1.1. U s n e s e n i le x ik o lo g ic k o -le x ik o g r a t ie k é k o m is e pri M K S v é n o v a t s o u é a s n é 4 . pra-c o v n i z a s e d á n i l e x i k á l n i s é m a n t i pra-c e o d p o v íd á ja k u s il o v á n i s o u é a s n é s v é t o v é l i n g v i s t i k v , k te r á o d d r ív é j s ih o . v ic e m é n é je n f o r m á ln íh o p o j e t i j a z y k a j jo s to u p ila к v ÿ z k u m u o b s a h u j a z y k o v ÿ c h fo rem , j a z y k o v ÿ c h j e d n o t e k , к v ÿ z k u m u j a z y k o v ÿ c h r o v in a v a z e b m ezi n im i, ta k i v ÿ z k u m u v le x ik o lo g ii, a t u ž s e z a b ÿ v à s lo v e m s lo v o -t v o r n ÿ m in o r fé m e in , s lo v n im s p o je n im , a -t u ž j e o r i e n -t o v á n a s y n c h r o n n é , a -t o je d n o - j a z y ő n é i k o n f r o n t a é n é . a n e b o h is t o r ic k y , e t y m o l o g i c k y a k o m p a r a t i s t i c k y .
C i l o n a s e h o z a se d á n ! je t f e b a v id é t n e je n e x t e n z í v n é , v p o p is u j e d n o t l i v ÿ c h ú s e k ú le x ik á ln i s é m a n t i k y h o m o g e n n ih o j a z y k o v é h o c e lk u i je jic h v z t a h û к d a lŠ im ú se- к и т ( n a p f . s y n t a x , d ia le k t o lo g ie a o n o m a s t ik a ) , a l e p f e d e v š i m i n t e n z i v n ë . k v a lita - t iv n ê : j d e о v y j a s n é n i p r in c ip iá ln ic h o t á z e k , p o č i t a j e v to i o t á z k y p o j m o s l o v n é te r - m in o lo g ic k é . о o t á z k y m e t o d o lo g ic k é , v v r ú s t a j íc i z d l o u h o l e t é p r á c e v é t á i n y ú c a s t- n ík ü t o h o t o z a s e d á n i. a le i o n a z n a ê e n í d a ls íe h s m è r li v v z k u m u a a k t u á ln i c h o t á z e k . n a n é z b v s e m éla z a m ó fit t a t o p r á c e v b u d o u e n o s t i. J e s a m o z f e j m é . že h lu b s í v ÿ . z k u m v j e d n o t l i v ÿ c h j a z y c ic h , z a m é f e n ÿ v í c e m é n é k o n f r o n t a c n é , p rib p éje к h lu b - äim u p o z n a n i s lo v a n s k ÿ c h j a z y k ù . s te j n é j a k o je t f e b a , a b y s e p ózn ám ' j e d n o t l i v ÿ c h a s p e k t u j e d n o t e k s lo v n í z á s o b y d o s t a ło v b liz k é b u d o u e n o s t i z á d o u c i s y n t e z y .
1 .2 . L e x i k á i n ! s e m a n t i k a ( s é m a z i o l o g i c ) je ú s e k l e x ik o lo g ie a j a z y k o v é sé*
m a n t i k y , a t o ú s e k z á k l a d n í , i k d v z n e j e d i n ÿ . 1 P o d á v á t o t i ž p o p is a v ÿ k l a d v ÿ z n a m û fo r e m j e d n o t e k s l o v n í z a s o b y v š e c h s lo v n i c h d r u h û . Z n a lo st t ë c h t o v ÿ z n a m û je n u t n à p r o p o z n a n i s p e c i f i c k ÿ c h v ÿ z n a m u s lo v o t v o r n ÿ c h c a s ti, m o r fé m û a t-vori n u t n o u k o n s t i t u e n t u v e t n é p r o p o z ic e . X e n i t a k é tr e b a n a z ÿ v a t s t r u k t u r n è o r ie n to - v a n o u l e x i k o l o g i i l e x c m a t i k o u . 2 p r o t o ż e i o n a p r a c u je s in o n o s ë m ic k ÿ m i le x ik á i-n im i j e d i-n o t k a m i .
1.3. K t e r é j s o u h l a v n i r y s y c h a r a k t e r iz u j ic i s o u c a s n ÿ s t a v le x ik á ln í s é m a n t ik y ? 1. 3. 1. J e t o p r e d e v š im ú s ilí o je jí s y s t é i n o v è s t r u k t u r n i p o p i s a v ÿ s t a v b u . 3 T o t o ú s ilí s e p r o j e v u j e p o j e t i m j e d n o t k y s lo v n í z á s o b y j a k o m ik r o s y s t é m u v rá m ci m a k r o s v s t é m u s l o v n í z á s o b y , p o j e t i m j a z y k o v ÿ c h ro v in s je jic h s o u v z t a ž n o s t m i a p o j e t i m l e x i k á i m j e d n o t k y j a k o o l m i s k a , v nem*/ s e s e t k á v a j í g r a m a t ic k é a lexi*
k á ln í v ÿ z n a m y r û z n ÿ c h a h s t r a k c n i c h ú r o v n í. V k a ż d e le x ik á ln í j e d n o t c e j d e j e d n a k o j a z y k o v é v z t a h y in te r n i — m e z i l e x i k á l n í fo r m o u a v ÿ z n a m e m — a о j a z y k o v é v z t a h y e x t e r n i — m e z i l e x i k á l n í m i f o r m a m i a v ÿ z n a m y r û z n ÿ c h le x ik á ln íc h je d n o - t e k , j e d n a k o m i m o j a z y k o v é v z t a h y к o z n a c e n ÿ m s k u t e è n o s t e m . V n i t f n í g r a m a tiè - n o st je r e p r e z e n t o v á n a n e j o b e c n é j s í m i k o m p le x n im i k a t e g o r ie m i s lo v n ic h d r u h û a m o r i o l o g i c k ÿ m i k a t e g o r i e m i s u ž s i p ú s o b n o s t í, v n ē jši g r a m a t iè n o s t r o z d ily v a -le n č n ir n i a t r a n s f o r i n a č n i m i .4
1 .3 .2 . D r u h ÿ r y s , v y p l ÿ v a j i c i z t o h o t o t e o r e t i c k é h o p o s t u l a t u , je m e t o d o l o g i c k ÿ : je t o s n a h a p o p s a t a o b j e k t i v i z o v a t v ÿ z n a m . k t e r ÿ s e n ë k d y p o v a ž u j e za n e p o s tiž i-t e l n ÿ ( j e v ,.c e r n é s k r i n k y " ) , 5 p r i s i-t u p e m z v n ë j s k u , s o u h r n e m fo r m á ln íc h a g r a m a i-tic - k ÿ c li p a r a m e t r û . T o m u p r á v é s lo u ž i m n o h o a s p e k t o v ÿ p o p is le x ik á ln íc h j e d n o t e k , n a z n a c e n ÿ v m é p r á c i u v e d e n é v p o z n . 4. J e v š a k n u t n é i p o z i t i v n i v v m e z e n i o h s a h u j e d n o t e k m n o ž in o u j e jic h v ÿ z n a m o v ÿ c h k o m p o n e n t u n a z á k la d é m e t o d y v n i t r o j a z y k o v é k o n f r o n t a c e l e x i k á l n í c h je d n o te k » c o ž je o b d o b a z j iš f o v a n i d i s t i n k t i v - n ic h r v s û f o n è m i ! .6
1 .3 .3 . T r e t im r y s e m s o u c a s n é e t a p y v ÿ z k u m u v s é in a n t ic e je e m p i r i s m u s a m a -t e r i á l o v á o r i e n -t a -t e . X a r o z d íl o d g e n e r a -t i v n í g r a m a -t ik y , k -te r á d o k u m e n -t o v a l a t e o r ii o j e d i n c l ÿ m i . d o b i e v v b r a n ÿ m i p r ik la d y s lo v u z it ÿ c h v e v ÿ p o v ë d ir ic h s it u a c ic h . p r is t u p u j c m e d n e s к v ÿ z k u m u n a s ir o k é m m a te r iá lo v é m z á k la d é . V z n ik lo u ž n a p r.
n ë k o lik p r i s p è v k û na z á k l a d é n o v é h o j e d n o s v a z k o v é h o S lo v n ík u s p is o v n é c e Š tin v . k t e r ÿ o b s a h u j e t é m è r 5(» ООО h e s l o v ÿ c h s lo v .
1. 3. 4. C t v r t ÿ r y s v ÿ z k u m u v l e x i k á l n í s é m a n t i c e je jeji v z t a h к m i m o j a z y k o v é s k u t e č n o s t i . P r o s lo v n í z á s o b u je t e n t o v z t a h t y p iè t è j s i n e ž p r o k te r o u k o li jin o u 1 J . F i l i p e c . К vÿsUtvbé lexikologie ja ko lingvislickèho úseku, sb. S ápostavitelno izuéavane na č a s tn ite leksikalni sistem i n a s la v ja n s k ite ezici v sinehrom ja 1 diachronija. Sofija 1979, 7 — 22.
— N esp ráv n é z to to ź ń u je lexikologii s vödou о vÿzn am u slov, tody s lexik. sém antik ou. n ap f.
H andbuch der L in g u istik (vyd. H . S t a m m e r j o h a n n ) , M ünchen 1975. s. 255. Z totoznèní obou úsekú v y p ly v á i z form ulace J . X . K a r a u l o v a ObsŁaja russkaja ideografica, Moskva 1976, s. 19: ,.Lexikologie se zab y v á o tá z k a m i lexikáin! sé m a n tik y .“
2 E. C o s e r i u . Les structures lezém atiques, Z eitschrift für franz. Sprache u n d L iter., Bei*
h e ft. N eue Folge. H eft 1: P ro b lem e d e r S e m a n tik . 196S. 3 — 16. zvlástè kdvž se zde piáé jed n ak o obsahu lexém u. jed n ak se n a z v v á lexémem je d n o tk a lexikálniho obsahu. s. 8.
3 J . F i l i p e c . Z u m A u fb a u einer strukturellen Lexikologie und lexikalischen S em antik, sb. Actes d u X* Congrès I n te r n a t, des Lm g. 2, B u c a re st 1970. 601 — 607.
4 J . F i l i p e c . К ûkolùm Leskê lexikologie. SaS 29. 1968. s. 267n. — I. N è m e c , Vÿvojové postu p y éeské alovni zásoby, P ra h a 1968. s. 4411.
5 G. W a h r i g . A n leitu n g zur grammatisch-semantischen Beschreibung lexikalischer E inheiten, Linguistische A rb eiten 8. T ü b in g en 1973. s. 14.
* V. H r a b é . A' pfekonáváni vlitm soudobÿch burioasnich jazykovédnych sm érù na naši lingvistiku, sb. О m a rx is tie k ú jazyko vcdu v Č S S R , B ra tisla v a 1974, s. 47n. — N a rozdílnost fonologie a sé♦
m a n tik y v h o d n è upozornil О. N. T r u b a Č e v , Etimologičeskije issledovanija i lekstčeskaja se•
m a n lika, sb. P rin c ip y 1 m eto d y sem a n tièesk ich issledovanij. Moskva 1976, s. 158.Josef Filipec - 9783954794676 Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 03:01:37AM
j a z y k o v o u r o v i n u . J e j i j e d n o t k y t u t o s k u t e c n o s t p o j m e n o v á v a j í a s v ÿ m v ÿ z n a m e m ji s p e c i f i c k y o d r á z e j í, v y j a d r u j í c e p r i t o m z k u š e n o s t i , s t a n o v i s k a a p o s t o j e p fis lu š- n y c h , p f e d e v á í m n á r o d n íc h s p o l e c e n s k ÿ c h c e lk ű j a k o k o l e k t i v n i c h u ž i v a t e l u j a z v k a a s l o v n í z á s o b y . S l o v n í z á s o b a j a k o s o u e á s t j a z y k a t v o f í m o s t m e z i m im o j a z y k o v o u s k u t e c n o s t í a lid m i, j im ž z p r o s t f e d k o v á v á p o z n á n í s v é t a a v z á j e m n é d o r o z u m é n i о n e m . T o t o d o r o z u m é n i, a i m l u v e n é n e b o p s a n é , j e z á r o v e n p r a k t ic k o u v e r ifìk a c i f a k t u , ž e p f ís lu S n é l e x ik á ln í f o r m é b y l p f i f a z e n z á d o u c í v ÿ z n a m .
1 .4 . Z jiã té n í о p o v a z e v ÿ z n a m u a m e t o d á c h j e h o v ÿ z k u m u o d p o v í d a j i z á s a d á m m a r x i s t i c k é l i n g v i s t i k y , p ri j e j i m ž r o z v íj e n í v y u ž i v a m e d o m á c íc h t r a d ic , u n á s r e p r e z e n t o v a n ÿ c h p f e d e v š i m p r a ž s k o u š k o io u , z à v a i n ÿ c h p r a c í s l o v e n s k ÿ c h lin g v is t u a p e r s p e k t i v n í c h p o d n ë t n ÿ c h v ÿ s l e d k u z a h r a n ič n i s é m a n t i k y a j a z y k o v ë d y , p red e- v â im s o v ë t s k é , a le i s é m a n t i k y r o z v i j e n é v N D R , P L R , B L R , v e F r a n c ii a jin d e.
T a k é z á k l a d n í t e z e о s o u v i s l o s t i č a s t i a c e lk u , j e d n o t k y a s y s t é m u , о v z t a h û ja z v k a a t e x t u , k o n t e x t u a s l o v a , s p o j e n i o b e c n é h o a z v l á s t n i h o v k a i d é j e d n o t c e , d ále p a k p o j e t í a b s t r a k c e j a k o j e d n o t y r o z m a n i t é h o , v z t a h te o r ie a p r a x e , p o p f . e x p e r i- m e n t u , v z t a h k v a l i t y a k v a n t i t y o d p o v í d a j i z á k l a d n í m z á k o n ü m a z jiS té n ím dialek*
t i k y a d i a l e k t i c k é l o g i k y a z n a m e n a j i n o s n o u z á k l a d n u p f i b u d o v á n í s é m a n t i k y . 7 1.5. L e x i k á l n í s e m a n t i k a v v u z í v á v ÿ s l e d k ù c e l é f a d y v e d . К h la v n ím p a tfí s t á l e j e š t ē n e d o s t i r o z p r a c o v a n á s é m i o t i k a , v é d a о j a z y k o v ÿ c h z n a c íc h , d á le gnozeo*
lo g ie , z k o u m a j í c í n e u s t á l e s e r o z v íj e j ic í p r o c e s p o z n á n í s j e h o s t u p n i p o ó it e k — v jem
— p f e d s t a v a — p o j e m , k t e r é s e v r ú z n é m if e o d r á i e j í v o b s a h u le x ik á ln ic h j e d n o te k r û z n ÿ c h d r u h u s lo v , lo g ik a , z v lá á t é p o k u d j d e o t e o r ii r e la c í, in te r d is c ip lin á r n í o b la s ti s o c i o l i n g v i s t i k a a p s y c h o l i n g v i s t i k a , p s y c h o l o g i e a n é k t e r é m a t e m a t i c k é ú s e k y . P ro h is t o r i c k o u s e m a n t i k u j s o u t o o v ã e m d a lš i p o m o c n é v é d y h i s t o r i c k é .8
2. P f i v ÿ s t a v b ë l e x i k á l n í s é m a n t i k y j a k o l e x i k o l o g i c k é h o ú s e k u je t f e b a s t á l e s l e d o v a t v z t a h c á s t í a c e l k u . T o je m o ż n e j e n se z f e t e l e m к d ilč im s y sté -m ű -m , j e j i c h ž j e d n o t k y j s o u s p j a t y n e j t è s n é j s i -m i s é -m a u t i c k ÿ -m i v z t a h y . T y t o d ilči s y s t e m y a j e jic h v z t a h y j e t f e b a v i d e t n a p o z a d í c e l k u , s y s t é m u s lo v n í z á s o b y . U p la t-ń u j e s e t e d y p r e d j ím a c í h y p o t e t i c k o - e m p i r i c k á m e t o d a . 9
V t é t o s o u v i s l o s t i j e d u l e i i t é u s ili o a d e k v á t n í p o p i s m o d e l u l e x i k á l n í jed■
n o t k y . D o s a v a d n i n e jz n á m ê jS í m o d e l y j s o u t r o j ù h e l n i k o v ÿ (O g d e n - R ic h a r d s ) a ê t y f ù h e l n i k o v ÿ , a t o l i c h o b è i n i k o v ÿ ( K . H e g e r ) a m o d e l K l a u s ú v . S e c t y f ú h e ln i- k o v ÿ m m o d e le m p r a c u ji z h r u b a o d r. 1957 i já , i k d y ž j a z y k o v ÿ m sk u te č n o st-e m je a d e k v á t n í j e d in é m o d e l p r o s t o r o v y , m im o j in é i p r o t o , ž e le x ik á ln í j e d n o t k a z a s a h u j e d o t f i r o v in , d o r o v i n y j a z y k a , m i m o j a z y k o v é s k u t e č n o s t i s v é t a a d o ro- v i n y v é d o m i.
Z á s a d n i d u l e ž i t o s t m á r o z lià e n í a b s t r a k é n í c h ú r o v n i , k t e r é v v z n a č u j i poly*
s é m i c k ÿ le x é m p r o ti m o n o s é m i c k é l e x i k á l n í j e d n o t c e a j e j ím u u ž i t i v k on -t e x -t u . V S e c h n y -t y -t o -t y p y j e d n o -t e k m a ji v j a z y k u s v o u fu n k c i a s p e c if ic k y s e u p la -t- ń u ji p f i v ÿ z k u m u . V d a lš im v ÿ k l a d u b u d e m e p r a c o v a t p f e d e v š i m s m o n o s é m ic k ÿ m i l e x i k á l n i m i j e d n o t k a m i , l e x i e m i , t j . l e x é m y s j e d n o t l i v ÿ m in v a r ia n t n im v ÿ z n a • m e m . T y t o j e d n o t k y - t y p y s e r e a liz u ji v t e x t e c h ja k o e x e m p l á f e ( v ÿ s k y t y .
7 M. M. R o z e n t a l . P r in c ip y dialektické logiky P r a h a 1962. s. 91n. — J . K i l i p e c . К otázce slova a v ÿ zn a m u. sb. P ro b lem y m a rx istic k é jaz y k o v é d y , P r a h a 1962. s. 275n. — V. B u d o v i • Ò o v á . К metodologii sémantického vÿzku m u , tam że. s. 268. — Б . S e k a n i n o v á . Ulohy Ltxiko•
lôçie a lexikografie. sb. O m a rx is tic k ú ja z y k o v e d u v C SSR . B ra tisla v a 1974, s. 197n. — J . P e t r . M isto К . M arxé а В . Епдеіле v dé j m ach jazykovédy, tam ż e . s. 246n., 3 dûlezitÿm i formulacemi o v ÿ zn am u .
8 I. N’ é m e c • Б. M i c h a ł e k . Vztah sém a n tiky staroceské slovni zásoby ke spoUèenskè situaci, S lav ia 47, 1978, 1 4 - 2 2 .
9 Sowjetische Arbeiten zur sprackvnssenschaftlichen M ethodologie. Linguistische Stu<i1e!1. Kcihe B, Berlin 1979, zvl. práce V. N. M i g i r i n a a J . S. S t e p a n o v a .
00050172
000Б0172
ivši te n to rozpor t a k . że cinipe vsechny slovni d ru h y ja k o p o jm en o v án í m im o ja z y k o v ÿ c b ekutcc׳•
nosti n !»ojmonováni v z ta h u . J in é m ozná rosoni je ch â p a t o z n a è o v â n i ja k o pojem àirsi. nad•
rażony p o jm u p o j m e n o v á n í (vedlo d e i x e aj.). Veechny slovni d ru h y p a k specifickv oznacuji s k u tf è n o s t. pojm enoviivaji ji vsak jon slovni d ru h y p lnovÿznam ové.
3. V ÿ z k u m d i l č i c h s y s t é m u v s ìo v n i z à s o b ë je d û l e z i t ÿ m ù k o le m l e x i k o l o g i e a l e x i k á l n i s é m a n t i k y a b y l n a p i ־, v o d d è le n i l e x i k o l o g i e a I e x ik o g r a f ie Ü s t a v u p ro j a z y k è e s k ÿ C S A V s le d o v á n o d r. 1 9 5 7 .19 D i l č i s y s t é m y Ize d é l i t n a f u n k č n i t f í d y , s l o v o t v o r n é s y s t é m y a l e x i k á l n e s é m a n t í c k é s y s t é m y . O b a p o ś le d n i s e t a k é o z n a c u j i ja k o p o le . 8 p o j m e m p o le s e d u e s p r a c u j e t e ż v s y n t a x i . 20 Z a f u n k č n i t f i d v Ize n a p i ־, p o v a z o v a t t f id y d r u h u s l o v a j e j i c h p o d t y p y , n a p f . и a d j e k t i v , p f e d l o ž e k a j. F u n k č n i t i i d y a p o le s e č a s t o k f i ž i . 21 D i l č i s y s t é m v s l o v n i z á s o b è ( p o l e ) je o n o m a z io l o - g i c k ÿ s o u b o r l e x i k á l n í c h j e d n o t e k , j e j ic h ž v ÿ z n a m je s é m a n t i c k y p o p s á n a v v l o z e n a k t e r é js o u p f i f a z e n y к a r c h ile x é m u . j e h o ž s é m é m m á p o v a h u a r c h i s é m é m u a je p r u n i k o v ÿ m s e in e m v s e c h j e d n o t e k d ilé ih o s y s t é m u . X o s n ÿ m z á k l a d e m d i l č i h o s y s t é - m u j s o u h ie r a r c h ic k ë v z t a h y h y p e r o n y m i c a h y p o n v m i e . a i e v e d l e n ic h s e u p l a t n u j i נ v z t a h y e k v i v a l e n c e , p o p f . s e m i e k v i v a l e n c e . r e p r e z e n t o v a n é k o h y p o n y m y , s y n o -n v i -n v a a -n t o -n v m v ( vi z v v s e ) .• • • * י * ׳
D ű l e z i t á j e č i s t o t a p r a c o v n í m e t o d y p f i v ÿ z k u m u d i l č i c h s y s t é m ù . J e t f e b a p r a c o v a t v c a s o v è , m i s t n è a f u n k c n è h o m o g e n n im s y s t é m u , t j . r o z liè o v a t s v n -c h r o n n i o d d i a -c h r o n n i h o , s p i s o v n é o d n e s p i s o v n é h o , b e ž n o u s l o v n í z á s o b u o d od- b o r n é , c e n t r u m s y s t é m u o d p e r ifé r ie , a je t f e b a z k o u m a t z v lá ã f r ù z n é d r u h y s lo v . T e p r v e p o t o ra to o d d é le n é m v ÿ z k u m u j e m o ż n o j e d n o t l i v é p o d s y s t é m y uČ lenīt v k o m p l e x n i d i l c i s y s t é m y . J e d n o t l i v é j e d n o t k y m a ji v t a k t o zjiSt-èném dilČ im s y s t é m u s v é m i s t o a s v o u s p è c if ic k o u h o d n o t u v ÿ z n a m o v o u , s t y l i s t i c k o u , d i s t r ib u č n i, k o n s t r u k č n i a s t a t i s t i c k o u a Ize j e m n o h o a s p e k t o v é c h a r a k t e r i z o v a t .
3. 1. D r iv e u v e d e n ÿ m i m e t o d a m i Ize s é m é m y s l o v a n a l y z o v a t v s é m a n t í c k é k om p o*
n e n t y . X a p f . d ilč i s y s t é m s l o v e s p o h y b u , r e p r e z e n t u j ic i a s i 1 % n e s l o v ÿ c h s lo v
״ s tr e d n ih o s lo v n ík u '* ,22 je s t m e ï e n k o m p o n e n t a m , p o h y b ‘ a t e n t o k o m p o n e n t je im p lic it e o b s a ž e n v e v v z n a n i e c h d a lš ic h s l o v e s a s l o v ( n a p f . v p o j m e n o v á n í e h t a n c ù ) . ooż p f e d s t a v u j e d a lš ic h nej m é n e 3 0 0 0 j e d n o t e k . P o h y b z d e c h á p e m e j a k o z m ë n u s t ā v u , k lid u . p o l o h y ( v i z i s c h é m a n a s. 2 4 ). V e v v z n a m e c h s l o v e s p o h y b u se vy*
d é lu je t è e h t o o s m k o m p o n e n t û : s p o le c n ÿ a r c h is é m é m , p o h y b ‘ a d if e r e n č n i s é m y ,p r o s t o r / p r o s t f e d í ‘, . s u b j e k t ‘, ,p r o s t f e d e k ( u m o ž n u j ic i p o h y b ) ‘, ,s m é r (p o h y b u )* , ,c il‘, ,ca s' a ,z p ú s o b ‘ p o h y b u , к n e m u ž p a t f í s p e c if ic k é u z p ú s o b e n í p o h y b u (n a p f.
c h v e n í, v ib r a c e ), t e m p o , p o p f . 1 z p u s o b p o h y b u v v v o l a n ÿ v l a s t n o s t m i s u b j e k t u . V S e c h n y t y t o r y s y n e j s o u r e l e v a n t n í p r o k a z d é j e d n o t l i v é s l o v e s o , n a p f . и b elh at s e ( ,c h r o m â t ‘) js o u n e u t r a l i z o v á n y ,s m é r ‘ a .сіГ. K a ż d \ ’ z t é c h t o s é m u m á p o v a h u t f í d y s u b s é m û , v n é z s e v ÿ z n a m j e d n o t l i v ÿ c h s l o v e s . o z n a c u j íc íc h s p e c if ic k é p o h y b y , d á le d ife r e n c u je . N a p f . k o m p o n e n t ,c il‘ s e č le n i p o d l e t o h o , j d e -li о c í l o v o s t p o h y b u ( s m é r o i u t , m í f i t n e k a m ) n e b o b e z c íln o s t ( t i k o t ) , j d e -li v p r v n í m p f í p a d é о k o n t a k t
19 J . F i l i p e c . L exiká ink sém anlická vystavbo hesla — ú stfed n i otázka Itxikografické práce, SaS 18. 1957. 129— 150; C&ská synonym a z klediska stylistik y a lexikologie♦ P r a h a 1961; Z u r innersprachlichen K onfrontation von semantischen T eilstrukturen im lexikalischen S y ste m , T L P 3,
1966, 1 0 5 - 1 1 8 .
20 V. G. A d m o n i , Osnot*y teorii gram m atiki, M oskva • L eningrad 1964, s. 47n. — F . D a n e á , T'eròa dicendi a vvpovédni f u n k e t, S la v P ra g 1973. 115— 124.
21 G. S. S č u r , Feldtheorien in der L in g u istik (preklad z ruà.), S p rach e d e r G egenw art 42, D üsseldorf 1977.
22 J . F i l i p e c , Z u r Problematik der K onfrontation des tschechischen u n d deutschen W ortschatzes, sb. B eiträge zu r konfrontierenden S prach w issenschaft, L inguistische S tu d ie n , H alle/S aale 197C, 23 — 41; ree. v SaS 39, 1978, s. 5711. Josef Filipec - 9783954794676
Downloaded from PubFactory at 01/10/2019 03:01:37AM
s c i l o v ÿ m b o d e m (■setkat ■se) n e b o n ik o li ( m i n o u t -se), jde*Ii o k o n t a k t p o z it îv n i ( p f i - p o j i t se) n e b o n e g a t i v n í ( v r a z i t d o n è k o h o ) , o k o n t a k t p r i m ÿ n e b o s d is t a n c i (doh nat — n á s l e d o v a t ) a p . V S e e h n y t y t o r y s y s e p o c h o p i t e l n ë z jišč u ji a o v ë r u ji v k o n t e x t o v ÿ c h u ž i t i c h z k o u m a n ë h o s lo v e s a , n e j s o u j e n v ÿ s l e d k e m z k o u m á n í iz o lo v a n ÿ c h jcd n u - t e k . V ÿ z n a m p r is lu s n é h o s l o v e s a Ize p a k z o b r a z i t j a k o h ie r a r c h iz o v a n o u k on figu raci s é m ù a s u b s é m ù p o m o c i m a t i c e (s o u h r n k i i z k ù ) n e b o p o m o c i g r a fu a s u b g r a fù (jak o s o u h r n u z lû ). V p r ip a d ë , ž e j d e o n o c i o n á l n í k o m p o n e n t y , m á t a k o v ÿ v ÿ z n a m po- v a h u i n v a r i a n t u . T o p l a t i p r e d e v š im o c e n t r á l n íc h j e d n o t k á c h d ílõ ih o s y s t é m u , j a k o js o u m e z i s l o v e s y p o h y b u s l o v e s a j í t — j e t — lézt — p l a v a t — letét a s a m o z f e j m e s l o v e s o pohybovcU s e , j e j i c h ž v y z n a m y o b s a h u j í j e n z á k la d n í k o m p o n e n t y — na r o z d íl o d s lo v e s v ÿ z n a m o v é s p e c if i c k ÿ c h , o d v o z e n ÿ c h , s t o j ic ic h b liž e p e ri f é r i i.
X a p r . s lo v e s o d o l e t ê t ,le t e m I — ő d o s á h n o u t c í l e ‘ m á p e t v ÿ z n a m u {)odlc r û z n ÿ c h r e le v a n t n íc h k o m p o n e n t ú :
׳ doUUt ,letem 1 —5 d o sá h n o u t cile
.iieiivotnost
# 3. letadlo 4. átfela ő. kámen
voda zemé
sila
lidská véci (sdélená élovékem)
• s tro j p o li v b #
---.ž iv o tn o st’
l. p tá k 2. 6lovék (ztvoéich)
v z d u c h •
télo (ji'ho cÁsx) x 1. .pohyb4
2. ,subjekt*
3. .prostredi*
4. .prostredek
5. ,smér' (k cili) 6. ,сіГ
7. .cas‘
8. ,zpiisob*
J e d n o t l i v é p o s lo u p n o s t i k o m p o n e n t ú ( j e d n a z n ic h j e z o b r a z e n a v ta b u lc e ) o d p o - v i d a j i p o ly s é n iii s l o v a let a v ÿ z n a m u p r e d p o n y d o - . L ze je z o b r a z it g r a fe m ( v iz s c h é m a s lo v e s a d o le te t a j e h o g r á f v e v ÿ z n a m u d o l o ž e n e m v e v ÿ p o v ë d i VČera j s e m d o le té l d o P r a h y a i p o z d é v e t e r — r o z u m i s e : le t a d le m ) .
X a t o m t o p r ik la d u je v i d ë t , ż e d o d i l c i c h s v s t é m ù v s t u p u j í m o n o s é in ic k é le x ik á ln í j e d n o t k y . P o l v s é m i c k é l e x é m y ])a tri d o d ilc ic h s v s t é m ù t ë m i s v ÿ m i v ÿ z n a m y . k t e r é o b s a h u j i s p o l e c n ÿ p r ù n i k o v ÿ k o m p o n e n t . p o h y b ‘, l e x ik á ln í j e d n o t k y s t é m i t o v ÿ -z n a m y vâak se s v ÿ m i d a ls im i v ÿ -z n a m y liât a p í i s p í v a j í t u d iž к d if e r e n c o v a n o s t i s y s t é m u . P r e d p o k lá d á t e d y v ÿ z k u m d ílõ íc h s y s t é m ú i z p f e s n e n í s é m a n t ic k é h o p o p is u le x ik á ln íc h j e d n o t e k a j e j ic h p o l y s é m i e .
3 .2 . К d ilč im u s é m a n t i c k é m u s y s t é m u ,p o h y b o s o b : m o ž n o p r ič le n it p o j m e n o v á n í p o h y b u ž i v o č i c h ū (lést) a n e ž iv o t n v ;c h p r e d m ë t ù (p r ir o d n ic h j e v ù , m e c h a n is m ù , k t e r é s e p o h y b u j i z i n i c i a t i v y lid i n e b o b ez ni: t é c t , s e s o u v a t se a p ). K r o m è s l o v e s s e m p a tr i t a k é s u b s t a n t i v a a d a ls í o d v o z e n i n y a c e l y t e n t o k o m p le x р ак in u ž e v y . t v o r i t o d d il v p o j m o v é m , id e o g r a f ic k é m s lo v n ík u .
К d a lã ím u rozširerii dilČ iho s y s t é m u s lo v e s p o h v b u m ū ž e d o jit v e s m ē r u d r i v e u v e d e n ÿ c h o p o z ic , p o h y b ‘ — ,k i i d ‘, p o p r . .p oloh a*, , s t a v : (.tedéf, le íet, *tát, v i s e t) a v r á m c i t é t o o p o z ic e j e m e z i s t u p e ń ,z m ë n a p o I o h y S a t o t r a n z it iv n í (Tr) — in -
.Klid‘
m a t e r ia le m , a v ÿ z k u m e m h i s t o r ic k ÿ m . Ize u v e d e n á h l e d i s k a a p l i k o v a t i v h isto r ic - k é m , p o p i . d o h is t o r ic k é m v ÿ z k u m u sloveni z á s o b y , i p f i k o n f r o n t a c i j a z y k u . L z e je t a k é a p l i k o v a t v p r íslu â n y c h s lo v n í c í c h , s lo v n í k u s é m a n t i c k é m , a b e c e d n í m a s lo v - n í k u o n o m a z io lo g ic k é m , id e o g r a fic k é m , p o j m o v é m . D á le b u d e t r e b a p r a c o v a t n a z p e v n é n í m e t o d v ÿ z k u m u d ilč īc h s y s t é m ù , p f i č e m ž p r a v e s o v é t s k á l i n g v i s t i k a u k a z u j e n a d u l e ž i t o s t p r o s t o r o v ÿ c h m o d e lù j a z y k o v ÿ c h s y s t é m u a n a v š e o b e c n e p o t r e b n o u t e o r ii i n v a r i a n t û .25
RÉSUMÉ