-
n u i t U T , quam ut repetita et lege artis inftituta ulceris deligatione ejusque mundatione apta, fiec non Ctu partis laefae conveniente, col- lectionem faniei majorem avertas , effluxum promoveas et reforptionem domes. Ulcera parva igitur hanc ob caufam cachexiam univer- faletn aegre m o d o adducunt, fi fiflulofa exci- pere tibi placeret, cum ea e contrario, quae majori ambitu circumfcribuntur, tot fuperficiei puncta reforptioni offerunt ; ut omnem averT tere ars fagaciffima et quam maxime circum.
fpecta nunquam valeat. Quo divitior igitur pars : cut u l c u s infidet , vafis fit lymphaticjs, e o citiot et gradu major cachexia univerfalis abforptionis materiei morbofae erit pediffequa.
Sic etiam a gradu corruptioni» faniei gradua etiam cachexiae debilitantis et acceleratus ejus dependet ortus. Magnitudo non minus conti- nuitasque doloris, quem u l c u s ciet, ad pro- movendam cachexiam confert, quae eo vali- dior et citior incedit, quo magis ulcus ih par- tibus fedem fibi fixit, quae nervis abundant, teneris laxaeve funt ftructurae, aut functioni.
bus ad vitam q u a m maxime neceflariis fungun.
tur. En rationem , qua pulmones ulceratae cachexiam univerfjtlem fere infanabtlem cum febrerapide confumente adducunt. Denique
1?
d e b i l i s e t l a b e f a c t a t a c o r p o r l s conflitutio, f e n i o , v i c t u s d r p r a v a t u s , v a p i d u s et p a r c u s , t e m p e - ftas h u m i d o - f r i g i d a , e a d e m aeris i n c u b i c u l o a u t alia e j u S d e m p r a v a c o n d i t i o , p a t h e m a t a d e p r i m e n t i a e. f. c. c a c h e x i a e f e c u n d a r i a e or- tui a n f a m p r a e b e n t .
c) t J I c u s e t a f f e c t u s o r g d n i s m i u r i i- v e r f i u n o e o d e m q u e t e m p o r e a d p a . r e n t . Cujus rei duplex eft comiitio. TJicus e n i m felatione caufali cum m o r b o univerfali Cotijurictuin eft, nec n e . Reldtionerh harutn p r i o r e m a g h i l u d i n e a m b i t h s u l c e r i s e t copio- fiori faniei f e c r e t i o n e , e fedfc rnorbi t o p i c i in o r g a n o n e r v i s v a f i s q u e l o c u p l e t e , e n i m i s re- c e p t o r i a p a f t i u m f a c u l t a t e j e ftimulo five i n - c i t a m e n t o m o r b i g e n o p t c u l i a r i t o t u m corpu3
infeflante a t q u e perquarn efficaci h a s c i t U r ; h c e t p r a e c i p u e ea fub f a t i o n e a d p a r e t , ctim m o r b o U n i v e r f a l i c o a e t ^ h e o p r o c e f f u s re- p r o d u c t i o n i s c o r r i p i t u r . Quae fi defint c o n d i t i o h e s e( p o t e n t i a e n o c e n t e s in u h a m modo e a m q u e p a r v a t n , n e c non c o n f e n f u f u o m e m o r a b i l e m o f g a n i s m i partetn hofliiiter ma- c h i n e n t u r , i r r i t a b i l i t a t e m q u e e j u s cum m i x - t i o n e o f g a n i c a , ceteris o f g a n i s intactis f a e d a n t; t u n c m o r b u m Inter u n i v e r f a l e m e t u l c u s n e x u s non eft caufalis a m b o q u e foio cafu u n o e o d e m . que t e m p o r e p e r f o n a m v e x a n t eandern. Sic u l c e r a f o e d a , f c r o t u m potiffimum obfidentia e f u l i g i n e c a r b o n u m foffilium c o r r o d e n t e orta,
2
18
quae Anglis S i b b e n s vocare mos eft, per totum fere decurfum morbi topici characterem ferunt, neque, nifi cafu fortuito, morbem habent alium comitem. Sic Cl. Balk, prat- ceptor yenerandus, ulcera fcabiofa cum phthifi pituitofa conjuncta obfervavit , quarum una- quaeque aegritudinum fuum fibi fervavit de>
curfum , propriam exegit medendi methodum, ita ut, quae phthifi medebantur, morbum to- picum nulla mutarent ratione et vice verfa.
Idem vir laudatus virum fexagenarium vidit, qui per duodecim et quod excurrit annos ul- cere cacoethe in fronte erat maculatus., quod palmae magnitudinem aequabat; aegrotus ifie per totum ulceris decurfum quoad omnes functioues optima fruebatur valetudine , omni- bus par erat laboribus , qui roborem muscula- rem exigunt et nec minimum coloris cachecticj veftigium prae fe ferebat. Ulcus ipfe modo remediis topicis fanatum , nullam poftea fani- tatis perturbatiouem habuit fequelam.
Caput II.
Ulcerura chronicornm evolu-
t i o , d e c u r f u s , e x i t u s .
> 7;
Tantum, abeft, ut nobis perfuafum fit^ pri- mum ulceris genefeos impetum e caufa ifere
«9
femper exlerna topice in partem fuperficiei corporis inimice irruentem efle petendum, ut potius experientia duce pro certo fciamus, quod longe faepius ulcera chronica e labe in- terna nafcantur et vafa fubcutanea munefe fe- cretionis patbologicae jam fungantur , ante- quam cutis corrodatur et helcofeos forma fen fibus appareat. Prodromos faepiffime , evolu- tionem ulceris propinquam indicanies in ine- dium nunc proferre , inftituti noftri ratio ex- poscit. Muiio reliquorum frequentius inflam- inaiin eryfipelatofa , plus minusve certis cir- cumfcripta finibus, pailida , aut laete rubra, ulcerationis infiantis eft nuntia. Interdum bullae veficulaeve in ambitu ejus nascuntur, quae fero acri turgidae intcgumenta communia cutanea corrodunt, aut rumpuntur et fic nuda- tam et fecernentem fuperficiem pathologicam offerunt. Quam morbi noflri originem potif- fimum in ulceribus mainmarum et extremita- tum inferiorum contueri licebit- Neque minus faepe papulae, noduli, pufiulae, veficulaeve mirum in modum prurientes erumpunt, quae aut ad fcalpendum invitantes, aut vefiimento rum contactu contritae epidermidem cum cute deftruunt et ulcera parant. Ad hpc morbo- rum cutaneorum genus ifiud ante aliis ducen dum erit, quod vernacula „den Salzflufs" di- cunt. Ulcerationes non minus herpeticae, pforicae e. f. p. jure huc referentur, fic et illae,
a o
quae in provectiori hydropum fiadio nafcuntur.
Quodfi vero helcofis in partibus offi quodam immediate fuperimpofitis fedem fibi figere vel- let, tunc dolor plerumque non levis, femper vero topicus, qui offi ipfo aut perioflio infi- dere videtur et non raro cum intumescentia loci affecti tamen vix decoloris conjunctus eft, illam praecedere folet. Denique etiam fuper- iiciei decoloratio fusca, lividaj purpureocoe- iulea, nigrescens, cretaceave inter prodomos evolutionis ulcerum non erit omittenda. Color ifte avius potiiftmum helcofes gangraenofas, malignas , cariofas, paedarthrocacen , fpinam que ventofam nuntiat et non longe ante deco- riationem cutis apparet.
§.8.
Primo ortu ulcera perquam raro magnum fibi ambitum vindicant , humores mixtione chemica. non valde abnormes (esceptis non- nuliis generibus) flillant, fundo parum impuro et a colofe flxucturaque normali non admo- dum avio, paulisper taraen ut plurimum afthe- nice inflammato apparent, pruritum denique aut dolorem modicum tantum cient. Mox vero fanie corrodentiore facta integumenta cauta- nea, quin telam cellularem cum musculis ma- gis magisque depascunt; pruritum doloresve vix tolerabiles excitant; fecretionem perquam coptofam cient ; inflammationem aflhenicam nutriunt et augent; margtnes reddunt tumidos,
tl inaequales, fquamrnofo-cruflaceos, •) fungo- fos callofosve ; canales fibi parant profundas, longas, ad directiones diverfas ferpentes, ab- fconditas ; odorem fpargunt varii generis in- gratum; fundum lympha correpta, muco, fila- mentis vaforum deftructorum et telae cellularis corrofae fordidum, fquammofum , fanguinem facile emittentem, excrefcentiis verrucofis aut fquammofis obtectum ofterunt; partes proxime adjacentes fuffodiunt, in colles attollunt inae- quales, nutantes, aut quafi cartilagineos et de- colores; nervos, tendines, quin offa ipfa cor.
rodunt; cachexiam univerfalem , febrem hec- ticam, fphacelum adducunt. Sunf genera non- nulla, qnae ftatim ab initio vim fuam de- ftruentem mirum in modum exercent, celeri- tate vix credibili longe lateque'diftribuuntur et paucis iam diebus, faltemve hebdomadibus, per immenfas fere corporis plagas. partes om- nes folidas difturbant. Alia e contrario ani- madvertuntur ulcera , quae intra menfis fpa- tium vix minimam mutalionem fenfibus adpre- henfibilem edunt, humorem aquofo-mucofo- gelatinofum parva quantitate emitlunt, fundo laxo, fquammofo, pallido, marginibus eodem modo comparatis et partium arijacen\ium tem- perie imminuta tonoque laxato plerumque funt
*) Cl. Balk margines crufia flavo fusca quotidie fe tegentes in fubjeciis frrophalofis, lierpetioiie ob- noxiis faepius obferv^vit, etfi fub «juavis deliga- tione demerentur.
32
inugnia. Silentio premere non pofluraus, ut in fubjectis valde afthenicis atque cacochymi- cis vulnera perfaepe pura atque abfceflus fat cifo in ulcera chronica, foediffima pertinaciffi- tjua mutentur. • Interdurn, vermes, larvae, in- fecta in ulceribus funt reperta, cujus culpam neglecta femper fuftinet, deligatio. Nonnullis in ulceribus gas bydrogenum , hydrogeno- fulphuratum, aut hydronthioicum gignitur, docentibus odore , quem tales helcofes fpar- gunt, fic et reagentibus chemicis; in aliis hu- morem, quem fecernunt, acidulum reperimus.
Cafum perquam memorabiiem F r a n k i u s (e) narrat de ulcere fronti infidente, quod quavis periodo catameniali recrudefcebat.
Ulcera haec, pro varia conditione et decur- fu, variis etiam a fcriptoribus nuncupata funt nominibus. Quamvis vero haec non a diffe- rentiis effentialibus et ad therapiam rationalem facientibus, fed arbitrarie modo et a notis mere accidentalibus depromta fint juvabit tamen et lectoribus forfan non injucundum erit, ut prae- cipua iUorum fingulatim huc recenfeamus.
Quae funt fequentia: UIcus ambulativum, ca- checticum, cacoethes, cancrofum, cariofum, callofum, chloroticum, catarrhofum, chiro- nium, chronicum, contagiofum, contumax, corrodens , depafcens , dyfepuleticum, efthio- (e) De curand. homin. morb. Lib. IV. pag. 90.
,' 23-
(i) 1. c.piB. 93-
/
ixrenum, extremitatum , fiftulofum, fungofum, herptticurn, hydropicum, lupui, lymphati- cum, malignum , malum mortuura , mercu- riaie, noJi me tangere, noma, oedematofum ozaena , pertinax, phagedaenum, phlegmati- cum, pforicum , putridum, rheumaticum-, fa- niofum, fcorbuticum, fcrophulofum, finuo- fum, fordidum, fphacelofum, telephium, va- riolofum, varicofum , venereum, verinino- fumetc.
§. 10.
Mutationes pathologicae , quae in decurfu ulcerum non in parte folum topice adfeeta, fed in toto etiam organismo accidunt , nulla ra- tione, uti Clo, B e l l (f)-videtur, e fola ichoris fecreti et excreti quantitate, qualitate ejus om- nino fpreta, funt derivanda. Nobis e contra- rio evidenter eiucefcit, et qualitatem humoris patbologice parati in re ifta rite et feliciter di- judtcanda, maximi effe momenti. Cum enim, uti jarn fupra monuimus (§. 6. b.), pars hujus ichoris a va£s Jymphaticis abforpta, maffae fan- guinis totum corpus tranfeuntis advehitur;
curn porro , uti quoque iam memoravimua (§. g. in fine), materiae gafiformes diverfiffimae naturae in ulceribus evolvuntur, quarum una.
quaeque altera ratione mixtionem folidarum fluidarumque normalem vitiat, nullo ampiius argumerrto eget, ad qualitatem ichoris fecxeti
24
non minus ac ad qu.tntitatem ejus efFe refpi-j ciendum. Hane circa qualitatem carelo veifa- tur caufae , e qua uJcus hoc per menfium fpa- tium nec ipfum mutatur, nec deprehenfibiles in valetudine totius corporis viciffitudines ciere valet; cum aliud perbrevf iam tempore omnes laedit functiones et jngentes vitae facit ihfidias.
§. i t .
Sedes helcofeos cujusvis in tela cellulofa fo- lum eft quaerenda, e qua omnia organa folida, tefle maceratione anatomica, funt contexta, quae firages fibrarum musculos conftituentium non modo inter fe , fed musculos etiam cum omni- bus partibus adjacentibus connectit et omni jure - vinculum partium univerfum vocutur.
Curn yero in tela hac cellulofa vapor modo te- nCtis eftunditur , qui in formam ftillatiiiam abiens humorem aquofum conftiiuit; cum por- ro vafa vaporem hunc exhalantia adferoforum ordinem pertinent , lymphae plafticae atque materiti fibrofae pauxillurn modo continentia;
cum denique vis yitalis partetum vaforum in omnibus tilceribus chronicis yalde debilitata deprehenditur , juftus autem parietum tonus auctaque eorum vis conditio necefiaria eft, qua fine iufta feu normalis lymphae plaflicae materiaeque fibrofae quantitas in" fanguine pa- rari haud poffit : facile intelligitur, quo fit, ut ulcera chronica non pus confiftent^e den- fioris ( l a u d a b i l e iftud vocare chirurgts mos eft> fed ichorem modo aquofum foenerent.
25 Pus enlm eam ob caufam denfiori confiftentia gaudet , quoniam particulis lymphae plafiicae materieique fibrofae impraegnaturn eft-
§. 12.
TJlcus fanationi fenfitn fibi fenfimque approxi- mans, phaenpmena offert fequenfia. Saniei hu- cusque paratae diminuitur quantitas , qualitate vero m i t i o r i i l a e t p a u l u l u m fit d e n f i o r , quo facto pruritus aut dolores minuuntur et tandem
o m n i n o evanr-fcunt. Fundus a fordibus, qui- bus fuit o b t e c t u S j . i n dies iiberatur, laete ru- ber minusque e-vadit fquammofus, et fi antea fubfederit atque cavum profundum formaverit, papillis nunc carneis bonae notae ac cpnniften- tiae impletur. Canalium fiftuloforum, qui forte aderant , parietes conglutinantur. Margines elevati collabuntur, fquammofi roborem con- fuetum induunt, epidermide rurfus 1egi incir
piunt, quae regenerata membranae albidae et tenuis fub fpecie ab externo ulceris ambitu ad centrum ejus propagatur et plerumque , ubi regerminat, forma paululum acuminata progre- ditur. Partibus circum jacentibus color, tonus, temperies normalis redit. Totus denique orga- nismus quolibet refpectu tnelius fe habere in- cipit. Interdum vero caro recens , quae ca- vum morbofum implet, margtnem fuperat, quam tunc luxuriantem vocant. Caufam phae- norneni hnjus non;nifi in eo quaerendam e f f e '
fcimua, quod rnateries ad reproductioner» pe-
26
cefiaria majori, ac juftum eft, copia advehatur, haud probe mixta fit et nifus formativus debiii- tate irritabili maculatus , roboris neceflarit gra- du e contrario autem privatus appareat. Quam ob caufam caro luxuriaris fquammofitatis fem- per notam fert. Nonnullis etiam in cafibus caro luxurians defectum integumentorum cutaneo- rum caufam fuam agnoscat nobis videtur, cum integumenta deficientia reproductioni exce- denti fines ponere nequeant.
Natura, quae in morbis acutis non morbo foium ipfo, fed auxiliis medicorum perverfis medendo quam plurimum par eft, etiamfi ae- gritudinibus in chronicis Ianguere folet, ta- men interdum opem fert infignem atque fenfi- bus patentem. Mutationes hasce abfcondita quidem ratione et ita Iente parat, ut antea nil adfpiciatur, donec machinationem feliciter iam peractam phaenomena ftnfibus apprehenfibilia tefiantur. Motus , quibus inter omnes fre- quentiflime atitur, falutares fingulatim nunc proferre, objecti "noftri ratio poftuiat, Mox in- flammationem aut incitationem faitem adauc- tam in partibus ulceri circurajectis promovet, cujus openifus formattvus efficacior factus hu- morem corrigu fecretum antea quafi caufticum, novamqoie fubftantiae perditae regenerationem refuscitat. Tonus harum partium accrefcens, temperies adaucta, marginum et fundi color
57
laetior ruber, imminuta quin omnino cohibita faniei fecretio, deuique inflammalio partium ad- jacentium accedens, hoc mirabile naturae artifi- cium demonftrant. Altera vice dejectiones ex- citat alvinas, faeces piceas , foetidas , acres, atrave bile maculatas ejicientes. Altera vice fluxum haemorrhoidalem non fine exoptape mutata ulceris conditione illum fequente pxo- movet. Altera iterum lotii juroentofi , ammo- nium redolentis, fabulofi, purulenti, nigri- cantis excretione rem abfolvit. Neque minus fudores foetiili , pruritum fere intoierabilem cientes, pingues— exanthemata varia urentia — eruptiones herpeticae, fcabiofae , cruflaceac , fquammofae, quae aliis in regionibus remotis efflorescunt — crifium munere funguntur Ra- rior febris interveniens, aut roorbus inopiuate adortus alius nodum feliciter folvunt. Deni- que, quod omnium frequentiffime fieri folet, cachexia quaedam fingulari fenfim et fic, ut animadverti vix poffit, correcta, medicatrix omnipotens morbum unacum univerfali topi- cum uno auffert eodemque tempore- Cum veroregio, cui ulcus infedit femper debilitata remanet, non eft quod miraberis, caufam jam leviffimam denuo impetum fuum nocivum exer- centem malo vix devicto iterum anfam prae- bere. Non rninus incitamenta alia morbigena hunc ad locum perquam facile diriguntur.
28
$• 14-
Cum vero nec natura, nec ars magnitudi- nem ma!i eluctari nequeunt et fpes nulla am- plius raiutis affulget, tunc morbus plerumque pede veloci ad exitum aegroti ruit. Magis enim magisque calor innatus partibus in adja- centibus exflinguitur ; canales fodiuntur fiftu- Jofi profunde et ad directiones otnnes ferpen- tes; tela omnis celluiefa partes correptas jun- gens, confumitur aut maceratur; macerantur et decolorantur nervi, rpusculi, tendinesque in arabhu ulceris iatentes, vis eorum vitalis perit, deliructioni fphacelofae locum cedens;
cqpia ingens ichoris aquofi, foetidi, fanguinei, maximo mixtionis abnormis gradu infignis ef- funditur ; interdum haernorrhagiae etioraies aut diarrhoeae coHiqua1.ivae fuperveniunt: qui- bus omnibus vis vitalis maximum in modum labefactatur et rn°rs inevitabilis fcenam claudit.
Sin vero nec haemorrhagiae, nec dejectiones alvinae, pecingens ichoris profluvium mate- riam organipam mlrum in modusn detraherent et omnia tamen phaenomena teftantur, ut bont aliquid nulla amplius ratione fit fperandum, tunc plerumque, imrninuta ichoris excretione, febris incenditur hectica , quae paucas poft hebdomades, quin .citius faepe, aegrotum ju- gulat. Quodnam vero exitus infaufti genus mifero deftinStum lit, raors tamen nuilo fub tumultu phaenomcnove. atroci incedlt, etaeger
29 fpiritum ultimum tam placide reddit, acfi ob- dormisceret. 1 unc reoJo res aliter fe liabet;
fi metastafi infaufta fecretio, quae hucusque in ulcere locum habuit pathologica fubito ceffa- ret, novam fibi fedem in cerebro , pulmoni- bus, visceribusve abdominalibus parans. Hoc enim in cafu, qui rariflitne tamen accidere fo- let, fymptomata atrocia, pro varietate fedis novae etiatn varia, mortem antecedunt.
Caput III.
Ulcerum chronicorum aetio-
l o g i a .
§. 15-
Caufa cujuseunque ulceris proxima, non eft ntfi debilitas vaforum irritabilis , quae aut to- pice modo oritur, aut fyftema vaforum uni- verfum inquinando proceffum vegetativum talt ratione abnormem reddit, ut pars humorum or>
ganicofum acredines involvens crafinque eo- rum juftam conftituens, gluten puto aniniale, deftruatur atque humores ifti in matefiam che«
mice quafi corrodentem abeant. Vis igitur va- forum vitalis labelactata , cum nifu formativo infigniter imptdito et materia nutrienti male xnixta, characteres condunt conftantes et effen- tiales , quibus ulcus ab abfceffu et vufnere probe fuppurante diftinguitur. Sola proceffus
39
repKwiciivi languescentia, aut debilitate, ab- fceffus talis in ulcus tranfit. Denique inde fe- quitur ut ulceri qualicumque, cum modo chro nice decurrit, nota aftheniae infideat.
§. 16.
Catalogum cau/arum occafionalium et re motarum generalium, quoad agendi modum confideratarum, in q u a t u o r spte clafles di- fpefcimus. M e c h a n i c e enim, aut c h e - m i c e, aut v i t a l i t a t e m i m m e d i a t e lae- d e n d o , aut p f y c h i c e denique machinan- tur. Cjuas fingulatim nunc fufius perluftrare decrevimus;
i) Caufae mecftanice ad ulcerum pa- t h o g e n i a m f a c i e n t e s . Huc pertinent:
percuffio; ictus; lapfus; contufio ; compreflio fortis et perroanens nervorum et vaforum (tali ratione ligatura nimis conftringens perisceli- dum et fasciarum chirurgicarum, turundae tu- mentes, quae vernacula „QuelImeiflel" vocan- tur, cylindri*e linteis carptis contorti, ob mag- nitudinem nimiam et conditionem fuam duram vulnera, quibus adplicantur, jufto magis dila- tantes et prementes ad genefin ulcerum con- ferunt); fcirrhi; exoftofes majores; nodi fic dicti athritici; quaeftus, qui neceffitatem fem- per aut faltem diu flandi involvit, fic ut con- fuetudo , fedendi eum thorace protinus irjcii- nato, quo fitu partes in cavo abdominali pofi- tae comprimuntur (qui corporis fitus iniqui
3 *
ralione mere mechanica congeftionibus humo- rum adextremitates inferiores et expanfioni abnormi parietum vaforum, qua tonus iliorum valde imminuitur , anfam praebent ; corpora peregrina extrinfecus penetrantia, aut in ipfo organisrao genita ; filamentarum lanariarum, materiarum aliarumve irritantium contactus continuus (fic tectores panni, lanifici lanamque pectinantes ulceribus fcabiofis potilfimura funt obnoxii); e. f. porro.
2) Caufae chemice g e n e f i n ulcertim p r o m o v e n t e s . Aqua fortis ; acidum falis;
acidum fulphuricum; lixivia acerrima, aliaque ejusmodi fluida, quae artificibus opificibusque contnctu frequentiori ulcera faepius eaque per- tinacia inducunt. Catione non abfimili fuccus recens plantarum , quae Rhus toxicodendron et Rhus radicans vocantur, fic et puls feminis finapeos aut vadicis armoraciaein cutem per- quam tenerem atque fenfibilem adplicata agunt.
Fuliginis carbonum foffilium, quae rugis fcroti purgatorum caminorum inhaeret atque ulcera foeda gignit, fupra mentionem iam fecimus.
Non minus caufa ulcerum pertinaciffimorum per lorigum tempus ignota in offibus fubjacen- tibus cariofis aut alia ratione correp«is> fcatet.
TJlceribus denique aliis effiuxus fempiternus humoris macerantis aut corrodentis impedi- tnetitum fanationis adefi, ut in helcofi fiftulofa falivali, urinaria, biliaria.
32
c) C a u f a e , quae vitalitatem laeden- do agunt. Qua fub cathcgoria fequentes po- thTnnum erunt fubfumendae : frigus aut udor protracte in corpus ejusve partes Cngulas agens (uti in foeminis lavando operam praeftantibus atque cerdonibus alutariis faepius fieri folet);
abufus mercurii; functiones organorum excer- nentium aut omnino cohibitae , aut faltem im- minutae (e quibus praefertim cutisperipherica, pulmones et organa uropoeia funt refpicienda, quorum videllcet inertia materiae tum fubtiliffi- mae , tum acerrimae retinentur) ; mundities corporis majorem in modum neglecta ; ufus fuci ; abufus unguentorum et emplaftrorum cutis fpiracula obftruentium; morborum cuta- tieorum chronicorum fupprefiio temeraria *);
refrigerium topicum ; inflammationes aftheni- cae locales , quas inter rheumatismus , arthritis eryfipelasque primum fibi Iocutn vindicant;
contagia nonnulla cum cachexiis, v g. var/b- lae, morbilli, ^exanthema fcarlatinofumj lues
*) Sed 6tnni etiam ansque fuppreffione niorbi qui- dam cutanei chronki faepius in ulcerationes abeunt, -cujus rei exempla Herpes, lepia* mpr- tusque incolis Norvegiae endemms, quem B a - d e f y g e vocamus, loeiierant. Supprettiones aliae huc, ni fallimur, adduci necpieunt; cuih fnp- jjreffiones percpiam certe raro 1'tlationem cum (jicet-e caufalem ir.eunt, led smbo potiiis caufam tertiam ( debililaum aut fanguinis mopiatn ) cau- lam communem agnotcunt.
33
3
v e n e r e a , f c r o p h u l a e , f c o r b u t u s , c o n t a g i u m p t f t i s , i n f e c t o r u m f e r p e n t u m q u e h o n n u l l o f u m m o r f u s ; a d u f t i o n e s , q u a e t a m e n n o n , n i f i i h f u b j e c t i s v a l d e c a c o c h y m i c i s , u l c e r a c h r o n i c a p a r a n t ; v i s c e r u m a b d o r i i i n a l i u t o i n d u r a t i o n e S a u t i n f a r c t u s , q u i ad h e l c o f e s e x t r e t n h a t u m i n f e r i o r u m p r o V o c a n d a s e x p e t i e n t i a d t i c e prafe a l i i s c a u f i s o p p o r t u n i o r e s f e p e f i u n t u f ; i n g e f t i b c i b o r u m i m m o d i c a ; u f u s i m m o d i c u s e t q u a f i e x c l i i f i v u s a l i m e m o r u m v a l d e f a l i t o f u m , p i n - g u i u m , c o r r u p t o r u m , e r e g h o f o l u m a n i m a l i , p r a e f e r t i m . e c l a f f e p i s c i u m d e f u r n t o - r u n r , v s p i d o r u m e t o m n i f t i m u l O n e c e f i a r i b c a r e n t i u m ; a b u f u s p o t u i i m f p i r i t u o f o r u m c a l i - d o f u m v e ; i l i o t u s a d v a l e t u d i h e m f e f V a n d a m n e c e f i a r i i n e g l e c t i o ; f e n i u m v a l d e p r o v e e t i u s ' ; g r a ^ i d i t a s , q t i a e c i r c u l u m f a r - g u i n i s l i b e r u m i m p e d i e n d o a d m o r b u m n o f t t u m f a c i t e t u l c e r a f r e q u e n t i f f i m e p e d u m g i g f i i f j v a r i c i b u s c i r c u m - j a c e n f i b u s i n f i g n i a , fic u t f e x u s f e q u i o r a l t e r o m a g i s m a l o h u i c o b n O x i u s e f l e v i d e t u r ; d o m i - c i l i u m h u m i d u m e t h u m i l e c o r r e p t o i n f u p e f a e f e f e m p e r i m p l e t u m ; v i c t u s d e n i q u e i n o p i a .
d) Canfae pfy c h i c e a g e n t e s. Huc ira
f a e p i u s excitata, inprimis v e r o r e t e h t a , i n v i - d i a , t e r r o r , m e t u s j a n g o r , f e i l i c i t u d o , m o e - r o r a l i a q u e p a t h e m a t a d e p r t m e n t i a d i u t u r n i a r e f e r r i d e b e n t . -
36
chexiae oriuntur cum debilitate viriutn vita- lium, feu afthenia univerfali.
3 ' V i c t u s non c o n v e n i e n s . Huc cibi potimmum referri merentur vapidi , glutine animali et vegetabiii fere omnino carentes, aut ciborum detrectatio; potus vapidi, infipidi et omni ftimulo expertes, male fermentati, cor- repti. Quibus omnibus jufta fanguinis alio- xumque humorum mixtio et confiftentia vitia- tur, gluten animale, lympha plaftica maieries- que fibrofa minuuntur et humores redduntur nimis aquei, acres; et taii conditione tantum nunc abeft, ut partibus folidis cum nutritione fana vires et roborem advehant, ut potius om- nes corporis actiones pervertant et debilitent.
4) Aer impurus, oxygenio non di-
ves. Oxygenium , cum e forma fubtiiiffima gafis, qua aere inhaerebat, fanguini pulmonali admifius denfiorem induit, caloricuni dimittit liberum. Aer oxygenii inops caioricum hoc organis foenerare nequit. Cjuae inopiae ca- lorici fequuntur vitia paragrapho hoc (Conf.
No. 2.) iam demonflravimus.
5) Dolor continuus et validus in-
u l c e r e f a e v i e n s . Furore ejus arcetur fom.
nus, qui ad virium reftaurationem, partium nutritionem, mixtionemque humorurri norma- lem valde eft neceffarius. Debilitas e contra-
37
rio inde oritur univerfalis, quam propenfio ad cachexias femper pede celeri fequitur.
6) Copia i n f i g n i s v a f o r u m abfor- b e n t i u m , v e l in c a v o u l c e r a t o i p f o , v e l in partibus v i c i n i s disperforum.
(Conf §. 6. b.)
7) P r a e d isp o fit io fe u pro pe nfio ad c a c h e x i a m . Nulla "corporis conditione haec roagis fecundatur atque promovetur, langueute proceffu vegetativo nifusque formativi vigore imminuto.
8~) Senium p r o v e c t i u s et infantia teneris. Utrique character debilitatis uni- verfalis eft proprius. Ci. R i c h te r (g) caufam aliam fingularem accufavit, nimirum — iecre- tionem lotii imminutam.
§. 2 1 .
Ulcera quaedam funt contagiofa, quo perti- nent fcabiofa , nonnulia herpeticae naturae, fphacelofa, leprofa vera, nec non cl. Balfc ulcera pemphigofa et carcinomatofa contactu longiori fanis communicata obfervavit. Legi merentur, quae hac de re in A c t i s Haf- n i e n f i b u s (h) exftant. Neque minus defcrip- tio S e v e r i n i (i) de abfceffu peftilentiali epi-
(g) Anfangsgriinde der Wundarzneik. 2. Autl. lr. Bd.
§• 699.
(h) Volum. V. Obfervat. 44.
(i) De recondit. abfceifuum natura. Libr. VIII. Edit.
iecund. Erancof, ad Moen. i643. pag. 431. fq.
demico zd nteets confagiofcr pertinefc Ulcer*
venerea fecundaria: certo' certias eonra>ctu rioTt eommuriieanttir. Ulceris comvatt caermomnii i«ek S a l m u t h (k).
§. aa.
Facies rnorborum univerfaliuS» ufio eftdenlk- que ttmpore cum lAcera adpareWrum faepifli- me mutatur et in alrarfl afcgritud*inrs foriwiB, quin fpeeiem Hftg-ulaTem. arbrt t trtcere ijbfo" nec fe-rma, mee natura foa t neque utta alia corrdi- tione mutato. Hoc non in talibus foknw ake- riBus' ftt, quibus riuWinnr'- eft cum morbo ani- VerTali commercium, fed in iis etiam obferva- tutf, quae uilo fmo dubio ctwn valetudine acU verfa totum corpus inffeftawte vincalo caufeH cohaerent ejusque hab*rida fenc prbtes.- Qua videlicet egregie prdbatur fententia M e z - leri (1) quiconfendk: „G©natte BeobacHtiing
„hat micft gelehrt, <fafs die HindemifFe, die
„def Katur Bey der Heilung veraherttfr €>e-
„fchwure im Wege ftehefty ennvedei* drt-
„ l i c h , oder allgemeiri fihtf, das beifsr', dafs entweder eine1 Blofs topffche UrTWchW,
3 iddet leine UnWrdriUng* i » Syfiem alrf Min- (k) Obfervation. rnedic. Brunsv. 1(548. Centur. lil,
Obf. II.
(1) Welche Methode ift <fi« beftfe, Veralt. GefchvVuie a*r den uritern Giredinafsen zu heiien ? Wien tfgSk pag. •&. ffr-
39
3,dernifs auftrete." Iderh paulo poft pergitr
„ Mir hat die Erfahrung gezeigt, dafs bei der sjGegenwart eiher drtlichen Uriache das Ge-
„fchwur eines im eigentlicheh Sinne gefun-
„den Korpers fchlechten Eiter geben und der 5, Htildng widerftreben konne, die wieder be-
„ fordert wird, fobald rflan das ortliche Hin.
jjdernifs im gefchwiirhatten Theile Hebt. —
„ Mir bat endlich auch die Erfahrung gelehrt, dafs tnan die gefchwfirhaften Theile dufch
„ wohlgewahite tbpifcheMittel aticb dann rioch
„verbeffefn lcann, wenn d*er allgemeine Zti-
„ flancl der Safte eben nicht der befte ift." Sed iis etiam in cafibus , in quibus mutationem morbi univerfalis conditio ulceris quodammo- do mutata fequitur, nec judicium aetiologicum generale, nec methodus medendi topica hanc ob rem infigniter mutetur neceffarium eft.
§• 23.
Quo plures fimttl fegiones corporis ulceri- bus longe lateque diffufis obfeffae contueuntur, eo certius ulcera haec tnbrbi fecundarii nomen merentur , quibus morbus umvefiaiis genitor praecefiit.
40
C a p u t IV»
U J c e r u m c h r o n i c o r u m p r o g n o f i s .
S- 24.
Car<!o prognofeos princeps profeclo circa conditionem nifus fcrmativi verfatur. Quodfi nifus ifte valde avius , perquam debHUatus, aut pmnino fere efftt exftinctus ; maxima ine- delae .tmpedimenta o p p u g n a n t , ant potius v t x unquain faiutis aliquid amplius fperanduin erit.
E n rationem , e qua ulcera f t n u m foemina- rumque annum quinquageftmum iarn tranfeun- tium , q u i b u s , ut catatnenia ceffantia demon- ftrant, nifus laudatus infigniter languere inci- p i t , fanationem aut oinnino refpuunt, aut artis auxilio aegre rnodo et itnperfecte vincuntur.
Obfervationes repetitae, ut ulcera fub men- ftruorum'fluxu recrudescerent irn), minus, ni fallimur, e jactura fanguinis, quae ita infignis npn eft, quarn potius e nifu formativo hac pe- riodo verofimiliter dormientis, nec non e con- geftione fanguinis verfus partem laefam et de- bilitate irritabili maculatam explicari poteft.
Sic et ulcera fyphillitica chronica, nec non ea^
quae in partibus genitalibus oriuntur, eam fo-
(m) E r a n c k I. c.
M o r g a g n i de fedib. et caufis morbor.
Epiftol. XXXVI. Art. 1 7 . R i c h t e r 1. c. §. 696.
41 lum ob caufam rebellia nobis effe videntur, quoniam organa ifta prae ceteris offendunt, in quibus nifus formativus viin fuam produr centem primitivam, five vim principalem in fenfu ftrictiori comprehenfam exercet. Hel- cofes e contrario gravidis fupervenientia ne- gotio fere femper perquam facili, quin ornni artis auxiiio expertes fanantur, cum nifus for- mativus jn periodo hac admodurn vegetus et efficax apparet et reproductionis munere valide fungitur.
25-
In regionibus modice montofis, calidioribus, aere ficco et puro candidis , medela facilior procedit eaque exoptatior, ac in locis condi- tione phyfica adverfaria notatis. Quod etiam de domiciiiis fingulis valet. De vis raloris liberi et aeris puri falutifera in ulceribus jam fupra (§. 20.) locuti fumus.
§.26.
Ouo magis partes ulceribus circumjcctae fo- dinis fub cuie ferpentibus et uinbcnibus mor- bofis careni, quo major iliis cohaefio ineft cum vi reagendi normali , quo melior procelfus evolutionis calorici liberi in partibus his abfol- vitur, aut calor faltem artificialis adjuvare po- teft; eo certius materiei reproductionis fecun*
dantis advectio „et fanationis progreffus jure fperantur.
42
S- 2 7 .
Sic et fecretio et excretio humorum iii ui- cere paratorum non valtle infignis et puriss boni conditioni quoad qualttatem fenfim fert- firnque magis accedens j caiore modico , cb- lote puro et rubro, foliditateque partium lae- farum fimul fervatis, quifi infliinmatio rnodice activa marginibns ulcerum ftiridoque fuperve- niens , eventum promittil exoptatum.
§. 28.
Dolor non excedens, fibi femper gradu ae- qualis, fub motu et cbntactu magis quam hisce abfentibus fenfibilis , e fehfibiiitate rhajofi rni- hhrive partibus affectis in ftatu fano propria di- judicandus, qurppe qui perceptioriis et feac- tionis non valde labefactatae eft riuntiui, intei fio,na bona efit collocaridus. DolbreS autem cbntinui , pungerites' , fodehtes , fomntim et quietem omnem arcentes, fic et prufitus vix tolerabilis, vitia mixtionis chemicae in mate- ria organica majora demonftrant et malae igi- tur noiae habentur.
§". 29.
tllcera , qudrurh fundus; atit margines ex- cfeffcentiis etfi lardolis, tamen vero confiftefl- fia fua folidiofibus obtectt funt, negitio valde faciliori fanantur, quairi ea, quae fundb fquarin inOfo, palKdb', hon quufem impurb, humores aqueos et, acres exftillante^ nituntuf. Ih illis
43
enim nifus formatlvus vegetior adelt, languens idem in his reperitur.
§• 3<r.
Sanaiioneiri perfinactffime recufant atqtie quam rnaxime ornuiitm rebellia funt ulcera car- tilaginuirr, cum'f Ut conftat,- cartiiafgtnes fere nutiquaiii, sut perqasm imperfeete reprodu- cUntuf. Locum hoc rtfpectu aiterum ulcera effiurw gJandtrhrrumque oecupant. Horum Bfruraque e-rfim non pits, fed humorern icho.
i-ofnrri foetiduitf, aut aquofo-glutirrofum parat.
Offa tubularla partes earie deftrurctas melius de- jkllini et defectum cafllo ma*teri'ave offea ei- plenf, ac multiformia. Os, qu'6 rnigis adhuc a<d rVaturam' carfrlaginis accedit,* evenfus eo mirius exoptatus fperandus eft, fi Cafrie corri- pitur, cujtrs rei exernplum in fterno habemus.
Si'c et heicOfes, quae prope a tendfrribus, et iU gamentis fedenr fibi condiderrhnif, Vtffde ehr'6- nice decurmnt et non raro auxilium atrlg ni.
perant. Tela cellulofa , quae partes fingulas invicein connectit, fi ichoris ope mnnmtv de- ftructa eiTet,< organa ab iila denudala- ararces- cunt, fphacelantur et poscivnt, ut corpWa derriortua1 et arripifus nott utMra1 refeeaYirur.
FacHlimte oirinium uicera rrmiicuMS hVfitieAtia fimplicia et pura medelam admitturrf.'
§•31-
Corpora peregrina fpeluncis helcofeos acfhuc inhaereBtia &nst*ioriem aut omttf fe&e1 condi»
44
tione denegant, aut locum coadunatum mox cogunt, ut detiuo in ulcerationem abeat.
Cjuod faepiffime accidit , fi affulae offeae vi naturae a corpore oflis depelluntur.
§ 33-
Prognofis ulcerum cum cachexia conjuncto- rum a gradu et natura morbi univerfalis neque non a fuperflite virium vitae modulo dtfu- menda. Effluxus ichoris quantitate enormis, haemorrhagiae confiderabiles faepe fuperve- nientes, exftinctus in ulcere et partibus adja- centibus calor, deficiens turgor vitalis harum partium aut conditio fphacelofa , jacturavirium in dies accr^scens cum apathia et ftupore, fe- bris hectica accedens, ultimum vitae momen- tuni propinquum nuntiant. In univerfum ul- cera compiicata diuturniora funt et magis re- beilia; non exceptis iis, quibus nuilum cum inorbo univerfali cominercium caufale effe vi- detur.
S- 33-
Ver prae ceteris anni temporibus fanationem ulcerum potiffimum proinovet, quod aere ca- lido, ficco, oxygenato efl infignis; ratione fa- lubritatis hiems fequitur ficca et modice frigi- da; tunc aeftas ordinem fuum fervat; Autum- nus helcofi inimicus eft, praecipue aere nebu- lofo, frigidiusculo , pluviofo concomitatus.
§•34-
Ulceribus, quae in fubjectis colore badio
45
-gaudentibus occurrunf, breviori tenipore et ne- gotio faciliori plerumque medemur, ac in f!a- vis; mtlius res in viris fuceedit ac in foemi- nis non gravidis; infantes nondum quadrien- nts faepius non fanantur, nifi progrefTu aetaiis.
Ratinnem phaenomenorurn horum in eo habe.
bis, ut badii virique ffavos, foeminas et infan- tes teneros vi vahde reagendi fuperent.
§. 35-
Simul modo caufa inorbi univerfalis cum helcofi complicate omnino, aut maxima fal- tem pro parte, ademta fit, e cicatrifatione et fanatione fubffantiam ukeris deperditam repro- ducente aeger nuila me H e r c u l e ! ra- tione d e t r i m e n t i a l i q u i d capiet. Ca- vtndum autem erit, ne fanationem remediis exficcantibus vi coactam cum illa commutes, quae natura duce et zdjutrice lenta, folida perfectaque rcproductione abfolvitur. Ex eo iam momento, e quo iuflammatio medica et granulatio bona accrescens adparet, de fucces- fu optato et de vano malorum fuccedentium metu convicti effe poiTumus.
§• 36.
Silentio denique prernere non pofTumus, quod experientia et hac de forma morborum docuit — ut natura videlicet interdum ratione et via nobis abfcondita, in tanta rerum angus- tia opem ferre valeat, in qua, principia fecun- dum rationalia et empirica omnia, arti fpes nec
46
minima amplius affulget.' Quod perquam egre- gie cafu demonftratur fingulari quem c.I. B a 1 k niultis iam abhinc annis in praxi fua expertus eft.
Puer triennis, fcrophulofus, parentibus natus egestate maxitna vitam degentibus, fungQ articulorum correptus fuit, qui circa articula- tionem pedis eum crure verfabatur inque ul- cus apertum abiit, quod omnia eademque ex- quifitiffima artis medicae et chirurgicae auxilia, per novem et quod excurrit rnenfes adhibita, cprrecta infuper victus et habitaculi conditio- ne, rebellis adverfabatur et in cariem foetidis- fimam malleoli externi et interni abiit. Cum parentes amputationem prorfus denegarunt, in- fans mifer forti fuae commiffus eft. Menfibus fex denuo praeterlapfis ulcus omnipotentia na- turae perfecte et conffanter fanatum erat, etfi aeger victu perquam vili et non conveniente, dorriicilio humili, frigido, humido, aere pes- fimo ufus atque pedibus nudatis in luteo pla- tearum per totum fere diem tempefiate atitum- nali aspera moratus erat. Cariei rnalleclorum natura ita confuluit, ut in anchylofin abire coegerit.
