VEGETABILIS INSTITVTIONES

Volltext

(1)© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. D.. CHRISTIANI GOTTLIEB. LVDWIG. anat. et chirvrg. p. p. o. collegii b. m. V. PRAEPOSITI ACAD. REG. BORVSS. h. t. SCIENT. ET SOC. FLORENT. BOT. SODALIS.. INSTITVTIONES HISTORICO PHYSICAE. REGNI VEGETABILIS PRAELECTIONIBVS ACADEMICIS ACCOMMODATAE.. EDITIO ALTERA. A E, FRIDERI C VM GLEDITSCH. L. APVD. IOH.. AVCTA ET EMENDATA.. I. P S. I. MDCCLVII..

(2) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at.

(3) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PRAEFATIO AD. BOTANOPHILOS. edicamentorum. cium accuratam explicationem in materia medica tradendam, et medico curationes. morborum. xime utilem, ab eo fludium. exercenti. non. fufcipi. quam ma-. polle,. niii. hiftoriae naturalis et phylices prae-. Quancorporum. mittatur, iure meritoque affirmatur.. quam enim medici, ex. iniigni. naturalium copia, quaedam tantum in fuos ufus conuertunt, haec tamen ex reliquis deligere,. cum. illis. comparare et eorum natu)(. 2. '. '. tam.

(4) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PRAEFATIO.. ram. Ab. tur.. cae ui,. indolem curatius examinare tenen-. et. rei. eo igitur tempore. operam. ,. quo botani-. dedi, fcmper in eo elabora-. ut prima hiftoriae aeque ac fcientiae na-. turalis. fundamenta ,. et ipfe diligentius per-. quirerem, eaque Auditoribus meis fuccinCte. exponerem. ,. cam cum. fruCtu. et ita eos. ad materiam medi-. manuduce-. tractandam. rem.. Ad dam. hanc autem cognitionem acquiren-. hiitorica et phyfica. tantum, fed animalis. ,. non. et mineralis. regni conlideratio requiritur ,. rum exemplo. vegetabilis. excitatus, in. quam. decreui:. que. accommodare. tamen. laboris. ,. alio-. compendio. dere et praeleCtionibus academicis et hybernis. quoque. etfi. tra-. aeltiuis. aliquoties. magnitudo. ftudii-. hiftoriae naturalis valliffimus ambitus,. me in animali et minerali regno non fatis verfatum, monuerunt, ne aliam praeter regni vegetabilis accuratiorem difquilitionem fuf-. ciperem.. Et hoc eo lubentius exegi. indi-. turum, quia cognoueram, apparatum materiae. quam. medicae magis ex regno vegetabili, animali et minerali defumi.. Aphorifmos.

(5) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PRAEFATIO.. rifmos igitur botanicos, anno 1738 tanophilis priuatis. cum bo-. communicatos, in leftionibus. primum. poflquam au-. explicaui,. eos nimis breues elfe nec tem perfpexi docenti amplam fatis de rebus differendi ,. ,. exhibere materiam, anno 1742 inflitutiones. Audi-. hiilorico phyficas regni vegetabilis. toribus meis propofui et in fcholis priua-. ufque ad. tis. annum. Cum. 1747 explicaui.. autem eo tempore optimi praeceptores. walthervs. et. platnervs. Viri. il-. luflres et. de academia nollra totoque orbe. litterario. optime promeriti. ,. moria nobis femper cariflima. quorum meerit. noftrae. ,. academiae praematura morte eriperentur, ad. alia fludia. nes. dutlus , botanicas praeledlio-. non amplius continuare potui. itaque. exceilentisfimi. boehmervs. ,. Viri. mihique amicisfimi. hoc in vicinam Wittebergenfem academiam euocato, bosivs et,. fcholas botanicas aperuerant ,. et inflitutio-. nes has praele£lionibus fuis quoque accom-. modatas inuenerunt. Studii autem botanici incrementum,. ipfo feculo a praeflantisfimis viris )( 3. hoc. maximo feruo-.

(6) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PRAEFATIO.. femore adiutum, dationibus. modo 111.. variis in libello. hoc emen-. Nam. locum dedere.. et ipfe et. nominati amici, in cultura horti. walthero. ab. ,. mihi reli&i, rem herba-. riam pari (ludio coluimus variasque animaduerfiones collegimus. ,. ad has inftitutiones. Cum. perficiendas pertinentes.. dtidum. et multi. bibliopola. igitur. iam. Fautores et Amici et ipfe. nouam editionem urgerent,. prae-. cedente quidem anno de ea cogitare coepi, fed. aliis. annum. negotiis difiraclus in. protrahere coaclus. tur correxi,. alia. expunxi,. hunc ufque Multa. fui.. alia. igi-. addidi, de-. finitiones in primis accuratiores propofui,. additis infuper fubinde notulis. crimen. ,. quibus. fubtilius determinaretur et ita,. dif-. quod. hunc praelectionibus acadeOrmicis magis accommodatum reddidi.. (pero. ,. libellum. dinem. tractationis. iplius femel. immutare nolui, fed eam feriem , hil. quam. probatum. retinui. antea propofueram ,. muenerim quod noui. capitum. cum. ni-. capitis adiunclio-. ,. nem. nece(fum redderet.. Exhibui igitur primo principia methodi, ad. omnia naturae regna accommodata, quibus.

(7) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PRAEFATIO.. .. bus nimirum hifloriae naturalis fhidium diDefinitiones partium. rigitur et perficitur.. plantae. fumma cum. erant.. In tanta. concinnandae. cura. enim rerum. varietate ve-. rae ideae in generibus et fpeciebus planta-. rum cognofcendis. et diftinguendis effingi. quidam. nequeunt ,. nifi. figantur.. Quilibet igitur, qui plantarum. in. certi. illis. primo. contemplationem. fufcipit. cognitis verfetur,. quo poflea. ,. limites. in. vulgo. rariores,. re-. cens inuentas et oblatas diiudicare difcat:. Semper vero. definitiones partium rite at-. tendat , ut naturae varietatem , in partium,. quoad. effentialia. conuenientium,. inter fe. fabrica perfpiciat et ita ad. fpecierum definitiones. generum atque. concinnandas. eo. certius ducatur. Ipfa. quidem methodus. etfi ftudii facile. optimum adminiculum eft: numerus tamen methodorum in dies au6tus addifcendi. fludium botanicum tur.. difficile. reddere vide-. Quod fi vero methodorum artificialium. ratio accuratius difquiratur. ,. facile patebit,. varietatem in denominandis generibus fuperioribus. neminem ad plantarum examen ,. )(. 4. atten-.

(8) PRAEFATIO.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. confundere polle.. attentum,. Cognitis. enim vocabulis , quibus partes plantae indicantur. cuiuslibet. ,. methodi. bore deprehenditur,. clauis line la-. et. ad difquifitionem. plantarum apta redditur.. Indicauimus er-. go omnes ferme botanicos qui methodi eorumque fcripta citaleges fequuti funt uimus, quo ex his praelhntiffima eligi et ,. ,. rationes. diuerfae. Licet enim quilibet botanicus. queant.. unam tantum methodum in liudio. faciat,. verfari. diiudicari. difpolitionis. ,. fequatur et fuam. tamen colendo minime. nec fcripta botanicorum. intellige-. re poted:, nili voces ufu receptas intelligat et praecipuas difpolitiones methodicas hiftorice perquirat. ,. quo generum inferiorum. conuenientiam melius. intelligat.. modo. generum et fpecierum conlbtuendarum ratio et nomina Fateor his imponenda difquirenda funt. Simili. prorlus. equidem , de. rum virorum. his. non. nili. et. praellantillimo-. et in fhidio noftro exercita-. tillimorum iudicium valere. tamen huius do&rinae nenda funt, quo. :. fundamenta. et tironibus. propo-. generum. et fpe-. limites. cierum.

(9) PRAEFATIO.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. cierum et nomina plantarum. cum rum. Specimina gene-. iudicio addifcant. et fpecierum. a nobis expolita. ,. quidem ex omni parte abfoluta comparata funt ,. aliquo. ipfa. ,. non. ,. tamen. ita. ut his perfpectis quilibet. vel in officinalium plantarum examine fubfiltere. ,. vel in. omnem. rei herbariae. campum. excurrere queat.. Alteram quoque. hoc. ,. eit. ,. phyficam. inftitutionum noltrarum partem medicinae cultoribus variis de caulis cognitu necella-. riam. eflfe. exiltimo. :. enim intimam cor-. hi. poris animalis fabricam confiderantes. vegetabilium ltrufturam rentes. vel ad. ,. et. difqui-. harum analogiam cum cor-. pore animali refpicere. ,. plantae in vegetationis. quirunt , et. accurate. ,. poltmodum. vel vires. ,. quas. mutationibus acin. corpore huma-. no exercent, melius perpendere. poliunt.. Prior conlideratio a£tiones in mutatione. humorum explicat. ,. ,. et. per vafa fua duftorum , magis. ad phylicam uniuerfalem cor-. porum. naturalium intelligendam facit ; po-. lterior. autem eos ad delectum limplicium. medicamentorum. in materia. medica '. )( 5. inlti-. tuen-.

(10) PRAEFATIO.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. tuendum. ad notas bonitatis in. ,. plantarum partibus. ad opportunum eas. ,. tempus. colligendi. variis. et conferuationem. in. ufus pharmaceuticos magis attentos reddit. omnino. et eos. iuuat. ,. ab operationibus. ii. in corporibus naturalibus obfer-. naturae. ,. uatis. ad eorum analyiin chemicam apte. ,. fufcipiendam ducuntur. Etii. vero botanophilorum ftudia in. academicis exercitationibus hoc libello adiuuare animus tantum fuerit,. men rum. exercitatiilimorum ,. eorum praecipue. fummo. quoque botanico,. qui dochrinam. botanicam in academiis explicant cio hos. meos. labores fubmitto. rum humanitate. ta-. ,. ,. iudi-. et ab eo-. atque eruditione id peto,. ut quicquid adhuc in tradendis botanicis principiis deficiat. ,. vel aptius certiusque. exponi queat, beneuole. dem nullum. adiiciant.. alium finem in his infhtutio-. nibus confcribendis mihi propofui, ut botanices. Equi-. cultoribus. breuem offendam,. quam. viam facilem. qua ad. et. hi flo ricam pa-. riter. ac phyficam vegetabilium cognitio-. nem. peruenire posfint , certoque confido, in.

(11) I. PRAEFATIO.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. in diiudicandis rebus mediocriter exercita-. tum tenue hoc turum. elfe. ,. fcribendi genus facile alfecu-. in primis. fi. ,. tarum examen crebrius. natura duce plan-. Magis. fulcipiat.. tamen proficere poterunt botanophili, fi duce quodam adfcito, varia adhuc percipiant monita. ,. quae occafione harum in-. ditutionum proponi. et. optimis exemplis. illudrari poterunt.. Ego. vero , qui. magnam laborum meo-. rum academicorum partem herbariae addifcendo. tem. ,. in fiudio. excolendo. et perficiendo. omnino praedare potui, cum mici tio. ad ar-. et. falutarem applicando confumfi. eo tamen ornando. alii. rei. ,. in. parum acade-. labores et praxeos clinicae occupa-. omne prope tempus mihi. Fraclae. eripuerit.. etiam iam per negotiofam vitae. rationem vires non permittunt , ut in po-. derum dudium rei herbariae, quod adeo amaui, et quod fortunae praefentis praecipua exditit occado. ,. debita. cum. cura. excolam.. Atta-.

(12) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PRAEFATIO.. Attamen cum oble&amentum £tutis. imminentis in cultura. et. fene-. contem-. platione plantarum indigenarum et exoti-. carum magnum fore fperem et in horto et bibliotheca haud contemnenda ha,. beam adiumenta , omni occaiione id agam, ut animi Commilitonum honoratisfimo-. rum ad ftudium hoc, in academia noitra cum fructu tractandum et excolendum, excitentur. Dabam Lipfiae d. i. Martii A. O. R.. MDCCLVII.. CONSPE-.

(13) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. CONSPECTVS Inftitutionum regni vegetabilis.. PROLEGOMENA. Cap.. De. I.. tribus naturae regnis in genere.. De methodo. Cap. IL. in. omni. hiftoria naturali. in. genere.. PARS. I.. Confideratio vegetabilium hiftorica.. Cap.. I.. Definitiones partium plantae.. II.. De. diuerfis. plantarum methodis.. De generum. III. conftitutione. et. nominibus. genericis.. De Specierum. IV.. conftitutione et nominibus. V. Specimen methodi plantarum ex ftru&ura floris. defumtae.. PARS. II.. Confideratio vegetabilium phyfica. '. 1. ". I. i. Cap.. I.. De. confideratione. vegetabilium phyfica. in genere. II. III.. De partibus vegetabilium De partibus vegetabilium. folidis. fluidis.. Cap. IV. i.

(14) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. CONSPECTVS, €ap, IV.. De motu fluidorum. per folida in plantis.. V. De partibus vegetabilium compofitis. nutri-. tioni inferuientibus.. Se£t. i. 2. 3.. VI.. De. De De De. radice.. caudice. foliis.. partibus vegetabilium compofitis generationi inferuientibus.. Se£L. 1. 2.. 3.. De De De. flore.. fru&u. \. „. germine..

(15) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PROLEGOMENA. I.. §.. Dum. confiderationem regni vegetabilis fus-. cipimus et hanc hiftoriae naturalis et phyfices partem. ,. tironibus medicis prae. declaramus,. reliquis utilem,. ab initio. pauca de tribus naturae regnis in genere praemittere, et fundamenta methodi hiftoriae naturalis explicare e re noftra efie intelligimus,. dorum. cum. pertractan-. ratio ex his egregie patefcat.. C A P V T I. DE TRIBVS NATVRAE REGNIS IN GENERE, 2.. §•. E. x elementis mixta, ex his aggregata et porro quo-. que compofita, oriuntur corpora quae creatioomnipotenti ne produ&a, et in uniuerfo difpofita, naturalia dicuntur. Cum enim haec per naturam, ,. fcilicet. per nexum caufarum. ,. a. fummo. creatore (la-. quidem modo perdurent itedeftruantur, ideam uniuerfi, hoc. bi litum, oriantur, fuo. rumque eft,. pereant et. corpora naturalia coexiftentia fidunt.. A ' ' |. .. §.. AU. : ' -. 3..

(16) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PROLEG. CAP.. x. §• Si vero. DE TRIBVS. I.. 3*. a corporibus uniuerfi in hiftorico phy-. Cca confideratione ad globum nnftrum terraqueum regredimur, in eodem naturalia et artificialia cor* Illa generapora contemplamur et ditlinguimus. tione continua per naturae operationes prodeunt, haec ex arbitrio hominum per compofitionem varia-. rum partium, ex naturalibus defumtarum, ad vitae commoda afiequenda, effinguntur.. 4. §•. varia. *. In definiendis 2utem corporibus naturalibus ad. generationem praecipue refpicimus,. corporum,. in. cum. peculiaris. producendis nouis corporibus, con-. curius, qui in generationis negotio obferuatur,. animalibus femper, obferuationes. et. in. nunc quoque per accuratas. in vegetabilibus. cognitus. fit;. forte. etiam hic non fine fundamento ad mineralia transferri pofiet;. diuerfarum enim partium determinatam. unum. coaiefcentiam in. corpus,. v. c. in falibus,. ge-. nefin appellare folemus.. ?•. §•. Infignis. bet,. quae imieniri pofiet,. mancam lae. corporum naturalium. Quod. reddit.. terrefiris coalitu. hominem, ceu. varietas quamli-. diuifionis. methodum. enim ab irregulari mafper omnia corpora ufque ad fi. perfecliffimum animal,. mur, innumera ferme. progredia-. deprehenduntur corpora, quae in certam et definitam feriem vix deducenda funt; videamus tamen an a et inter fe difcrepantia. veteribus afiumta trium naturae. fundamento. fatis. regnorum. firmo innitatur.. diftinflio.

(17) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. NATVRAE REGNIS IN GENERE.. 5. $•. Ad. corporum naturalium attenti, in quibusdam fcmper eandem formam, ex figura, fitu, nexu et proportione partium definitam, confpicimus in aliis vero hanc formam non femper obferuamus definitam, fed indolem eorundem ex mixtione partium tantum determinare cogimur. differentiam. ,. et animalia dicuntur. Illa vegetabilia. ouo prodeunt,. coalitum particularum,. tium,. ,. et ex. femine et. haec mineralia appellantur et per variis. ex caufis concurren-. cxfurgunt.. 7. §•. -. Cum. femen ouum vegetabile dici queat, differentia nunc adducla vegetabilia et animalia non fatis diftinguit; in eo tamen euidens differentia pofita effe videtur, quod ilia facultate locomotiua deftituantur, hoc eflr, per propria organa e loco in locum non transferri queant; haec vero per partes, ipfis proprias , definitos motus exercere valeant, ita,. ut,. motus. fi. etiam quiefcant, difpofitionem tamen ad. fufcipiendos in variis. Corpora. naturalia,. membris obferuemus.. quae eandem femper for-. mam. obtinent §. 6 , et facultate locomotiua praedita funt 7, animalia appellantur, utnnifca, perca, pafler, canis,. quae porro. et praecipue ratione or-. ganorum, quibus motum progrelliuum. exercent,. ininfefta, pifces, aues, et quadrupedia diftinguun* tur, licet limites, has differentias offendentes, fae-. pius incerti deprehendantur.. bus dicitur zoologia.. Doftrina de animali-.

(18) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PROLEG. CAP.. 4. DE TRIBVS. I.. 9. $•. -. Corpora naturalia quae eandem femper formam ,. obtinent §.6,. locomotiua. et facultate. defti tuantur. vegetabilia fiue plantae appellantur,. 7> gus, gramen, tulipa,. §•. bus botanica fiue phytologia origo. me. ut fun-. Doctrina de vegetabili-. tilia.. dicitifr.. Nos, cum. vocum conueniat, primum, quod ubique. receptum. eft,. vocabulum. alteri. fer-. praeferimus.. io.. §.. Corpora naturalia, quae diuerfam formam obtinent $.6, et, licet interna mixtione faepius con-. ueniant, ratione fabricae externae tamen differunt, mineralia appellantur, ut lapis, fal, fulphur, anti-. monium,. plumbum.. Doctrina de mineralibus,. Hoc. mineralogia appellatur.. naturae. regnum. fae-. quoniam plurima corpora huc pertinentia ex terrae gremio effodiuntur non nulli auftores lapideum appellant, quia pars maxima corporum , huc pertinentium lapidea quafi bafi firmatur: cum aliis vero minerale diximus, quoniam recens inuentum minerae vocabulum corpus, ex parpius. foflile dicitur,. ;. ,. ticulis terreis,. rum. coalitum,. accefiione particularum varie mixta-. indicare. videtur,. et. ut. generale. omnino affumi meretqr. $•. ii-. Corpora mineralia (lapidea) lia. crefcere et viuere,. fentire fionis. linnaevs. crefcere, vegetabi-. animalia crefcere, viuere et. afferuit * et. fundamentum. trium naturae regnorum inde petiit;. crementi,. vitae et fenfus. corporum deduttae. ,. notiones,. non ubique apte. diui-. fed in-. ex effectibus fatis. declarari. poliunt. * vid.. Philofophia Botanica.. J.p. I..

(19) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. NATVRAE REGNIS. IN GENERE.. 5. Vita enim et incrementum plantarum in poflunt. uno eodemque motu fluidorum per folida conflftit, et fenfus. qui corporibus ,. quatenus ab obiecfb ex-. ,. ternis. mouentur, conceditur,. finitas. mutationes. Non. defunt. fluidi,. alia diuiflonis. rum fundamenta. fimili ratione. trium naturae regno-. Fabrica fimilaris in congregatione. particularum mineralibus propria. motum fuccorum eundem. lofa. per de-. in vafis moti, declaratur.. eft, tela cellularis. in vegetabilibus, et fabrica vafcu-. in animalibus dirigit et perficit; porro. quoque mineralia mouentur igne, vegetabilia aere per ignem animato, animalia fpiritu proprio Hae tamen differentiae, ut diuiflonis fundamentum, non :. cum. aflumendae funt,. in cognitione difficiles,. in. li-. mitibus autem conftituendis vagae deprehendantur. §•. Concedimus quidem propofitas,. in. cumfcriptas efle. 13 . nos differentias, fupra. et. non enim marinae et. limitibus fuis faepius urticae. ;. fatis cir-. alia flmi-. zoophyta, tranfitum ex animalibus ad vegetabimufci, lichenes, lithophyta et cryftalli progreflum ex vegetabilibus ad mineralia dubium red-. lia. lia, et. dunt.. lium. Quoniam vero clafles. inde. fatis. praecipuae corporum naturacerto definiri poflunt,. fubfiftimus et dubia oborta ex cuiuslibet. in. iis. methodi. fundamentis fpecialibus diiudicamus. $•. Ex hac hiftoriae. 14. .. non nulli corporum naturalium. etiam varietate, faffcum eft, ut. naturalis. fcriptores. limites ulterius extendant, et praeter animale, ve-. A. 3. getabile.

(20) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PROLEG. CAP.. 6. getabile et minerale. igneum. tione. **. DE TRIBVS. I,. regnum. ,. * et fimili ra-. aqueura. Cum vero. quoque addant.. obietla,. ad haec regna relata, vel ad congrefium elementorum in mixtione perficienda, vel, fi in corpora vera coeunt, partim ad minerale regnum ut ignis fatuus, ,. partim ad arte fafla, ut liquores. fpirituofi. fermen-. tatione parati, referri et ex confideratione chemica. melius. intelligi. detenti,. queant, nos, intra limites praefixos. a diftinftione ubique. recepta. non. rece-. dimus.. GOTTSCHALK VVALLERII HydroloWattu-Riket. Stockholm, 1748-8x0.. * vid. IO H. gia eller. ** vid.. 10 h. germanicae. daniel denso difti libri. Bcrolini,. 15 ». §•. in Praef. verfionis. 1751. 8vo.. ,. Circa confiderationem corporum naturalium du-. modo verfamur; aut enim ad fuperficiem externam tantum refpicimus, proprietates corporeas fenplici. fibus, in primis vifui,. obuias perpendimus, et ex. difixibutionem in genera et fpecies inftituimus;. his. aut fabricam internam diffecando vel refoluendo partes, corpora conftituentes, fin et. ftorica fiue hiftoria ralis. rimamur. mutationes deducimus.. vulgo dicia;. et inde. Prior cognitio. trium naturae regnorum. geneeft hi*. ,. natu-. altera eft fcientifica fiue phyfiea. trium naturae regnorum. §.. In logices. tur,. his. vero. atque. fedulo. phyfices. 16.. indagandis principia. ex quibus nimirum omnia,. ,. generalia. praefupponunquae in. hiftori-. corporum naturalium doctrina exponenda funt, diiudicantur. Phyfiea autem cognitio ratione fabricae indagandae anstome fiue difiefhone. ca et phyfiea. partium,.

(21) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. NATVRAE REGNIS IN GENERE. partium,. mixtionis. ratione. analyfi. His adminiculis negletlis, arinde pendentes denominatio-. chemica, adiuuatur. bitrariae diuifiones et. nes hiftoriae. particularum. 7. naturali,. experientiae imaginariae et. explicationes per qualitates occultas fcientiae naturali,. maxima damna. inferunt.. $•. !. 7. -. Quicunque internas corporum partes re et ailiones, per cipit. illas. externas formas ante. ,. enim, mittit,. perlitftra-. praedandas, examinare. omnia. difquirat. fuf:. Is. qui hiftoricam cognitionem phylicae praeaffinitate. corporum,. ex lignis externis co-. compendium difquifitionis habet, et ex his coniunclis ufum corporum in vita communi et medicum et oeconomicum eruere et' diuerfimode apgnita,. plicare. difcit.. C A P V T II. DE METHODO IN OMNI HISTORIA NATVRALI IN GENERE. §.. d. methodum,. ut. 1$.. fundamentum. hiftortae natu-. primo proprietates corporum examinandae poftea ehara&res ex illis ita deducendi funt, quo fubordinatio in fpecies et genera, tanquam norma idearum, ad quam in conlideratione corporum naturalium ducimur, inde pateralis,. ftabiliendam. fcat, et accurate difpoijatur..

(22) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. 3. PROLEG. CAP.. i im-. §•. proprietates. bus. noitris. DE METHODO. II.. corporum naturalium, quae fenfinon tantum ideam rei. percipiuntur,. fed etiam,. praefentis excitant,. rantur, figna exhibent, fe diftinguuntur.. fi. ulterius confide-. quibus res perceptae inter. Haec vero. chara&erifticae dicuntur, in. chara£leres feu notae. eum. finem colliguntur. quo per illa ideam corporis naturalis eiusdemque definitionem eum aliis quoque communicare queamus. ac per vocabula. apta exprimuntur,. 20.. §.. Hiftoria naturalis. eft. cognitio. corporum. lium, per characteres externos, in quifita.. nem ficain. Nos quidem non. latet,. illis. natura-. obuios, ac-. alios fignificatio-. huius vocabuli ulterius et ad cognitionem phy-. ufque extendere. ;. ex differentia tamen. ,. fupe-. §.15, cognitionem hiftoricam corporum ex eorundem externa fuperficie acquirimus, et rius indicata. exinde definitionis, nis. diftributionis et. denominatio-. fundamenta eruimus.. §. 21.. Quoniam fenfus vifus in confideratione corporum proprietates per figuram, fitum, nexum, numerum et proportionem partium fiftit, et ita claras reliqui vero fenfus vix. et diftin&as ideas excitat,. magis producunt, nos chara£leres, qui vifu cognofcuntur per externos vel in fuperficie obuios in primis indicare voluimus , et eos, claras, fed obfcuras. ,. qui per reliquos fenfus acquiruntur, in dignofcendis corporibus vel. poffe contendimus.. nunquam,. vel rarifiime, admitti.

(23) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. IN HISTORIA GENERALI. 22. §.. Figura. .. limes extenfi.. eft. benda limites per. In figura igitur defcri-. lineas indicentur,. enim. aptis declarentur; licet. in. et vocabulis. hac corporum pro-. prietate difquirenda accuratae et geometricae. normam,. foliorum exemplo patebit,. uti. ribus fallaces. cum. A. erit.. cum. fimilitudine. dimen-. ad hanc tamen. fiones vix ubique adhiberi poffint,. refpiciendum. 9. fcepe petuntur ideae. primario. aliis. licet. ,. corpo-. corpora,. quibus partes corporum naturalium comparan-. tur, ubique cognita fint,. uti. ex methodi Tourne-. fortianae confideratione apparebit. 23*. $•. Situs eft ordo. rerum coexiftentium, nullo. ftu habito, an continuae, an contiguae. fint.. refpc-. Praefup-. pofita igitur accurata partium definitione, optimi in-. de charafleres petuntur; fcibus, a fitu. ftaminum. v. c. a fitu. pinnarum. in calyce, petalo et. in pi-. thalamo,. 24. $• ordo rerum coexiftentium, quatenus continuae funt, et immediata partium conftituentium produ&ione copulantur. Hic cum fitu qui-. Nexus. eft. dem conuenire videtur, quoniam rerum coexiftentium ordo in utroque cafu adeft ; nexus tamen, praeter definitam. petalis,. earundem unguium in. partium coordinationem,. quoque coalitum. euoluit;. antherarum. et. coalefcentia. in ftaminibus,. filamentorum. digitorum in auibus palmipedibus. ,. euidentes exhi-. bet chara&eres.. Numerus. eft. unitatum multitudo. A. ,. feu partium. Exempla chara&e-. fimilium relatio ad unitatem. 5. rum.

(24) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. DE METHODO. IO. PROLEG.. rum. inde petitorum in omnibus ferme hiftoriae na-. turalis. methodis inueniuntur,. petala,. cis,. CAP.II.. flamina,. v. c. diuifiones caly-. Ityli in floribus;. pinnae et dentes in. giti, a^ae,. numerum eorundem ftinflionis funt. variis. haud negligenda. refpicias,. difi. di-. fundamenta. $•. 26.. comparatione quantitatum dignofei-. Proportio. tur, vel, ut accuratius dicamus,. cum. quatenus. tis,. pedes,. animalibus,. alia vicina. eft quantitas par-. Exem-. comparatur.. pla petantur ex proportione petalorum inter fe,. petalorum,. ciniis calycis. et. flaminibus et. ftylis. la-. flaminibus et petalis,. in vegetabilibus, capitis et cau-. dae ad corpus, vel alarum et pinnarum inter. fe in. animalibus.. 27. *. .. Si partes corporis Ungulae vel in fe confideran-. tur,. vel. prietates. omnibus. cum. aliis. comparantur, in qualibet pro-. nunc expolitae. locum. inueniunt. igitur partibus charafteres,. differentiam definiendam, defumi poliunt, v.. lium , pinna,. mero. caulis,. et. ala in. flos. :. ex. ad corporum c.. fo-. eiusque partes in planta; pes,. animalibus, figura, litu, nexu, nu-. proportione differunt, et charafteres. diftin-. £lioni aptos exhibent.. $.. Experientia offendit,. 28.. unam partem. proprietatem altera magis variare tur. conftituenda. eligendae funt,. illae. partes. quae minus. :. in. aut partis. methodo. igi-. illaeque proprietates variant.. partes in vegetabilibus, pedes,. Sic. florum. pinnae, roftra in anima-.

(25) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. IN HISTORIA GENERALI.. animalibus,. in. II. proprietatibus expolitis conftantio-. res elle folent; porro figura et numerus illarum partium magis variare folent, quam fitus, nexus et. proportio: ergo ex. his.,. fieri. fi. potefi, characterem. in primis eruantur». 29. §•. '. In difpofitione corporum naturalium, ex his nihil magis confundit, quam principiis nabilienda ,. fumma, quae tamen. omni-. creatoris fapientiam et. cum. potentiam prodit, varietas: effentialibus proprietatibus. corpora varia in. omni modo. definita, in. accidentalibus faepe per caufas occafionales. muten-. Hinc omne ftudium in eo collocandum eft, ut naturae indagatores omnes quidem fub examen reuoeent proprietates ex his tamen certiffimas eligant. tur.. ,. ,. Infignis. ut in. iis. $*.. 30. .. corporum difquirendorum copia. exigit,. dignofeendis plures charaCteres colligamus,. et ex his,. apte fubordinatis,. differentiam et con-. uenientiam corporum eruamus.. Vbique. igitur, in. primis ubi plurima corpora, plurimis proprietatibus inter fe conuenientia,. diftinguenda funt, certiores. et euidentiores charatteres feligantur:. ciora corpora inter fe. comparanda. Si en:. reflant,. pauchara-. cteres addufli diitinctioni facile fufficiunt, et gene-. rum. et. fpecierum confinia non. nunquam. arbitra-. ria funt.. §•. Antequam vero hac et fpeciatim. 3 *• in re pertraftanda ulterius,. ad vegetabilium difquifitionem progre-. diamur, ordinem corporum. in generibus, fpeciebus, varieta-.'.

(26) ". © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PROLEG. GAP.. 12. DE METjHODO. II.. quatenus. ex primis Co-. gnitionis noftrae fundamentis patet,. eruamus, quo. varietatibus et indiuiduis,. leges. methodi generales ex di&is $•. 32. llabiliantur.. -. omnibus fimul tanquam indiuiduum feu lin-. Quodlibet' corpus naturale ab confpicuis. ita differt,. ut. gulare confiderari queat, v.. c.. canis. pafTer, perca, ,. mufca, tulipa, tilia, adamas, nitrum funt corpora, quae in fe et fine relatione ad alia vicina confiderari poliunt, quoties nobis obuia inueniuntur.. 33 -. §•. Indiuidua, faepius. bus confiderata, fimul inferunt;. corporum. ferie-. fimilitudinis et pluralitatis. ideam. multorum. indiui-. fimilitudo igitur. duorum fpeciem ila ob. et fub aliis. liftit,. ad. quam. haec indiuidua cun-. chara&erum quorundam conuenientiam Sic plures tulipas et. ferri poliunt.'. fimul confpicimus,. fic. tilias. re-. in horto. canes et mufcae faepius oc-. currunt. *. t. f'. Nunquam. 34. *. vero duo corpora in omnibus partium proprietatibus fibi fimilia obferuantur, ideo-. que. idea fpeciei. eflentiales. rentur,. et in. fpiceretur. les,. dam. nunquam. oriri pofiet,. primo. nili. chara&eres ab accidentalibus diftinguehis. Notae. porro ad quosdam variantes reigitur chara&erifticae accidenta-. quae interdum in una fpecie, per caufas quasacceflorias, non femper et neceflario in corpo-. re naturali praefentes variant, varietates conftituunt,. quae cum fpeciebus confundendae non. funt.. canes plures fpeciem animalis conftituunt,. Sic. tulipae. fpeciem.

(27) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. IN HISTORIA GENERALI. eoiorum autem. 13. fpeciem plantae. fiflunt,. in his obferuata,. fpecierum varietates exhibet.. 35 *. §•. In. tamen. variis fpeciebus accurate diftin&is. charafteres. differentia,. non. ,. nulli. deprehenduntur. fimiles. qui ,. ideam generis pariunt, quod eft fimilitudo fpecierum, ex conuenientia non nullorum charafterum, in variis corporibus unius fpeciei definita.. Ex. va-. quae vernali tempore in pratis noftris confpiciuntur, et quas ob folia varie incifa vel etiam plantis,. riis. integra,. tanquam. veras fpecies, confideramus, corolla. pentapetala, flamina et. plurimi et nettaria ad. ftyli. ungues petalorum unicum ranunculi genus ,. et, tis. efficiunt. ut charafteres conuenientes, in tot diuerfis planoccurrunt. §• 36 Similitudines innumeros ferme .. tunt; dantur ideo genera. gradus admit-. fumma, media. et inferio-. ra, quae, licet ex arbitrio definientis pendeant, ita. tamen difponenda. funt, ut ordinem, naturae conue-. nientem, referant.. Hanc tamen doftrinam nunc fed eandem et qui-. uberius declarare vix poflumus,. dem. potiffimum ad hiftoriam vegetabilium applica-. tam ,. in tratfatione ipfa fufius expofituri fumus.. $•. Ex. his,. intelligitur ,. 37. inueniendus et proponendus. nem enim. -. quae fummatim propofuimus, abunde quo modo ordo corporum naturalium, fit.. Per confideratio-. indiuiduorum ad fpecies et genera pro-. gredi funt inuentores et nunc etiam fimilem viam eligunt. omnes, qui cognitionem corporum naturalium.

(28) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. 14 PROL.. C.II.. DE METHODO IN HIST.cte.. Jium perficere tentant. Inuentum hunc ordinem a generibus fummis ad media et inferiora, iramo ad fpecies regrediendo proponunt exercitatiffimi viri,. eundemque. rum. captui difcentium. magis accommoda-. fiftunt.. 38. .. .. ordo corporum naturalium ex convenientia characterum in ipfis corporibus inuenien-. Methodus. eft. ,. dorum conftitutus. Si «ominum afiumtorum,. igitur, vel ex conuenientia. ,. 4is differentia. vel alio. ,. corpora naturalia ordine alphabetico. difponuntur,. methodus. dici. vel ex regionis et loci nata-. non. vera et naturae conueniens. poteft, fed arbitraria eft, quae. difcentes faepe confundit.. §•. Quae nunc. 39. -. in genere de corporibus. trium na*. regnorum eorumque difpofitione methodica fundamenta quidem omnis doctripropofuimus turae. ,. nae, in pofterum declarandae , exhibent; nos vero, qui ampliflimam animalium et mineralium difquifitionern hiftorico - phyficam. aliis. relinquimus, nunc. ad vegetabilium tantum confiderationem progredimur, in prima parte hiftoricam, in altera phyficam plantarum confiderationem fufeepturi.. PARS.

(29) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at 3fe. *. 8*5. PARS. 15. I.. CONSIDERATIO VEGETAB1LIVM HISTORICA. 4°. $•. S. cunela, quae a variis hiftcriae naturalis feripto-. i. ribus circa. regnum. in hac tractatione. ampla. foret;. academicis hifloricae,. vegetabile propofita fuerunt,. exponere vellemus. in libello igitur hoc,. accommodando,. nimis. ea. ,. praelectionibus. ratione ccnfiderationis. definitiones partium plantae praemitti-. mus, methodorum, hadenus inuentarum, fundamenta declaramus, quo modo genera etfpecies conftitui. men. et dijudicari. debeant,. methodi, ex partibus. exponimus,. floris. deductae,. et fpeci-. fubiun-. girnus.. C A P V T DEFINITIONES PARTIVM I.. PLANTAE. $•. corporum. '4 1 -. earundem compofiTanta vero in fabrica corporum eurumque partium occurrit varietas, ut perdifficile fit, diftinftas femper et ad-. P. artes. tionis. modum. definire, eft. breuiflimis indicare.. aequatas partium definitiones eruere.. Cum. vero. voces, quibus characteres vegetabilium declaramus,. hinc deducendae. fint,. tius verfari oportet,. tae. fi. in iisdem definiendis atten-. methodum,. examinandae et difponendae. bilire fulcipimus.. ad. quam. plan-. funt, accuratius fta§.. 42..

(30) 1. 6. PARS. DEFINITIONES. CAP.I.. © Biodiversity Heritage I. Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. §. 42. -. In definitionibus igitur partium plantae adornandis charatteres in qualibet parte plantarum deprehendendos, colligimus. Praecipui ex his in omni planta, cui haec pars competit, fimiles, alii vero in ,. variis plantis variantes tiales, hi. deprehenduntur.. ,. vero accidentales dicuntur:. puluerem habet. et filamento infiftit,. Illi. eflen-. anthera. v. c.. porro figuram. definitam obtinet et vel ex una, vel ex duplici. mina. confiat;. priores characteres in. deprehenduntur, pofteriores in. 43. §•. ,. la-. omni anthera. variis variant.. -. Charafiteres eflentiales definitionem partis ipfius. ingrediuntur, v.c. puluis in anthera, vel adhaefio huius ad filamentum.. Alii. vero characteres qui. parti,. ,. in. fe fpe£iatae,. men. quidem. uni. accidentales funt,. ta-. vel alteri plantae eflentiales inueniuntur, defi-. nitionem plantae fcentia. ipfius ingrediuntur. antherarum in. ex. flofculis,. :. v.. c. coale-. quibus. flores. compofiti conflant.. 44. §•. Cum. -. ea definitio , quae duobus vel tribus voca-. bulis differentiam fpecificam,. rendam,. exprimit,. in. definitione quae^. optima dicatur, in characteri-. Etiamfl bus adducendis lele£tus inttituendus eft. atque cura omnis definitionibus vero in elaborandis attentio adhibeatur, raro. ne. liberae funt;. nemo. curate verfari poterit, tas diuerfiflimas. tamen ab omni exceptio-. itaque in his formandis acnifi. applicet,. et diiudicandis partibus,. easdem faepius ad planatque. ita. in difquirendis. egregia varietate ludenti-. bus, habitum acquirat, §•. 4S.

(31) PARTIVM PLANTAE.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. § Concedendum. *7. 45 *. interim eft, tot et tam varia cor-. pora difquirenti, fi definitionem, fuo modo limitandam, interdum ut uniuerlalem afiiimit, et ex-. ceptionem, rarius occurrentem,. men. refpiciendum. eft,. dum. ut,. Eo. negligit.. ta-. veteres atque re-. centiores fcriptores in partibus definiendis et nomi-. nibus imponendis, uti exemplo germinis et pericarpii apparebit. magis. ,. interdum varient ad' rei naturam aflumta variorum auflorum voca,. quam ad. ,. bula refpiciamus,. fi. definitiones. accuratas. eruere. fufcipimus.. 4 <*-. §•. Charafieres in definitionibus partium conftruendis, vel a fitu v.. brica v.. c.. proprietate,. medio. in. c. piftilli. membranacea. petali. fenfibus obuia,. ,. flore. vel a fa-. ,. quadam. ve! ab alia. v. c. liquore in necta-. minus apte vero illi a figura, omnibus ferme corporibus eorumque par-. rio defumi poflimt;. quae tibus. in. variat,. demum. ufus euidens v.. c.. qui in phyfica doctrina. vel ab ufu,. declaratur, fit,. et. repetuntur.. primo. in filamento flaminis. reliquis viis praeclufis, ad. ,. fi. quod antheram. eum 47. §•. Quod. tamen. intuitu cognofci poflit, fuftinet,. rcfpici poteft.. -. partem plantae, fub terra latitantem, radicem, ab hac furfum extenfam caudicem, caulem fcilicet vel truncum, eius diuifiones ramos et annexas membranaceas partes folia appellari Porro quoque cognofcimus, partem quandam fabrica peculiari et colorum varietate infignem, florem aliam vero ex hac oriundam fruftum nimExperientia difcimus. ,. ,. cupari.. ii. /.

(32) DEFINITIONES. Heritage http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at I. Library, CAP.I. PARS i8 © Biodiversity. eupari.. rum. E.v his. ubique receptis partium praecipua-. plantae denominationibus ceu ideis claris, di-. ftinciiores,. Quia etiam floris in. quantum in omni. heri poteft, efformandae funt. perfeftiori. methodo ad. partes. primis refpicitur, hae prae reliquis noftrarcl. cxpofcunt attentionem.. 48. $•. Vegetabilia flue plantae nicis in arbores,. 9. a. non. nullis bota-. fuffrutices et herbas di-. frutices,. Haec. fpefcuntur.. -. §.. diftinclio ex idea vulgi enata. me-. thodo quidem apta non eft, hae tamen voces ideo definiendae funt, quo generalis plantae conlideratio, ante quam ad partium definitiones accedimus, quo-. dam modo. clarior reddatur.. §•. Arbor. eft. -. quaedam ex. lignofum habet:. mos. 49. planta, quae truncum flmplicem et. fummitate rafemper minores quaedam tantum folia maiora his in. feu partes trunco fimiles, fea. emittunt, ut. tilia etc.. Frutex eft planta, quae truncum multiplicem et lignofum fiftit et ramos undique emittit. Haec diffinitio naturae non femper refpondet quoniam non nullae plantae culfrondofa obtinent, ut palmae.. ,. tura ex fruticibus in arbores mutantur v.. rium,. aliae in naturali. c. falix,. ne-. quoque conftitutione ut. ar-. bores et frutices apparent, v.. c.. lentifcus.. Differentiam arboris et fruticis in eo ponit linnaevs P hilofoph. Bot. 78. p. 37. quod arbor gemmas ferar, frutex vero non, ipfe tamen monet hos limites ratione plantarum exoticarum exceptiones admittere.. 50. -.

(33) PARTI VM PLANTAE,. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. cum. Suffrutex, ob fimilitudinem. fruticibus, di-. quodam modo. planta durioribus ct. citur. lignofis. caulibus donata, qui vero lingulis annis pereunt ct. tempore. vernali ex radice denuo protruduntur; herba appellatur planta, quae caulibus tenerioribus at-. que fucculentis inllru&a eft. Expolita haec et ubique recepta diltinciio fallax et vaga eft, fubftantia caulium enim inligniter variat; quod li autem fuf,. herbam non. fruticem in radice,. rennare plis. dixeris,. enim ex. haud. plantis domefticis. facile oftenditur et. has differentias. nili. in femine pe-. certior erit diftinftio. climatum. maxime. exem-. ,. potiiTimum defumtis, et culturae mutationes. incertas reddere.. 51 .. §•. Vegetabilium hiftorica conlideratio uniuerfalis botanica vel phytologia, arborum et fruticum dendrologia, fuffruticum et. herbarum botanologia nun-. cupata fuit, id, quod ex. dem. declaratur,. vocum. minime autem. origine facile qui-. certiori,. quam. ideo fuperius. §. 9.. ,. prae-. Nos. cedentes dillintliones, innititur fundamento.. quo pars phyfica fimul compre-. hendatur, generalem definitionem exhibuimus.. § Radix. Haec tutam. eft. 5 2*. pars plantae,. quae terrae innafcitur.. itaque et plantam facultate loco motiua deftifigit,. et.fuccos nutritios praecipue admittit.. Licet vero in plantis parafiticis, qualis noftra cufcuta eft,. in mufcis, lichenibus et plantis variis fubmari-. nis. nec non in lenticula radices terrae non. ,. videantur, attamen tur, et faepius terrae. cum. innafci;. eae in aliqua parte figan-. quaedam portio. B 2. intercedat,. li-. m itat i*.

(34) Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at PARS I. CAP. I. 20© Biodiversity DEFINITIONES. mitatio addita definitionem uniuerfalem. parum. re-. ftringit.. §• 53 Fibrilla eft pars praecipua et eflentialis. omnis ope planta terrae innafcatur. Haec nunquam deficit, mufci enim, lichenes et fubmarinae plantae in lamellis earumque ftriis, quibus. cum. radicis,. eius. fuppofitis corporibus adhaerent,. aliquam analogi-. am. fibrarum, in plantis plurimis praefentium,oftendunt.. Ex. 54-. f. fibrilla fola differentiae radicis. non defumun-. tur, fed femper ad bafin caudicis ceu partis ex radi-. nexum cum. ce productae eiusque. dum. Hac vero. eft.. ratione. fibrillis. refpicien-. confideratae radices. caudice vel tenuiores vel craftiores funt.. Priores. quae multis modis difi ferunt, generali nomine tuberofarum defignari poffent. Nos itaque ex hoc fundamento differentiam fibrofae dicuntur, pofteriores,. radicum ulterius explicabimus. §.. 5?-. quae fub terra nunquam caudi-. In radice fibrofa ,. ce craffior euadit, hic vel aequalibus ramis diuiditur et in fibrillas ufque continuatur,. ramofa,. et. li. fimum arboribus caudicem. mas. fiftit,. fibrillas. quo. in cafu radix. fubftantiam confideras, in noftris potiflignofa dicitur;. vel ea pars,. quae. ex paruo nodo vel bafi caulis pluri-. ramofas. et. non ramofas emittit, et rac. in non nullis gramini-. dix capillacea appellatur v.. bus; vel ex caudicis quafi in terram dimiftl ambitu ad nodos varie diftantes plurimae ut radix verticillata dici queat v.. fibrillae c.. in. oriuntur,. aquaticis et. paluftribus plurimis. §• 5 *..

(35) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PARTIVM PLANTAE. $•. In radicibus tuberofis. 5. 21. *. generatim nobis. diffis §.. 54. partes in terram defcendentes et fibrillas dimittentes caudice crafiiores funt; in his vero fibrae vel fparfim in. omni. tibus et nodofis. fuperficie adhaerent, ut in caulefcen-. vel ex parte. ,. feflili. fiue caudici. op-. polita deducuntur, ut in transuerfis etbulbofis, vel ad. caput radicis carnofae ex nodo, inter caudicem et radicis craffiorem. mofas dicere. partem formato, exeunt, quas co-. liceat.. 57 eadem cum caudice. $.. Caulefcens radix in. ne. conftituta eft,. ita,. -. dire£lio-. ut ab hoc furfum direflo radix. Haec in ad perpendiculum quafi iterum defcendat. fuprema parte paulo craflior eft, et in caudam quafi attenuata producitur, ditia, v. c. in. dauco. non nullis Nodofa vero. fufiformis ideo a et fcor7,onera.. vel ftri&iore fenfu tuberofa difla radix figuram va-. riam refert,. faepius. tuberculis. referta. meretur,. ut in. His. enim globofa,. faepius. autem. confpicitur et vere nodofe dici. folano et chryfanthemo tuberofo.. fibrae fparfim adhaerent.. Caulefcentes vix non femper cultura craffiores redduntur, ut in cichoreo hortenfi videmus, faepe in nodofas mutantur, ut in rapa et umbelliferis non nullis, in his etiam interdum radix defcendens carie corrumpitur, fibris in capite copiofius excurrentibus v.. c.. in radicibus praemorfis.. §.. Quando autem. 58.. fibrae in parte. feflili. adhaerent,. aut transuerfa aut bulbofa dicitur radix, illa nodofae fimilis eft, fed in terram non defeendit, ramis potius. B. 3. trans-.

(36) zz. PARS. DEFINITIONES. CAP.. I. I. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. transuerfim dimifiis ad latera excurrit et ideo quo-. que horizontalis. dicitur, ut in iride et imperatoria.. In alrera. bulbofa radice fibrae a nodo fiue. fcilicet. cui pulpofae partes in. ambitu adhaeExparte pulpofa ulteriores bulbofae radicis diftin£!iones in fquamofam, tunicatam et folidam deducuntur, quae lilii, tulipae et croci exemplo declarantur. bafi caudicis. ,. rent, delcendunt.. rotundum et furfum acuminatum corpus efficientes, gemmam radicalem conftituunt, quoniam vero cum parte carnofa tuberofarum radicum ratione colleftionis fucci nutritii. Parres hae pulpofae feu carnofae,. eonueniunt, ad radicis definitionem apte ri. fatis. refer-. pofiunt.. §•. 59. -. mafia variae figurae in non nullis Carnofa plantis radicem ut in nodofis conftituit, fibrae vero talis. fuperius. comae. inltar. aro et mofchatellina ,. ut in orchidibus, quae a nobis comofae diclae. adhaerent. ,. fuerunt, et a figura partis carnofae. matae. ct. tefticulatae., pal-. fquamofae appellantur.. J. 60.. Licet praeter has adduefas et exemplis tas radices. non. illuftra-. nullae peculiaris prorfus fabricae in-. ueniantur, quae vel exceptionibus vel nouis diuifio-. nibus anfam praebere videntur,. tamen cum. occurrant et ad propofitas differentias. queant,. in fpeciali. clarantur v. ta. c,. fquamariae. rarius. reduci. plantarum doflrina optime defquamis fparfis praedi-. articulata et. et. martiniae, caulefcens. afphodeli radix etc.. potifiimum. facile. compofita. Plana radix in plantis marinis. confpicua, quae loco fibrillarum lami-. nam.

(37) PARTIVM PLANTAE.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at23. nam. format, forte his fubiungi et a reliquis diftingui. pollet.. 61 . $• parte principe radicis caudex oritur, qui va-. Ex. modo. rio. verfus fuperiora. feu partes minores, ut cipi iimiles,. diuiditur,. vel. quo. extenditur et in. plurimum tamen. parum ah reliquas. ramos. parti prin-. eius fabrica recedentes,. plantae partes eo. aptius. emittere et fullinere queat. §.. Et hacc pars pro. 62. infigni. .. plantarum varietate mi-. re variat, ideoque diuerfis etiam nominibus infignita fuit; dicitur. enim truncus,. fiue calamus,. Nos. caudicis. frons,. nomen. caulis, fcapus,. culmus. pedunculus, petiolus.. ftipes,. ut genericum affu mimus §. 61 .. et fpecierum definitiones licet faepius ambiguas inuentas, ex idea vulgi et affumtis. corum. quorundam. botani-. definitionibus fubiungimus. §.. 6 3.. Caudex lignofus durior. in arboribus et frutici-. bus truncus appellatur, mollior et faepe herbaceus in minoribus plantis caulis dicitur, fed limites. omnino. incerti funt. §. 49. 50. In his rami aflu-r muntur, fcapus autem caudicem non ramofum fiftit in palma, tulipa etc. Caudex cauus, in graminibus. et graminifoliis. mus. plantis in primis confpicuus, cala-. culmus et plantae culmiferae nuncupantur, fed liue. ipfae calamiterae fiue. cauitas caudicis in his. aliisque plantis, ut in parte phyfica oltenfuri. fumus,. a continuata vegetatione dependet. Folia compofita ramis quafi fimilia in palmis et filicibus frondis nomine infigniuntur, et ftipes bafis frondis dicitur, vid.. 1 1 n n a e v s in. Phii. Bot. p. 4 2.. B 4. §.. 64. ..

(38) PARS. 24. I.. CAP.. I.. DEFINITIONES. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. $• :. .. Petioli fiue. ramorum tur, vel. 64. -. pedunculi funt teneriores caulis et. partes,. quae vel fparlim inde producun-. ramorum. ultimas diuiiiones fidunt et. folia,. Licet vero haec vocabu-. flores et fruclus fuftinent.. fynonymice adhiberi queant, haud incongrua tamen efl diftin&io, qua petiolus folia, pedunculus autem flores et fruflus fuftinere dicitur. Si pedunla. culus vel petiolus deficit, pars craffior, ex qua. um vel flos producitur, bafis 5* Differentiae caudicis,. «5-. prout vel ratione figurae innumerae fer-. vel ratione fuperficiei confideratur. me. ,. funt et aptis ubique vocabulis declarantur,. primis autem ad licet. modum. crefcendi refpicimus ,. lubiles. efl,. in fci-. quatenus caudex ab ortu in radice diuerfimode. extenditur, hinc plantae repentes, fcandentes. tur.. foli-. dicipoteft.. ,. Si. caulis. ,. vo-. ipfe ereflus vel diffufus etc. appellan-. caudex vel. deficit, vel,. quoniam breuiflunus. deficere videtur, planta acaulos appellatur.. §.. 66. .. Planta in radice vel caudice inde expanfo confpicua,. ex his partibus varias nouas emittit, quae. procefllium inftar prodeunt et fabrica fua differunt.. Has omnes primo comple&itur germen. fiue colle-. partium plantae euoluendarum. Hoc vel nudum efl vel fquamis cinflum et tetlum, quo in cafu fpeciatim gemma dicitur. Nos, qui in partium planffio. nunc ulterius progredimur, differentiam germinis et euoluendi rationem , quoniam ad partem hiftoricam non prefie fpeflat, ad partem phyficam remittimus. tae euolutarum confideratione. §•.

(39) PARTIVM PLANTAE.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. *S. 67.. §.. Partes ex germine prodeuntes et. planam con*. flituentes, vel fimplices proceflus variae figurae ex-. hibent, ex quibus folia praecipua funt,. magis. vel. compofita et eleganti fabrica confpicua organa in flore et frutlu fifiunt.. et Ripulas,. De. illis. nunc primo agamus. capreolos,. bratleas,. fpinas,. pilos et. glandulas tanquam his analogas fubiungamus.. § Folia funt proceffus. plurimum. variae figurae, ut. Haec. extenfi.. 6 $. plantae fibrofo cellulares, in plana. membranacea. ex idea vulgi enata et. folii definitio,. ob infignem foliorum varietatem imperfe&a parte phyfica. ,. vifa in. ex interna fabricae confideratione ul-. Ex. terius declarabitur.. foliis. vero. alia. hoc nomine tantum infignita, alia quae vel petiolos fuccingunt vel colore. ria. funt primaaccefforia, viridi. non. confpicua funt, et ideo brafteae vel Ripulae dicuntur. exempla in faba. ,. et tilia occurrunt.. <*. in. membranacea. dio, at variis. excurrit,. ante. ipfe,. folium. quam. dit, diuiditur,. 9. -. 64. fimplex eRet maxime quidem in meramificationibus faftis ulterius quoque. Si petiolus vel. bafis folii §.. folii. parte,. fimplex dicitur;. ad. membranaceam. fi. vero petiolus. folii. partem acce-. tunc folium compofitum appellatur.. Folia minora, compofitum folium conflituentia, foliola. nuncupantur. §•. Ea. 70. .. petioli vel bafeos folii produflio, cui in. politis foliola adhaerent, cofla dicitur, ea. B. 5. vero. ,. com* quae in.

(40) PARSHeritage I. CAP.I. DEFINITIONES 16 © Biodiversity Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at in’. membran ofa. folii. parte excurrit, neruus, ab. minus apte vena appellatur*. folii maxime confpicuus eft. Neruus. aliis. medio et tunc quoque non nullis cofta dicitur, vel ad ingrefium in partem folii membranaceam in duas, tres, quinque, feptem In omnibus tandem ulvel plures partes diuiditur. teriores neruorum ramificationes et coniunctiones vel in. ,. animaduertuntur. *. Neruus forte eminens codae. diuifio. ,. vena vero co-. ftae diuifio pellucens dici poiTet.. 7 »-. $•. In differentia fimplicium foliorum et foliolorum in compofitis explicanda, ad fitum, figuram et fubDiftinftiones a fttu deftantiam refpiciendum eft.. fumtae ut plurimum quidem certiores funt, definiendas plantarum fpecies raro. tamen ad. ciant, figuram et fubftantiam. nemur,. licet. non negandum. cum fuffi-. quoque attendere fit,. folia. te-. per varias in. euolutione fucceffiua occurrentes mutationes in his. quam maxime. binis proprietatibus,. mutari.. 72*. §* ,. Ratione. fitus. foliorum refpicimus;. i) ad par-. plantae, ex qua oriuntur; 2) ad modum cohaeiionis cum caudice vel alia plantae parte ; 3) ad mo-. tem. dum. cohaefionis petioli. ,. vel bafeos folii. cum mem-. parte; 4) ad ordinem, quo folia caudici apponuntur ; 5) ad direcfionem, quam refpeciu. branacea. folii. partis, cui adhaerent, in primis caudicis feruant,. $•. 73 Folia, quae in principio vegetationis, ex femine. euoluuntur, feminalia dicuntur.. Folia porro in planta.

(41) PARTIVM PLANTAE. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. ta euoluta radici. ,. caudici ct eius partibus fiue ramis. adhaerent, et ideo radicalia. Tandem. lantur.. 27. ramea appel-. caulina et. ,. emergenti prefiius ap-. folia flori. pofita floralia nuncupantur.. §. 74. -. cum. Ratione modi cohaefionis. caudice. folia,. vel. mediante petiolo <54. cum radice et caudice eiusque diuifionibus cohaerent, et petiolata dicuntur, uti in pyro aliisque vulgaribus plantis confpicimus, vel. euidenti petiolo. bafis folii fine. partem expanditur. demum. tunc. tum,. quae. ,. in. fefiilia. eo nomine veniunt,. fine ulla. membranaceam nuncupantur et fi. bafis folii tan. membranacea expanfione, appofita. eft, ut in ziiipho.. 75 -. $.. caudicem appofita folia, quae dici pofient, multis adhuc modis. Prefiius vero ad. generatim variant;. fsffilia. funt. enim. 1). continuata,. fi. ipfa fubfiantia. non nullis ficoimembranacea folii. caudicis in folio continuatur, ut in dis. fpeciebus. ;. 2) decurrentia,. fi. pars ad caudicem decurrit, et caudices tunc appellantur. alati,. ginantia,. fi. non nullis cardui fpeciebus 3) vamembranacea et inferior pars caudicem. ut in. ;. inuoluit, et indar vaginae cingit, ut in graminibus;. 4) ampiexicaulia,. fi. ambitum. caudicis ad. locum. in-. fertionis, vel aliqua ex parte vel integre cingunt, ut. in dipfaco. et. Huc. perfoliata.. que poffunt connata. itaque referri quo-. et perfoliata folia.. $•. Plurima quidem. 7 ^-. folia. petiolum. io inferiorem'. partem membranaceae expanfionis infertum habent, funt.

(42) 28. PARS. CAP.. I.. I.. DEFINITIONES. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. quorum. funt. tamen non. rem. fuperfieiem inferitur et. nulla,. petiolus in inferio-. haec peltata dicuntur. Articulata dicuntur folia,. ut in ricino et acriuiola.. quando unum ex altero producitur diftinffionis nota tamen praefente, ut in cafli variis fpeciebus, alterius quali imfi vero unum folium in foueam mittitur, pyxidatum appellari polfet, ut in equifeto et ,. ephedra. §•. Ratione ordinis, quo funt: i) fparfa,. dem. li. 77. -. folia caudici. adhaerent,. nullum ordinem feruant,. conferta dicuntur,. fi. illa. et qui-. denfius polita funt, ut or-. do cognofci haud pofiit, imbricata vero, fi unum alteri fquamarum, vel imbricum in modum impolitum eft, exempla exhibent tilia, erica et cuprefius; 2) alterna,. li. per gradus vel oppofitis caulis lateribus,. vel fpiraliter afcendendo adhaerent,. ut in alaterno. et polygonato;. 3) oppofita, quae e regione fibimet ut in ferpillo et lychnide. Haec, li-. opponuntur, cet ut plurimum cum. iequentis ordinis alter-. foliis. liatim in caule collocentur,. femper. lateribus caudicis vel. rarius. tamen. ramorum. oppofitis. accrefcunt, et. diftycha dicuntur, ut in abiete. quam. binario. rumero uni. ; 4) verticillata, fi plus, caudicis peripheriae ad-. ftellata quoque dicuntur; ; haec quae ex uno caudicis tuberculo , vel ex. haerent, ut in gallio. 5). fafciculata,. una gemma. in. fafciculum collefla oriuntur, ut ia. larice.. Notandum omnino eft fparfa, alterna et oppofita folia non nunquam in una eademque planta variare. §.. Tandem. etiam folia,. 78. -. dum. a caudice et ramis,. quibus adhaerent, difcedunt, diuerfos angulos. effi-. ciunt.. /.

(43) VM PLANTAE.. P ARTI. 29 © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at ciunt, et ideo apprefla, erefla, expanfa, reclinata,. appellantur,. quae tamen. magis accidentales,. quam effencum mem-. reuoluta, dependentia differentiae faepius. folii. fed articulum. rit,. Interdum petiolus. inueniuntur.. tiales. branacea parte. ctc.. non. format. in. eadem dire&ione excurangulum id quod in. et. ,. non nullis abutili fpeciebus et in compofitis foliis mimofae declaratur. Ala folii dicitur angulus, qui a caudice vel ramo et folii petiolo, vel parte membranacea adhaerente formatur.. 79. §•. -. Diuerfiflimi figurae foliorum limites aliquo. do definiuntur, folii. fi. fiue. mo-. totum corpus. 2) circumferentiam fiue circumfcriptionem. 5. mitum;. 3). ficiem. 5) apicem,. cum. 1). volumen. ;. aliis. marginem. in fe et. li-. confideratum; 4) fuper6 ) tandem fimilitudinem. corporibus naturalibus vel arte faftis fpe-. flamus. §.. Plurima quidem. So.. folia ratione. voluminis in. mem-. branam expanfa funt, uti in definitione §. 68. monuimus, non tamen femper plana, fed interdum concaua, interdum conuexa inueniuntur;. fi. vero car-. nofa funt, crafia et fucculenta, faepius teretia, faepius trigona vel triquetra vel alius figurae deprehenduntur. $•. Folia autem. fignem,. quam. in. 8r.. membranacea potifiimum ob illis. in-. obferuamus, varietatem ratione. circumferentiae lineis circumfcriptae confiderari merentur.. Hoc. in. cafu alia lineis regularibus absque. partibus prominentibus et deprefiis circumfcribun.. tur,.

(44) ;. 30. DEFINITIONES © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at PARSI. CAP.I.. tur,. alia. et prominentes et. nent, et integra et ferentiae. nunc. deprefias partes obti-. difiefla folia dicuntur,. quae. dif-. ulterius explicandae funt.. $*•. §•. In priori cafu. dicuntur integra, et funt i). folia. orbiculata fiue rotunda,. quorum margo. circulo ex. centro ducto circumfcribi poteft, ut in hydrocotyle. 2) oblonga, quorum diameter transuerfaiis minor longitudinali, fuperior lis. tamen. eft. et inferior pars aequa-. funt latitudinis, ut in polygonato. ;. 3) ouata. fi. dia-. meter longitudinalis maior eft transuerfali inferior tamen extremitas amplior eft fuperiore, ut in faluia, fi vero fub eadem conditione extremitas inferior anguftior eft fuperiore, tunc inuerfc ouatum nuncupatur, ut in cotino; 4) linearia, fi una vel utraque ex,. tremitas. folii. cufpidata,. laterales lineas quafi refla. excurrentes oftendit, ut in rofmarino. ,. pinu. et gra-. minibus. His. generalius expofitis plures aliae fubied in vegetationis varietate aliqua. differentiis. iungi poilent,. obferuatur iriconftantia, quae, ut nobis ridetur, nimia diuifione et nominum copia cognitu difficilior redditur.. « 3-. $•. In pofteriori cafu. menta vero tum. demum. fundius penetrant, inaequalitates. agendum. folia. fcilicet triangula,. tes cufpidibus fuis. acere et hedera;. Teg-. quando promarginis tanquam enim. alias. aftumuntur,. erit.. dicuntur difiefla;. confiderantur,. de. feparatim. quibus. Folia vero dicuntur. 1). angulofa. quinquangula, multangula,. prominentes infignes. fi. par-. funt. ut in. 2) lobata his propius accedunt et. tunc demum diftinguuntur,. fi. fegmenta foliorum ambitum.

(45) PARTIVM PLANTAE.. 3i. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. bitum aemulantur,. et quafi. ccalita inter fe foliola. in hepatica; 3) fegmcnta in una ferie polita proportionata magnitudine a medio, ad latera femper minora fiflunt,. biloba,. palmata,. li. triloba etc. v. c. euadunt, ut in helleboii fpecie;. fegmenta. 4) pinnatifida,. II. neruum medium. a latere utrinque fere ad. foliis pinnatis compolitis, exempolypodium 5) linuata, li fegmenta ad lineam curuam decurrunt, ut in fonchi fpeciebus 6 ) diuifa fcilicet bifida, trifida, multifida in fegmenta acuta funt, ut in non nullis eryfimi fpeciebus 7) la-. penetrant, ut in. plo. lit. ;. ;. ;. ciniata,. fi. fegmenta nouis fegmentis didincta. funt, ut. in aconito.. §•. 84. -. 1) integerrima, ubi nulla nec minutifiima crena in ambitu confpicitur,. Ratione marginis. folia funt. ut in tulipa et buxo, quo in cafu interdum fere car-. tilagineum. marginem. dentata,. incifurae rotundiores funt;. fi. fidunt, ut in maurocenia; 2). incifurae minores, fed acutae funt; cifurae maiores et acutae funt;. filamentofae funt, ut in berberi. 5) ;. 3) crcnata, fi. 4) ferrata,. ciliata,. 6) fpinofa,. fi fi. fi. in-. incifurae. eminen-. marginem ornant; 7) undulata, fi in ambitu, quodam modo latiore non nihil furfum deorfumque flexa funt, ita, ut in minori flexu repanda, in maiori autem et copiofiore crifpa dicantiae rigidae et didindtae. tur, ut in brafficae et maluae fpeciebus.. §.. 85. -. Ratione fuperficiei folia funt tomentofa, vel lanigera,. fi. intertextum. ,. quafi et varie. complicatum. fila-. mentofum opus confpicitur, ut in iacobaea marina et non nullis aliis piantis maritimis ddlis ; 2) hirfu-.

(46) 3*. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at I. I.. PARS. DEFINITIONES. CAP.. %. hifpida,. ta, pilofa, villofa,. pillofa, fcabra, rugofa,. eminentiae confpiciuntur;. profundus fulcus ciebus,. fi. aculeata, fpinofa, pa-. plicata,. fi. variae eiusmodi. 3) carinata,. in folio decurrit,. vero plures et minores. longus et. fi. ut in fulci. iridis lpe-. inueniuntur,. tunc fulcata vel canaliculata. folia dicuntur, ut in ve4) fplendentia, glabra, untluofa, punflata, varie colorata, glauca, viridia, nigricantia, marmorea, deargentata, deaurata, quae omnia, et plu-. ratro;. ra. alia. cum. his. ex cognita. conuenientia fine ulteriori definitione,. ubique. vocabuli. fignificatione. innote-. fcunt. 8<s.. $.. V. Non nunquam. ad apicem. folii figillatim refpici-. tur, cui vel aliquid demitur vel additur. cafu truncata,. :. in priori. praemorfa, emarginata. retufa,. in altero cirrhofa, vel clauiculata acuta et. etc.. porro. fic. appellantur. §•. Tandem. 87. -. -. etiam a figura aliorum corporum, vel. naturalium vel arte factorum omnibus cognita folio-. rum. figura definitur:. niformia,. lunata,. Sunt enim. fagittata,. fubulata, capillaria,. folia cordata,. lanceolata,. cuneiformia,. re-. haftata,. deltoidea et. fic. porro, haec vero fimilitudo faepe nimium extenditur. v. c. in. mibus. acinaciformibus. §.. His. non. ,. cucullatis, dolabrifor-. foliis etc.. 88 .. fitus et figurae differentiis amplius expofitis,. nullae. etiam fubftantiam foliorum definientes. addi poterunt,. alia. enim. alia exfucca appellantur.. folia carnofa et fuccuienta,. Porro quoque. quae. folia ,. neruos craflbs et ultra fuperficiem eminentes obtinent.

(47) VM PLANTAE.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. P ARTI. 33. nent, neruofa dicuntur; venofa forte dici pollent folia,. quae neruos habent non eminentes fed tantum ,. in. medio. tandem funt. Fiftulofa. pellucentes §.70.. quae. folia,. vel limplici vel multiplici canale excauata. deprehenduntur,. et interius vel cellulofa vel. tomen-. tola tela a fubftantia folii diuerfa replentur, ut in ce-. pa. et iunco.. 89.. $.. nunc excompolitorum locum quoque inueniunt, attentendum vero limul eft ad diftin&ioVariae differentiae, in. feliis fitnplicibus. politae, in foliolis. nes, ex ipfo compofitionis. mirum. 1) apici petioli. inter fe. non. modo. duo,. pendentes.. tria vel. coalita adhaerent,. Si ni-. plura foliola. binata,. ternata et. digitata dicuntur, ut in lathyri, trifolii et. quibusdam. apparet;. potentillae fpeciebus. adhaerent,. alterna,. fi. 2). utrinque vel plura vel pauciora,. foliola coftae. vel oppofita, vel. pinnata fiue coniugata dicun-. tur; in his cofta vel apice limplici vel cirrho vel foliolo. reliquis. pauca in. fimili. terminatur,. et. exempla haud. tetrapetalis irregularibus fiue papilionaceis. plantis occurrunt; 3) fi plurima foliola minora, petiolo in ramos varie diuifo, adhaerent, folia ramofa. dicuntur,. quorum exempla. ex. modo commemoratis. rietates definiri polle:. in plantis umbelliferis. Notandum. potifiimum confpiciuntur.. infuper. eft,. ulterioris compofitionis va-. duplicato vel triplicato. v. c.. pinnata. §.. 90.. quam in denomicognouimus pereandem etiam quo eo com-. Fufius paulo hanc dofirinam,. nandis fpeciebus maximi ufus tra£!are fufcepimus. modius. ,. efle. ,. ,. et unico quali intuitu perfpiciatur, fequenti. G. tabula.

(48) ,. .. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PARS. 34. 1.. GAP.. DEFINITIONES. I.. Diuerfam quodam modo ab hac noftra et magis fubtilem foliorum diftributionem linnaevs exhibuit*, quae omnino conferri tabula exhibemus.. meretur, quo diiudicari queat an ulterior elaboratio fpeciebus definiendis aptior euadat. * Philof! Botan. §. 83- p- 42 feqq.. 91.. §.. Folia §. 68 funt .. MPL1CIA §. 69. quae differunt ratione A. sitvs. $.72. qui confideratur reipe&u 1. partis plantae, ex qua oriuntur §. 73 fcminch. I S. lia. 2.. ,. modi. radicatia ,. caulina. ramea. ,. ,. floralia.. cohaefionis ad plantam. tiolata et fejfilia. currentia. 74, 75. ac porro continuata,. vagi nantia,. ,. 3. infertionis petioli in. pede-. amplexicaulia.. membranaceam partem. §.76. peltata , articulata , pyxidata. 4. ordinis, quo fparfa,. folia caudici *. ,. adhaerent.. oppofta,. §.. vertici!lata. ,. 77. fa-. fckulata. comparata. 5. direftionis,. haerent.. cum. §. 78. appreffa ,. parte, cui aderecta. expanfa. ,. ete,. B. f. 1. 1,. Gvrae. §.. voluminis. 79. quae confideratur refpeftu §. 80 .plana, conuexa , concaua ,. teretia , triquetra.. 2. circumferentiae §. gi* dicuntur. a) integra ,. quae. enim. lineis regularibus. circum-. feribuntur. §. 82. orbiculata , oblonga, owo» At,. linearia.. b) diflfecta,. quae partes prominentes et de-. preflas obtinent. palmata , amata.. §. 83- angulofa,. pinnati/ida. ,. Jinuata ,. lobata,. rfiwf/a,. 3). /fl*. mar-.

(49) t © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PARTIVM PLANTAE.. 3) marginis. §.. 84' integerrima , ciliata. na/fl, ferrata,. ,. 35. dentata. fpinofa,. «•£-. ,. undulata ,. repanda, crifpa.. 4. fuperficiei. §.. 8?* tomenlofa, lanigera. ta, pilofa, villofa,. nofa, papillofa , fabra , Julcata,. bfuofa,. pun&ata ,. 5. apicis.. emarginata, cirrhofa. 6. .. glabra ,. un-. colorata etc.. 86- truncata,. §.. ,. fplendentia,. rinata,. hirfu-. ,. aculeata, fpirugofa, plicata, ca-. hifpida. ,. retufa ,. praemorfa,. acuta.. figurae fimilis. §. 8 7 cordata ,. reniformia,. lunata, figittata , lanceolata, hafata, fibulata. C.. vb. s. s. ,. capillaria. tan. i. a e. cuneiformia. ,. deltoidea,. 88* camofa fucculenta ,. f.v-. ,. fucca, neruofa,. venofa, fifiulofa.. COMPOSITA.. II.. ,. (j.. §.. 69. 89- binata , ternata. gitata, pinnata, ramofa ,. duplicato. ,. di-. vel triplicato. pinnata.. §.. 92.. Capreoli funt procelfus plantae filamento fi, qui-. bus. illa. enim. dum. vicinis. corporibus alligatur, clauiculae,. cirrhi funt. culi,. hi. viti-. fynonyma capreolorum; quamuis. interdum limplices, interdum ramofi,. inter-. conuoluti, interdum fibrofi quali radicati appa-. reant, et ex caudice, ramis et differentiae. tamen. allegatae,. foliis ipfis. fynonymis. prodeant,. expolitis de-. finiendis vix fufficiunt.. §•. 93. -. Spinae funt procelfus plantae breues et acuti, qui ex bafi latiore in cufpidem attenuatum delinunt.. Hae. in. ptis,. inueniuntur et interdum ex ipfa fubllantia plan-. omnibus plantae partibus, ha&enus. C. i. defcri-. tae.

(50) © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at I. I.. PARS. 3 <S. CAP.. DEFINITIONES. tae oriuntur, ubi illis fpinarum nomen in fpecie tribuunt, aculeum vero procefTum acutum, cortici tantum adhaerentem , appellant *. * vid.. linnAei. Philof. Bot. §. $4- p. 50.. §.. 94 *. funt filamenta tenuia,. Pili. rae, ex fuperficie plantae. dicuntur tubercula. variae figu-. flexilia,. produQa; glandulae vero. humore exfudante. confpicua.. Eft. humoris excernendi aliqua conuenientia ratione figurae tamen fumma difcrepantia, in quam g vettardvs potiffimum inquifiuit *. in his ratione. * vid.. Hifh de. 1. ’. Acad. Roy, des Sciences, ad. annum. Edit, parif. 1749. 4to. Mem. p. 261. feqq. VI et VII. et in feqq. Voluminibus paflim, et. 1745.. Tab. Obfervations des plantes. Paris. 1747. 12. tabulae quatuor.. Tom.. I. et. II.. §•. Haftenus. fiftunt, accedit. rum. 95 -. expolitae partes plantam quali totam. tamen temporis. fucceflu alia, colo-. elegantia et peculiari fabrica ab. quis diuerfa,. net et. flos dicitur,. tofa et. omnibus. reli-. quae futuri fruftus rudimenta contiqui ideo eft pars plantae filamen*. membranofa,. gantia et fubtiliori. quae a. reliquis. fabrica in vulgus. colorum. ele-. diflinguitur.. non pof per quam ad. In limine tractationis de flore conftitutus. ,. alia. inuenio, quae definitionem perfeftiorem reddere fent, fufficit. tamen. defcriptio expolita,. confiderationem partium ducimur, quibus figillatim cognitis floris definitio et differentia perfectior redditur.. v. § 96. -.

(51) PARTIVM PLANTAE.. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. $•. Modus fltorum. ,. S>6.. florendi eft ordo florum. vel. enim. ,. in planta difpo-. ramorum fummitas vel caulium et ramorum diuifiones. caulis et. minores non nullae. 37. ,. flue pedunculi §. 64. florem fuftinent. Licet vero haec difpofitio maxime diuerfa flt , eam tamen do-. ftrinae gratia ad aliquot capita referri pofle credimus, fi. folitarios, fpicatos,. verticillatos et. umbellatos. flo-. res figiilatim confideramus.. 97. $•. Flos. -. folitarius ftrifte fic dicitur,. fi. unicus. efl:. in. planta, et tunc in fummitate caudicis difponitur, ut in tulipa;. fi. vero multi flores fparfiminpiantadifpofiramulorum, vel in alis foliorum,. ti, vel in apicibus. vel rarius in foliis ipfis haerent, ci. folitarii. tamen. di-. pofliint, ut in ranunculo, cichorio et rufco con-. fpicimus.. 98. $.. Spica dicitur,. ramorum. fi. -. pedunculi florum caudicis vel. extremitatibus copiofius apponuntur,. ut interiores flores. primum. ita,. fuperiores fuccefliue. ,. polt inferiores efflorefcant, uti in veronicis fpicatis,. verbafco et. rimum. fecali. confpicimus.. Pedunculi ut plu-. raro tamen,. fimplices funt,. riores, ramofi exiftunt et tunc. in primis infe-. thyrfum aemulantur.. Spica feminum, umbellae fimilis, fafciculus globofa,. capitulum florum dicitur, fpeciebus et. gomphrena. ut in nonnullis dianthi. apparet.. $•. 99. -. pedunculi florum vel fimplices vel ramofi, ex nodis caudicis orti, circa eunVerticillus dicitur,. fi. C. 3. dem.

(52) 3$. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PARSI. CAP.. dem. I.. DEFINITIONES. interpofitis interuallis nudis difponuntur, ut in. mentha.. faluia et. collefti faepe. Verticilli. fpicam. reterunt, et in fpica et verticillo flores vel denfius vel laxius. tum. ,. ,. interdum etiam in uno. interdum. in oppofitis. homomalla. hinc fpica denfa, laxa,. tandem in. latere caulis tan-. lateribus difponuntur,. fecunda et. flue. diftycha; verticillus etiam denfus, laxus, et. unum. haec in. latus reflexus;. falicaria,. marrubio,. ftachyde, hyflopo et plurimis piantis, ex monope-. talarum irregularium. clafle petitis. §.. Vmbella. ,. cognofcuntur.. oo.. t. quando plures pedunculi, ex. dicitur,. fummitate caudicis et ramorum oriuntur. cem. in. umbonem. fecedunt, ut in. allii. et a fe inui-. fpeciebus et. vero iterum plures minores pedunculi, flos infiftit, ex pedunculi maioris. aftrantia; Si. quibus tandem apice. tanquam ex centro oriuntur,. compofita feu. tunc umbella. ftritle fic difta appellari poflit,. ut in. dauco , foeniculo etc. Si pedunculus irregulariter ramofus eft tunc vel umbellae formam fiflit et co,. rymbus. mam. dicitur,. ut in viburno, vel ad fpicae for-. propius accedit. latur, v. c.. lilac.. I. ,. et thyrfus vel. racemus appel-. Iuc quoque pertinere videtur iu-. ba vel panicula, in milio et graminibus confpicua, quae tamen quodam iure ad flores folitarios fparfos referri pofiet,. §.. ioi.. In quolibet flore ad tres potiflimum partes refpi-. cimus, inuolucrum. fcilicet,. flamen quidem et piftillum berent. men. ,. quia flos. illis. pauciflimis dedi.. flamen et piftillum.. Et. eflentiales partes dici. de-. carere nequit, inuolucrum ta-. Notandum. hic efl, flamina et.

(53) 39. P ARTI VM. PLANTAE.. non fcmper. uno, fed in. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. et piftilla. que inuolucris. §.. Ante quam ne eft,. qui. quarta. ,. vero in. 102 . harum partium. nifi. diuerfis. quo». faepiflime. confideratio-. thalamus conliderandus. progrediamur,. ulterius. fet. in. collocari.. cum. inuolucro coniun£lus. ef-. Eft vero. pars appellari poflet.. floris. thalamus pars fungofa, ex expanfa pedunculi fummitate producla ut plurimum in centro calycis hae,. rens.. raro lae. Haec floris pars ut plurimum plana eft, non tamen quodam modo excrefcit et fub columnu-. forma. fe fiftit. ,. ut in euphorbia et granadilla co-. nomine tamen peculiari tunc infignire fuperfluum duco, quoniam ouarium et ftaminafub hac quoque forma fuftinet. gnofcimus,. §. 103.. Thalamum hanc partem. nefortivs. dicimus,. tovr-. quia. hac voce in compofitis ufus. eft,. et. ftructura in reliquis floribus ferme ftmilis deprehen-. Placentam. ditur.. alii. receptaculum. cum autem non femper etiam vere ut pars. craffa et. floris appellant,. pulpofa. floris confiderari. fit,. cum. queat, his de-. nominationibus. inhaerere noluimus.. 104. §. Inuolucrum eft membrana, quae ftamina et piftilla florum tanquam praecipuas eorundem partes, cingit et fufcipit.. uiditur,. bus laminis coniun£tae, tur,. nant.. Hoc. raro fimplex. eft,. fed varie di-. enim ex duplicibus vel multiplicicomponitur, quae tamen vel inter fe. faepius. vel ferie. concinna difpofitae inueniundefendunt et or-. et floris tenuiores partes et. C 4. §•.

(54) 40. © Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at. PARSI. CAP.. DEFINITIONES. I.. 107.. §.. Inuolucrum vel calyx vel corolla dicitur. Non quidem affirmo, inuolucrum in calycem et corollam dmidi licet in pluribus plantis id ita obferuetur, fed tantum offendo inuolucrum pro iitu fuo et differentia fabricae, his nominibus, a botanicis ,. ,. ubique diffindis,. inligniri.. §.. io 6 .. Calyx fine perianthium floris.. membrana. eft. Haec interdum fimplex. eft. exterior. et varie diuifa,. interdum vero ex laminis inter fe diftinftis conffat. Quoniam vero haec membrana non raro deficit, et ita definitio. non. accurata videtur,. fatis. charafteres. enim calycem, ut plurimum colore viridi confpicuum et pedunculo continuum, raro contiguum effe, experientia edo£U alii. in fubfidium. ducendi funt. ;. fic. affumimus.. Cum. in fequentibus faepe verbo continuus et contiguus utamur, monendum hic effe cenfemus, dari quidem omnimodam continuitatem in omnibus flocontiguas tamen appellamus parres, ris partibus, quae facile defluunt, exficcatis nimirum filamentis quibus cohaeflo partium efficiebatur.. $•. Haec. io 7* nunc. calycis defcriptio. quae a. plantis ab ea differt. expolita in multis. tovrnefortio. af-. ,. enim partem piftilli , ouarium lcilicet calyce arfte comprehenfum, cum calyce ipfo eoniungit et ita confundit, eius tamen afferto non. fumta. fuit. ;. hic. cum pars inuolucns ab eflenquam comprehendit, omnino diftinguenda fit. Conf. rosTEDERA in Anthologia. Lib, I.cap. jfeqq.. fubfcribere poflumus. ,. tiali,. S.. 108..