• Keine Ergebnisse gefunden

auctits cum L. Fiori Epitome. Indice copioso, et Annotatis in libros VII belli Maced. cum Moguiitine Aichiepiscopum.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Aktie "auctits cum L. Fiori Epitome. Indice copioso, et Annotatis in libros VII belli Maced. cum Moguiitine Aichiepiscopum. "

Copied!
89
0
0

Wird geladen.... (Jetzt Volltext ansehen)

Volltext

(1)

E i n l e i t u n g .

(2)
(3)

I .

C h r o n o l o g i s c h e s V e r z e i c h n i s d e r s ä m m t l i c l i c n

g r ö f s e r n u n d k l e i n e r n S c h r i f t e n .

U l r i c h s v o n H u t t e n .

A. L a t e i n i s c h e S c h r i f t e n . 1507. Carmina Juvenilia : a) In laudem Marchilo, b) De

Virtute elegiaca exhortatio.

1510. In Wedegum Loetz , Coiisulem Gripeswaldensem in Pomerania, et lilium ejus Ilenningum, utr.

Jur. Doctorem Q u e r e l a r u m libri duo.

1511. De Arte versificatoria Carmen Heroicum; cum praf'atione, ad Joann. et Aiexandr. de Oslhen Epistola.

— Croti Rubiani ad Ulr. Hutten. Epistola.

1512. Ad inviclissimum C a e s a r e m M a x i m i l i a n , ut bellum in Vene tos coeptum prosequalur, E x l i o r - t a t o r i u m . cum Joacli. Vadiani ad Georg. Col- liinilium Epistola.

— U. H u t t e n i , a d o l e s c e n t i s , V i e n i i a m in- t r a n t i s , C a r m e n .

— A d B a l t h a s a r u m P h a c h i u n Epistola.

1513. IN e ino. Edilio prima.

III

(4)

xxxiv Chronologisches Verzeichnifs

1513. Carmen emunctissimum, mores homimim admo- dum jucunde compleetens, cui titulus : V i r b o n u s .

1514. Ad CsBsarem Maximilianum E p i g r a m m a t u m liber unus.

— De P i s e a t u r a V e n e t o r u m . Heroicum.

— M a r c u s Heroicum.

— Q u o d a b i l l a a n t i q u i t u s G e r m a n o r u m c l a r i t u d i n e n o n d u m d e g e n e r à r i n t N o - s t r a t e s , Heroicum.

— P r o A r a C o r i t i a n a , quae e s t R o m ® , Epigrammata.

— Ad Crotum Rubianinn d e s t a t u R o m a n o , Epigrammata ex urbe missa.

— In Tempora Julii Satyra.

— In laudem reverendiss. A l b e r t i , Archiepiscopi Mogunt. Panegyricus. cum pr.vf'at. ad clariss.

equit. Eitelwolfum de Lapide Suevum.

1515. Ad M a r q u a r d u m d e H a t s i e i n , Canonie.

Moguntin. adfmem suum Epistola.

— In miserabilem J o a n n i s d e H u t t e n Geniiiis sui i n t e r i t u m , Deploralio.

— Ad J a c o b u m F u c h s , Eecle.siar. Bamberg, et Herbipolens. Canonicum; Epistola.

— Ad L u d o v i e . d e H u t t e n , Eq. aurat. super interemptione filii Consolatoria.

— Ad M i c h a e l , d e S e n s h e y m , Canonie. Herbi- pol. Epistola.

— In U l r i c h u m W i r t e n b e r g e n s . Oratio prima.

— — — — secunda.

— — — — — tertia,

— — <— — — quarta.

— P h a l a r i s m u s . DialoguS.

1516. Prognosticon in annum M. D. X V I . , ad L c o - n e r n X . P o n t . M a x .

(5)

von Huttens Schiliften. xxxv 1516. E p i s t o l a I t a l i œ ad Maximilian. Csesaiem

f i c t i t i a et praefat. ad JNicolaum G e r b e - l i n m .

— Ad Italiam Maximiliani responsoria, autore Helio Eobano Ilesso.

script. ÌÒLÒ.-Ì ' O T T i r . Memo, (Editio II. et aucta,) edit. 1516.5 cum epistola ad Crot. Rubian. dedicatoria.

1516. Ad R i c h a r d u m C r o c u m , Anglum, Epist. II.

script 1515. \ ^ a r t l 1 n a 1 e 111 1 1 a d r i a a u m virum

>doctissiinum, et Germanor. in urbe pa-

edit. 1516.1 . n • , t . 1

) tronum prò Lapmone lutei cessio.

1516. J o a n n i s R e u eh l i n i , viri clarissimi E n co- ni i o n : triuinphanti illi ex deviclis obscuris viris : i. e. Theologistis Coloniensibus, et Fratribus de ordine Pracdicatorum, ab Eleutherio Byzeno decantatum.

— In sce'eratissimam J o a n n i s P e p e r i c o r n i vi- t a m Exclamatio.

— Pasquillus Exul.

— Ad E r a s m u m R o t e r o d a m u m Epistola.

1517. Ad J o a n n e m R e u c l i l i n u m Epistola.

— B i l i b a l d i P i r k h e i m e r i ad Ulric. Huttenum Epistola.

— Ad E r a s m u m R o t e r o d . Epistola.

— Ad B i l i b a l d . P i r k h e i m e r u m Palricium No- rimbergensem Epistola.

Decìainatio Laurentii ValL-e de f a l s o e r e d i t a et e m e n t i t a C o n s t a n t i n i D o n a t i o n e , cum prœfatione Hutteni.

Ad illustrem H e r m a n n u m de N e w e n a r Comitem, quâ contra Capnionis acmulos confir- matur, E p i s t o l a .

1518. P a s q u i l l u s M a r r a n u s . Dialogus.

— Ad principes Germanise, ut bellum Turcis infé- rant, E x h o r t a t o r i a , cui addita;

(6)

xxxvi Chronologisches Verzeichniis

Ad Chunradum Peutinger, Patrie. Augustensem Epistola, el „Carmen exhorlatoriinu ad Germa-

JIOS suos."

1518. O r a t i o n e s d u » , altera habita a Letalis summi Pontificis, coram Imper. Maximil. pro colligendis Deoimis in expeditionein in Turcas: altera V i r i c u j u s d a m d o et i s s i m i adhortaritis , ne Priri- eipes in Decimae procstationeni conseuliant.

(Dafs dieser letztere, ja vielleicht beide Briefe von Hutten seyen, werd' ich am geeigneten Orte darthun.)

— M i s a u l u s , q u i e t A u l a inscribitur, Dialogus.

cum praefatione, ad Ilenricum Stromerum , Aver- bachensem Epistola.

— Ad virum per omnia Magnum, B i l i b a i d u m P i r k h e i m e r , Patrie. INoriinkergens., amicum fortem et cognitum, Epistola.

— Ad B i l i b a l d . P i r k h e i m e r . Patr. Norimb.

Epistola, vitae sua; rationem exponens.

— A d U l r . H u t t e n u m Bilibald. Pirkheimeri Epistola.

— A d J u l i u m P f l u g k Equit. Epistola.

— A d J a c o b u m d e B a n n i s i i s , Decanum Tri- dentinum et Caesar. Majestat. a Sccretis Epistola.

script. 1518.) D e G u j a c i M e d i c i n a et M o r b o edit. 1519.' G a l l i c o liber unus.

script. 1518.} F e b r i s D i a l

edit. 1519.3 0

¡1518. V e r s u s N u m i s m a t i , in memoriam reconcilia- tionis Maximiliani Imp. gratise et Francisci de Sickingen, an. ciò IO XVIII. fuso inscriptus.

— Ad C h r i st o p h o r u m H a c u m Oda.

45J9. A d F a b i u m , C h r y s o p o l i t a m , studiosissi- mum adolescentum, Dislicha.

— J u l i i I I . L i g . P o n t . M a x . Epitaphium.

(7)

von Huttens Schriften. xxxvir 1519. T. Livius Palavinus Historicus. Duobus libris

auctits cum L. Fiori Epitome. Indice copioso, et Annotatis in libros VII belli Maced. cum Moguiitine Aichiepiscopum.

— Ad Erasmum Roterodamum Epistola.

— Erasmi Roterodam. ad Ulricum Huttemim E p i s t o l a .

— Ad chris Sanissimi un Francorum regem Franciscum ne causam tueatur AVirtenbergensem E p i s t o l a .

— Ad A r n o l d u m de G l a u b e r g Jurccoü.üiltum Francofurlanum Epistola.

— Erasini Roterod. ad U. Huttenum Epistola.

— Ad Lucam de Erenbergk Canonie, et amieos Mo- guntite omnes E p i s t o l a .

— Ad Arnoldum Glauberg Epistola.

— Ad Chilianuin Salensem Jureconsultum Francum Epistola.

— Ad Friderichum Piscatorem Epistola.

— Ad Eduardum Leura Anglum E p i s t o l a .

— Ad Erasmum Roterodamum E p i s t o l a .

— In Ulrichum Wirtenbcrgensem O r a t i o quinta.

Ad Gonfoedustos Suevine et victorem exercitum, devicto jam et dejecto Tyranno declamata.

— Ad Eoban. Hessum, et Petreium Aperbacchum Epistola.

— Ad Petrum de Ufsaefs (s. Aufsas) A p o l o g i a pro Phalarismo ab ilio decerpto ; cui accedit :

Epilogus in Varia super interfecliune Joaunis ab Hutten scripta.

Ulrici H u t t e n i P r s e f a t i o n e ad Àlbertum

F e b r i s s e c u n d a , script. 1519. { F o r t u n a ,

edit. 1520. | T r i a s Romana, qu I n s p i c i e n t e s ,

inscribitur: Vadiscus.

(8)

xxxvin Chronologisches Verzeichnifs

script. 1519.} Ad Apologiam Henriei quarti F/uldac edit. 1520. * inventam P r a e f a t i o .

1519. Ad Eobanum Hessum E p i s t o l a .

— Ad Paulum Ricium, Csesari a Medicina E p i - s t o l a .

— Ad Aruoldum Glaubergerum, Jurisc. Franco- furtaii. E p i s t o l a . -

1520. P r ;e f a t i o ad epistolas aliquot mirum in modum liberas de S c h i s m a t e e x t i n g u e n d o , et v e r a

e c c l e s i a s t i c a l i b e r i a t e a d f e r e n d a , ad illustrissimum Priiicipem Ferdinandum Austri<c Ducem.

— Ad liberos in Germania omnes

Equit. aurat. adfmem suum

Ad Philippum Melaiichthonem, Brettanum, juvc- nem eruditissimum, suum amicum desiderabilem E p i s t o l a .

C o n q u e s t i o ad Carolum imperatorem adversus intentatam sibi a Romanistis vim et injuriam.

Ad Sebastian. de Rotenhan Equit. aurat. E p i - s t o l a .

Ad illustriss. Principem Friderichum, Saxonum Ducem, Electorem, E p i s t o l a .

Ad omnes omnis ordinis ac status in Germania Principes, Nobilitatem, et Plebejos E p i s t o l a si ve C o n q u e s t i o .

Ad verbi divini prseconem invictissimum, M a r - tin u m L u t l i e r u m , fratrem et amicum dilectis- simum, E p i s t o l a .

Ad G e r m a n o s o m n e s Epistola.}

B u l l a decimi Leonis contra errores Martini Lutheri.

Ad Martinum Luterum Ad Philippum Melaiichthonem Ad Sebastianum de Rotenhan

(9)

von Huttens Schriften. xxxix

1520. E x c l a m a t i o in incendium Lutheranum.

— Ad E r a sniii m R o t e r od. Epistola.

— P e t r i F r a u ei s c i ad U, Hütt, eejuit. strenuis- sini. Epistola.

152X, D i a l o g i H u t t e n i c i n o v i , p e r q u a m f e s t i v i : Bulla, vel Bullicida, l

Monitor priuris, \ Monitor secundus, j

Pr.udones, '

quibus praemissa: ad illustriss. Princip. ac Domi- num Joannein Palatinum Rheni, Bavarise Ducein, E p i s t o l a ,

— Inveetivse in H i e r o n i m u m AI e a n d r um (Al- e a n d r u m ) et M a r i n u m C a r a c c i o l n m .

— Invectiva in C a r d i n a l e s , e p i s c o p o s , et sa- c e r d o t e s , L u t h e r u m W o r i n a c i s e in c o n - c i l i o G e r m a n i a ; i m p u g n a n t e s .

— Epistola ad C a r o l u i n I m p e r a t o r e m pro Luthero.

— A d A l b e r t u m M o g u n t i n u m Epistola.

— Epistola Bilibaldi Pirkheimeri ad H u t t e n u m .

— A d G e o r g i u m S p a l a t i n u m Epistola.

— Eadem ad J o d o c u m J o n a m .

— Eadem ad M a r t i n u m L u t h e r u m , Evangcli- stam invictissimum, amicum sanetissimum.

— Eadem ad e u n d e m,

— A d B i l i b a l d . P i r k h e i m e r u m S e n a t o r . No- r i m b e r g . Epistola.

— Hermanni Busehii ad U l r i c . H u t t e n . E q u i t . su u m , Epistola.

— A d P r ne p o s i t u m q u e m d a m (Bartholom. Bern- hardi, Cambergensem,) Huttcni Epistola.

— Helii Eob. Hessi ad U l r i c h u m H u t t e n u m , ut Christian» veritalis causam, et Lutlieri injuriam armis contra Romanistas prosequeretuv E x h ö r t .

(10)

XL Chronologisches Verzeichnifs

1521. U. Hnttcni ad p r s e c e d e n s H. E o b . H e s s i C a r m e n Responsorium.

1522. P h i l a l e t h i s c i v i s U t o p i e n s i s Dialogs, de facullatibus Romanensium nuper publicatis, II e n n o R vi s t i c u s.

.1523. Ad E o b . He ss um Epistola.

— Ad P h i l i p p um C o m i t . a F l i r s t e n b e r g Epist.

— Cum Erasmo Roderodamo, Presbytero, Theo- logo, E x p o s t u lati o.

— Evasmi Roterodami ad H u t t e n tun Epistola.

— S p o n g i a Erasmi a d v e r s u s a s p e r g i n e s ] I u 11 e n i c a s. Cum epistola ad Ulrichum Z wing- lium, apud inclylam Hehetior. civitatem Thur- regium concionatorem.

1521. Ollionis Brunfelsii ad Spongiam Erasmi R e - s p o n s i o .

— J u d i c i u m E r a s m i A l b e r i , de Spongia Erasmi Roterodami.

— E p i s t o l a E r a s m i R o t e r o d a m i ad Fabrum Constant. Vicarium.

— Epistola M. Lutheri ad amicum piissima, de f u c a t a E r a s m i S p o n g i a ; deque Christi ne- golio sincerius tractando.

Opera Posthuma:

1528. A r m i n i u s Dialogus.

— C. S a l l u s t i i et Q. C u r t i i F l o r e s , selecti per Hu 1 d e r i c u m H u t t c n u m , Equitem , ejusque Sclioliis non iudoctis illusrati.

B. Ulrich von Huttens teutsche Schriften.

Verteutschet Klag an Herzog Friederich zu Sachsen.

Klagschi ift an alle Stand teutscher Nation, nebst

Isaclucd.

(11)

von Huttens Schriften. XLI Teutsch Requiem, oder: ein Klag über den

Lutherischen Brand zu Mentz.

Klag und Vermauung gegen den iibermärsigen Gewalt des Bapsls zu Rom. eins mit

( Lebendige Abcontrafacktur des ganzen Pabst- thumbs, und

| Auferwecker der teutschen Nation.

Anzeigung wie sich die Bäbst allwegen gegen den teutschen Kaisem gehalten.

G e s p r ä c h b ü c h l e i n Herrn Ulrichs v. Hutten:

Feber das Erst, Feber das Ander, der Vadiscus, und

die Anschawenden , nebst Vorrred an Sickingen.

1521. Concilia wie man die halten soll; und von Ver- leihung geistlicher Lehenpfriinden, und Er- manung, dafs ein jeder bei dem rechten alten christlichen Glauben bleiben , und sich zu keiner Newerung bewegen lassen soll. Durch Herr Cunrat Zartlin in 76 Artikeln verfafst.

— Gesprächbüchlein: N e w K a r s t h a n s . 1522. Beklagung der Freistätte teutscher Nation.

— Eine demiithige Ermanung an eine gemeine Stadt Wormbs.

— E n t s c h u l d i g u n g wider etlicher Unwahrliaftiger Ausgaben von ihm, als follt er wider alle Geist- lichkeit und Priesterschaft seyn: mit Erklärung

seiner Geschäften.

Ein neu Lied Herrn Ulrichs v. Hutten, Trias Romana.

Brief an die freye Reichsstadt Frankfurt.

E r a s m u s v. R o d e r o d a m s Brief an den Ma- gistrat zu Zürich.

U l r i c h v. H u t t e n s Sendschreihen an ebenden- selben.

(12)

XLU Chronologisches Yerzeichnifs

S c h r i f t e n , welche H u t t e n mit g r o f s e r W a h r - scheinlichkeit z u g e s c h r i e b e n w e r d e n . a) E p i s t o l a ; o b s c u r o r u m v i r o r u m . Tom, II, b) J u l i u s e x c l u s u s , Dialogus.

c) D i a l o g i s e p t e m p e r q u a m f e s t i v i : Moraus, — Carolus, —

Pietatis , et Siiperstitionis pugna.

Conciliabulum Theologislarum adversus bonar, literanim studiosos.

A p o p h t e g m a t a V a d i s c i , et P a s q u i l l i , de depravato Ecclesia; statu.

HiiUenus captivus. — Huttenus illuslris.

d) O r a t i o ad C a r o l u m m a x i m u m A u g u s t u n i , et G e r m a n i « P r i n c i p e s , pro Ulricho Huiteno Germano, et M a r t i n o L u t h c r o , patri«; et christianse libertatis adsertoribus, Anthore S. Abydeno Corallo, Germano,

e) O r a ( io ad Christum Opt. Max. p r o J u l i o Ii i gu r o.

f ) De non apostolicis quorundam moribus,

g) N i c o l a i C l e m a n g i s Archidiac. Bajocens. de corrupto ecclesise statu.

h) Der sechste Bundsgenofs Encomion Moria von Erasmus Rolherodamus, teutsch gemacht.

i) Oratio Constantii Eubuli Moventini d e v i r tu t e c l a v i u m , et B u l l a c o n d e m n a t o r i a L e o - n i s d e c i m i contra Mart, Lutherum.

W e r k e , welche mit g e r i n g e r , o d e r g a r k e i n e r W a h r s c h e i n l i c h k e i t H u t t e n beigelegt w o r d e n . 1518. E p i s t o l a d e M a g i s t r i s n o s t r i s L o v a n i e n -

s i b u s , quot et quales sint, quibus debemus magistrale!» ilkun dainnatiancm Lutherianam.

(13)

von Huttens Schriften. JUIII (Ohne Jahr/.ahl) H ö c h s t r a t u s o v a n s . Dia'ogus fesli-

vissimns.

1518, Dialogus d e F r a l r e H i e r o n y m o S a v o n a r o - la etc. igne atque aqua consumplo. cum vaiils acklitionibus.

1520. E c c i u s d e d o l a t u s , authore Joanne Francisco Cottalambergio Poeta laureato.

— G e s p r a c h K a r s t Ii a n s.

— M u r n a r u s L e v i a t h a n , Vulgo DicUtns, Gelt- liar, oder Genfs Prediger etc.

1521. L u d i i s in C a p r u m E m s e r i a n u m .

— L i t a n e i a G e r m a n o r u m .

— D i a l o g u s n i t u n l u s t i g z u l e s e n , newlich von Martino Luther und Simone Hesso, zu Worms geschehen.

G e s p r ä c h zwischen einem Pfarrer und Schnlthcifs.

D e r e r s t e B u n d t s g e n o f s : Klägliche Klag an den christlichen Römischen Kaiser Carolina, von wegen Doctor Luthers, und Ulrich von Hutten, auch von wegen der Curtisauen und Beltelmönch.

D e r a c h t e B u n d t s g e 11 o f s : Warumb Doctor Luther vnd Herr Virich von Hutten teutsch schrieben.

W e r h ö r e n w i l l , w e r d i e g a n z e W e l t a r m g e m a c h t h a t .

P a s s i o M. L u t h e r i se c u n d u m M a r c e l l u m nebst einem gereimten Dialog: Karsllians und Kegelhans,

Schriften, an deren Herausgabe oder Verbesse- rung Hutten mehr oder weniger Antheil hatte, 1522. Des hochberiimpten M . T . Ciceronis

Büchlein von dein Alter, durch Herr Joh,

(14)

XLiv Chronologisches Verzeichnifs

Neuber, Caplan zu Schwarzenberg ufs dem I,atein ins Teutsch gebracht.

1523. Liber egregius d e u n i t a t e e c c l e s i a e , cujus autor periil in concilio Constantiensi, oder auch:

De C a u s a B o e m i c a Paulus Constantius.

(Die Ausgabe der sämmtlichen Joh. Hufsischen Werke v. H u t t e n ist fortgesetzt worden durch Olho v. Brunfels.)

Processus Consistorialis Martyrii Jo. Huss cum correspondentia legis Gratise ad Jus papisticum in Simoniacos et Fornicatores; et de victoria Christi ad vetustatis typum excusus. Davon eine teutsche Uebersetzung.

P a s q u i l l o r u m T o m i d u o . Eleutheropoli.

(15)

XLV

II.

V e r z e i c h n i f s der

v e r s c h i e d e n e n B i l d n i s s e U l r i c h v o n H u t t e n s .

(Die Notizen über die zwölf erstem sind aus P a n z e r abgedruckt.)

1.

Ganze Figur: Stehend.

1. ü . ULRICHUS DE HUTTEN GERMAN. LI- BERTATIS PROPUGNATOR. Rechtsgekehrt, ganz geharnischt, mit dem Lorbeerkranz, das Schwerdt mit beiden Händen haltend. Neben:

Rechts untereinander drei Wappen 8.

Steht vor dem dritten Theil von Burkhards Com- rnentar.

2. U. ULRICH von HUTTEN, ein Ritter und Poet aus Franken. Die nemliche Vorstellung 8.

Steht in I. N. Weislingers Hutteno delarvato, 3. O. Vlrichus ab Hutten: neben Rechts: Martiiius

Lutherus. Klein.

Titelblatt zu dem Gesprächbuchlein.

4. Beide noch einmal, zu Ende des Gesprächbiichleins.

O. Ulr. von Hutten. M. Luther, klein

(16)

x l v i Verzeichnifs von Huttens

2.

Halbe Figur. 1. Rechts gekehrt.

1. U l r i c h v o n H u t t e n etc. Im Harnisch mit dem Lorbeerkranz. Halt eine Art eines Stabes, wei- cher oben ein Oval hat, in w elchem folgende Buchstaben stehen :

I H E I I V IN' S

A .

An den vier Ecken Mappen. Unten stehen die Verse :

M i c h nennt den Hutten yederman.

Z u scliimpff, zu ernst icli fechten kan, Schwert, feiler halt in gleicher macht

M e i n gmiit gots huld halt hoher acht.

On einicli ansehen schreib ich f r e y D e r Clmrtisanen b u b e r e y ,

W i e sye Teutsch landt berauben g a n f z , D u r c h j r pfründ tuschen vnd finautz D e s mich verfolgt der ßabst on r c c h t ,

V n d thut gwalt mir edelknecht.

Das klag ich g o t t , vnd Calle glich.

I c h liabs g e w o g t , R o m sich für dich.

Ein gleichzeitiger, ungemein schöner, aber auch aiiLerst seltener Holzschnitt, in Folio.

2. 0 . V i r i c h v o n H u t t e n . Geharnischt, mit dem Lorbeerkranz , das Schwerdt haltend , oder

ziehend. An den vier Ecken Wappen. Unten stellen die nemlichen Verse, fol.

Ist ein neuerer Nach*lieh.

(17)

verschiedenen Bildnissen. xlvii .3. E b e n d e r s e l b e geharnischt, mit dein Lorbeer-

kranz , das Schwerdt haltend. An den vier Ecken, Wappen. Unleu steht ; Vcrte : Stellt vor den Invectivis in IUeronym. Aleandriun etc. H o l z - schnitt in 4.

4» R. : V L R I C H V S AB H V T T E N EQ. Bios der mit Loibeern geklönte Kopf. Als Medailloii Links, auf d e m T i t e l d e r Eocpostulat. cum Erasmo.

Rechts in eben der GrÖfse des Erasmus Bild- nifs. Holzschnitt.

£>. Der mit Lorbeern gekrönte K o p f , ohne Namen, als Medaillon. Auf dem Titelblatt der Octavaus- gabe seiner Expostulat. cum 'Erasmo. Holzschnitt.

6 . 0 . H V L D R I C H V S H V T T E N V S E Q V E S F R A N C 9 , & Poeta N . Nafcitur yi. 14S8. Obyt.

ylo. 15231 in aug. U.

Palladis invietns, pariter Mavortis alluimms Inclylus ingenio militiaque fui. 4.

In Boissardi Icon. Viror. illustr.

P . II. n. III.

7, Eben dieses Biklniis in Boissardi Bibliotheca clial- cogr. U. M. m. m. 4. 4.

8. O. H V L D R I C V S H V T T E N V S E Q V E S F R A N - CVS O P T I M I S E R V D I T V S A R T I B V S OMNl- B V S : MliNERVA D V C E AC M A G I S T R A ; L I T E R A R V M P A R I T E R , E T A R M O R V M P R A E S T A N S GLOria: ä Diuo Maximiliario I.

Caes. A u g : ob excellentis ingenii vim, ac pro- batae virtulis in bello Veneto landein singula- rem: Et Poeta lauro, et Eques auro coronatns:

Acerrimus propngnator communis libertalis:

Religionis vindex, iideique rectae constanlifs:

(18)

XLVIII Verzeichnifs von Huttens

partium semper studiosus ac defensor bonarum:

Musarum & Gratiaruni Ilierophantes incompa- rabilis. Geharnischt, mit dem Lorbeerkranz, das Schvverdt haltend. Wappen an vier Ecken.

U. 9. lateinische Disticha , wovon das erste : Ipse equidem claris fueram natalibus ortus

Huttenus, patrio sanguine Francas eques &c.

Darunter steht: Zacharias Lehman Typographus.

Das ganze in einer zierlichen Einfassung. Holzschnitt, fol.

9. Ohne Namen: Im Harnisch mit Lorbecrn gekrönt.

Neben Links 2. Wappen. Unten:

Nobilitas multum mihi conciliavit honoris Mars multum, et Pallas, plus Pielalis amor

Io. Lauterbach.

Bernigeroth sc. 8. Steht vor dem 2ten Theil von Burkhards Commentar.

10= Ohne Namen. Im Kleid mit einem Hut bedekt.

Neben Rechts 1. Wappen. Unten:

Huttenus Musas semper Martemque secutus üloria Musarum, Gloria Marlis erat.

Georgius Fabricius.

Stör sc. 8.

Halbe Figur. 2. Hechts gekehrt.

1. U. V L R I C H V S . DE HVTTEN. EQ. GERMA.

Im Kleid, mit einem Hut bedeckt, unter einem zierlichen Portal, an welchem oben Rechts und Links zwey Wappen hängen. O. Exoriare aliquis fiostris eoc ossibus ultor. Dieses Bildnifs kommt das erstemal am Schlnfse des Phalansmus 1517.

(19)

verschiedenen Bildnissen. XLIX

und nachher <'{'(evs vor. Ist ein schöner Holz- schnitt in '!.

2. Ohne Namen, iift Harnisch, mit Lorbcern gekrönt.

Stellt in einem Lorbeerkranz., an welclu-in die

•vier Wappen angebracht worden sind. O. DI- RVMPAMVS VliNCVLA EORVM E T PRO- - ü . IICIAMVS A IN OB IS 1VGVM |EORUM.

Holzschnitt, 'i. Steht auf der Rückseite des Tite's der Schrift: Clag vnd V o r m a n u n g n. s. w.

3. Ohne Namer. Im Kleid, mit einem Hi.t bedekt;

neben links ein Wappen. Unten :

Hultenus Musas Semper, Martemque secntiiä Gloria Musariim, Gloria Mai tis erat.

Georgias Fabricius.

M. ß. sc. S. Steht vor dem ilen Theil von Rurkhards Coriunentar,

4. O . H V L D R I C H V S H V T T E J N V S E Q V E S F r a n -

cus et Poeta. Unten:

Martis eram, simul et Mi:sarnln fortis alummis Laureoiae decus hinc nunc vtriusq. fero.

M. D. XXIII.

Im Harnisch mit dem Lorbeerkranz. 8. Aus Rcus- neri Iconibus.

5. O. H u l d r i c h von H u t t e n R i t t e r vnd P o e t . 8. Unten :

Edel von Stamm , L e h r vnd verstand, Ein Held zugleich mit faust vnd Iland, Die Freyheit und auch wäre L e h r ,

Beschütz ich im L e b e n mit Mund vnd wehr.

Starb im Iahr J 523.

Im Harnisch mit dem Lorbeerkranz. 8. Aus Reufs- ners Contrafactiubuch.

IV

(20)

L Vevzeichnifs von Huttens

Ü. O. I I V T T E J N V S I I V L D R I C H V S Eques Francus

¡k Poe ta lanrealus. Unten :

Marlis cram, simul et Musarum fortis alumnus Laureolae decus hinc nunc utriusq. fero.

Im Harnisch mit dem Lorbeerkranz. S. Ans Reus- ueri Iconib. F r f . 1719.

7. U. Ulric de H U T T E IV Gentilhomme de Franconie Poo'te Lutlierien lie à Steckelberg mourut près

de Zürich en 1523. Etwas weiter unten : I l i c E q u e s auratus , D i a l c c t i c u s atquc P o ë t a

Ilostis et Iluttenus Papa; animosus erat.

I n v t h i t u r ( s i c ) dictis Scriptis : contenta quiete M e n s nunquam. P a p » turpia facta c r c p a n s . Desrochers eoc. S.

S. HULDI1ICU9 I1UTTE1N9 Eques Francus. lin Harnisch mit dem Lorbeerkranz. 12. Aus F i e - heri Theatro.

9. O. H V L D R I C V S I 1 V T T E K V S Eques auratus, P o e la Laureatus Im Harnisch mit dem Lorbeerkranz. U. Virions fatis cum concessisset etc. 8. Aus Zeid eri theatro &c.

10. H V L D E R I C H V S H V T T E W V S Eques Francus et Poëta. Im Harnisch mit dem Lorbeerkranz. 8.

11. Ulrich von Hutten. A. W . Küfner sc. Im Kleid mit einem Hut bedeckt. 8. Aus Schubarls Ul- rich von Hutten.

12. Eadem tabula mit Ulrich von Hutten. In tyran- nos. A. W . Küfner sc. Ebendaher.

1 \ U L R I C H V O N H U T T E N , geb. am 21. April 1483. gest. am 30. Aug. 152.]. Cl. Kohl sc.

(21)

verschiedenen Bildnissen. LI Viennae 1795. Im Harnisch mit dem Lorbeer- kranz. Bestimmt zum dritten Band des Pan- theons der Tcutschcn.

N a c h t r a g .

Der Kupferstich vor dem Phalarismus, iind vor dem lleii Theil von Burkhards Commei tar ist auch als Titelkupfer den von Aloys Schreiber herausgegebenen Gedichten beigefügt w o r d e n ; sodann in der zu Z w i c k a u bei Schumann her- auskommenden Portrait«-Sammlung, und zwar in der ersten Lieferung neu aufgelegt erschie- nen. Das alte jedoch so wenig als das neue drücken Huttens Züge nicht im Mindesten aus, wie wir sie nach allen Personalbeschreibungen e r w a r t e n , und nach Verglcichung mit andern beurtheilen dürfen.

Der weilgelungenste scheint uns

i n d e m Reformations-Almanach v. J. ISIS zu seyn , nach welchem wir auch das Tilelkupfer zu Hut- tens L e b e n , oder zu irgend einem Bande dieser Ausgabe besorgen werden.

E r ist hier ebenfalls in Harnisch gekleidet, und mit dem Lorbeerkran/, geziert. Aber sein

Gesicht tragt nebst dem siegreich niederschlagen- den Spott und Geist dennoch einige mildernde Züge von Freundlichkeit und biedrer Treuher- zigkeit, was gewil's unverkennbar einst aus ihm hervorblickte, und gerade durch die seltsamste Verschmelzung eines bestandig im Streit begriff- nen Spottes mit glühender Herzlichkeit gegen alle Freunde und Geistesverwandte seinen Um- gang so anziehend und sein Wesen so interes- sant machte.

(22)

LH

111.

U l r i c h s v o n H u t t e n D i c li t e r d i p 1 o ra.

M a x i m i l i a n u s Divina fiiACiite dementia electus Romanorum Imperator semper auguslus, ac Germani;«, Himgaria-, Dalmati,c, Croatia etc. R e x , Archidux Austri® , Dux Burgundi»; , Jirabantiic etc., Comes pala- tinus etc. Honorabiii nostro et sacri Imperii fuleli nobis dilecto Udalrico de Hullen Poet«; et Oratori Gratiain nostrani Cicsaream, et omne bonum. Consonimi Ciusa- rene elementi:« maxime rati lionoribus augere eos, quorum virtutis aHqua apud bonos Viros teslificatio sit, quod hos veliiti stimulo ad optima studia eapessenda plurimi incitenlur. Deinde sie putnules ad nostrani quoque gloriam perlinere, si optimi cujusque vita nostro inprimis testimonio probetur. Unde te Udalrieuni prne- fatum ex nobili Equi tum Familia commendatimi nobis a probatis hominibus, Juvenem scientes, quod amore literarum Exul factus magna Europa; perlustrala parte multa dura, et acerba tuleris, etiam vita; pericula inieris, idque adsecutns sis, ut jam tua scripta in ìnani- bus haberentuV, te doctissimus quisque per Italiani pariter et Germaniam obingenium, et politiorem eru- ditionem familiarissime complecteietur ac interim claris- simorum liomiiium publice edita cxtarenl Testimonia, quibus inler raros te eollocarent. Et quia tu ad generis clariludiacm opliinis studiis qu;csitam nobilitateli! adje-

(23)

LUI cisli, digiimn pulavimus, qui nostro quoque calculo probaveris. T e igitur Udalncnm corani nostra Majesta'e et illustri Aulicorum uoslrorum Cuetu constitntum, motu proprio, ex certa scientia et Auctoritate nostra Cesarea Laurea Corona donavimus, exornavimus, aureoque insuper Annulo jureque, et usu aurei Annuii ob facun- diain et eloqiientiain tuain decoravimus, Laureatiunque et Poelam, et Valein, et Oratorem disertimi proiiuntia- viinus, prout tenore pracsentiuin le Laurea Corona per sacras Manns nostras decoratimi, exornatum, aimuloque aureo deecfratiuii Poetain, et Vateni, et Oratorem fa- cunduin dicimus, et pronuntiamus. Dantes et conce- dente« libi, et hoc Cacsareo nostro staluentes edicto, quod de ciclcra in quibuscuuque studiis et generalibus prxcipue , tam in arte P o elica quam in Oratoria legere, doccre, profileri, et interpretari, ac insuper omnibus Priviiegiis, immunitatibus , Indultis, honoribus, pracemii tiri il Lis, gratiis, et Libsrtatibus libere uti.i, f'rui, et gaudere debeas, et possis , quibus esteri Poetic a nobis Laureati, ac O rat ores freti sunt et usi f u e r e , seu quo- ìnodolibet gaudent consuetudine vel de jure. E t

amplius ut uberi ori gratia nostra te prosecutum sentias, 'i'c e un dem Udalricum cum omnibus Bonis, R e b u s , acliouibus, et Juribus tuis tam pra:seutibus quam futuris in nostrani el sacri Impqrii protectionem, tuitionem, et Salvagardiain assumpsimus , et accepiinuS', prout tenore praiseutium ex presse assiuniiiius et accipimus, conce- dentes tibi et elargientes, ut apud nullum aliiim Judicem quam apud Nos, et Successores nostros Roma:iorum R e g e s , et C.esarcs et Consilium nostrum, et eorum in jus vocari, et Juri stare possis, et debeas. Mandanies idcirco universi* et singulis sacri Ro. Imperii Piinci- pibus tam ecclesiasticis, quam seculat'ibus, Comminuta- tibus, Universilatibus, Collcgiis, et Subdilis quorum- ctuique locoriun per universum nostrum Romanum

(24)

LIV

Imperium sitorum, cujviscunque sint conditionis, gra- dus . ordinis, et status, ut te liae nostra, quam tibi largiti sumus dignitate , ac omnibus Praerogativis et in- sigiiibus ejus qualiacunque de jure et consuetudine fer- veutur. uti, f r n i , gaudere, et potiri permittant, nec non te contra pr.cdictam nostram protectionem impulsare, aut molestare ullalenus praesumant directe vel indirecte, sub pinna i:idignationis nostrse gravissima, ac quindecim Marcharum Auri p u r i , quas contra facientes totiens quotiens contrafactum fuerit ipso facto incurrisse decla- ramus per präsentes. Qtiarum quidem medietatem Ae- r a n o nostro Caesareo, reliquam vero pai tem tui Udalrici passi injuriam usibus decernimus • applicandum. Harum testimonio litterarum Sigilli nostri appensione mimilarum.

Dat. in Ci vitate nostra Imperiali Augusta Die Duodecima Mensis Julii Anno Domini Millesimo quingentésimo Decimo, séptimo. Regnoruni riostrorum Romani Tri- césimo secundo, Hungariae vero Vicésimo octavo, -r—

(25)

LY

IV.

Urtheile von Zeitgenossen und spätem Schrift- stellern über Huttens Verdienste und

Charackter.

De Ulrichi Hutteni vittute, atque Eruditione Judicia, atque Testimonia.

1) E r a s m u s i n C i c e r o n i a n o p. 379.

Sat splendoris et copia; praestat Hul'tenus in oratione soluta; in carmine felicior erat : celerum a Ciceronis imagine pvocul aberat.

2) P h . M e l a n c h t h . I. D e c l a r a , -p. 735.

Habuit recentior setas Poetam summo ingenio Hut- t e n u m , qui nisi immatura morte exstinctus esset, ad scribendi facultatem plus eruditionis, et judicii adhibi- turus erat. Sed quanta in eo vis ingenii, et natura libertas í'uerit, ostendiint, et in inveniendo acumen, et in explicando verborum splendor, et copia.

3) E r a s m u s e p . C C C C X C I I I .

Hultenus facundissimus Eques , Orator bellacissimus, candidissimi ingenii , honorum amore dignus.

í) J o a eli. C a m e r a r i u s i n V i t a P . M e l a n c l i t . p. 17.

Ulriehus gente Huttenus, patria Francus, ordine Eqnes , ingenio accerrimo, et animo cónfìdoutissimo, lileris perquam eruditus , et litigantes Momichos cum Capnione varie exagitavit. — — —-

(26)

LVI Urtheile über Huttens 5) I d e m i n o p . e o d . p. 93.

F u i t nobilitale et laude generis antiqui inpri- mis clarus, doctrine e r u d i t e princeps, impatientissimus in- j u r i a r u m , libertatis immodicac cupidus, non prorsus alienus a scvitia, quae etiam vultùs acerbilate , ct minus clemente , interdum ornti'one judicabatur. Sed neque opum abun- daatia, neque c o r p o r i s , in quo admodum pusillo atque debiii inerat a n i m u s i n g e n s , a c f e r o x , viribus pollens. — — Si Consilia et' conatus Hutteni non defe- cissent, quasi nervi copiarum atque potenti;c jam turn mulatio omnium rerum exstitisset, et quasi orb's status pub!ici fuisset convevsus.

6) J o . S l c i d a n i j s d e S t a t u R e l i g i o n i s e t R e i p . C o m m e n t . 1. I V . p. 53. b.

Inter alios Germania; vivos doctos, qui L u t h e r o plurimum favebant, erat Ulrichus Huttenus F r a n c u s , nobili genere natus : — Exstaut quacdam ejus opuscula quae magnani ingenii libertatem, et acrimoniam ostendunt.

7) C o n r . R i t t e r s h u s i u s i n C o m m e n t , d e V i t a B i l , P i r k h e i m . p. 33.

Ulrichus Huttenus , Francus , pro mirifica magnitu- dine ingenii acerrime se corruptclis, quas in pra:cipuis v i t e ordinibus notaverat, ppposuit; veriun ad actatcm n o n magnam pervenit.

8) O t h o B r u n f e l s i u s i n R e s p o n s , a d S p o n g . E r a s m i , f, 3.

H u t t e n u s , vìr de pietate , Evangelio, religione, de- que bonis viris optime meritus , patriae libertatis t i n d e x , veritatis adsei'tor, Curtisanicac impugnator constanlissi- m u s , Papistarum hostis. — — Passus est pro Christiana re multa, et magno auiiUQ injuiias coiitompsit.

(27)

Verdienste und Charackter.

LVII

9) Jac. August. T h u a n n s lib. XIII.

Hist. ad ann. 1551.

Ulrich. Huttcn. Eques Francus: cujus eìegaiilcs admodum Dialogi nec Luciani acumini cedcntes, ex iin- ìriaturo docti acjuc ac strenui viri obitu, q u a s i parvac tabula; ex magno n a u f r a g i o , supersunt, ci liodie mira cnm suavitate ab aequis rerum astimatoiibus leguntur.

10) Jo. Ilervagiìis in prwf. C. Sallust.

et (,). Curt. f l o r i b .

Huldcrichus Iluttenus, A ir, ne quid aliud dicam, meliori dignus fortuna.

11) E r a s m u s R. Ep. CCCCLXXVI. (Ed. Leid.) ad Eob. Hefs. script.

Adamabam ingenium Beati Rhenaai: exosculnbar indolom Pliilippi Mclanchthon. : suspiciebam Capnionis jnajcstatem ; capicbar Ilutteni deìiciis.

12) Eob. I l e s s u s in Ho d ceporico, E r p h o r d .

a n n . CID 13XIX. ed. Bat. B . 5.

Prpcterca Hultenum quis jam non novit Erasmo Laudatimi ; quo laudari, sit gralia fìcto,

Jupiler ore velil. —

43) C h r i s t o p h . H e g i n d o r f f e r (Epist. in art. versif. Eob. Hesso script.)

IliitlPims, vir, ut nobilis ortus, ila ingenii inulto nobilissimi; — — — eujus mira in carminibus prastau- tia : doctissimus simili et eloquentissimus.

li) Joacli. V a d i a n u s . (in Epist. Hutt. Carm.

Aug. Vind. prrcf.)

Ulrich. Huttenus, Poeta tam ingenii ftrcunditale no-

bilis, tjuam Majoruin claritudine ac Esigui pioóaoia

famigeratus.

(28)

LVIU Urtheile über Huttens

15) H e r m a n . N u e n a r i u s . (Ep. ad Reuchl.

L . II. Ep. 31.)

T u «osti Hutteni iiigeniiim, mores, indolem: praeter virtutem, et genuinum splendorem , totus est Candidus, cultus, atque elegans, te ita observat, ut praeferat etiam necessariis. Literas ita colit, ut nullum barbaries acrio- rem sentiat hosteni.

16) B i I i b . P i r k h e i m e r . , E p . ad H e r r n . N u e n a r , O p . p. 212.

German:« INobilitatis decus et literariun columen Hutlenus.

17) I d e m i n E p i s t . A p o l o g e t . L u c i a n i , P i s c a t o r i p r s e m .

Udalricus Huttenus, Germani;« nostra; spes certissi- ma, et nòbilitatis stemmate clarus, et i n g e n i o , ac eru- ditione p rast ans.

IS) H e n r . S c h w e b e l i u s i n D e d i c a t . C e n t u r . E p i s t o l . T h e o l . a d J o . S c h w e b e l i u m ,

e t i n h u j u s v i t a .

Ulricus ab Hutten, Eques Francus, vir doctus, et vehemens oppugnalor Papatüs. — Decus et ornamentum litenit.c Nòbilitatis Francie«, cujus äqualem populäres liactenus non viderunt.

19) J o . H a g i u s i n V i t a P e t r i L o t i c h i i S e c u n d i p. 413.

Ulricus HuUcnus, Eques F r . , virtute heroica atque ingenii gloria magnificus, magnitudine animi, ac stili invidi celsitudine clarus maxime.

20) C y r i a c u s S p a n g e n b e r g i n „ A d e l s p i e g e l "

P . II. lib. VI. c. X . et ìib. XIII. c. 88.

Der edle und hochgelahrte Ulrich von Hutten, ein rechter Ausbund eines von Adel — ist g e w e s e n ein

(29)

Verdienste und Charackter.

rechter Liebhaber und Verfechter der Freyheit gemeinen Vaterlandes , ein grofser Eiverer wegen der lieben War- heil. und über dem offenbahrten Evangelio von dem eiüigeu Ileylaude , und Mittler Jesu Christo , und dein seligmachenden Glauben : denn er hat sich bald im An- fai •'S des Evangelii hertzlich angenommen, und solches mit besonderen Freuden. Lulheri Schrifften hat er mit Lust und Gottesfurcht gelesen, auch davon reden und schreiben können.

21) L u d o v . M a i m b u r g i n i l l u s t . S e c k e n d o r f . C o m . ' d e L u t h e r a n . L. I. p. 35.

TJdalricus Huttenus, homo audax, sed gratiosus, amopni itigenii, prosa et Carmine Latine et Germanice eloquens, Pontifici etiam magis quam ipse Lutherus infestus, et hujus perpetuus Encomiastes.

22) I d e m (in Ep. ad Henr. Averbach.) H. vir incomparabilis ; qui litteras scripsit melli- tissima«,

25) A u e t o r E p i s t . ad C r o t . R u b i a n * p. 12. sqq.

H. vir facundia excellenti,. et facilitate in pöematis prope divina : — — natura vehemens , et fervidus, et odio Hypocrisis ardens. Lutheranarum partium constanter mansit usque in finem.

2Ì) J o . C o c h l s o u s (in Actib. Lutheri, ann. 1519).

U. Hütt. Eques Germ, vir et. nobilis Famiii«, el acerrimi ingenii : qui et antea, priusquam Lutheri nomen orbi noti im esset, multa pro liberiate Germani», contra pensionimi qu;estus, et citationum vexationes, quibus lì orna na Curia Geimaniam gravare videbaliir, scrip- serat, non solum Carmine, verum etiaiq soluta oratione, vehemens, et acer.

(30)

LX

Urtheile über Huttens

25) Herrn. Haramelinannus (lib. IV. de viris West[)h. illustrib. p. 198).

In Hochstralium confictuo sunt Epistolae obscurorum virörum, ab Herinanno Comité de Nova Aquila, Ulricho ab Hullen, el Hernianno Buschio, Cacsario , et aliis.

26) I l e i i r i c n s P a n t a l e o n (de vir. illustr. Ger- maniae P. III. 65.)

Hüldriciis Hutlenns, quilín preclara indole esset pr.iditus, parentum consilio opcrain Uteris dedit, et in omni genere artium et disciplinaruin pluiirnum profecit.

Huic eriidilioni arinornm quorpie stndia conjunxit, et in bellis Venelis Caesari Maximiliano sitam operam for- titer pr&stitit, ita, nt ei gratissimus esset. Qmim autem Lutheri doctrina pwbUeaietiir, lltildricus earn arripuit, atque contra a'.ios niordicus del'endit. Unde multa au- dacler et libere in Pontificios, multa etiam in Principes, et Magistralus civitatum scripsil, — — — apud Ger- manos mnguiun sibi nomcii comparavit.

27) T h e o d . B e z a (in lconibus).

Ulrichum Huttenum praeter generis Wobililatem, genlililio cognomento et vii'tute quoque militari te¿ta- tam, aniini vigor insignis magis etiam nobililavit: quuin ad erudilioiicm non parvam, acumen quoque, et f'esli- vum inprimis ingcnium, ad Poeticen natura, (sicut variis carmiuibiis, el aliquot etiam lepidissimis Dialogis declara vit) adjunxissel; easque dotes ad verse pietatis propuguatiouem contulisset, acrior tarnen, et inordacior;

ut multo solidiorcin ac vivaciorem gloriam mérito fvicrit adepturus, nisi mors illuin intempestiva, annum videlicet ajtatis tricesimum quintum agenlem, prius- quam ilia ingenii vehementia maturcsceret, e vivis su hilissel. —

(31)

V e r d i e n s t e u n d C h a r a c k t e r . LXI 28) N i c o l . R e u s n e r u s (in Tmaginib. Vir. Iii. iihistr.)

Huldric.hus H u t t e n u s , E q u c s Francus , oplimis erudilus artibus omnibus ,

M i n e r v a duce ac niagistra:

L i l e r a r u m pariter et armorum pnestans gloria:

a Divo Maximiüano I. Caes. AU»'. O ob exceüentis ingenii viin ,

ac probaLc virluhs in bello V e n e t o Iamlem' singularem,

et P o e t a L a u r o , et E q u e s auro coronatns : acerrinius propugnato!1 communis libertatis : Religionis vimlex fklcique rectao conslantissimus, P a r t i u m Semper studiosus ac defensor bonarum : Miisanmi et Gratiarum Hierophantes iricomparabilis.

29) A n d r e a s V o i t a R i n e c k E q . F r a n c u s (Epist. ad Henric. Petreuin Herdes.)

C u p e r e m , permultos de Fia> cica Mobilitate Hutteni vestigiis insistere , virtute , eruditioiie , et industria immortale nomen ac decus parare.

30) N i c o l . F r i s c h l i n u s (Episi. Salom. Frentzel.

P o e m , p r a f . )

Ulr. H u t t e m i s , cum unus esset ex ordine Equestri, ingenii sui vires p r o gloria Dei adversus malorum homi- n u m conatus, p r o defendendo L u t h e r o convertii.

31) C h r i s t o p h . B r o w e r u s (Fuld. Antiquit. L i b . IV.) Udalric. Hutten. Equestri familia, no vie Sect;c Ger- manorum P o e t a r n m accerrimus : L u t h e r i hyperaspistes.

Sub c u j u s mordaci Satyra et nigerrimo Sa'e n o n intutins ille , quam T e u c e r sub Ajacis clypeo, latuit.

32) L c o n h . H u t t e r u s (in Actione contra Jac. Grct- serum.)

Ulric. ab H u t t e n , E q . Germ. b . L u t h e r i defeüsio- nein contra Pontifìcis, et Curia; R o m a n « tyrannuiein

(32)

LXII Urtheile über Huttens

mascule suscepit, et Pontífices, ét Cardinales, Abbales, Episcopos , et universum clerum Rom. vivis suis co- loribus graphice depinxif.

33) M e l c h . A d a m n s (in Vit. Pauli Meliss. Schedii.)

TJabet Franconia, qnibus gloriari possit aluinnis, in omui fere doctrinas genere prfeslantissimis. Quid enim clarius Hutteno co temporo vixit.

34) J o . P e t r . L o t i c h i u s (in Biblioth.

Poet. P . III.)

Complurimos' inter Nobiles, qui a srcculo , et quod excurrit, in Germania Uteris, atque arniis floriiere;

primus facile, et praostanlissimus emminuit Francica;

Nobititatis Scipio ille, Ulricus ab Hutten: qui non solum Miles atque Equcs multum strenuus, sed Musaruni máxime Gloria; qua non modo sibi, suisque, imo patriae, imo universas Germanise immortale dccus abunde peperil; Poeta atque Orator extitit admodum Genero- sus. — — Lauro atque laude insignilus, communis deinceps patriae libertatis v i n d e x , et propugnator; M n - sarum vero et Eloquentias adsertor, quoad vixit, per- stitit invictus atque incomparabilis. — — Tain gladio, quam calamo , libertalis vindex acerrimus; multa cordate et libere in Romanos Pontífices atque Clerum, multa eliam in Principes Germania? et status Democráticos conscripsit. (?)

35) J o a n n . J a c o b B o i s s a r d u s (Icon. Viror. illustr. P . II.)

U. H. Eques Fr. German. P o e l a in omni genere artium, et disciplinarum Parentum consilio edncatus, Minerva duce, et magistra lilerarum pariter, et armorum gloria pifestans fuit.

(33)

Verdienste und Charackter. L x m 36) O l a u s B o r r i c h i u s (Dissert. IV. de Po^'tis

Lalinis n. 158.)

U. H. in Epigrammatis salsus est, in Exhortatione, ut Venetos prosequatur, acris, facundusque, in Piscatura Venetorum, quam epico depingit, ut et Germania, mediocris, in Triumpho Capnionis et Panegyrico Epis- copi Moguntini erectior.

37) J o . A n d r . Q u e n s t e d t (in Dialog. de patriis illustr. doctrina et script, viror. p. 175,) U. H. Eques et Ictus, qui causam b. Lutheri, Pon- tiPiciam Idolomaniam impuguantis probavit, multacele libere in Pontificcm palam scripsit. — Fuit Hut- tenus nobilitale et laude generis antiqui in primis clarus, doctrinse eruditae princeps, libertatis cupidus.

38) J o . J a e . H o f f m a n n (Lexic. univers.

T. II. p. 5)2.)

U. H. E q . Frane, eruditinne inclytus, corpore exi- guus, verum animo tam sublimi.?, ac intrepidus, u t , si in ejus potestate fuisset, universum totum penitus in- vertisset. Poèta eximius, sed stilo acer.

39) C o n r . Sara. S c h u r z n c i s c h (Vii. Alberti animosi, p. 156.)

U. II. vir omnis peritissimus antiquitalis : cujus Satyra ad incrliam, et pravos mores monachorum coar»

guendos vaiti il.

40) D a n . G e o r g , M o r h o ff (in Polyhist.

Literar. L . I. c. 23.)

Barbarorum hominum stribliginem eleganter depilili!

Ulricus Ilutlenns, Eques nobilissimus, in Epistol. obscu- ror. virorum; is enim verus earum auctor est.

(34)

L X I V Ui theile über Huttens

•il) O b s e r v a t i o n e s H a l c u s e s a d r e m l i t e r a r . (T IV. Obs. IX. §. 1?.)

Coryphiviis omnium, atqne h u j u s . L u d i , (Obsc. vir.

epist.) Choragus fuit Iluttenus.

42) B u r e . G o t t h e l f . S t r u v e . (Act. liter. ex manuscr. crut. Fascic. II. p. 105.)

Liter eos, qui hemiues barbaros, linguarum, et oinnis politioris doctrine hosles salse deridebaut, facile princeps erat Ulr. Hulteuus, Eq. Franc. Vir doctus, ingenio mire felici ac. festivo, oinnino etiam excelso, et confidentissiino.

43) J o . B u r k l i . M e n c k e n . (in Dissertât, de Viris

«¡que ac Seriptis illustrib. p. 4.5.)

Poé'ta festivas U. ab Huit. E q . F r . miles fuit pri- mum snl) Maxim. F. in Italia ; deinde et coiitra Uliicmn Wiirtenberg. slrenue pugnavit. — — — Eidem Maximi- liano uti ob forlitiidiuem, ita etiam ob Poësin non inelc- gauteiu ita se probavit, ut Poética ab eo laurea fuer i t donatus ; ([lia sic sibimet ipsi placuit, ut pingi se curarct ferreis tegumentis indutum, lauroque veiut corona triumpbali coronatum.

44) H e r m . v o n d e r H a r d t (in Rcuclil. Hist.) U. H. perillustris Nobilis Franc., illius saculi sidus, genere et ingenio maguus.

45) A n t o i n e T ci s s i c r

{dans les Eloges des Savans, tirez de l'Histoire de Mr.

de T h o u , avec des additions.)

Ulrich Hutten étoit Allemand , né dans la Franconie, et non pas François comme l'a traduit Mr. du Ryer (':'!) qui n'a pas entendu la signification du mot Latin F r a n - c u s . C'étoit un Gentilhomme également illustre par sa valeur , et par son savoir. Il avoit la taille petite, et le

(35)

Verdienste und Charackter, LXV

corps foible, mais un esprit si grand. e t s* intrepide, que s'il eüt cn autant de pouvoir, que de comage, il auroit bouleverse tont l'Univcrs. — II avoit un talent merveilleux pour la Po; ;sie Latine, commc en font foi un grand nombre d'excellens Ouvrages en vers, qu'il mit au jour.

46) A u s e r l e s e n e A n m e r k u n g e n ü b e r a l l e r - h a n d w i c h t i g e M a t e r i e n u n d S c h r i f t e n .

(III. 11k p. 3.)

Ich weifs nicht, was die Deutschen Fürsten vor einen Todtenschlaf müssen geschlafen haben, oder ob ihnen der Pabst die Liebe zu fressen gegeben, dafs sie so einen rechtschaffenen, redlichen Held, als Hutten Mar, der aufser Zweifel meritiret, was höhers zu seyn, ungeachtet alles seines Bittens, Flehens, Ei inahnens, so gar verlassen, und ihm keiner, nicht einmahl heim- lich, den geringsten Vorschub gethan, noch bedauert, oder beklaget, also dafs es allein auff den ehrlichen Frantzeu von Sickingen ankommen müssen : da es noch wohl Handel würde gesetzt haben, dafs alle Sh'cula würden von Hutten haben zu sagen gewufst, der nun fast gantz vergessen und begraben. — Gewifs wer seine Klage an die deutschen Stände lieset, mufs entweder weinen, oder sich von Hertzen schämen, dafs er ein Deutscher ist, dafs alles bis auf den einigen Hutten so sklavisch gewesen, und so unempfindlich gegen diesen Ausbund eines ehrlichen deutschen Patrioten, u. s. w.

Wird auch meines Erachtens wohl nicht eher gute Zeit in Deutschland w e r d e n , bis wir Huttens Sinn und Liebe zum Vaterland und deutscher Freiheit kriegen,

47) J o . H e n r i c . ß o e r i s i u s (in Prolus. Miscell. ex Hist. Litterar. p. 12.) U. II. seternum illud Franconnu nostrnc ornamenlum.

Mon taiitum litterarum, sed et armoruin gloria

V

(36)

LXVI Urtheile über Huttens

pnestantissimus fuit. — — una cum Newenario, Reuch- lino, et Buschio Epist. obsc. vir. in invidiam Orthvini Gratii claboiasse dicitur.

48) C h r i s t . G o t t l . B u d e r

(in Dissert. advers. urbis Romae Episcopos etc. p. 20.28) U. H. Eques Francus, de Pietate, et Germana Li- bei'late, Juiibusque Augustorum iminortaliter meritus.

— — Patriae libertatis vindex, et veritatis adsertor con- stantissimus.

49) G u l i e l m . B u d i c u s ad E r a s m . R o t . (Ep. L. II.)

Hutteniis hanc transiit, vir omnino festivus, et comis, et nobilitatem, generositalemque prae se ferens.

50) E. N u t b e r t u s (in der um die Evangel. Reiig.

höchstmeritirten Buchdrucker - Kunst.)

Ulrich«:s von Hutten, ein edler Herr aus Franken, hat sich vor vielen andern mit tapffern Thalen, und galanten Studiis distinguirt. Er war ein sehr in- genieuser Poete, obwohl der Stilus dieser Zeit etwas hart war. Anbey war er ein in der Historie wohl erfahrner Mann, welche zur Reformation hoch nöthig, aber das rechte Saltz Königen in der Syslematikorum Augen war. — — Er war ein ungemeiner Eyferer wider das Pabstthum, sonderlich wider dessen Heer- führer, und hätte lieber mit dein Schwerdtc drein ge- schlagen, so gut, als ers vom Pabst und Clericat gese- hen und erlernet: wozu e r , als ein feuriges Ingenium gar gelehrig w a r , welches aber von Luthero allezeit mifsbilliget wurde. Seine Feder aber war inzwischen zum Druck beschäfftiget. — — Durch den Druck hat er Hohe und Niedrige zur Erkenntnifs Pabstischer Tyran- ney und Begierde zu Evangelischer Freyheit zu brin- gen gesucht.

(37)

Verdienste und Charackter. txvii 51) In dem Specktakelstiickc.

E y n C o m e d i a , w e l c h e y n d e m k ö n i g k - I i c h e n S ä l e z u P a r e y f s e , n a c h v o r - m e l t e r g e s t a l d t , u n d o r d e n u n g e ge- s p y l t w o r d e n n . Anno M. D, X. X. IIII.

Nach volgende was ein gewappenter Man zugegen, der auch an seynem geiniit vnd Ieyb stehelen was, der stellet sich als balde yn mitler dyser vorsamlunge, vrmd ward d e r v o n H u t t h e n geheyssen; der ertzeigtt durch seyne zornige rede gantz ein zornigk gemüt, vnd vornichtet dise erliche vorsamlunge zum höchsten, vnd sagt: w y r h a b e n b y f s h e r e w e r W e r c k z u m m e r g l y c l i e n n a c h t e y l g e m e i n e r C h r i s t e n h e y t g e d u l d e t , vnd als er den Bapst für ein Antichrist, verwuster, vnd verdorber der gantzen Christenheyt mit öffentlichen worten aufsschreyg, gyrig er zum feWei- das der alt mann zuvor etlicher inaszen aufgedackt het, zerstravvet dye darauff gelegte aschen, vnd erweckt mit auffblasunge eyns blafsbalges dye hytze des fewers gantz krefftiglich. Also auch dafs dye gantze vor- samlunge von grossem wunderlichen schrecken er- stummet, vnd als er solcher gestalt das fewer aufblysse, vnd mit zorn gantz bewegt, ist er yhm selben nyder gefallen, vnd thot bleyben, durch dyses geschieht, hat dye freude den schreken dyser vorsamlnrig nyder ge- druckt , vnd ist der verstorben von dannen getragen, vnd nicht mit grossem gebrenge begraben worden. —

52) In dem Büchlein: W e r h ö r e n w i l l , w e r d i e g a n t z e W e l t a r m g e m a c h t h a t , d e r m a g l e s e n d i e s e s B i e c h l i n : d i e u n s s o l t e n r e i c h m a c h e n an d e r S e e l , d i e h a b e n u n s a r m g e m a c h t an G u t , u n d G o t t w a i s t , w i e es d e n S e e l e n g a n g e n i s t . V n d d a s i s t d a s a n d e r B i e c h l i n , d a s

(38)

L X VIII

Urtheilc über Huttens Verdienste etc.

v o n d e m A d e l a u s g e h t , u n d h a i s t d i e w e y f s G i l g e n d i e G o t t g , e p f l » n t z e t hat.

heifsl es zuletzt:

„Gemacht zum Lob dem frummen Luther, der uns wpyfst den tag, vnd dem Ritterlichen Forfechter des Luthers, den man nent Herr V i r i c h v o n H u t t e n , ain friimmer vnd ain gerechter Edelman, der kempfen vnd fechten will von der vvarheit wegen Christi. —

(39)

LXIX

y .

Fortsetzung der Urtheile über Hutten. Biogra- phien und Notizen, über sein Leben und seinen Charackter aus neuern Zeilen'.

H e i n r i e h P a n t a l e o n s H e l d e n b u c h t e u t s c h e r N a t i o n :

Kiir?e Biographie H u t t e n s , die W i e 1 a n d im neuen teutschen M e r k u r , Jahrg. 1776. l r Bd. ab- d e c k e n liefs.

JVL A d a m i d e v i t i s J u r e c o n s u l t . g e r m a n o r . Fiancof. ad Mocuum. 17Q5. p . 5 et .seq.

Eine sehr reichhaltige Quelle für Verarbeitung von Biographien berühmter Mhilner aus dieser Z e i t , jedoch aus Partheigäriger^i im L o b wie im Tadel oft ober- flachlich und übertrieben. Adam hat der darin ent- haltenen Lebensbeschreibung Huttens manche schätzbare literarische Notiz beigefügt ; wirft übrigens Hutten Grimmigkeil und wüthendes Wesen vor. Was doch bei vielen Leuten nicht gleich alles W u t h heilst!

F r . B u d d a u s : h i s t o r . L e x i k o n : 1709.

Kurze Biographie Huttens nebst literar. N o t i z e n , die auch ins l i o l l ä n d . h i s t o r . g e o g r . g e n e a ! . L e x i c o n aufgenommen wurden.

J a c o b . B u r c k h a r d : d e U l r . d e H u t t e n omnibus belli ac togae ingenii et studiorum dolibus eminen- tissimi inter Germanos saeculi sui, E q u i t i s , F a t i s

(40)

LXX Urtheile über Hutten

ac M e r i t i s C o m m e n t a r i u s . T o m i t r e s . Wolfenbutteli apud Godefr. Freytag 1717.

Dem zweiten Theil sind angehängt:

ad priorem de Ulr. de Hutten Fatis et Meritis Com- mentarii Parlem A n a l e c t a .

Dieses vorzügliche Werk ist mit eben so grofser Begeisterung und Liebe für Hutten, als Sinn für teutsche Volksehre, wie wir um diese Zeit nicht häufig treffen;

ferner , unermüdlichem Eifer in HerbeischafFung der vielen nothwendigen Materialien: endlich in einem blü- henden und kraftigen Latein geschrieben. Alle spätem Biographen haben aus ihm geschöpft, und oft theilweis ihn nur übersetzt. Der einzige V o r w u r f , den man Burckhard machen dürfte, wäre vielleicht das Unzu- sammenhängende und Systemlose, welches bei der grofsen Menge literarischer INotizen und Bruchstücke von Hutten'schen Schriften," die er hier giebt, drei Bände hindurch den Faden nur gar zu oft zerstückelt, aber auch eben wegen letztern Umstands nicht wohl anders seyn konnte. SchaUenswerlh sind noch besonders seine Kataloge, die jedoch ebenfalls der kaum ausgesprochene

Vorwurf trift.

N. W c i f s l i n g e r : H u t t e n u s d e l a r v a t u s .

Diese höchst elende Schmähschrift ist in dem Geiste der übrigen als z. B. des F r i f s v o g e l s u. s. w. ge- schrieben , und enthält die ungeheurslen Trivialitäten.

J o c h e r : A l l g e m . G e l e h r t e n - L e x i c o n . II, und III. S. 1787. 89.

Biograph, literar. Nachrichten Uber Hutten.

N a c h r i c h t v o n U l r i c h v. H u t t e n , (teutsch. Merkur 1776. dr Bd.)

Nach vorangeschickter Skizze des H. Pantaleons hat hier W i e 1 a n d eine aus dieser und Adams Commentar ge-

(41)

aus- neuern Zeiten.

L X X I schöpfte kurze Lebensgeschichte unsers Ritters bearbeitet.

Er brach hicinit Bahn , allein diese Schrift selbst hat eine Menge schiefer und einseitiger Urtheile, die nur ein Schriftsteller, der das Leben nicht mit all' den Tiefen seiner Verhängnisse, Kräfte und Aufforderungen er- fahren , vom Katheder herab über einen Mann fällen kann, welcher mitten in den Strom für ein anerkannt gl-ofses Ziel sich wirft. So nur können w i r uns mit folgender Stelle versöhnen : „Unser Hutten stund an der

„Spitze dieser guten Leute (Sickingens, Berlichingens etc.)

„von brennendein Kopf und Herzen, die, in ewiger

„Theilnehmung an allem, was sie, w e i l s i e M e n s c h e n

„ s i n d , als sie angehende Dinge betrachten, (wenn

„gleich nicht unmittelbar um ihr eigen Fell gespielt

„wird,) immer bereit und fertig stehen , sich für die

„gute Sache des ersten, besten Unbekannten, der ihnen

„in den Wurf kommt, mit der ganzen Welt herum zu

„balgen."

Dagegen macht W . dieses sein etwas pedantisches Urtlieil durch das Geständnifs wieder gut, nachdem er den grofsen Zug in den Worten : Ferunt eoccommuni=

catum te. : Quantus, o Luthere, quantus es, si hoc verum est" erwähnt: „Ich s c h ä m e m i c h f a s t , d a f s

„ich's w a g e n a c h d i e s e m W o r t n o c h e t w a s v o n

„dem M a n n e z u s a g e n , d e r e i n e S e e l e h a t t e ,

„die so f ü h l t e ; und durch das Schlufsmotto Gothe's :

„Edler Mann ! wehe dem Jahrhundert, das d i c h von sich stiefs ! Wehe der Nachkommenschaft, die dich verkennt!"

U l r i c h v. H u t t e n s D e n k m a l in Herders zerstreuten Blättern ; früher im teutsch. Merkur 1776. 3. Bd. ' ) später ins Englische übersetzt.

*) Durch einen Zufall abgedruckt ¡11: G ö t h e s S c h r i f t e 11. 4 Bd.

einem Nachdruck.

(42)

uxxir Urtheilc über Hutten

Wielands Aufsatz betimmte den unvergefslichen H e r d e r theils auch seinerseits einen Herzenstribut an Huttens Manen zu bringen, theils mehrere Ansichten seines Vorgängers zu berichtigen. Gleich im Eingang legt er das grofsherzige Geständnifs ab :

„Als die Zeitung ankündigte, im N. T . M e r k u r sey Huttens Bild und sein L e b e n ; erröthete ich über meine Schuld, und wie lange ichs in mir getragen hatte, diesem edlen teutschen Manne auch Etwas auf sein Grabmal zu legen." —

„Wenn ein junger, edler, feuriger Mann (fahrt er fort) schon in Jahren, die andre noch als Pflanzen weg- träumen, Mann fürs Vaterland ist, den faulen "Weg und die ruhige Lebensart der Mönche (es giebl Mönche in allen Standen) früh verläfst. eben weil ihm vielleicht sein Genius zulispelt, dafs ers nicht lange werde thun können: er strebt, was er kann: erwählt mit den Guten und fürs Gute freiwillig Ungcmach zu leiden, Stand, Giiler, R u h e , L e b e n , Ehre aufzuopfern, und läfs't sich durch jede neue Gefahr nicht abschreken bis ans Ende seines jungen stürmischen L e b e n s ; die Finsternifs-ist aber stärker als das L i c h t , die Sklaverei stärker als die Freiheit; sie rotten sich um ihn, schneiden, da er noch keine Grenzen seiner Wirksamkeit kennt, ihm L u f t und Athem a b : auch seine Freunde treten scheu zurück:

sein edelster, ihm treugebliebener Freund sinkt und mit ihm Glück und Alles; nun treten die Falschen hinzu, die sich auch Freunde nannten, verläumden, spotten, höhnen seine Plage: Der Edle fällt, wie man vor bösen Buben fällt, und jene Blutsauger behalten Recht: „Was hat er nun ausgerichtet ? Was wollte er nur ?, Freilich — Freilich — auch fehlte es ihm nicht — aber jung, zu jung —" Am Schlüte dieser höchst interessanten und in kräftig hinreifsender Sprache geschriebenen Biographie ruft H e r d e r , von einem edlen Unwillen ergriffen:

(43)

aus spätem Zeiten. L X X I H

„Ihr Teutsche , was fehlet Euch ? Was fehlet Hut- tens Schriften, dafs ihr sie nicht sammelt, aufleben lafst und erhaltet? Wollet ihr B e i t r ä g e z u r R e f o r m a - t i o n lesen; ihr habt ja die schlechtesten L u m p e n ge- sammelt, von W i e d e r t ä u f e r n , Schulrekloren, Kritikern, und Helfershelfern; hier ist ein R e f o r m a t o r s e l b s t , der in seinem Fache eher als L u t h e r begann, u n d ihm nachher so treu half, so viel fair ihn ausrichtete-, so viel fiir ihn litt! Wollet ihr einen s c h ö n e n L a t e i n e r haben? Ihr leset ja auch hier die lezten, hundertmal wiedergekäuten, saftlosen Brocken a u f : W e r s c h r e i b t s c h ö n e r , w a h r e r u n d k r ä f t i g t e r , b l ü h e n d e r L a t e i n , a l s H u t t e n ? Erasmus u n d Me'anchthon haben ihn b e n e i d e t , die Italiener gcschäzt, alle freie und heitere Musenfreunde geliebet. Verzeihe mirs Apollo u n d der ganze lateinische Parnafs, w e n n i c h , beim Ciceronischen Schraubenlatein unsrer P e d a n t e n , mich i m m e r , dafs ich T e u t s c h schreiben kann, f r e u e ; aber in Huttens jedem W o r t , jeder Sylbe ist schöner, blü- hender lateinischer Styl mit j e z t g e g e n w ä r t i g e m teutschen Geist und K r a f t : es wlirket. Soll der edle L a t e i n e r , die B l i i t l i e d e s w i e d e r k o m m e n d e n G e s c h m a c k s u n d G e n i e s , u n t e r g e h e n ? Freilich a b e r , Quartanten vom Römischen A s , und Folianten von qui.se/uis u n d kiskis hat er nicht geschrieben. Wollt ihr endlich M ä n n e r v o n G e n i e , G e f ü h l , s t a r k e m T r i e b e , Männer von L a u n e , S a t y r e , S a l z ? be- klagt , dafs ihr gegen Ausländer deren nicht genug habt — und achtet H u t t e n nicht! lafst seine Schriften m o d e r n ?

— Verinuthlich soll wieder ein F r a n z o s e , ein Italiener k o m m e n , u n d sie e u c h , wie die Schriften euers un- sterblichen L e i b n i t z sammeln? Und heifst bei aller Welt S a m m l e r , gar Stoppler u n d Compilatoren, des- s e n , was euch nicht E h r e bringt; und was uns Ehre bringt, uusre besten Glieder, einen M a n n , defs L e b e n

(44)

LJCXIV

Urtheile über Hutten

mit dem Leben der Besten der Nation verwebt ist, lassen wir nackt und zerstreut auf den Gebiirgen!"

„Tritt auf, Mann und Jüngling, der werth ist, Hut- tens Gebeine zu wecken!"

„Hullen schrieb an Luthern einmal: „Dein Werk, heiliger Mann, ist aus Gott, und wird bleiben: meins ist menschlich und wird untergehn." Die Worte erschüt- tern, eben weil sie so wahr sind. Huttens und Sickingens Werk gieng unter. Es war der Punkt, dafs Teutsch- land andre Gestalt gewinnen k o n n t e : die zwei, drei

Guten s t r e b t e n ; es s o l l t e nicht seyn: die Vorsehung halte es anders beschlossen: sie giengen im Schifbruch unter: sie verloschen wie Sterne in dunkler Nacht.

Aber bei wem, als Undankbaren, sollte ihr A n d e n - k e n verlöschen? Das kräftige B i l d , W o r t und T h a t , dessen was sie w o l l t e n , s t r e b t e n und nicht ausfuh- ren s o l l t e n . Liegt in ihrem Untergänge, der Kata- strophe teutscher Freiheit, nicht eben die gröfsteLehre?"

W i e l a n d darüber etwas betreten, suchte seine frühem Aufserungen gegen Herders versteckte Vor- würfe durch ein Nachwort, nemlich dadurch zu recht- fertigen, dafs der neue teutsche Merkur für Katholiken und Protestanten geschrieben; dafs zu den Zeiten der grofsen Geisterbewegung manche Ungerechtigkeit wech- selseitig begangen worden sey; endlich dafs nicht jeder Nachahmer des Brutus, oder Cato seyn könne, so sehr man übrigens ihre Tugend verehre; und nimmt nament- lich den s a n f t e n , s c h w a c h e n , a b e r n i c h t m i n d e r g u t e . n , u n d v o n d e n B e s t e n s e i n e r Z e i t ge- l i e b t e n E r a s m u s in Schutz.

N i c e r o n , M e m o i r e s p o u r s e r v i r ä l ' h i s t o i r e d e s h o m m e s i l l u s t r e s . T. 15. p. 244. 301.

teutsch unter dem Titel:

N a c h r i c h t e n v o n d e n B e g e b e n h e i t e n b e r ü h m -

t e r G e l e h r t e n . Th. II.

(45)

aus neuern Zeiten.

LXXV

enthalten ein Leben Huttens, aber beinahe blos Wieder- holungen dessen, was'Burckhard und Adam schon besser und schöner gesagt. Aus dem Rä'sonnement dieses Ge- lehrten über seinen Schriftsteller (sagt Schubart) ergiebt sich, dafs es ihm durchaus an Sinn und Empfänglichkeit fiir Huttens Genie und Charackter gebrach.

Das S c h w e i z e r M u s ä u m (herausgegeben von H. H.

F l i f s l i z u Z ü r i c h , Vier Jahrgang v.S. 481 —913.

und Viter Jahrgang von S. 1 — 419)

lieferte eine sehr körnige, mit Witz, Gemiithlichkeit und einer Art geistigen Vertraulichkeit mit Hutten ge- schriebene Biographie, die auch seiner Fehler und Eulenspiegelslreiche nicht schont. Eine der bessern, leider aber unvollendet.

K i i t t n e r s C h ä r a c k t e r e t e u t s c h e r D i c h t e r u n d P r o s a i s t e n .

Huttens Charackter ist hier mit wenigen, aber Mei- sterzügen gezeichnet. „Seine noch übrigen Schriften in Prose und in Versen veirathen durchaus den freien Mann, den kühnen Denker. Sie sind geschrieben mit eisernem Griffel, unüberwindlich stark im Ausdruck, kühn, heldenmüthig, voll Hohn und Trotz, ein Abbild seines grofsen Herzens und seiner grofsen Seele. Mann- lich und feuervoll ist seine Sprache, kurz in Worten und von vielsagender Bedeutung, sie reifst hin, und erschüttert. Nichts, was er schrieb, läfst ohne Schauder und Bewunderung sich lesen; nichts, was in unsern Tagen K ü h n e s und W a h r e s gesagt ward, hat die Glut seines ungestümmen Feuers."

M o s e r s p a t r i o t i s c h e s A r c h i v . 7. B.

fallt Uber Erasmus und Hutten bei Gelegenheit eines hierin abgedruckten, bisher unbekannten Briefes an Erasmus sein gediegenes Urtheil, und zürnt (nach Schu-

(46)

LXXVI Urtheile über Hutten

barts Ausdruck) H e r d e r n (nicht Göthen) den W u n s c h nach, dafs doch eine von unsern siebenmal sieben Aka- demien u n d Societäten eine Sammlung der Schriften Huttens veranstalten möchte, w e n n es kein Buchhänd- ler vermöge.

L . S c h u b a r t s L e b e n U l r i c h s v. H u t t e n (Leipzig 1791, neu aufgelegt 1S17 mit Huttens Bild, u n d dem M o t t o : in Tyrannos .')

meiner Meinung nach z w a r nicht die gelehrteste und materialreichste, aber die bündigste, und Huttens Geist am befreundetsten geschriebene Biographie, was selbst von den strengen Kunstrichlern zugegeben w o r d e n . Sie frfifijt mit folgender drolligten Einleitung a n :

„Warum hat euch das Ausland so lange verkannt, und fangt n u r eben erst a n , euern W e r t h einzusehen u n d zu b e n u t z e n ? fragte einst ein gelehrter Engländer einen Deutschen. „Fragt euren Stolz darum," erwiederte der Deutsche. „Wir sind nicht g e w o h n t , uns aufzudringen, und h a n d e l n gerne ohne Geräusch." — „Gut. Aber ich Yviifste noch einen andern Grund." — „Und welchen?"

fragte der Deutsche. „Undank gegen eure verdientesten M ä n n e r , denen w i r Ehrensäulen errichtet haben w ü r - den." Der Deutsche : „Eine verjährte Klage! Schon sind w i r aber auf dem W e g e der Besserung, und suchen das Versäumte einzuholen. Mii's es unserer V e r f a s s u n g , und unserm Mangel an Golde, nicht unserm Charackter bei, dafs es so lange nicht geschehen." Der Britte:

„Manche eurer ersten Köpfe kennen w i r besser als ihr.

E u r e H u t t e n , L e i b n i t z , W o l f , L a m b e r t , K e p - l e r u. a. sind unter uns besser bekannt, und w e r d e n häufiger benuzt als selbst unter euch. . E b e n schreib ich etwas über die Reformation, die von euch ausgieng.

Ich vermisse die Schriften eines der ersten K ä m p f e r . Gieb mir die Schriften von eurem Ulrich von H u t t e n ! "

Referenzen

ÄHNLICHE DOKUMENTE

09/2009 – 07/2014 Promotion am Forschungsinstitut Wasser und Umwelt (fwu), Lehrstuhl für Wasserbau und Hydromechanik, Department Bauingenieurwesen, Fakultät 4, Universität

Accanto alle orazioni, nelle cronache »rhtorisantes« troviamo talvolta anche lettere politiche: ovvero la trasposizione scritta di un discorso politico elaborato in citt.

Dacă simptomele descrise mai sus ale afecţiunii se manifestă pe parcursul unui interval de 14 zile la persoanele care s-au deplasat într-o zonă în care s-au înregistrat deja

Bremsen: Die Felgenbremsen liegen optimal am Rad an. Sie haben ein tiefes Profi l und pa- cken bei Bedarf kräftig zu. Die Vorderbremse sollte jedoch nicht so stark greifen, dass das

sich nicht für Politik interessierte, blieb ihr doch nicht verborgen, daß der Umschwung Hoffnungen großer Teile der deutschen Gesellschaft – aber auch des Auslandes

Das sind 31 Milliarden Euro, die der Allgemeinheit für Schulen, Kinderbetreu- ung und eine Sanierung der Straßen bis heute fehlen und stattdessen in einige Luxusyachten und Villen

b) Ferner ist die Beklagte richtiger Adressat des Informationszugangsanspruches und damit die informationspflichtige Stelle im Sinne des BremIFG. Der Kläger begehrt

Immer mehr jedoch ist sie auch Treffpunkt von und für uns Bibliothekarinnen und Bibliothekare geworden, nicht zuletzt, weil im Zeitalter der digitalen Literatur und Informa- tion