• Keine Ergebnisse gefunden

Wie hat Ovid. Wörter und Wortklassen. im Verse... einzelne. Eschenburg. Bernhard

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Aktie "Wie hat Ovid. Wörter und Wortklassen. im Verse... einzelne. Eschenburg. Bernhard"

Copied!
46
0
0

Wird geladen.... (Jetzt Volltext ansehen)

Volltext

(1)

Wie hat Ovid

einzelne

Wörter und

Wortklassen im Verse ...

Bernhard

Eschenburg

(2)

q

1

0 .G £G

J?arbarTj CollegeItorarg TUOM TUE

CONSTANTIUS FUND.

EfUhliihed by ProfessorIC.A.SorHOCLt»of Harvard Universityfor44thepurchauofGre«kand Latin

bnokt(Ihcancientclaasica)orof Arablc book*, or of book«iLIultrating

m

r\

.

plainingsuchGmk,Latin, or Arabicbook»." (Will,

dated1SS0.)

(3)

Wissensctiaftliche

Mm

zdih Prncramm desKattaarineüins.

Lieck

Wie hat övid einzelne Wörter und Wortklassen

in Verse verwandt?

Kin Beitrag

zur

KclitlH'itsfnwc ihr Hcroidos dos Ovid

von

Dr.^Bernhard

Eschenburg

OberMuer amKathiuim um.

ISHG. ProgrammNo.0G8. Milieck IH8«.

Druckvon (M-brüderItorr her».

(4)
(5)

Die

vorliegende Arbeitist alseineFortsetzung meinerSchrift: Metrische Unter- suchungen überdieEchtheit der HeroidesdesOvid,

Programm

desKatharineums Lübeck1874,zubetrachten. In dergenanntonSchriftwies ich nach, dafsdieacht sicherechten Briefe in ihrer metrischenTechnikgenau mit den Carminaamatoria desOvid übereinstimmen, wahrend sie von den übrigen Distiohen desselben

und

den Metamorphosen inmancher Hinsichtabweichen. Sodann zu

den

Heroides Übergehend, deren Echtheitbezweifelt wird, fand ich indenselben eine Reih©

metrischerLicenzen,dieunser Dichterindenacht echten Briefenund denCarmin.

amator.,

wenn

auchnichtindenübrigen Distichenund den Metamorphosen, ver- miedenhat. Indem ichfernernachLachmanns')Vorgang von derVoraussetzung ausging, dafsOvidalleseineHeroiden

um

dieselbe Zeitgeschriebenhabenmüsse, glaubteichin denzweifelhaftenHeroidendieselbe strengeTechnikdes Versbaues, wieindensicherechten erwartenzu müssen,und daich sienicht fand, soschlofe ich auf Unechtheit derselben. Allein Riese bemerkt in der Recension meiner Arbeit1) mitRecht, dafs es durchausnicht erwiesen sei, dafsOvid alleBriefe gleichzeitig geschriebenhabenmüsse.

Er

könne auchrechtwohldieangezweifelten Heroiden erheblich späterals die achtechten und dieCarminaamatoriaverfafst haben.

>)BerlinerSommerkatalog1848. Kleinere Schriften vonLachmannBdIIp.56ff.

*) BureiansJahresberichtüber dieLitteraturzuOvid 1874und1875p.284ff. etJahns Jahr- bücher 1874p.669.

1

(6)

2

loh'glaubte deshalb die Echtheitsfragenoch weitererobjektiver Prüfaug unterziehenzumüssen.

Wie

wenignämlich diese vielfach erörtertoFrage durch Vortragen subjektiver Ansichtengefördertwird, haterst kürzlichwieder Riese (BursiansJahresbericht Bd. 14 p.246) mitRechtbetont.

Während

Wilamowitz (LiberNucis

Comm.

phil. in honorum Th.

Mommseni

Berlin1877p.391) meint, es gehöreein sehr guter

Magen

dazu, die letztenHeroiden zuverdauen, nennt Bährens(Poet.lat.min.I p.VII)sieGedichte, „quae cansis plane dubiis nullisve poetaeSulmonensiabiudieentur".

Ich untersuchtealso,wieOvideinzelne Wörter,Wortklassenund

Wendungen

an denverschiedenen Stellen desVersesverwandthat und verglich dann mit den gewonnenen Resultaten die Technik derzweifelhaften Heroiden. Es schien mir notwendig,auchdieübrigen Elegiker, Catull, Tibull,

Lygdamus

und Properz mit in die Untersuchung hineinzuziehen, dagerade durchden Vergleich mit diesen Dichtern die Eigentümlichkeiten' der OvidischenTechnik

um

sodeutlicherhervor- treten. Hierbeigewährte mirmannigfacheAnregung das vortreffliche

Buch

von A. Zingerle: Ovidius und sein Verhältnis zu den Vorgängern und gleichzeitigen römischenDichternHellIInnsbruck18G9,desgleichen dieSchriR von

W.

Zingerle:

Untersuchungen zur Echtheitsfrage der Heroiden Ovids Innsbruck 1878. Die Metamorphosen habeichnurimzweiten Kapitelmeiner Abhandlung,welchesüber den Gebrauch einzelner Wörter und Wortklassen

am

Schlufs des Hexameters handelt

,berücksichtigt. Dieep.Sapphusistganzunberücksichtigt geblieben.

Kapitel

I.

Über den GebraucheinzelnerWörterundWendungen im Anfang des Hexameters undPentameters.

I. elmihi.

SchonLeo SenecaI p.68und dann BirtGöttinger gelehrteAnzeigen1882 p.861')habendieBemerkung gemacht, daGsOvideimihistets

am

Versanfanghat.

Esfindet sichanfolgendenStellen: her.ed.Riese2,106.5,60. 11,112. amores1, 6,52. 14,54. 2,3,1. 5,4. 18,20. 19,34. arsamandi1,672. 741. 2,274.3,737.

fast.3,506. 618. trist.1,1,2. 2,45. 6,29. 9,36. 2,343. 3,2,23. 8,24, 12,51.

4,3,11. 5, 1,20. exPonto1,2,7.2,2,5.4,6,4.8, 13.alsoneun und zwanzigmal.

')cf.Huraian Jahresbericht Bd. 31i».181.

(7)

3

Catull76,21 ed.Haupt, Tibull2,1,70. 6,28 ed. Haupt und

Lygdamus

6,33 ed.Haupt gebraucheneimihi ebenfallsnur im Anfang desHexametersoder Pentameters,Properz dagegen im Anfang nur6,1,58ed.Haupt, an andernStellen dreimal

:

1,3,38languidus exactiseimihisideribus.

2,4,1 his«altem ut teneariamfinibns! eimihisiquis 5, 8,48 Lanuvii adportaseimihi solus eram.

In den zweifelhaften Heroidenfindenwir ei mihiimAnfang desVerses her.3,14.9,146.12,7.13, 48.15,233.16,90. 17,125. 19,107, alsoachtmal, da- gegeneinmalinder Mitte:

her.16,246ibitper gladioseimihi noster amor.

2. da

vMiam.

')

Auch

da veniam

kommt

indenechten DistichenOvids nurim Versanfang vor:her. 4, 156. 7,103.a.a.2,

3a

fast. 4,755. trist. 5,1,65. ex Ponto 1,7,22.

2,7,7.3,9,55. 4,2,23. 15,32. DerselbeGebrauch findet in denzweifelhaften Heroidenstatt:her.16,225.18,4.149»).

1. i

nunc

')

Einedritte

Wendung,

die «ich bei Ovid nur im Versanfangfindet, ist inunc: her. 4, 127.amor.1,7,35. a.a.2,222.635. ex Ponto1,3, 61. Ebenso her.3,26.9,105. 12,104. 16,57').

4. Dimallus.J)

Auch

dimeliushatOvid nurim Versanfanggebraucht: am.2,7,19. a.a.

2,388. rem.439. Ibis 23. IndenzweifelhaftenHeroiden begegnetesunszweimal, ebenfallsim Versanfangher. 3, 125, 16, 30*).

5. oertoego.

Schließlicherwähneich hiernochdieRedensartcerteego. Sie

kommt

vor her.1,115.18,81. am.1,6,19. rem.781. fast.4,725.727. trist.4,5,13. Ibis129

•)cf.\V.ZingerleUntersuchungen *ur EchtheiUfrage der Heroiden Ovidsp.64.

»)BeiCatull,TibuU,Lygdamus undProperefindet»ichdieseWendungüberhauptnicht.

»)cf.W.Zingerlep.48.

*) BeiCatull,TibnllundLygdamusbegegnet unsinunc gar nicht, beiProperzan*weiStellen

-

3,29, 22.4,18,17-,beideMaleamAnfang desVerse«.

»)cf.W.Zingerlep.51.

')Catull,Tibull,Lygdamushabendimeliusüberhaupt nicht gebraucht, Properz einmal 5,6,66dimelius1quantus mulierforetuna triumphns.

(8)

4

ex Ponto1,6,11anallendiesen StellenimAnfangdesVerses'). Nnrher. 19, 178') lesenwirinder zweiten Hälfte des Pentameters höchst auffallend:

certeegosalvusero.

6. fforsitan.

Ichgehe zu denjenigenWörtern und

Wendungen

über, die inden un- zweifelhaft echten Distichen üvids gewöhnlich, nicht immer, im Anfang des Verses stehen.

Das

Wort

forsitan hatOvid im ganzen drei und sechzigmal gebraucht, davonim AnfangdesVerses zweiund vierzig mal, nämlich: her.1,77. 2,104.

4,63.7,131.10, 86. am. 1,6,45.8,39.2,6,28. 3,6,100.7,36. 8, 21. a.a.1,483.

2,286. 525.3,339.438.447. rem.237. 419. 428. medic.11. trist1,1,69. hb.2,19.

3,1,75.7,27.8,19.4,1,37. 4,47.5,6,54. 10,40. exPonto1,1,78. 2,5.5,63.

8, 69.3,3,33.6,4. 41. fast.2,97. 381. 3,3.4,466. 6,261, dagegen an andern Stellennur ein und zwanzig mal: her. 2, 14. a.a.3,422. trist.1,5,18. 2,575.

3,3,25.87. 4,14.4,4,54. 5,10,50. Ibis 27. fast.2,498. 3,318.6,72. exPonto 3,4,12. 28.5,23. 9,9. 4,9,39. 120. 131. 13, 14.

Genaudasselbe Verhältnis finden wirindenzweifelhaftenHeroiden. Hier findet sich forsitanim Anfang sechsm

alher.9,131. 12,175. 17,17. 18,57. 123.

165.

,an andernVersstellendreimal

her.19,136. 141.20,6').

Im credemihi.4 )

Mitder

Wendung

credemihi eröffnetOvid denVers sechszehnmal

am.

1,8,62. 2,2,51. a.a.2,717. 3,664. trist.2,353. 3,4,25. 11,61.14,49, 5, 6,42.

ex Ponto 1,4,10. 9, 37. 2,6,33. 7,23. 3,1,61.6,21. 4,12, 47.

An

andern Stellen desVerses begegnet sie unsnennmal

her.11,63. am.1,92. 3,4,11.

a.a.1,66. 2,464. 3,653. fast.1,496. exPonto2,9,11. 4,2,22.

In den zweifelhaftenHeroiden findenwir crede mihizweimal

13, 153.

15,238

im Anfang, zweimal an andernStellen

15,68. 16, 137*).

')Catull,Tibull,Lygdamu*,Proper/ habencerteego überhauptnichtgebraucht.

*)cf.nieineobsci-vatione* criticacinPropertiuui lionnae 1HG5p.15*.

*)CatullundLygdamushabenforsitanganlicht,Tibulleinmal 1,10,13nunc adbellatrahoretiamquis fon)itauliontis,

Properz viermalund zwarimmerim Anfang de» Verse»

2,0,22.3,15, 54.4,20,0.23,11

gebraucht.

*)cf.W.Zingerlep.51.

»)VonCatullandLygdamusintereilemihinichtgebraucht,von Tibull einmal 4,4.3 crede mihi propera:neeteiamPhoebepigebit,

von ProperzfünfmalimAnfang

1,2,7. 2,5.29. 3,20, 53.4,»,31. 19,2

zweimal sonst

3,11,3.33,18.

(9)

a. difaolant.')

difaciantstehtim Anfang ilosVerses indenechtenGedichten siebenmal

her. 2,66. am.2,10,30. rem.785. trist.4,7,9. 5,13,17. ex Ponto1,2, 97.

4,4,47

, an andernStellen jviermal

Ibis 351. exPonto1,4,49. 3,1,137.

4,9, 3

. In den zweifelhaftenHeroiden

kommt

derAusdruck zweimal vor

13, 94. 19,39

-

beideMale imAnfang»).

9. ne.oio.

nesciomitfolgendem einsilbigemPronomen bildet beiOvid fünfzehninal denerstenDaktylus

nescio quis her.5,128. am.2,5,62. trist.5,3,34. nescio quidam.3,4,28. fast.5,246. exPonto3,5,42. nescio

quem

her.7,122. 11,26.

am.3,6,103. fast.2,398. nescio

quam

am. 1,14,49. exPonto3,2,62. nescioquo am. 2,9,28.trist. 1, 2,85. nescio qua ex Ponto 1, 3,35

, dreizehnmal den zweiten Daktylus»).

Einem ähnlichen Verhältnisbegegnen wir in don zweifelhaften Heroides.

Fünfmalbildethier nesciodenerstenDaktylus

nescioquid12, 212.17, 82.18, 192.

nescio quo 16,184. 226., fünfmal denzweiten

nescio

quem

13,63.91. nescio quo3,78. nescioqua18,102. 19,209«).

10. utinam.

EinWort, das häufigdenerstenAnapästbildet, istutinam. Ich finde es beiOvidim AnfangdesVerses achttindzwanzig mal

atqueutinam am.2,17,5.

rem.309. 466. fast.6,371. trist.1,9,3. 2,557. 3,3,59. 4,3,39.5,1, 19. 7,23.

exPonto4,7,13. 9,51. 11,5. 15,21. Ibis443.outinamher.1,fr.4,125. 11,21.

am.2,5,7. 11,5.15,9. 3,6, 73. trist.4,4, 87. fast. 3,477.hosutinamtrist. 3,5, 55.

sieutinamtrist.5,12,67.possim utinamfast.6,656. sintutinamexPonto3,1,165.

An

andernStellen desVorses findet es sich bei Ovidvierzehnmal

her.6,21.

»)tf.W.Zingerlep.72.

»)Catull, Tibnll,LygdamushaltendieseWendunggnrnieht, Proporzzweimal 2, 9,24 difaciant,ist»raptafruarv viro.

4,16,25üifaoiant.mea«<•terra lotet ossa freo.uenti,

»)DieStollenm'ndangegebeninmeinen ObservationeneritieaeiuPropertiump. 29.

«)BeiCatull le*en wirnescioimerstenDaktylus80,Ii,beiTibnll1,5, 75.6,6.,beiProper*

3,25, 32.34,66. Imzweiten DaktylusfindeichobbeiTibulleinmal, bei Proporzviermal cf.meineubsenationescriticae inPrupertium{>.29und30.-

(10)

6

7,49. 89. 181. 10, 99. am.3,12,17.trist1,9,55. 5,4, 13. exPonto1,4,57. 5,28.

8,49. 4.6,19. 11, 21. 14,43.

Nicht ein gleiches Verhältnis trittuns in denzweifelhaftenHeroiden ent- gegen. Hierbegegnet uns utinam im Anfangdes Verses nur dreimal

atquo ntinam15,134. 19,176.outinam18,115., an andernVerseteilenfünfmal

8, 81.

12,121. 16,185. 17, 49. 18,171').

II. est«liquid.*)

estaliquidhatOvid im AnfangdesVerses elfmalgebraucht

her. 4, 29.

a.a.1,230. rem.480. trist,1,2,53. 5,1,69.fast.1,484. 6,27. exPonto2,7,65.

8,9. 10,39.3,4,18.,imVerseselbstnureinmal

her.11,11. Diezweifelhaften HeroidenbietenunseinBeispiol dergenannten

Wendung. Wir

lesenher.3,131

estaliquidcollum solitistetigisse lacertis1).

12. precor.

Dasletzte

Wort

,daswirhierzu erwähnen haben,istprecor. Ovidhates sehr oft imAnfang des Verses gebraucht, entwederso, dafsesdieersteThesis, oderso, dal'ses diezweite Hälfte der ersten Thesis unddiezweite Arsisausfüllt.

Ich finde precorimAnfangdes Versesein

und

sechzigmal und zwar mitvoraus- gehenderlanger Silbedreiunddreifsigmal

her.1,101 di precor 2, 103 quid precor 6,17 quidprecoramores 1,6,3quodprecorremedia 75teprecor 274iam precor fast.3,632

quam

precor 4,775quaeprecor 5,249ferprecor trist.1,7,25 nuncprecor 9,15haec precor 10,33hnec precor 2,27 hisprecor 183nonprecor 572hisprecor 3,1,77diprecor 11,50 da precor 12,45 isprecor 4, 1,53 sint precor 4,49 nuncprecor 7,11quodprecor 5,2,78 sed precor 13,19quodprecor Djis69huc precor474.624sieprecor 636hisprecor exPonto1,2,115voxprecor 2,1,55quodprecor 2,39daprecor 5,4teprecor 3,3,53 die precor 4,1,8sit precor

, mitvoraufgehendem Trochäusacht

und

zwanzig mal

her.7,61 vive precor 161parce precor 11,122 sparsaprecor amor.1,3, 1 iustaprecor 3,2,72 tende precorfast.1,480sisteprecor 2,461parce precor 4,921parce precor 5,378

')Catullhat utinam im ersten Anapäst garnicht, sonst66, 93.,Tilmllim AnfangdesVernesein- mal

1,8,2

sonstzweimal

2, 2,17.6,16

Lygdamus imAnfang einmal

5,27

Proper«imAnfangaechsielinmal

1,3,39.8,9. 9,8. 11, 9.16,27.2,2,16.9, 47.8,13,43.

14, 15.16, 25.16, 19. 24, 29.82,7.33,8.5, 4,33. 51.

-

sonst«weimal

4,13, 59. 5, 3,45

.

»)cf.A. Zingerle Ovid undseineVorgängerIp.34und130.

»)HeiCatull,Tilmll,Lygdamus,Tropenfinde ichkeinBeispielvonestali<juid.

(11)

7

sparge precor 412 vive precor 6,548ite precor trist.1, 2, 3neveprecor 10,46 mite precor 2,179parce precor 201 undeprecor 3,11,32 parce precor 4,10,89 sciteprecor 5,2,53parce precor Ibis89qnaequepreoor exPonto1,2,57 saepe precor 10, 41 ferte precor 2,8,25 parce precor 75 vera precor 3,4,114verba precor 5,30saepe precor 8,20hoste precor 4,9,72vota precor 12,49 ipso precor.

Überblickt

man

die zuletzt angeführtenachtund zwanzigBeispiele, soer- kennt man, dafe in zwölfFällen

dem

Worte precorein Imperativ Präsentia im Singular vorausgeht.

An

andern Versstellen findet sich precor nur sieben und dreifsig mal

-

her.1,111. 5,25. 150. amores1,4,2. 2,13,11. 3,2,2. 6,65. 9,67. fast.3,27.

428.4,247. 5,230. 693.6,161. 219. 536. trist.1,2,70. 10,1. 13. 11,24. 3,1,57.

2, 29. 4,32. 5,28. 13, 26.4, 3. 7. exPonto1,2, 63. 6,17.7,6. 9,6.10, 19.2,3,96.

6,15. 3,2,2. 3,108. 6,38. 4,8,10.

-

Einähnliches Zahlenvorhältnisfindet inden zweifelhattenHeroiden statt.

In denselben

kommt

precorim AnfangdosVerses elfmalvor

fünfmal miteinem Imperativ Präs. imSingular vor precor

her. 8,27virprecor 13,49 di precor 15,11 parce precorIG,220terraprecor 17,45 parce precor 64flecteprecor218

quam

precor 18, 188 sisqueprecor 19, 58 quaequeprecor 117parce precor 215 nube precor, an andernStellen desVerses fünfmal

her. 3, 125. 12,77. 13,77. 88 16,111.

-

Dagegen stimmendieübrigen Elegiker, besonders Tibnll,in

dem

Gebrauch von precornicht mit Ovidüberein. Catull hatesgaraicht, Tibull fünfmal im Anfang'),dagegenelfmalan andern Versstellen1),

Lygdamus

einmal im Anfang*), sonst nicht,Properz dreimalimAnfang'), sonst zweimal*).

Kapitel

II.

Über den Gebrauch einzelner Wörter undWortklassen amSchluls des Hexameters.

Ichbeginne mit einer EigentümlichkeitOvids,aufdieichdurchA. Zingerle OvidundseineVorgängerp.17ff.aufmerksam gemacht wordenbin. UnserDichter

. . .

') 1,3,93 hoc precor8,51 parce precor9,40 »cd precor2,5,4 nuncprecor 4,5,12tumprecor

«) 1,2,12.3,4.5.83.6,5G.2,1,25.82.3,74.5,18.G,29.53. .

')6,27(juidprecor.

*)2, 9,38ti'lsprecor5,3,63 ne precor9,33 vo* precor.

») 3,24, 51.4,4,12.

(12)

hatnämlichdie Präpositionsine mitbesonderer Vorliebein dievierteThesisdet Hexmetersangeseztund zwarmeistso, dafs siedenPyrrhichius dieser Thesis aus- füllt,seltener so,dafisdas evonsinedurchfolgendenVokalelidiertwird.

Es

sind indenechten Distichenim ganzen zwei

und

siebzig Beispiele:

1„_

ner. i,y<sine viribusuxor A 91

4,dl

sinecnminegessi 77 sinearte capilli 5,109sineponderesnci iu,iy sine ordine curro amorph 1 4 13 sine craminemortis

7

M

sine sanguine vxutu O,Olsinemunere noctem 1U,lO sine sordibusannos O O 1

X

5i,»,lO sineamorepuellae 10 11 mtionncdolores

Zo

sineamoreiacerem sine viribus artus Ii AR

11,40sineordinecarpam lz,£( sinecaede,Cnpido 9 9 10

o,o,iysineponderetestis sinefraudeliceret sin6cnnuuonati o,osineremigislctu 8,39sinevomerefrnges

CAsuis corticeouioos a.a. 1i,1

ny

IQsinemoreruentes

453sinemunereiungi 519sinesordibus ungiies 2,467 sine ordinemoles 3,133 sine legecapilli

173 sine nnbibns aer 249

359

sinegraminecampna sinecomparebellat remed. 37 sine crimine mortis 147 sinevulnerenervo»

333 sine voce puella

(13)

9

671 sinelite,iubeto 773eineconiuge Creten fast. 1,111 sineimagine mole»

165 sinelitibusesset 406sine pectinisusu 2,845sine ltuninemovit

3,551 sine vindiceregnum 727 sinehonorefdenint 841 sinematrepaterni 4,335sinelabeiuvencam

441 sinenomineflores 6,231 sinematreMinerva

241 sine coniugemater 615sinecornibnsullis 639 sinemoenibusherbas 6,173 sine frande natabat

747sinevolnerereddam

trist. 1,2,75 sinefineparandi 3,89sinefnneref'erri 2,63 sinefinereliqui 95sinecrimine index 105sinevesteDiana

m

369sineamore Menandri

3,2,5sinecrimine prodest 3,45sinehonoresepnlcri 10,75 sine arborecampos 14,13 sinematrecreata 4,2,13 sine crimine castos

8,33sinelabeperactis 10,71 sine crimine coniunx 6,2,65 sinefrigorecaelom

14,21sinecrimine mansit Ibis 205sinefinebeatuni exPonto1,10,23 sinefinedolores

2,7,49 sine labe peractaest 8,63sine finecavete

2

(14)

10

3,6,45 sine noraine vobis 9,53 sine ordine innxi 4,3,1sinenominecrimen

8,53 sinecarminenosset').

An

andernStellendesDistichons hatunser Dichter sine seltener gebraucht, nämlich nurein nn<lvierzigmal. IchlassederÜbersichtwegendieganzenVerse folgen:

amor. 1,4,19verbasnperciliissinevoce loqncntia dicam:

2,9,15totsineamoreviri,totsuntsineamorepnellae:

14,3trisineMartesuispatiunturvulneratelis 3,3,23 antsine re

nomen

deusestfrnstraqno timetur

7,49quomihi fortunaetantum? quoregna sineusu?

9,8etfractosarcusetsinelucefacem.

13,10 ara per antiquasfactasineartemanus.

a.a. 1,106simpliciter positae; scenasine artefnit.

122 parslaniatcrines,pars sinementesedet:

514sitbeneconveniensetsinelabe toga;

3,79 nostra sineauxiliofugiunt bona, carpite florem, 250etsinefronde frutexetsine crine caput.

258estillissua dos,formasineartepotens.

411nuncederaesinehonoreiacent,operataque doctis rem. 140contemptaeqneiacentetsinelucefaces.

244

dum

perdatviressitquesineignecinis.' 350fallitenimmultosformasineartedecens.

fast. 1,251proque metn populumsinevipudoripseregebat:

2,89etsinelitoloquax

cum

Palladisalitecornix 564 ture vacent arae stentque sine ignefoci.

3,293 nec sinevitradent:adhibeto vinculacaptis.

369tertonuitsinenubedeus,triafulminamisit.

4,9quaedecuit, primis sine crimine lusimus annis:

5,46etpraestat sinevisceptratimendaIovi.

306 causaest,quod Phoebesara sine ignefuit.

trist. 2,110 parvaqnidemperiit,sed sine labe,domus:

3,3,45sedsinefuneribuscaput hoc, sinehonoresepulcri

')IndenMetamorphosenstrht«ineinderviertenThe«»de« Hexametern siebennndsechuig mal.

(15)

11

4,43 vive sine invidia mollesque ingloriasannos 10,75 aspiceresnudossinefronde, sinearborecampos:

4,3,47 denique,utivixi,sinecriminemortui«essem, 6,44incircumspectustatsinefine sui.

6,5,62Penelopefelix,sed sine landeforet.

7,33

cum

benedevovi,neqneotarnen esse sineillis Ibis 249nevesineexemplia aevi crnciereprioris:

exPonto 1,2.143nosquoqnepraeteritossine labeperegimosannos:

2,2,116etquifulmineo saepesineigne tonat;

11,19ergoquodfuerat stimnlis fortunasineullis, 3,2,88cetera pars Concorset sine litefuit.

3,40idquoqneinextremisetsinepacelocis.

6,22 necsemperlaesos etsinefinepremunt.

Einganzähnliches Verhältnis herrscht indenzweifelhaftenHeroiden. In elfFallenstehtsineinder vierten Thesis desHexameters:

her. 8,7sinevindicedixi 9,137 sine crimine amasti 15,201sinepectore dotes

16,17 sine criminevixi 6!*sinelabetenebo 95sinecrimine hat 179sineconiugedormis 17,113 sine ordine raptim

19,35 sinefinenocebo 225sinecriminemores 20,1sine

mnnnure

legi in sieben Fällenan andernStellendes Distichons:

her. 3,15atlacrimas sinefinededirupiquecapillos:

8,41illelicet patriissinefinesuperbiatactis:

87parva

mea

sinematrefhi;paterannaferebat:

15,87hancfaciemlargissinefineparatibnsuti 16,14

dumqne

tenor vitaesitsinelabenieae.

19,59et decoretvultussine rnsticitatepadentes, 182 sed, quaepraestandaestetsine teste, fide.

(16)

12

Dai'sdieserhäufigeGebrauch vonsine inder vierten Thesis desHexameters beiOvid nichtzufallig, sondern eine hervorragendeEigentümlichkeit des Dichters ist

,gehtdeutlichauseinemVergleich mitdenübrigenElegikern hervor.

Während

inOvidsDistichensine inder vierten Thesis desHexameterszweiundsiebzig mal, an den andernStellendes Distichons nureinundvierzigmal vorkommt, ist das VerhältnisbeiCatull,TibullundProperzeinganzanderes. Catullhat sineinder vierten Thesis desHexameters gamicht,sonst dreimal:

64,290nonsinenutanti platano lentaque sorore 66,34nonsine tanrinosanguinepollicitaes.

97,5

nam

sinedentibusest. dentis os sesquipedalis, Tibullin der vierten Thesis desHexameters einmal:

1,2, 75 sineamoro secundo sonst zweimal:

1,8,6 perdocnit multisnonsine verberibus.

2,3,32 fabnlasitmavult

quam

sinoamoredeus.

Properzinder vierten Thesis desHexametersviermal

:

5,4,53 sine matrus honore 7,63sinefraude maritae 11,45 sine criminetota est

79 sinetestibusUlis sonst achtzehnmal:

2,6,10

me

tenerincuneisetsinevoce puer:

9,50Thebani medin nonsinematreduces.

8,12,3hicprimnmviditsinesensu vivereamantes 22,26etcaelumnoctubissiueregefuit:

32,32etsinedecretovivareductadomiunest.

4,2,24excidet;ingeniostatsinemortedecus.

6,5omnis enimdebet sinevanonuntiusesse, 8,10

nam

sineamoregravi femina nulladolet.

38sitsoceraeternumnecsinematre domus!

10,5 transeat hic sinemibedies,Stent aereventi, 13,50aurumlexsequitur,

mox

sinelege pudor.

5,1,6necfuitopprobriofactasinearte casa, 3,36quotsineaquaParthus milia cnrrat equus.

(17)

13

5,56istius tibisitsurda sine aerelyra.

8,20si»ineme, famae nonsinelabemeae.

40et facilisspargi

munda

sine arterosa.

9,13 nec sinetestedeo:furemsonuere iuvenci,

Wir

wenden uns jetzt zu denjenigenWörtern, die unser Dichter mit Vorliebeim fünften Fuls des Hexameters verwandthat. Zunächstsind hier die Adjectivaaufbilis) zunennen. DieElegikervor OvidhabendieseWörter ander bezeichnetenStellenursehrwenig angewandt. Ich finde bei CatulldreiBeispiele 62,13memorabile64,115 inobservabilis68,91 miserabile, bei Tibull eins4,1, 18 mirabile, bei

Lygdamus

eins4,63 mutabilis, beiProperz drei 3, 30,11 exorabilis 5,1,101impetrabile7,51revolubile. Dagegen begegnensieunsbeiOvidingrofser

Menge

: her.4,89durabile 5,103reparabilis 143 medicabilis6,49spectabilis 7,49 mutabilis 133 miserabilis am. 1,5,23laudabile6,59 moderabile8,49volubilis 69 spectabilis10,21 mercabilis 14,55 reparabile 2, 18,25 miserabilis 37 nobile3, 3,37 miserabilis 6,89 nobile 9,9 miserabilis a.a. 1,737 miserabilis 2, 107 amabilis 723 amabile 3, 223 nobile 289 inamabile 407 venerabile remed. 101 sanabile 123 tractabilis 135 medicabilis 549venerabile 571 nubilis fast. 2, 541 placabilis 3,31 mirabile 289 piabüe 545 miserabilis799 mirabile 4,223spectabilis601muta- bile 611 habitabile 5, 115 nobilis Ibis 117 miserabilis trist.1, 2,51 miserabile 8,15 venerabile2, 141 placabile3,4,51habitabile 5,31placabilis8,36spectabüe 4, 2,29miserabile 5, 21 servabile 10,65inexpugnabile5,1,6flebile 5,15mise- rabile 7,43inamabilis 8,15volubilis 27 superabilis12,1lacrimabile 13,19muta- bile 14,35 laudabilisexPonto1,1,15 miserabilis 2,53 miserabile3,25medicabilis 6, 5 inamabilis 7, 41 excusabilis 49 mirabile 2,2, 57 sanabile 69 narrabile 79 spectabilis 2,3,19 venerabile6, 39 mirabilis8,25indelebile 11,13 laudabilis 3,1,77 laudabilis 3, 63 implacabilis 91 venerabile 99 nobile 9,33 excusabile 4, 4, 5 miserabile6,3 miserabile 10,77 imitabile 11, 1excusabile 14,31vitabilis metam.1, 16innabilis 49 habitabilis 75agitabilia 169notabilis 190 immedicabile 223dnbitabile379reparabile 523sanabilis2,145mutabüe 174 formidabilis 329 mi- serabilis 546exorabilis 796lacrimabile 825 immedicabile 857 formidabile 3,301 inevitabile358 resonabüis396miserabile 424 mirabilis 496 miserabilis 4,158mise-

')viA.Zing.rleOvidum!seineVorgängerIp.14und15. PolleinJuhrbucherfürPhilologie 1878p.639-640.

(18)

14

rabile 416 memorabile 451 implacabile 47G inamabile 614memorabile 746 mirabile 5,67 penetrabüe 118miserabile 244 inexorabile 258mirabile 426inconsolabile 486inexpugnabile 588numerabilis6, 12 memorabile 14admirabile 90 miserabile 166spectabilis234 evitabüe 257exitiabiie 264 revocabile 582 miserabile 665 mise- rabile7,496spectabilis511 inexeusabile 680iaculabile 705spectabilis8,44lacri- mabile 136 mirabile 199 mirabile 262 lamentabüe 425 exitiabiie 601 mirabile 614 habitabilis 773 miserabile 774 miserabilis 9, 253 domabile 255 laetabile 262 populabüe 394 mirabile 759 optabile 784 sonabile 10, 189 immedicabile a99placabilis 608memorabile 667volubile 11, 62 nobile 53flebile 302nubilis 692miserabilis 7*3 miserabilis 767 inexpugnabile 12, 106 debilis 165 miserabile 166 penetrabile 170forabilis 608 insuperabile 13, 21 dubitabilis 421 miserabile 619flebile 856penetrabile 14,116 formidabilis 225memorabile 40Gmirabile690in- amabile748flebilis 751 miserabile 15,807 insnperabile 830habitabile 876indelebile.

Im

GanzenhatalsoOvidinseinenDistichen achtundsiebzigmal,inden Metamorphosen nenn nndachtzigmalWörteraufbilisimfünftenFufs desHexameters verwandt. Ziehenwir die zweifelhaftenHeroidenzurVorgleichungheran, so finden wirhiereinähnliches Verhältnis. NeunmalisthierimfünftenFufs desHexameters ein

Wort

aufbilisgebraucht:her.9,127spectabilis 12,99mirabile 12,201 specta- bilis13,51 miserabile 57spectabilis16,135 nobile 18,71tractabile 19,63 miserabile 209volubile.

Gehen wir nun zueinerandern Wortklasseüber, dieOvid mitVorliebeim fünften FufsedesHexameters verwendet. A. ZingerleOvid undseineVorgänger p.

16—18

weistdarauf hin, dafsunser Dichtersichder Substantiva mit

dem

Aus- gangeauf

men

sehrvielzurBildungdes fünftenDaktylusbedient. Indes dasthtm seineVorgängerCatull,Tibull,

Lygdamus

undProperz schon. Zahlen

mögen

das beweisen. CatullhatimfünftenDaktylusvierunddreifsigmal ein Substantiv auf

men

gebraucht, Tibull einunddreifsigmal,

Lygdamus

sechsmal, Properz fünfund sechzig mal. Ovid dagegen hatdieseWörter im fünftenDaktylusin den eckten Heroideneinund zwanzig mal, inden amores siebenund zwanzig mal, in den Fasteneinhundertund sechsmal, in denTristiensechsundsiebzig mal, inder Ibiselfmal,indenBriefenexPontodreiundsechzigmal angewandt.

DerHauptunterschiedzwischenOvidundseinenVorgängernliegtvielmehr darin, dafs Ovid vier- oder

fünf

silbige Substantiva auf

men

oft im fünften Daktylusverwendet. Das habenseineVorgänger entwedergarnicht odernurselten gethan. In CatullsundTibullsDistichenundbei

Lygdamus

finde ichkeinBeispiel,

(19)

15

beiProperzvier3,29, 15ligaraina 32,41examine4-5,33cacumina5,4,51 can- tamina, beiCatull in

dem

nurausHexameternbestellendenGedicht64 zwei Bei- spiele340 certainine 394 certamine,beiTibnllin

dem

ebenfallsnurausHexametern bestehenden Gedicht4,1 vier Beispiele34 volumina 88certaminis 98 certamina 121subtegmine. Die Zahl der BeispielebeiOvidistvielgröfser:her. 4,27 libamina 10, 41 velamina11, 39 medicamina am.1, 5,17velamine 6,29munimine a. a., 1,381 cacumina 629 certamina2, 303 discrimina 491 medicamina 613 velamina

3,137 discrimina205 medicamina267velamina 629acumine647medicaminemedic.

67medicamine71 discrimine 77medicamina89 foramina remed. 185examina355me- dicamina fast. 1, 379 examina 431 velamine 459 discrimine605. 615cognominis 2, 19piamina23.35purgamina169. 303.343velamina 37'Jvelamine [439cacumina 731 certamina3,329cacumina333piamina733 libamina 747 examinis4,127cacumina 147velamine 163acumine211 imitaraina325 conamine621cognomine 835fnndainina 5, 243 medicamina579 cognomina 6,89 certaminis 227purgamina 6, 269fulci- mine 697foramina 713 purgamina trist. 1,1,117 volumina 3, 14, 19volumina

4. 1,71 certamina2,39cognomina5,10,13cognomine 29 discrimineIbis637 cogno- mine exPonto1,1,45foramine2,73molimina4,15 certamina2,5,49cognomine

4,16,17cognomine,

zusammen

fittnfundsechzig mal. Dazu

kommen

hundertzwei und zwanzigBeispieleaus den Metamorphosen: 1, 222 discrimine277 hortamine 310. 317.346cacumina 446 certainine467gestamina 2,67moderamine71volnmine 122medicamine 130curvamine 376acumine 460velamina 696revocamina792 ca- cumina 828respiramina3,60 conamine 66curvamine 84 acumine 192velamine 341 temptamina 644 moderamina 672 curvamine 4, 30 foramine 115 velamina 123 foramine255cacumine388medicamine445 imitamina 579acumine 599 volumine 771munimine 5,64 certamina 301 certamine 314 certamina 337 certaminis361 fnn- damina594velamina640cognomine665 certamine6, 42.52 certamina 62 discriminis 64curvamine91certamine140medicamine311cacumine473molimine566velamina 694 molimine 697 foramina 705 cacumina 7, 116 medicamina 311 medicamine 426discrimine658velamina 791 certamine 803cacumina8,20certamina 194 cur- vamine 257 cacumine 328certaminis 366 conamine 578 discrimina 707cacumine 720renovamina747cacumine 784 certamine 788cacumine 9,93cacumina 342ob- lectamina 389cacumine 450 curvamina552examina10,140cacumine 177certamina 193cacumine 242discrimine 390conamina 491firmamina 517 discrimina 660cer- tamine 572 certaminis578velamine 584 certaminis 612 discrimine 727simulamina 11,72acnmina 412oblectamina590 curvamine 611 velamine626imitamine 12,44 foramina 84 acumine 95 curvamine 103 irritamina 180 certamine 337 acumine

(20)

16

357molimine 13,19.129 certaminis 212 inunimine 291 caelamina 361moderamine 600volumina777acnmine 832 cacumine14,230ligamina285medicamina 503 acunüne 792bitumine 808 fundamine15,118velamina 163gestamina 200imitamina 224co- namine 396cacumine 433 randamina 510cacumine 533medicamine 721volumina 809molimine.

IndenzweifelhaftenHeroidenfindenwirnurdreimal,alsoverhältnismäfsig selten einviersilbigesSubstantivauf

men

imfünftenDaktylusverwandt:15,157certa- minis 255certamine 18,61 velamina.

Eine dritteKlassevon Wörtern, die hiergenanntwerden müssen, sind die Superlative auf iasimus, errimus, illimus. Bei Catull finde ich dreimal solche Superlative zur Bildung des fünften Fufees des Hexameters verwandt

64, 324 clarissime 78, 1 lepidissima 86,5 pulcherrima

, beiTibull viermal

-

1,9,65 stultissime 4,1,8gratissima 5,7 dulcissima 6,3 laetissima

-

bei Lygdainuseinmal

4, 93 mitissima

beiProperzviermal

1,2, 31 gratissima 8, 31 carissima4, 11, 33 aptissima 22, 39 pulcherrima.

Wir

sehen aus den angeführten Beispielen, dafsOvids Vorgängerdie längerenSuperlativfonnenzur Bildung des fünften Fufses des Hexameters im ganzen wenig verwandt haben.

WeithäufigerOvid, nämlichindenDistichen vierund neunzigmal,inden Meta- morphosen hundertsechsunddreilisigmal.

Davon

entfallenvierBeispieleaufdie echtenHeroiden

4,126 pulcherrime 6, 3 celeberrima 11,45pulcherrima 69ca- rissima

sechsaufdieamores

1,8,27fonnosissima2,4,25facillüna 5,41si- millimus 11,65 nitidissimus 3,3,7 artissima 5, 5 viridissima

neunzehnaufdie ars

1,213 pulcherrime 241rarissima 299 tenerrima 359laetissima431 maestis- sima 539 novissima 2,25iustissime 316 formosissimus 661 notisaima585fortissime 709 fortissimus 3, 117 dignissima 323 iustissime 385gelidiasima 443nitidissima 445 tenuissima 447 cultissimus 523 maestisaima 777 longissima

zwei Bei- spieleauf dieremedia

369 altissima 675fortissime

ein und zwanzig auf dieFasten

1,163 novissima 241placidissima 585gratissima 2, 253densissima 703cultissimus 3,713 celeberrima 767 gratissima867 nitidissimus 4,13 celeberrima 161 pulcherrima 277 tutissima 343 celeberrima 447 carissima 503 maestissima 623 dignissima 669 gratissima 5, 45 fidissima 207 nitidissimus 265 nitidissimus 413iustissime 6,477 celeberrima

-

zweiund zwanzig aufdieTristien

1,3,71 nitidissimus 5. 3 carissime 9,39 maestissima 41 carissima 2,27. 147mitissirae 199novissima 3, 3,27. 4,53 carissima 6,1carissime 19 iustissime 7,31 doctissima 39 dignissima 11,71miserrima 13,27 novissima 4,3,35mitissima 7,19 carissime 10,3uberrimus 5,2,31novissima 3.43 pulcherrime 7,5 carissime 10, 19densi.s-

(21)

17

simus

zwei aufdieIbis

527novissima 557 doctissimus

achtzehn aufdie Briefe exPonto

1,2,81 pulcherrima97 iustissimus 4,46 fidissima 8,21fortissirae 10,15 verissima 2,2,31 miserrima 39 mitissime3,55. 4,21carissinie 5,15doctis- sime 9, 5 mitissime 19 elarissimus 10, 49 celelHTrimns 3,1,141 vaeuissima 4.51 carissima4,7,29 fortissima10,3 carissime 12,39 certissimus.

Inden Metamorphosensindesfolgende Beispiele:1, 101avidissima 380mi- tissiraa 406siinillima 486carissinie

Ml

fidissima 583 misorrimns 591 altissimns 746celeberrima 771novissima 2,64 altissima 115novissimus 137tntissimus 210al- tissima363 uovissima 617 brevissimus 591 notissima 807miserrima 3,50altissimus 25)8maestissimus 339 celeberrimus 344 pulcherrima 361 uovissima 367 brevissimus 623 andacissimns 681novissima 4,18 formosissimns 55pulcherrimus 89uberrima 109 dignissima 143 carissima 151miserrima 15(5novissima 178 tenuissima205 pul- chei-rima209 formosissima 268simillimus 281fidissime287 notissima320dignissime 348 nitidissimus 543 novissima 582 miserrima 663 elarissimus 725 tenuissima 767 fortissirae 792 clarissima 5, 60iunetissimus 129 ditissimus 184plenissima 221 fortissime 224 timidissime 253 brevissima 261 gratissima 308 novissima 412 celeberrima 497 mitissima 540 ignotissima (5, 118 raitissima 155 felicissima 165 celeberrima 400liqnidissimus 7,180 plenissima 399 instissima 419 fortissime 467 firmissimus 622 rarissima 813gratissima 831 miserrima 8, 49 ])ulcherrime 101 iustissimns 159 celeberrimus 719 fortissime 762 gratissima771. 9,9 pulcherrima 47 nitidissima 116 clemontissimus 156 miserrima 330notissima 363 miserrimus 492pulcherrime 569 fidissime 716 laudatissima 10, 70 iunetissima 86planissima 120pulcherrime 207 fortissimus 270celeberrima 373 novissima 522 formosissimns 597.11,256 novissima296novissimus 301 dotatissima 353 altissimus 415 fidissima 417 simillimus 421 carissime 459miserrima 637 consuetissima 658 miserrima 727 carissime 757.12, 203 novissima 367 gratissimo 497 fortissima 556 gratissima 569 pulcherrime 581 gratissüne 13, 32 simillimus 115timidissime 278 fortissime 477 novissima 527 gratissima539simülima 735 gratissima 746 carissima 845den- sissima 962. 14, 111 novissima 123 gratissima 221 gratissüne 245 iustissime 329 brevissimus 373 pulcherrime 587 mitissimus 696 notissima 717 novissima 833 dignissima 15, 20 aeeeptissimns 130 praestantissima 201 simillimus 262 soli- dissima 297 planissima 678pulcherrime 833iustissünus.

Richten wirnunmehr unsere Blicke aufdie zweifelhaften Heroiden, so begegnet uns auch hier eine verhältnismäßig häufige

Verwendung

der längern Snperlativformen im fünften Fnfsedes Hexameters.

Wir

fanden in den echten

(22)

18

DistichenOvidsvierund neunzig,indenMetamorphosen hundertsechsunddreifsig Beispiele, in den zweifelhaften Heroidensind eszehn: 3,71. 8, 97pulcherrima 9,159 sacerrima 167novissima 13,97 novissimus 14,115 exiguisshna 16,71accep- tissima 17,37 inmansuetissime 18,131landatissima 9,221 celeberrima.

Gehen wirjetztzuden Wortformen, dieunser DichterimsechstenFu£se desHexametershäufigerangewandthat, über, sohabenwir hier zunächst dieIm- perativformenaufto1) zunennen. Ovid hat dieselbenin

dem

ebenbezeichneten VersfufsefünfunddreifsigmalindenDistichen, dreizehnmal indenMetamorphosen gebraucht:am. 1,4,29 iubeto 8,85timeto 95 caveto 11,19 iubeto 12,5memento 14,41 abesto 2,2,19putato 3,14,15.45 negato remed. 217memento 243 abesto 505venito 579 caveto 671 iubeto 689 caveto a. a. 1, 139 sedeto 353 videto 591 caveto 737 esto 2, 63 timeto 107esto 199 probato 201 memento 411 esto 3,237caveto 773 iaceto 801 caveto fast.2,441 inito 623 esto 5,259 habeto 6, 127 esto trist.1,1,49memento 101 videto 3, 3, 53 putato 11,'29 memento metam. 2,45adesto 3,13vocato 285 rogato 290sunto 563 abesto 5, 135 habeto 222 sunto 6,503 redito 10,543.572esto 11,287 vocato 14,724memento 15,333 timeto.

AuchindenzweifelhaftenHeroidenfindetsichein öftererGebrauchdieser Imperativformen:13.65 caveto 67memento 133 abesto 16,255 iubeto 18,87 esto 19,219videto').

Eine zweiteWortklasse, dieunser Dichter recht häufig im letzten Fulse desHexametersverwandthat, sind dieFormendesGerundiumsund Gerundivums anf andus, endns, andi, endi etc. Ich findederartige Hexameterschlüsse in den echtenGedichten Ovidszweihundert ein nndvierzig mal, während Catull')nur

')<•£A. Zingerle Ovidund«ineVorgängerIp.Iii.

*)CatullundLygdamushabendieImperativeauftoimwehrtenKuf»egnrnielit, Tibullund Proper*dagegen ziemlichoftgebraucht BeiTibull findenwir caveto1,2,87. 6,17. 4,2,3.

faveto4,&,9memento1,8.27toneto1,10,67 timeto1,5,69,beiTropen memento3, 18, 39.

19,27 negato3.18,3 timeto3,26,33 valeto3,13,18 venito3,22,43vocato4,13, 46.

•)Catull 64,397 nefando 76,15pervincendnm 90,1nefando Tibull2,4,21i»randa 4,1,203 eauendi Proper*1.10,19 petenda 18,15 flendo 3,10,19eanendo 4,11,55 verenda 13,13 dandi 14.81rogandi 15,87trahendam 5,1,127legenda 9,25piando* 53verendo 11,37 verendo* 101merendo.

(23)

19

dreimal,Tibnllzweimal,Properz zwölfinal dieselbenangewandthat. Indenzweifel- haftenHeroidenfinde ichden erwähntenVersschiurszehnmal.

Die Stellen bei Ovid sindfolgende: her.1,67morandi 95edendi4,96

amandom

6,7ferendumest 141medendi145 creandis6,89loquendi 126 ferendos 7,15. 161habendam am.2, 4, 7regendum 10,33 arando 13,11 verendi 14,21 amando 3,1,15amandi 47 ferendo 4,11vetando 6, 21 ferendae 11,27 ferendis a.a. 1,1amandi355 rogando 415gerendis 589 bibendi 593 bibendo 613amanda 693ferendoest 2,161amandi 343emendo 471habendas 735medendi3,251 do- cendae 421videndam 423placendi 627 regendos 541habendi 747

emendnm

est 755 edendi medicamina 23placendi remedia 95morando 133vetando 169 colendi 613amandi 645tacendo fast.1,167agendis 169 agendi 195habendi 2,115vehendi 133tuendo 797 loquendi 3,209 rogandi 241 creandi 291 piandi 4, 113 placendi 221 secandi 327 sequendo 631 ferendo 683 ferendis 6. 3

eundum

111 videnda

6,13arandi 23 videndi 71.303precando571 latendi585canendaest trist.1,1,21 legendus 65 legendum 2, 75. 3, 7 parandi 9 legendi 5, 83 carendum est 8, 23 videndos 2, 107 luenda est 113notanda 225domanda 315 fatendum est 3,1,19

eundum

77rogandaest 2,17eundi 3,57 ferendo 85loqnendo 6,17ca- vendo 13,25petendum4, 1,17canendo 3,71taendi 4,65 nefandis 6.19ferendam 5,1,49 silendo 6,31verendos 10,31videndo 13,27 loquendo 14,46monendo exPonto1,3,45amandi 57timendus 6,25vocandaest 27levandae 2,2,93vi- dendi 3,35petendaest. 7,35verendum 10,15amandi 35 loquendi 37loquendum 3,1,49vivendum 129 rogandi 135 colenda 143 verendis 147 silendaest 3,107 iuvandis 5, 29 legendo 4,5,15 videndi 37 tnendae 8, 3rogando 21precando 10,79 domandi 12, 41 colendo 49 iuvandos 14, 27 timendos 15, 23 precando metam.1,57 habendum 131 habendi 421 morando 507 sequendi 659 habendus 681loquendo 682canendo 770videndum 2,91timendo 183rogando411trahendo 431danda519nocendo674precanda614 dolendi728eundo 780videndo 820sedeudo 3,279loquendo368 loquendi 561querenda577tremendos731 nefandis4,224loquendi 639verendam695ferendamest5,101 loquendo 113canendo185petendo260videndi 394 legendo 402vocando 415 roganda 457nocendi464eundo 678loquendi 6,40monendo 261precando 263 rogandos478videndo540ncfandos 601nefandam611agendum7,34 videndo 37 precanda380flendo 417 nocendi626medendi569 bibendo 8,86nefanda 208volandi 241 docendam 271 petendi 378 eundi 439 nefando 483piandae.st 623fatendo 624 ferendo 644 fovendos 819 edendi 833 edendo 870 novaudi est 9,30loquendo 110nando 145novandnmest 198iubendoest 199agendo 270 ve- rendus 557 timendi 559 loqnendi 626nefandum »>49sequendo (584ferendo 10, 56

(24)

20

videndi 228nefandis 534colendo 642

monendo

628 ferendae 703 timendi 11.84 pntando 286 precando 297tenendae 345 dolendi 438timendos 440eundi 636lo- quendi 12,159loquendi 263 eanendo 407 fatendo 550 ferendumest 563 volandi 570silendo 605cadendum 13,12loquendo 53 petendo 118 ferendo 119habendus 120agendo 203nefandus 214 alendi 376

agendum

377petendumest 430alendum 463 tremenda est 478 tegendas 763 placendi 782 ferendis 828bibenda 14, 152 videuda 244 videnda est 246 vocandus 256 timenda 337 canendi 725 carendum 835videndi 15,75 nefandis 116 tuendos 174nefande 376natando403ferendoest 493qnerenda 540habendam 648negandnm.

DieStellen in den zweifelhaftenUeroidensind folgende: 12,59nefandae 123 edendos 149 videndi 14,61tenendo 15,257timendtun 17,147nandi 159nando 18,9colendo 117dolcndo 19,125 dolendi.

Uber den GebraucheinzelnerWörterundWortklassen in der zweiten Hälfte des Pentameters.

A. ZingerleOvidnndseineVorgangerp.20machtdaraufaufmerksam,wie Ovid oft im Anfang der zweiten Pentameterhälfte da« Substantivcausa mit

dem

Genetiv einesSubstantivsin or hat. Derartige Beispielegiobtesvierzehn

sie sind bei Zingerle nichtallegenannt

knpitel

III.

her. 1,16causa timoris erat am. 1,4,42 causa timoriserunt

14,14causadoloriserant 2,6,10 causadolorisItys

fast.

3,1,10 causa decoris erat 4,246 cansafuroriserat 5,248causa timoriserat 608 causa deooris erat 6,746causadolorisait trist. 3,3,24 causa vigoriserit

4,70 causa timoris ero 7,26causa ruboriseram 8,32causa doloris abest exPonto1,5,(50causalaborisabest

(25)

21

Allein dieobenangeführteBeobachtunglal'stsich nocherweiternunddie Regelvielmehr dahinfassen,dafs]beiOviddas Substantiv causamiteinem anbe- liebiger Stelle des Verses stehenden Genetiv häufig im Anfang der zweiten Pentameterhälftesteht. In dieserWeise begegnet uns causa bei Ovid achtund

•ireifsigmal:

her. causa timoriserat.

4 124 «Anfictnfril1amt]i/ianca aaA11 1q if 7 fi2 Inti nanudi/nusa^arai'aiererevyiaimei.

am. 1,4,42 causatimonserunt.

10,2 o2

bellicausaduobuserat, poenaecausa

monue

tuit.

14,14 causa doloriserant.

causa dolorisItys.

10 in IcllCallSHolLlottt111^*1.

3 1 10

7 38 lllAillCflll^iUlvVlbllAdnaoOllU>HGA/>TITl/ia>t.A^llillAt*lllUl«

a.a. Ö,QrfU iienaicausacapilluserit.

rem. ldo haec sunt iucundi causa cibusquemali.

fast. 4,24b causafuroris erat.

o,248 causa timoriserat.

494 sigmcausacanendamihi.

causaaeconserat.

6,746 f!Alisadolorisait.

trist.

111

sed vereor tardae causafuissemorae.

causa vigoriserit.

4,70 causa timorisero.

5,44

cum

poenaenonsitcausa cruenta meae.

7,26 causa ruboris eram.

8,32 causa dolorisabest.

9,24 causasalutis erit.

4,9,28 sumendicausasitulla,velim.

5,4,14 ntnontristitiaecausa dolendaforet.

Ibis 188 causaquietis eris.

316 mortiscausafamesquetuae.

500 sitquePhalaeceae causa leaenanecis.

(26)

22

ex Ponto1,5,60 causalaboria abeat.

7,28 studiicausaquefaxque mei:

2,2,54 nonestconfeasicausa ttiendarei.

4,1,6 delictitarnenestcausaprobanda

meL

2, 14 haec mihi cunctandi causa Severefuit.

5,46 sieftieritvestraecausa peractaviae.

9,40

nam

quid

me

poenaecausa negataiuvet.

13,42 miserae causa fuere fugae.

Auch

indenzweifelhaftenHeroidenfindenwiröfters

siebenmal

causa miteinem GenetivimAnfangder zweiten Pentameterh&lfte.

her. 9,148 tusceleristanticausa supersteseris?

14,4 estmihisnppliciicansafuissepiam.

15,28 haemihitarnlougae causa fuereviae.

16,68 culpa«causa futuruseras.

216 causa timoriserit.

19,22

dum

fraudisnostraecausa feratur amor.

56 fiammaecausa fueremeae:

Catull,Tibullund

Lygdamus

habendas Substantiv causamiteinemGenetiv überhauptnie angewandt, Properz im Anfang derzweiten Pentameterhälfte nur dreimal:

1,18,10 an novatristitiaecansa puellatuae?, 2,3,35 olim mirabar,quodtantiadPergamabelli

36 Enropaeatque Asiae causa puellafuit:

40 velPriamobellicansaprobandafuit.

Hattenwires ebenbeicausamiteinemkürzernWorte zuthun, das nur den ersten Trochäus derzweiten Pentameterhälfte ausfüllt, so richten wir jetzt unsere Blickeaufdie zahlreichen fünfsilbigenWortformen, dieOvid zurBildung desersten Daktylus und folgenden Trochäus der zweiten Pentameterhälfte ver- wendet.

IchnennezuerstdiefünfsilbigenFormender Substantiva auf tas:

amores2,4.18simplicitatetua 3.3,24 credulitatemovet

14.26mobilitatetreraat 30«Tcdnlitatefrni

(27)

23

ars 1,384 sedulitate placet 2,334 sedulitatemodus 372 oommoditateviri 662proximitate boni fast. 2,158virginitatis ait

3,380calliditatisinit 668sedulitatisanus

4,22nobilitatetuus 202fertilitatesua 296virginitate focos 306nobilitateftiit 434 sedulitate labor 5,564nobilitatisavos

6,78p08teritasque

memor

128virginitatishabe 294virginitatishabet 804nobilitate»naest trist. 1,3,88utilitatemanus

5,42simplicitatefngam

2,112 nobilitateminor 328fertilitatisopus

3,5,36nobilitatefera 6,16utilitati8iter 4, 1,38utilitatishabet

2,14 virginitate focos 4,2nobilitategenus 32nobilitatiserat 9,26posteritatis eris exPonto1,1,44 oredulitate capi 2,2nobilitategenus 4

t24posteritate ferat 5,54ntilitatishabent

6,8asperitasquef'ugit 2,2,72nobilitateminor

3,2nobilitatepremi 8utilitateprobat

(28)

24

76 nobüitatel'uit 0,56nobilitatisinest 6,34posteritatis eris 9,18nobilitatisopus

8,2,30postoritatolegar 5G nobüitatennrus 104nobilitatishabent 3, 100siuiplicitatishaben 4,8,48posteriatishabet

Bei Catullfindeiclinurein Beispiel eines derartigen Pentameterschlnsses 68, 116 virginitateforet

Bei Tibull,

Lygdamns

undProporz finde ich keineBeispiele.

Man

ersiehtaux dieserZusammenstellung,dafe,wie Ovids Vorgängersichder fünfeilbigen FormenderSubstantivaauftasinder zweitenHälftedos Pentameters fast garnicht bedient haben, Ovid selbst in den frühem Gedichten sie selten

achtmal

, dagegenin den spätem häufig

ein und vierzigmal

ander betreffendenStelleangewandthat.

Verhältnismäfsig ebenso zahlreichbegegnen unsdiegenannten Wortfonneu imPentameterschlufs der zweifelhaften Heroiden:

12,120credulitatisego 15,56virginitate rapi 196calliditatevirum 206commoditatefrui 210simplicitate viri 270posteritate feres 16,52 nobüitate snaest

176commoditateviri 19,126 caUiditateputo

Unterden fünfsilbigenAdjektiven, derenGebrauch im Pentameterschlufs sich weit häutigerbeiOvidalsbeiden andernElegikerafindet,sind zuerst dieauf osus')zunennen.

')cf.W.Zin^rl«-i>.70Aum.

(29)

25

Catull, TibuU und Lygdaraus haben fitnfsilbigeAdjektiva aufosua im Pentameterschlufsüberhauptnicht,Proper«zweimal:

3,28, 10 invidiosadeaest 32,46invidiosaminus Ovidhatsie vielhäufiger:

her. 1,88luxuriosa proci 2,22 ingeniosaftü 7,118 invidiosalocis 10,114officiosameas am. 1,1,14ambitiöse novura

8,62 ingeniosa dare 9,46desidiosusamet 11,4 ingeniosauotis 2,4,48ambitiosusamor

6, 18ingeniosa sonis 9,2 desidiosepuer 3, 8,8ingeniosuseo 46ingeniosatuis a.a. 1,134insidiosamanent

2,34 ingeniosushabes 254 ambitiösemanus 3,324officiosanovos rem. 148 insidiosus

Amor

162 desidiosus erat 620ingeniosasnmus 670litigiosafbra 746 Inxuriosusamor fast. 1,266 invidiosa seras

690luxuriosasuis 2,660litigiosusager 3,434invidiosafuit

840 ingeniosa doaest 4,188litigiosavacent

684 ingeniosus ager 5, 112officiosaIovis

4

(30)

26

298ambitiosasumus 6,36invidiosuserit

172 luxuriosa dape«

508invidiosa sonis

trist. 1,9,18 ambitiosadomus

2,14 perniciosa suo 288ingeniosatmam 342 ingenio8U8eram 4,3,68ambitiosasuis

7,4officiosa fuit 5,1,28 ingeniosa malis

68perniciosa suo 74 ingeniosuseram 6,32 imperiosafacit 7,28ambitiosa

mea

est Ibis 122 invidiosa tnae

186 ingeniosaserit 534imperiosaLyci exPonto1,1,20officiosavenit

2,5,64 ingeniöse

meo

3,1,84ambitiosa malis 3,28invidiosatibi 6,16 invidiosa deos

56officiosusero 4,2,6officiosavices

6,8invidiosa

pedem

IndenzweifelhaftenHeroidenbegegnen wir

dem

besprochenenPentameter- schJufsviermal:

16,126 invidiosamihi 17,60officiosavias 19,28ingeniosus

Amor

210insidiosanotis.

Von

den funfsilbigen Adjektiven auf lentus findetsich bei Üvid nur sanguinulentus')verhältnismäfsigoftinder zweiten Pentaraeterhälfte, nämlichdrei-

•)cf.W.Zingcrle Ovid und«tim-Vorgänger1p.15und16.

(31)

27

zehnmal')

her.6,46. 7,

6a

araor.1,12, 12. a.a.1,336.414. 3,242. fast. 2,832.

3,640. 4,844.6,470. 6,602. Ibis4.380

Aus

denzweifelhaftenHeroiden habeichzwei Fällenotiert:

3,60sanguinulentavirnm 14,60sanguinulenta suae

DiedritteKlasse endlichvonAdjektivformen,dieOvid gernundhäufiger alsdieVorgänger imPentameterschlufs verwendet, sinddiefünfsilbigenKomparative.

Allerdings hatschonCatull derartigePentameterschlüsse viermalgebraucht 68,114deteriorisheri

148 candidiora notat 80,2 candidiora nive 107,6candidiore nota,

indes,wie

man

sieht,dreimalmitKomparativformenvonCandidus,

Lygdamus

und Properzhabendiese

Formen

garnicht, Tibulleinmal

1,7,64 candidiorqueveni.

Ovid aber hat sich einerfünfsilbigen Komparativform zur Bildung der zweiten Pentameterhälfte dreiundfünfzigmalbedient.

Essind folgendeStellen:

am. 2,5,50deteriora daret 6,40deteriorasuis 9,10ulteriora petit 17,14inferiora licet 3,2,12interiorerota 4,10 languidiorafacit 6,30fertilioris

humum

6,66ulteriora feres 7,8candidiora nive

66 languidiora rosa 14,32 interiorque torus a.a. 1,90fertilioratuo

770inferioriserat

')B?iCatull.Lygdumu» undProper*findeicbkeinBeispiel,beiTibullein»:

2,6,40 sanguinulentalacu»

(32)

28

3,50prosperiore lyra 230 interiora tegas 250deteriora bonis 382 uberioreviri fast. 1,G76utiliorecibo

3,614prosperiore dari 778liberioris iter 800posteriorefuit 4,292liberiorenatat 402utiliorecibo 718posterioralatent 8<>2inferiora tuis

im

liberiorishabet 5,332 liboriorque iocus

632ulterioraloqui trist. 1.11,34 turbidioraniari

3üinterioratua 2,74 uberiorocanunt

80candiiliore legi 218inferioratuas 3,4,34 eandidiorefrni

5,22prosperiore iuves

4,f>,28cognitioragravant

S,32 posteriora gravant 34 doterioro ineae 5,1.72 barbarioraloco exPonto1,3,84horridiorque locus

10.28pallidioranova

2,2,32deteriorisabest 5,38 candidiora nive 8,72commodiorisadest 3,2,78barbarioraloco

3,G4commodiorovelit 4,34frigidioroloco

110divitiorasua 7,30prosperiorefrui

(33)

29

9,38commodiorepreoer 4,2,20panperioreflait

10,36 asperiorafide 44 languidiorquevenit.

IndenzweifelhaftenHeroidenfindenwir einen fünfmaligenGebrauchfiinf- silbiger Komparative imPentameterschlufe:

8,104liberioremalos 12,140flebilioratnba

15,34divitioramei 146 candidiora nive 16,222uberiora feram.

Richten wir zuletzt unsere Blicke aufden Gebrauchder fünfsilbigen Verbal- f'ormenimPentametersehlufs,soistja bekannt,wiehäufigOvid

und

vorihm schon dieandernElegikereinen fünfsilbigenInfinitivPerf.Akt. zurBildungder zweiten Hälfto desPentametersverwandthaben.

Derartig gebildete Pentameterhälftenbegegnen uns beiCalull viermal

Tibull einundvierzigmal

Lygdamns

zweimal Properz siebzehnmal, BeiOvidinden echtenHeroidenzehnmal

amoresfünfunddroifsigmal arssiebenund zwanzig mal remediasiebenmal Fasten sechsundfünfzigmal Tristiendreiundvierzigmal Ibiszweimal

exPontosiebenund zwanzigmal.

IndenzweifelhaftenHeroidensindeszweiunddreifsigFälle:

3,110 deseruissevelis 118 increpuisselyram 120 sustinuissecoma 132admonnissesui 8,66delituissoIovem

9,2 subenbuisse queror

(34)

30

6 imposuisse iugnra 60opposnissetoris 66 dedecuisse putes 72 snbcnbaisseviro 74pertimuisseminas 76imposuisse

manum

82pertimuiaseininas 86incoluisse

manum

12,4evoluissemeos 164perdomnissevi

nun

186 procnbnisse pedes 210consuluisse viro 13,24procubuissegenu

46displicuissetuam 15,98concubuisseingis 246 pertimuisse patet 16,32 paenituis8e patet 98abstinuissebonis 120 subposnisse tuo 134 praeposuisse bonis 196destituissetaam '240praemonnisse fernnt 17,42incaluissenegas 18,138composui&se tuo

19,6 erubuisse 220consuluisse

deam

Ich will mich bei dieser

Form

des Pentameterschlusses nicht langeauf- halten,da,wie

mau

ausdenangeführtenZahlenersieht, schon dieVorgängerdes Ovid, besonders Tibull,sieoftgebraucht haben,vielmehrgeheichzueinerandern Artdes Pentameterschlusses über,die

dem

Ovidinso fern weitmehreigentümlich ist, als siesich beiden andernElegikernentwedergarnicht, oderdochnurselten findet,ichmeinediefünfsilbigenPartie.Fut.Pass.')

')cf.A. ZingerleOvidund»eineVorsängerp.9tT.

(35)

31

Catullund Propere haben diese

Form

überhauptnicht, Tibnllneunmal

1,2,70conspiciendnsequo 5,14devenerandamola

69percutienda

manu

7,2 dissolnendadeo 40dissolnenda dedit 8,64 evigilanda malis 2,3,52conspiciendameis 4,3,22 diripiendai'eras

6,4conspicienda focos

Lygdamus

einmal:

6,28diripiendaferant.

Oviddagegeneinnndachtzig mal:

her. 1,112 erudienduserat 2,130 excipiendacado

4,142 decipienduserit /

5,84 dissimnlandanurus 6,74 persoluendamihi

94 conciliandnsamor 10,130 subripiendatuis

11,66 subripiondapatria am. 1,1,30 emodulandapedes 8,38respicienduserit 2,4,42 conspiciendacoma

17,26infitiandusamor 3,6,76infitianda focis ars 1,138 aoeipienda notaest

150 excutiendnserit 386ineipiendaVenus 400aspicienda putat 2,52 effugiendnsope

56 aspicienduserit 214ealfacienda sinn 394conveniendaloco 414infitiandaVenus

Referenzen

ÄHNLICHE DOKUMENTE

Immer noch verbreitet ist aber gerade in Schularbeitenfächern eine Überge- wichtung der Schularbeiten mit dem Effekt, dass die Tagesform überbe- tont und die Vielfalt, in der

Der Beitrag stellt die persönliche Meinung des Autors dar und muss sich daher nicht mit den An- sichten der Deutschen Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ) oder des

Anfangs März dieses Jahres hat der Gemeinderat darüber informiert, dass mit der bestehenden Mieterin vereinbart wurde, den bis Ende März 2013.. laufenden Mietvertrag nicht

Aber obwohl in unzähligen Gutachten, Konferenzen, Manifesten und Publikatio- nen als unverzichtbar für die Sensibilisierung der Menschen beschworen, bleibt die kulturelle und

Solche Sätze bekommt Nick Uhlmann manchmal zu hören, wenn er erzählt, dass er an der PHBern die Ausbildung für Vorschul- und Primarstufe mache und Kindergärtner werde..

Beeinflussung durch Sprache – am Beispiel der Politik Wir werden morgen den Staats- und Regierungschefs und den europäischen Institutionen vorschlagen, einen Prozess in Gang zu

Präsenz in der Therapie Die Therapeuten auf Schloss Gracht suchen gemeinsam mit den Pati- enten nach früheren Präsenzer- lebnissen - einem Stadionbesuch,.. einem Flow

Nach dem Aus- tritt ist Großbritannien für die Zulassung und Überwachung der Arzneimittel innerhalb sei- ner Grenzen wieder allein zu- ständig.. Die Hersteller neuer