Dariusz Nowacki
S T A N B A D A Ń N A D K A T E D R Ą W A W E L S K Ą W C Z A S A C H N O W O Ż Y T N Y C H
Zwięzłe zrekapitulowanie ogromnej masy, czasami niezwykle istot
nych przyczynków d o historii krakowskiej katedry w okresie nowożytnym — nierzadko rozsianych na marginesie rozważań pozawawelskich — jest przed
sięwzięciem tyleż karkołomnym co niewykonalnym. Powodem, dla którego jednak powstało niniejsze opracowanie i odbyła się sesja w Stowarzyszeniu Historyków Sztuki
1, jest nieakceptowanie dość rozpowszechnionej opinii o zadowalającym stanie wiedzy na temat pierwszej świątyni Rzeczypos
politej w X V I - X V I I I w. Drugi t o m Dziejów Krakowa oraz opublikowana ostatnio pierwsza część Dziejów diecezji krakowskiej autorstwa ks. Bolesława Stanisława K u m o r a
2sygnalizują podstawowe dla naszej katedry problemy, takie jak struktura uposażeń i jej wpływ na funkcjonowanie duchowieństwa obsługującego świątynię, udział dworu królewskiego w j e j codziennym życiu, przejawy mecenatu artystycznego świeckich — panujących i możnowładz
twa. Niemal wszyscy biskupi krakowscy zasługują na wnikliwe monografie;
organizacja diecezji także domaga się systematycznego studium.
Pragnę skupić się na problematyce historyczno-artystycznej, którą w r. 1965 podsumował Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, stanowiący punkt wyjścia niniejszego przeglądu opublikowanych ustaleń oraz postulatów badawczych.
Zdecydowana większość prac traktujących o kulturze artystycznej katedry, odnosi się do w. X V I . Z pierwszego dziesięciolecia p o r. 1500
1
Niniejsza książka, pierwotnie zaplanowana jako zbiór materiałów z sesji naukowej pod tym samym tytułem, zorganizowanej przez Oddział Krakowski SHS w dniu 19 kwietnia 1997, zawiera — z przyczyn niezależnych od Redakcji —jedynie niektóre z prezentowanych wówczas referatów.
2
Praca opatrzona datą wydania: 1998 ukazała się na rynku 4 marca 1999.
11
Originalveröffentlichung in: Nowacki, Dariusz (Hrsg.): Katedra krakowska w czasach nowozytnych
(XVI-XVIII w.), Krakow 1999, S. 11-31
pochodzą tak ważne dzieła, jak G r a d u a ł Olbrachta, relikwiarz na głowę Św. Stanisława, ornat K m i t y i brązowe płyty nagrobne z warsztatu V i s - cherów, które stylistycznie należą jednak do poprzedniej epoki. Rozprawy na ich temat uwzględniono w załączonym zestawieniu bibliograficznym z uwagi na wymogi chronologii.
Z prac J a n a Białostockiego, A d a m a Bochnaka, A n d r z e j a Fischingera, Lecha Kalinowskiego, Jerzego Kowalczyka, Heleny i Stefana Kozakiewi
czów, Jerzego Z . Łozińskiego, Katarzyny Mikockiej-Rachubowej, Stani
sława Mossakowskiego, Jerzego Szabłowskiego i Mieczysława Zlata niedwu
znacznie wynika kluczowa rola dzieł małej architektury i rzeźby sprawionych do wawelskiej świątyni — dla wykształcenia się typów mauzoleów kopuło
wych oraz nagrobków, powielanych i trawestowanych przez p o n a d wiek w całej środkowej Europie. T o j e d n o z najdonioślejszych osiągnięć polskiej historii sztuki, coraz szerzej uwzględniane zagranicą, dzięki obcojęzycznym wersjom najnowszych opracowań — zwłaszcza traktującym o kaplicy Zyg- muntowskiej oraz biogramom w światowych słownikach. Trzeba jednak przypomnieć o długiej liście postulatów badawczych, sformułowanej w r. 1987 przez Fischingera w recenzji Rzeźby XVI wieku w Polsce Heleny Kozakiewi- czowej. C h o d z i m. in. o wnikliwe uporządkowanie i poprawną interpretację stosunkowo skąpego zasobu archiwaliów odnoszących się do X V I - w i e c z - nych poczynań artystycznych. Fundamentalny wkład ks. prof. Bolesława Przybyszewskiego, zwłaszcza w ustalenie istotnych faktów z życia artystów zatrudnionych w katedrze, jest godzien przypomnienia tym bardziej, iż sama edycja opracowanych przez niego źródeł pozostawia nieco do życzenia — zwłaszcza z p o w o d u braku solidnego, krzyżowego indeksu. Czytelnikom Wy
pisów źródłowych do dziejów Wawelu umknęła niejedna ważna informacja, a nawet interpretacja, jak choćby określenie miejsca pierwotnego ustawienia tzw. ołtarza Zatorskiego. Z niecierpliwością oczekujemy na wypisy z drugiej połowy X V I stulecia. Inne stare znaleziska archiwalne dopiero stają się przedmiotem szczegółowych dociekań, by wymienić przygotowywaną przez Krzysztofa J. Czyżewskiego monografię m a u z o l e u m Kmitów.
P o serii wzajemnie dopełniających się prac na temat kaplicy Z y g m u n - towskiej bardzo zbliżyliśmy się d o poznania artystycznej genezy i ideowej wymowy dekoracji rzeźbiarskiej, w której Mossakowski wyróżnił sześć grup stylistycznych w obrębie płaskorzeźb oraz cztery grupy marmurowych rzeźb.
Korekt wymaga rozpoznanie dorobku Berrecciego i Bernardina de G i a n o - tis, zaś komentarza — nowa monografia Padovana autorstwa A n n e Mark- ham Schulz. M o ż n a też liczyć na zapowiadane przez Fischingera uzupeł
nienie do książki o Santi G u c c i m , jak i szczęśliwe odkrycia archiwalne
w rodzaju źródłowego potwierdzenia autorstwa i daty wykonania nagrobka
Zygmunta Augusta. Spośród opracowań zmierzających do rekonstrukcji
pierwotnego wyglądu innych renesansowych zespołów architektoniczno-
-rzeźbiarskich na szczególną uwagę zasługują artykuły Andrzeja Rottermun- da, Jerzego Szabłowskiego, Katarzyny Mikockiej-Rachubowej i Jerzego Miziołka o kaplicy-mauzoleum biskupa Padniewskiego oraz studium ostat
niego z wymienionych badaczy o tabernakulum Padovana
3, w którym m. in.
ostatecznie odrzucono bezpośredni związek z Wawelem aniołów i czterech medalionów z tabernakulum w kościele Mariackim. Także ołtarz Św. Doroty w Bodzowie oraz rzeźba w Grodzisku otrzymały osobne monografie. Okazję do podsumowania wiedzy o renesansowym ołtarzu głównym, znajdującym się obecnie w Bodzentynie, stwarza prowadzona aktualnie jego konserwacja.
Pawłowi Pencakowskiemu zawdzięczamy uwagi o XVI-wiecznym wyglądzie wieży Wikaryjskiej i jej zależności od zwieńczenia wyższej wieży Mariackiej.
Najpilniejszy postulat badawczy dotyczący X V I stulecia wiąże się z kaplicą Zygmuntowską. Wydany w r. 1991 tom archiwaliów odnoszących się do jagiellońskiego mauzoleum wymaga niestety uzupełnień o opusz
czone glossy z marginesów kolejnych wizytacji, a zwłaszcza o pominięte części inwentarzy i wizytacji opisujące ruchome wyposażenie — począwszy od wizytacji Łubieńskiego aż do końca w. X I X . Po pracach Adama Bochnaka, Heinricha Kohlhausena, J. F. Haywarda i Carla Hernmarcka zespół argenteriów fundacji Zygmunta I trzeba uznać za najwybitniejszą spośród zachowanych w środkowej Europie kreację złotnictwa pierwszej połowy w. X V I , co nie zwalnia od podjęcia bardziej szczegółowych studiów przy okazji postulowanej od kilku lat konserwacji srebrnego ołtarza. Jej wyniki pozwoliłyby także na odniesienie się do przestarzałego opracowania Hansa Georga Gmelina o Georgu Penczu. W sprawie portretów Anny Jagiellonki znad wejścia do kaplicy, po uwagach Elżbiety Błażewskiej, Jerzego T. Petrusa i Jerzego Lileyki, przyszła pora na monograficzne studia, w przypadku wizerunku w stroju wdowim — poprzedzone konserwatorskim rozpoznaniem jego oryginalnych partii.
Jest swoistym paradoksem, iż zachowany zasób tekstyliów z kaplicy Zygmuntowskiej, którego klasa artystyczna i różnorodność pozwala uznać go za jeden z najistotniejszych składników królewskiej fundacji, oczekuje na rozpoznanie, policzenie i gruntowną analizę
4. Nie opublikowane studium Jerzego Holca o haftowanym antependium sprawionym sumptem Anny Jagiellonki
3, a także praca Ireny Burnatowej zasygnalizowały spore moż-
3 Rewizji wymaga zaproponowana rekonstrukcja wawelskiego tabernakulum — bardzo wątpliwa jest przynależność do niego płaskorzeźby z postacią Boga Ojca, a nie przesądzona ostatecznie — małego tempietta z kościoła w Modlnicy.
4 Okazję taką stworzy pokazanie całego zespołu na wystawie WAWEL 1000-2000 w Zamku Królewskim na Wawelu w maju r. 2000.
5 Podczas niniejszej sesji w SHS Autor wygłosił odczyt na ten temat, będący skrótem pracy magisterskiej obronionej przez niego w Instytucie Historii Sztuki U J w r. 1990; nie dostarczył tekstu do druku.
13
liwości badawcze w tym względzie. T r u d n o mówić o całościowym spojrzeniu na jagiellońskie m a u z o l e u m bez zdania sobie sprawy z miejsca tkanin w jego wyposażeniu.
Nie sposób uznać za zadowalające dotychczasowe ustalenia w sprawie pozostałych składników pierwotnego wyposażenia kaplicy Zygmuntowskiej, zwłaszcza grobowego, p o m i m o przyczynków Zdzisława Żygulskiego, J a n a Samka, Jerzego Banacha, Jerzego Pietrusińskiego, Magdaleny A d a m s k i e j i Krzysztofa J . Czyżewskiego, Wacława Urbana oraz znajdującego się w druku cennego artykułu M a r k a Janickiego. W tym miejscu trzeba też odnotować zarys dziejów muzyki na W a w e l u oraz studium Barbary T u - chołki-Włodarskiej o ikonografii sarkofagu Zygmunta Augusta.
Dyskutowana przez Teresę Witkowską-Żychiewicz, A n d r z e j a Rysz- kiewicza, Elżbietę Błażewską, Janinę Ruszczycównę, Jerzego T . Petrusa, Zdzisława Żygulskiego i Janinę D z i ó b k o w ą , rola obu wawelskich wizerun
ków Stefana Batorego w wykształceniu się samodzielnego portretu pol
skiego, w przyszłości z pewnością przyniesie kolejne konstatacje, bogatsze o uwzględnienie coraz szerszego zasobu rozpoznanych konterfektów z X V I stulecia. R o z p r o s z o n y zespół wawelskich epitafiów, p o pracy Witkowskiej- -Żychiewicz i kilku przyczynkach, ponownie winien stać się przedmiotem zainteresowania. Najstarszą spośród zachowanych chorągwi nagrobnych, upamiętniającą wojewodę krakowskiego Stanisława Barziego (f 1571), opra
cowali Irma Kozina i J a n K . Ostrowski, ich ustalenia uzupełnił Marek Janicki.
Wielokrotne, stare interwencje konserwatorskie oraz uszkodzenie p o hitlerowskiej grabieży, uniemożliwiają weryfikację atrybucji obrazu Opłaki
wanie Chrystusa, który A . de Bosque zaliczyła do warsztatowych prac Quentina Metsysa. Krakowskie iluminatorstwo związane z W a w e l e m do
czekało się ostatnio gruntownej syntezy pióra Barbary Miodońskiej.
O szesnastowiecznym złotnictwie spoza kaplicy Zygmuntowskiej wie
my wciąż zbyt mało, p o m i m o uwag Pietrusińskiego na temat tak zwanego kielicha Konarskiego, skorygowanych przez A d a m s k ą i Czyżewskiego, a zwłaszcza p o m i m o w najwyższym stopniu kontrowersyjnego katalogu złotnictwa skarbca i katedry na W a w e l u autorstwa A l d o n y Soltysówny.
Krytyczna recenzja tego wydawnictwa swą objętością dorównałaby przed
miotowi recenzji
6.
6 Ó w „ k o r p u s " z ł o t n i c t w a k a t e d r a l n e g o d w u k r o t n i e w y m i e n i a te same p r z e d m i o t y ( A . S o l t y s ó w n a , Złotnictwo skarbca i katedry na Wawelu, K r a k ó w 1993, s. 32, nr 3 i s. 6 6 - 6 7 ; s. 5 0 - 5 1 , nr 5 - 6 ) , u w z g l ę d n i a w y r o b y n i e b ę d ą c e własnością k a t e d r y , a j e d y n i e c z a s o w o e k s p o n o w a n e w M u z e u m K a t e d r a l n y m (Ibid., s. 7 1 - 7 2 , nr 2), p o m i j a j ą c szereg i n n y c h , z reguły b a r d z o interesujących, p r z e d e w s z y s t k i m s i e d e m n a s t o - i o s i e m n a s t o w i e c z n y c h ( n p . kielich z ok. 1600, b u g i a z lat 1 6 5 7 - 1 6 7 9 ) , a n a w e t starszych ( p a r a X V I - w i e c z n y c h lasek procesyj
n y c h — z o b . Między Hanzą a Lewantem. Kraków europejskim centrum handlu i kupiectwa.
Katalog wystawy, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków, grudzień 1995-marzec 1996,
14
Najwspanialszy orientalny kobierzec związany z Polską, datowany między r. 1524 a 1576, podzielony między muzea w Krakowie i Paryżu, na krótko połączony w roku 1968, doczekał się niezależnych haseł katalogo
wych podsumowujących aktualny stan wiedzy. Wśród nie publikowanych dzieł godnych przebadania, należy wspomnieć o okazałym medalu autor
stwa Hansa Reinharta z r. 1544 z wyobrażeniem Trójcy Św. — najcenniej
szym numizmacie w katedrze.
Opublikowana w roku 1980 książka Michała Rożka pozostaje najważ
niejszym, nieomal modelowym opracowaniem siedemnastowiecznej kated
ry, uwzględniającym wcześniejszą literaturę i lwią część niezwykle obfitych archiwaliów. Ujmując wszystkie istotne kwestie historyczne, w zasadzie tylko w odniesieniu do konfesji Św. Stanisława i kaplicy Wazów wykracza poza pierwszą historię sztuki, pozostałe zjawiska artystyczne ledwie sygnalizując.
Intensyfikacja badań nad sztuką tego stulecia zaowocowała tak znacznym rozszerzeniem analizowanego materiału zabytkowego, iż mimo wielu spek
takularnych osiągnięć, w rodzaju monumentalnej pracy Adama Miłobędz- kiego, coraz więcej problemów zostaje postawionych, a nie wyjaśnionych.
Jednym z najistotniejszych zdaje się, wywołana przez Mariusza Karpowicza, kontrowersja w sprawie autorstwa konfesji Św. Stanisława. Jan Trevano nie jest jedynym artystą, wokół którego narosło tyle sprzecznych poglądów, iż bez podjęcia skrupulatnej analizy całego dorobku, osadzonej w europejskim kontekście, nie sposób wyjść z gąszczu wzajemnie wykluczających się atrybucji. Drugim nieszczęsnym artystą jest Constantino Tencalla, któremu Karpowicz przypisał epitafium kanonika Stanisława Garwaskiego (t 1635) w kaplicy Św. Mikołaja, trzecim, chyba najnieszczęśliwszym — Sebastian Sala — domniemany autor nagrobka biskupa Andrzeja Lipskiego, ostatnio konserwowanych bramek w murze otaczającym katedrę oraz wystrojów kaplic Zadzika
7i Mariackiej. Dekorację wnętrza ostatniej z wymienionych kaplic związał Karpowicz z twórcą kaplicy Denhoffów na Jasnej Górze, identyfikowanym z Franciszkiem Zaorem.
Najbardziej oczekiwaną monografią jest nadal dotąd nie napisana praca o Gislenim, czy choćby pełna publikacja jego szkicowników. Dotych
czasowe ustalenia Niny Miks-Rudkowskiej, Wojciecha Kreta, Jerzego A . Chrościckiego, Rożka, Mossakowskiego i Karpowicza mają niestety
Kraków 1995, s. 96). Pomyłki w datowaniu sięgają kilku stuleci — jak w przypadku XX-wiecz- nych kaset na ołtarzu Św. Stanisława (Ibid., s. 79, nr 8 — jako w. X V I I ) czy XIX-wiecznych insygniów egzekwialnych (Ibid., s. 60-61, nr 1 — jako w. X V I I ?). Kilkakrotnie wyroby wykonane ze złota określono jako srebrne (Ibid., s. 13-14, nr 16; s. 36-37, nr 3).
7 Swoistym fenomenem pozostaje, skądinąd bardzo rzetelny, artykuł monograficzny autorstwa Karoliny Targosz, opublikowany bez wprowadzania zmian po trzydziestu latach od chwili powstania.
15
wycinkowy charakter. W odniesieniu d o spraw wawelskich na szczegól
ne uznanie zasługuje studium Karpowicza o współpracy Gisleniego z Fran
cesco de Rossi, w którym m. in. zakwestionowano udział tego ostatniego w powstaniu stiuków na pendentywach kaplicy W a z ó w . W s p o m n i j m y jeszcze o niedawno opublikowanym przez Czy żewskiego przyczynku d o
X I X - w i e c z n e j konserwacji ołtarza głównego.
Z a r ó w n o sama konfesja Św. Stanisława, jak ikonografia Patrona Polski i procesja ku j e g o czci z W a w e l u na Skałkę doczekały się osobnych studiów, w odróżnieniu od trumny świętego. M a m y tu d o czynienia zaledwie z przyczynkami; nie opublikowano nawet szczegółowej dokumentacji foto
graficznej, a wygląd trumny w kilkanaście lat p o konserwacji skłaniał do pilnej, tym razem udanej, interwencji. W y s o k a klasa rzeźb wiązanych z A n t o n i o Lagostinim kwalifikowałaby j e do odrębnego potraktowania.
D r o b n ą plastykę ze zbiorów katedry reprezentują nie opracowane wyroby z kości słoniowej, w tym znakomitej klasy figurka Chrystusa Zwycięzcy Śmierci z początku w. X V I I .
O b r a z Saturnina Świerzyńskiego (r. 1883) stwarza okazję d o skon
frontowania z archiwaliami nie zachowanej manierystycznej i barokowej dekoracji malarskiej w skarbcu. N a przebadanie czeka Ukrzyżowanie w głów
nym ołtarzu, przypisywane Trycjuszowi, Dolabelli lub Blechowskiemu.
Dzięki przeprowadzonej przez Czyżewskiego analizie dwóch obrazów z 1. połowy w. X V I I udało się odtworzyć wygląd znanych z inwentarzy katedralnych paramentów liturgicznych.
W r. 1991, przy okazji wypożyczenia na wystawę w Bolonii i Cento, obraz Guercina Ukrzyżowanie ze SS. Elżbietą Węgierską i Franciszką Rzy-
mianką zyskał erudycyjne hasło katalogowe, w którym m. in. p o w o ł a n o trzy zachowane rysunki przygotowawcze, udowadniając przy tym niezwykłą klasę tego płótna, oraz zrekonstruowano jego losy począwszy od fundacji w r. 1630 d o kościoła w Forli.
Karpowicz jest autorem ciekawej atrybucji Claude Callotowi Wniebo
wzięcia Matki Boskiej z kaplicy W a z ó w . Natomiast niesłusznie poza wszel
k i m zainteresowaniem znalazły się takie obrazy jak wizerunek Z y g m u n ta III, pochodzący od karmelitów bosych w Krakowie czy, ostatnio zakon
serwowane przedstawienie Tobiasza uzdrawiającego swego ojca według D o m e n i c o Fetti.
Z e s p ó ł siedemnastowiecznego złotnictwa w katedrze, p o m i m o zdzie
siątkowania w X V I I I stuleciu, jest j e d n y m z lepiej rozpoznanych, choć i tu
zdarzają się wykraczające ponad przeciętność, nie publikowane okazy, jak
augsburski ołtarzyk i kielich z samego początku w. X V I I czy bugia z lat
1657-1679, niegdyś opatrzona herbem Łabędź. Niestety pokaz z r. 1993
w M u z e u m Katedralnym, który dał możliwość autopsji tych argenteriów,
pozbawiony był katalogu. Natomiast wystawa Narodziny stolicy oraz znaj-
dujący się w druku artykuł Magdaleny Piwockiej zaowocowały polemicznym względem niektórych ustaleń Elżbiety Daunowej, spojrzeniem na genezę artystyczną misy i dzbana fundacji Krzysztofa Chodkiewicza. Istotne uwagi w sprawie relikwiarza Gwoździa Pańskiego opublikował Michał Woźniak, zaś Andrzej Ciechanowiecki wysunął, niestety nie weryfikowalną, hipotezę o pochodzeniu kielicha fundacji Stanisława Lubomirskiego z warsztatu Andreasa Mackensena I. Niedawna konserwacja tabernakulum stała się sposobnością do korekty dotychczasowych poglądów o czasie jego po
wstania i dokonanych przeróbkach. Uwagi monografistów biskupa Trzebic- kiego uszedł fakt ofiarowania przez niego do katedry wspomnianego obrazu Metsysa, oprawionego w srebrną ramę, która bez śladu (także w postaci fotografii) zaginęła po r. 1939. Nie można też zapomnieć o wkładzie Chrzanowskiego w rozpoznanie fundacji biskupa Dąmbskiego oraz o ujaw
nionym jego emocjonalnym stosunku do kreacji Johanna Christiana Bierp- faffa. Z kolei Birute Vitkauskiene zauważyła — wynikającą z tożsamości warsztatu — identyczność budowy i wymiarów trumien Ludwiki Marii Gonzagi na Wawelu oraz Janusza Radziwiłła w Kiejdanach.
O mizernym stanie wiedzy na temat staropolskich klejnotów przeko
nuje choćby zapoznany zespół, zaprojektowany specjalnie do naszycia na infułę Andrzeja Lipskiego. Zaledwie jeden z jego elementów pojawił się w pracy Dariusza Nowackiego i Magdaleny Piwockiej. Przedmioty wydobyte z grobów, mimo wzmianek Żygulskiego, Fischingera, Rożka i Czyżewskiego, oczekują na zbadanie. Najlepszym tego przykładem jest łańcuch znaleziony w trumnie Konstancji Austriaczki, do niedawna błędnie łączony z Zygmun
tem III. Z pochówkiem tego monarchy bezpodstawnie wiązano także ozdobny kałkan ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu. Tureckie trofea — buńczuk oraz strzemię Kara Mustafy — są obecne w literaturze, zwłaszcza związanej z rocznicą Odsieczy Wiedeńskiej.
O możliwościach jakie stwarzają systematyczne badania jednej grupy zabytków poucza książka Marii Hennel-Bernasikowej, poprzedzona stu
dium o imporcie tapiserii z Holandii do Polski w w. X V I I
8.
D o najlepiej opracowanych XVII-wiecznych tekstyliów należą te, które opuściły katedrę, a to: kapa fundacji biskupa Piotra Tylickiego w Piotrawinie, ornat i para dalmatyk sprawione przez biskupa Piotra Gembickiego oraz tak zwana chorągiew carów Szujskich w Muzeum Czartoryskich, a zwłaszcza chorągiew turecka zdobyta przez Sobieskiego pod Wiedniem. Wśród najsłabiej przebadanych tkanin odnajdujemy takie
s Przy o k a z j i w a r t o skorygować r o z p o z n a n i e t e m a t u f r a g m e n t a r y c z n i e z a c h o w a n e g o gobelinu, który z a p e w n e otwierał serię Wojny Trojańskiej, u k a z u j ą c e g o m o m e n t przekazania m a ł e g o P a r y s a w ręce pasterza A g e l a o s a — p o r . M . H e n n e l - B e r n a s i k o w a , Gobeliny katedry wawelskiej, K r a k ó w , 1994, s. 1 0 8 - 1 0 9 , 147, il. 52, kat. nr 11.
2 — Katedra krakowska..
17
rarytasy jak obicia ścienne w kapitularzu oraz nie publikowany tapis
polonais. Nie udało się odnaleźć zaginionej u schyłku ubiegłego wieku infuły fundacji biskupa J a n a Małachowskiego eksponowanej w r. 1883 na wielkiej wystawie w Sukiennicach.
N a koniec przeglądu zabytków z w. X V I I należy odnotować uwagi Samka o krześle biskupa G e m b i c k i e g o oraz zależności stall w kolegiacie sandomierskiej od siedzisk w prezbiterium naszej katedry.
Podstawową rejestracją przemian, które zaszły w omawianej świątyni w X V I I I stuleciu pozostaje artykuł J ó z e f a Lepiarczyka i ks. Bolesława Przybyszewskiego, wzbogacony t o m e m wypisów z Fabrica Ecclesiae i cen
nymi planami oraz relacjami zebranymi przez Szabłowskiego. R o ż k o w i zawdzięczamy studia o ostatniej wawelskiej koronacji oraz związkach Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta z K r a k o w e m .
N i e przyjęła się atrybucja Baltazarowi Fontanie hełmu wieży zegaro
wej, uświadamia ona jednak konieczność intensyfikacji badań nad stylem Kacpra Bażanki — jak w o l n o sądzić — twórcy tego arcydzieła. Lepiarczyk celnie zanalizował udział Placidiego w przekształceniu wnętrza katedry, zaś A n d r z e j Betlej opublikował odnaleziony przez siebie projekt pomnika biskupa J a n a Aleksandra Lipskiego. O s o b n e studia poświęcono działalności ks. J a c k a Łopackiego oraz ks. Sebastiana Sierakowskiego, z tym ostatnim związano nagrobek biskupa Kajetana Sołtyka.
O b o k metodologicznie chybionej monografii Kuntzego pióra Dariusza Dolańskiego pojawił się artykuł Karpowicza, który, jak się zdaje trafnie, powiązał z Czechowiczem obraz Św. Mateusz w kaplicy Lipskich, jednocześ
nie „ o d p i s u j ą c " K u n t z e m u trzy obrazy w ołtarzach ambitu. D a t o w a n a 1767 Wizja bł. Wincentego Kadłubka wzbogaciła zapoznany dorobek Salvatore
Monosilio. N a uwagę zasługuje także dość osobliwy wizerunek biskupa Piotra T o m i c k i e g o namalowany w r. 1796 przez J ó z e f a Faworskiego.
O d generalnie niewysokiego p o z i o m u X V I I I - w i e c z n e g o złotnictwa odstaje kielich fundacji kanonika Wielogłowskiego, mający kilka równie wybitnych odpowiedników opartych na tym samym pierwowzorze, wskaza
nych przez Czyżewskiego. W a r t o też wspomnieć o różnych przejawach aktywności Lekszyckich, nieznanej parze kandelabrów z warszawskiego warsztatu J a n a Jerzego Bandau I, a przede wszystkim o bezprzykładnym zniszczeniu pokaźnej części zasobu skarbca w drugiej połowie w. X V I I I .
Burzliwe, archiwalnie dobrze udokumentowane dzieje ołtarzyka będą
cego palladium rodu Sołtyków, czekają na opracowanie p o m i m o nie nazbyt atrakcyjnej dzisiejszej formy samego dzieła. Podobnie wypada skomentować skromne faldistorium, dotąd datowane na wiek X V I , w rzeczywistości sprawione przez biskupa Franciszka Potkańskiego.
Coraz liczniej ujawniające się dzieła Franęois Glaize'a skłaniają d o
szczegółowych badań, wykraczających poza ustalenia Agnieszki Bender.
Chodzi przede wszystkim o identyfikację miejsca usytuowania warsztatu.
Ornat kurdybanowy z naszej katedry znalazł się w katalogu tego typu wyrobów zachowanych w Polsce. Konserwacje miecza użytego podczas ko
ronacji Augusta III oraz płaszcza koronacyjnego Stanisława Augusta przy
czyniły się do poznania specyfiki tych naprędce wykonanych przedmiotów.
Niniejszy, z konieczności, pobieżny przegląd dokonań, zamierzeń i postulatów badawczych abstrahował od obecnego miejsca przechowywania danego wawelianum, jak też od czasu pojawienia się go w katedrze — nierzadko w kilkaset lat od daty powstania. Z szerszej perspektywy nie jest to takie istotne, choć podstawowe znaczenie mają dla nas zabytki powstałe dla tej świątyni. To co zostało tu zasygnalizowane, niech będzie pochwałą mozolnego drążenia szczegółów zamiast przedwczesnych prób refleksji ogólniejszej natury.
2'
19
P o n iż s z e zestawienie o b e j m u j e m o ż l i w i e wszystkie istotniejsze p r a c e t r a k t u j ą c e — c h o ć b y m a r g i n a l n i e — o k a t e d r z e i j e j w y p o s a ż e n i u z w. X V I - X V I I I , p o w s t a ł e p o r. 1965, tzn. nie u j ę t e w bibliografii z a m i e s z c z o n e j w K Z S P W a w e l . P u b l i k a c j e p o d z i e l o n o w e d ł u g d z i e d z i n sztuki, a w ich o b r ę b i e na stulecia, s z e r e g u j ą c c h r o n o l o g i c z n i e . P o m i n i ę t o o p r a c o w a n i a e n c y k l o p e d y c z - n o - s ł o w n i k o w e , w tym m a j ą c y d u ż e z n a c z e n i e , p o k a ź n y zestaw b i o g r a m ó w w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, I - V T , W r o c ł a w - W a r s z a w a - - K r a k ó w - G d a ń s k 1 9 7 1 - 1 9 9 8 ; Polski Słownik Biograficzny, X I I / 1 (z. 5 2 ) - X X X V I I / 4 (z. 155), W r o c ł a w - W a r s z a w a - K r a k ó w 1 9 6 6 - 1 9 9 7 ; [Saur] Allgemeines Kunstlerlacikon. Die Bildenden Kunstler aller Zeiten und Vólker, I - I I I , L e p i z i g 1 9 8 3 - 1 9 9 0 , I V - X X , M i i n c h e n - L e i p z i g 1 9 9 3 - - 1 9 9 8 ; Dizionario Biografico degli Italiani, V I I I - I L , R o m a 1 9 6 6 - 1 9 9 7 .
Z e s t a w i e n i e z a m k n i ę t o na p r a c a c h w y d a n y c h d o k o ń c a r. 1998.
Źródła
Inwentarz katedry wawelskiej z roku 1563, o p r a ć . A . B o c h n a k , K r a k ó w 1979 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X ] , — Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich 1501-1515, oprać. B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w , 1965 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , I V , red. O . Ł a s z c z y ń s k a ] ; Wypisy...1516-1525, oprać. B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w , 1970 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , V , red. O . Ł a s z c z y ń s k a ] ; Wypisy...
1526-1529, oprać. B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w , 1970 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I , cz. 1, red. A . F r a n a s z e k ] ; Wypisy...1530-1533, oprać. B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w , 1986 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I , cz. 2, red. A . F r a n a s z e k ] ; Wypisy...1534-1535, oprać. B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w , 1987 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I , cz. 5, red. A . F r a n a s z e k ] ; Wypisy...1536-1538, o p r a ć . B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w , 1989 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I I , cz. 1, red. A . F r a n a s z e k ] ; Wypisy...1539-1541, oprać. B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w , 1991 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I I , cz. 2, red. A . F r a n a s z e k ] ; Wypisy...1542-1545, oprać.
B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w , 1997 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I I , cz. 3, red. A . F r a n a s z e k ] . — Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu. Artyści i rzemieślnicy krakowscy w latach
1526-1535, oprać. B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w 1985 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I , cz. 4]. — Kaplica Zyginuntowska. Materiały źródłowe 1517-1977, o p r a ć . A . F r a n a s z e k , B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w 1991 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I I I , red. A . F r a n a s z e k ] , — Fabrica Ecclesiae Cracoviensis. Materiały źródłowe do dziejów katedry krakowskiej
w XVIII wieku z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich, oprać. B . P r z y b y s z e w s k i , K r a k ó w 1993 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , X I V , cz. 1, red. A . F r a n a s z e k ] .
Ogólne
I . B a n a c h , Dawne widoki Krakowa, w y d . I, K r a k ó w 1967, w y d . II, K r a k ó w 1983. — T . D o b r o w o l s k i , Sztuka Krakowa, w y d . I V , K r a k ó w 1971; w y d . V , K r a k ó w 1978. — Z . Ż y g u l s k i j u n . , Turkish Trophies in Poland and the Imperial Ottoman Style, „ A r m i
A n t i c h e " , 1972, s. 31, 45, il. 1. — J . A . C h r o ś c i e k i , Pompa Funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, W a r s z a w a 1974. — T . D o b r o w o l s k i , Sztuka polska od czasów najdawniejszych do ostatnich, K r a k ó w 1974. — M . R o ż e k , Uroczystości w barokowym Krakowie, K r a k ó w 1976 [ C r a c o v i a n a , II, L u d z i e i w y d a r z e n i a ] . — I . B a n a c h , Ikonografia Wawelu, I - I I , K r a k ó w 1977 [ Ź r ó d ł a d o d z i e j ó w W a w e l u , I X ] . — M . R o ż e k , Groby królewskie w Krakowie, K r a k ó w 1977 [ C r a c o v i a n a , I, Z a b y t k i ] , — Muzeum Narodowe w Krakowie. Zbiory Czartoryskich. Historia
i wybór zabytków, red. M . R o s t w o r o w s k i , W a r s z a w a 1978, s. 9, 21, 24, 28, 31, 170, p o z . 80. — M . R o ż e k , Skarbiec katedry na Wawelu, K r a k ó w 1978. — M . J a g o s z , Procesja ku czci św. Stanisława z Wawelu na Skałkę w okresie przedrozbiorowym, A C , X I , 1979,
s. 6 0 3 - 6 1 4 . — M . R o ż e k , Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w katedrze na Wawelu, A C ,
X I , 1979, s. 4 3 3 - 4 6 0 . — J . S a m e k , Porta angusta i nagrobki portalowe w Polsce, F H A , X V I , 1980, s. 1 4 1 - 1 4 3 , 145, 1 4 7 - 1 5 3 , 156. — M . R oż e k , Królewska katedra na Wawelu, W a r s z a w a 1981. — A . L a b u d d a , Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania rytuału piotrkowskiego (1631),
W a r s z a w a 1983. — J . L i l e y k o , Dawne zbiory Zamku Królewskiego w Warszawie, wyd. I, W a r s z a w a 1983, w y d . I I , W a r s z a w a 1985, s. 40, p o z . 10. — M . R o ż e k , Wawelskie eksploracje grobów monarszych [w:] Wykorzystanie metod kryminalistyki i medycyny sądowej w badaniach historycznych, red. J . W i d a c k i , K a t o w i c e 1983 [Prace N a u k o w e U n i w e r s y t e t u Śląskiego w K a t o w i c a c h , 590]. — J . B i e n i a r z ó w n a , J . M . M a ł e c k i , Dzieje Krakowa, 2, Kraków w wiekach XVI-XVIII, K r a k ó w 1984. — J . L i l e y k o , Regalia polskie, W a r s z a w a 1987. —
Z . Ż y g u l s k i , j u n . , Sztuka turecka, W a r s z a w a 1988, s. 166, 168, 178, tabl. II. — R . S k o w r o n , Kalendarium dziejów Wawelu do roku 1905, K r a k ó w 1990. — Zbiory Zamku Królewskiego
na Wawelu, red. J . S z a b ł o w s k i , wyd. I , W a r s z a w a 1990, s. 167, 201, 205, 215, 243, 251, 252, 255, p o z . 102, 138, 142, 154. — B . S k o c z e ń , Dzwon Zygmunta. Od apoteozy władzy do
apoteozy narodu [w:] Klejnoty i sekrety Krakowa. Teksty z antropologii miasta, red. R . G o d u l a , K r a k ó w 1994, s. 1 1 5 - 1 3 5 . — K . C z y ż e w s k i , Muzeum Katedralne na Wawelu, K r a k ó w 1995. — M . R o ż e k , Wawel i Skałka. Panteony polskie, W r o c ł a w - W a r s z a w a - K r a k ó w 1995. — J . A . N o w o b i l s k i , Prace konserwatorskie w katedrze na Wawelu w ostatnim dziesięcioleciu,
„ W i a d o m o ś c i K o n s e r w a t o r s k i e W o j e w ó d z t w a K r a k o w s k i e g o " , I V , 1996, s. 2 9 - 3 8 . — B . S. K u m o r , Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, I, K r a k ó w 1998. — J . K u r e k , Eucharystia, biskup i król. Kult św. Stanisława w Polsce, W r o c ł a w 1998 [ A c t a Universitatis Wratislaviensis,
1923], —M u z e u m Czartoryskich. Historia i zbiory, red. Z . Ż y g u l s k i j u n . , K r a k ó w 1998.
w. X V I
G . K a u f f m a n , Die Kunst des 16. Jahrhunderts, B e r l i n 1970, s. 293, 2 9 6 - 2 9 7 , 3 8 1 - 3 8 2 , 384, il. 2 7 6 - 2 7 7 , 393 [ P r o p y l a e n Kunstgeschichte, 8], — J . B i a ł o s t o c k i , Spatmittelalter und beginnende Neuzeit, B e r l i n 1972, s. 1 5 0 - 1 5 1 , 2 9 0 - 2 9 1 , 323, il. 2 4 1 - 2 4 2 , 306 [ P r o p y l a e n Kunstgeschichte, 7]. — A . K a r ł o w s k a - K a m z o w a , Wyobrażenia męczeństwa biskupa Stani
sława Szczepanowskiego (do połowy XVI wieku) [w:] Interpretacja dzieła sztuki. Studia i dyskusje, W a r s z a w a 1976. — W . F e l c z a k , A . F i s c h i n g e r , Polska — Węgry. Tysiąc lat przyjaźni, W a r s z a w a - B u d a p e s z t 1979. — H . i S. K o z a k i e w i c z o w i e , Renesans w Polsce, wyd. I, W a r s z a w a 1976, w y d . I I , W a r s z a w a 1984. — Z . Ż y g u l s k i , Krakowskie batoriana, R K , L I V , 1988, s. 9 1 - 1 0 4 . — T . C h r z a n o w s k i , Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów. Zarys dziejów, W a r s z a w a 1993. — T . G r z y b k o w s k a , Mit Erosa w humanistycznej sztuce polskiej [w:] Sztuka a erotyka. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1994, W a r s z a w a 1995, s. 5 1 - 5 2 , 5 4 - 5 5 .
w. X V I I
M . R o ż e k , Straty kulturalne i artystyczne Krakowa w okresie pierwszego najazdu szwedzkiego (1655-1657), B H S , X X X V I , 1974, nr 2, s. 147-150, 1 5 2 - 1 5 6 . — T e n ż e , Katedra wawelska w XVII wieku, K r a k ó w 1980 [ B i b l i o t e k a K r a k o w s k a , 121]. — T e n ż e , Tradycja wiedeńska w Krakowie, K r a k ó w 1983. — A . P r z y b o ś , Andrzej Trzebicki (1607-1679) od 1658 biskup
krakowski, R K , L I I I , 1987, s. 5 - 1 5 . — M . K a r p o w i c z , Barok w Polsce, W a r s z a w a 1988. — A . P r z y b o ś , M . R o ż e k , Biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Z dziejów kultury politycznej
i artystycznej w XVII stuleciu, W a r s z a w a - K r a k ó w 1989. — Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały
źródłowe, I - I I , red. J . S z a b ł o w s k i , K r a k ó w 1990.
w. X V I I I
M . R o ż e k , Stanisław Leszczyński i Stanisław August w Krakowie, R K , X L I I , 1971, s. 6 8 - 7 4 . — T e n ż e , Ostatnia koronacja w Krakowie i jej artystyczna oprawa, R K X L I V , 1973, s. 9 7 - 1 1 2 . — J L e p i a r c z y k , B . P r z y b y s z e w s k i , Katedra na Wawelu w wieku XVIII. Zmiany jej wyglądu
21
architektonicznego i urządzenia wnętrz na podstawie badań historyczno-archiwalnych [w.] Sztuka
baroku. Materiały sesji naukowej ku czci śp. profesorów Adama Bochnaka i Józefa Lepiarczyka zorganizowanej przez Krakowski Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Instytut Historii
Sztuki UJ, Kraków, 8-9 czerwca 1990 roku, K r a kó w 1991, s. 2 1 - 3 8 . — Pod jedną koroną.
Królewskie zbiory sztuki w Dreźnie [katalog wystawy, Z a m e k K r ó l e w s k i w W a r s z a w i e ] , W a r s z a w a 1997, passim, p o z . X V 4, X V 9; Unter einer Krone. Kunst und Kultur ser sachsisch-polnischen Union. Ausstellung im Dresdner Schlofi vom 24. November 1997 bis 8. Marz 1998, L e i p z i g 1997, passim, p o z . 5 0 - 5 1 .
Kaplica Zygmuntowska
J . B i a ł o s t o c k i , The Sea-Thiasos in Renaissance Sepulchral Art [w:] Studies in Renaissance and Baroąue Art Presented to Anthony Blunt, L o n d o n 1967, s. 6 9 - 7 4 . — J . P r z a ł a , Nieznana rzeźba z warsztatu Berrecciego w Grodzisku, S d d W , I I I , 1968, s. 455^461. — J . B i a ł o s t o c k i ,
Nereidy w Kaplicy Zygmuntowskiej [w:] Treści dzieła sztuki. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk, grudzień 1966, W a r s z a w a 1969, s. 8 3 - 9 7 [ p r z e d r u k w:] T e g oż , Symbole i obrazy w'świecie sztuki, W a r s z a w a 1982, I, s. 1 8 7 - 1 9 9 , I I , ił. 1 1 4 - 1 2 3 . — S. W i l i ń s k i , Zygmunt Stary jako Salomon. Z listów Erazma z Rotterdamu, B H S , X X X I I , 1970, n r 1, s. 3 8 - 4 7 . — H . K o z a k i e w i c z o w a , Relazioni artistiche tra Roma e Cracovia nella prima meta del '500, W r o c ł a w 1972. — S. W i l i ń s k i , Ślepe okna termalne w Kaplicy Zygmuntowskiej [w:]
Granice sztuki. Z badań nad teorią i historią sztuki, kulturą artystyczną oraz sztuką ludową (Profesorowi doktorowi Ksaweremu Piwockiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin), W a r s z a w a 1972, s. 6 6 - 8 0 . — L . K a l i n o w s k i , Motywy antyczne w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej,
„ S p r a w o z d a n i a z p o s i e d z e ń K o m i s j i N a u k o w y c h " [ P A N , O d d z i a ł w K r a k o w i e ] , X V I / 1 , s t y c z e ń - c z e r w i e c 1972, 1973, s. 1 5 2 - 1 5 4 . — T e n ż e , Motywy antyczne w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej, F H A , X I I , 1976, s. 6 7 - 9 4 [ p r z e d r u k w:] T e n ż e , Speculum artis. Treści dzieła sztuki średniowiecza i renesansu, W a r s z a w a 1989, s. 5 3 9 - 5 7 6 . — S. W i l i ń s k i , O renesansie wawelskim [w:] Renesans. Sztuka i ideologia. Materiały Sympozjum Naukowego Komitetu Nauk 0 Sztuce PAN, Kraków, czerwiec 1972 oraz Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kielce, listopad 1973, W a r s z a w a 1976, s. 2 1 3 - 2 2 5 . — W . K r a s s o w s k i , O kilku kompozycjach opartych na odwzorowaniu podziałów sfery niebieskiej [w:] Renesans..., s. 3 9 3 - 3 9 8 . — A . F i - s c h i n g e r , Ze studiów nad rzeźbą figuralną kaplicy Zygmuntowskiej — nagrobek Zygmunta I, S d d W , I V , 1978, s. 2 1 5 - 2 4 4 . — S. M o s s a k o w s k i , Tematyka mitologiczna dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej, B H S , X L , 1978, n r 2, s. 1 1 8 - 1 3 2 . — T e n ż e , La decorazione mitologica delia Capella del re Sigismondo I [w:] Venezia e Polonia tra Medio Evo e eta moderna. A cura di V. Branca e S. Graciotti, F i r e n z e 1980, s. 2 7 1 - 2 8 7 , iL 1 6 - 2 1 [Civita V e n e z i a n a Studi, 35]. — T e n ż e , O niektórych przedstawieniach mitologicznych w kaplicy Zygmuntowskiej post scriptum,
B H S , X L V I , 1984, nr 4, s. 3 3 3 - 3 4 4 . — A . F i s c h i n g e r , Grabdenkmaler der Kónige aus der Dynastie der Jagiellonen im Dom aufdem Wawel in Krakau [wĄPolen im Zeitalter der Jagiellonen
1386-1572 [katalog wystawy, S c h a l l a b u r g 1986], W i e n 1986, s. 1 3 7 - 1 4 6 . — T e n ż e , Strusie jaja w kaplicy Zygmuntowskiej [w:] Symbolae Historiae Artium. Studia z historii sztuki Lechowi
Kalinowskiemu dedykowane, W a r s z a w a 1986, s. 4 0 3 - 4 0 6 . — S. M o s s a k o w s k i , Antyczne 1 renesansowe wzory motywu Arae Pacis Augustae w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej, ibid., s. 3 8 1 - 3 9 6 . — M . Z l a t , Uwagi o pierwotnym wyglądzie sarkofagu w nagrobku króla Zygmunta Starego, ibid., s. 3 9 7 - 4 0 1 . — S. M o s s a k o w s k i , 77 concetto etnogenetico particolare riflesso nella decorazione delia Capella del re Sigismondo [w.] Cultura e nazione in Italia e Polonia dal Rinascimento allTlluminismo. A cura di V. Branca e S. Graciotti, F i r e n z e 1986, s. 2 5 3 - 2 6 2 , il. 3 0 - 4 1 [ C i v i t a V e n e z i a n a Studi, 41]. — K . T a r g o s z , Kaplica Zygmuntowska jako neoplatoński model świata, B H S , X L V I I I , 1986, nr 2 - 4 , s. 1 3 1 - 1 6 3 . — L . K a l i n o w s k i , Trytony, nereidy i walka bóstw morskich w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej [w:] Speculum artis..., s. 5 7 7 - 6 0 0 . — S. M o s s a k o w s k i , Zmiany kamiennej dekoracji rzeźbiarskiej Kaplicy
Zygmuntowskiej przy katedrze krakowskiej w XVIII i XIX w., K A i U , X X X I , 1986, nr 3 - 4 , s. 2 2 3 - 2 7 7 . — T e nż e , Proweniencja artystyczna twórczości Bartłomieja Berrecciego w świetle
dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej, B H S , X L V I I I , 1986, nr 2-A, s. 1 6 5 - 1 9 1 . — J . K o w a l c z y k , Nagrobek królowej Anny lagiellonki w Kaplicy Zygmuntowskiej, F H A , X X I I I , 1987, s. 5 - 2 2 . — S. M o s s a k o w s k i , Antyczne i renesansowe wzory dekoracji wawelskiej „porta triumphalis",
„ P o l s k a S z t u k a L u d o w a " , X L I , 1987, nr 1 - 4 , s. 6 - 1 7 . — T e n ż e ,„ L i ś c i a s t y chłopiec" — motyw antyczny w dekoracji kaplicy Zygmuntowskiej i jego geneza, R H S , X V I I , 1988, s. 105-119. — M . M o r k a , The Political Meaning of the Sigismund Chapel, „ P o l i s h A r t S t u d i e s " , X , 1989, s. 2 1 - 3 3 . — S. M o s s a k o w s k i , Antiąue and Renaissance Models of the Porta Triumphalis in the King Sigismund Chapel in Cracow, „ P o l i s h A r t S t u d i e s " , X I I , 1991, s. 2 7 - 3 6 . — T e n ż e , Wawelska jaszczurka i jej domniemane wzory [w:] Sztuka na wysokości oczu. Film i antropologia, W a r s z a w a 1991, s. 6 7 - 7 2 . — A . F r a n a s z e k , W . U r b a n , Obiaty dokumentów dokonane przez księdza Stanisława Fogelwedera, S W , I, 1992, s. 2 9 - 3 1 . — S. M o s s a k o w s k i , Uordine
„compositio" delia capella del re Sigismondo a Cracovia [w:] Uemploi des ordres dans
1'architecture de la Renaissance. Actes du colloąue tenu a Tours du 9 au 14 juin 1986, Paris 1992, s. 2 9 9 - 3 1 0 . — T e n ż e , Bartolomeo Berrecci a Cracovie: la chapelle Sigismond, „ R e v u e de P A r t " , 1993, nr 101, s. 6 7 - 8 5 . — B . B u s h a r t , Die Fuggerkapelle bei Sl. Anna in Augsburg, M i i n c h e n 1994, s. 3 4 6 - 3 4 8 . — A . F r a n a s z e k , Roboty konserwatorskie przy kaplicy Zygmun
towskiej w latach 1891-1894, S W , I I I , 1994, s. 1 4 9 - 1 5 6 . — S. M o s s a k o w s k i , Kiedy, jak i przez kogo wznoszona była i dekorowana Kaplica Zygmuntowska, K A i U , X X X I X , 1994, nr 2, s. 8 7 - 1 2 7 . — B . P r z y b y s z e w s k i , Dzieje konserwacji kaplicy Zygmuntowskiej, S W , I I I , 1994, s. 143-148. — I. S a p e t o w a , Erotyka płaskorzeźb Kaplicy Zygmuntowskiej [w:] Sztuka a ero
tyka. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1994, W a r s z a w a 1995, s. 1 7 1 - 1 9 2 . — T . C h r z a n o w s k i , Dwie kaplice „Zygmuntowskie" w Stryszowie [w:] Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, K r a k ó w 1998, s. 1 7 7 - 1 8 1 . — M . K o r n e c k i , O kilku pracach lózefa Hakowskiego i Edmunda Korosadowicza (na marginesie odnowy kaplicy Zygmuntowskiej u schyłku XIX wieku), ibid.,
s. 1 9 7 - 2 0 2 . — S. M o s s a k o w s k i , Figuralne motywy Kaplicy Zygmuntowskiej a kolekcja rzeźb antycznych rodziny Della Valle w Rzymie [w:] Nobile claret opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlotowi, W r o c ł a w 1998, s. 195-202.
Architektura i rzeźba
B . K n o x , The Architecture of Poland, L o n d o n 1971. — A . M i ł o b ę d z k i , Zarys dziejów architektury w Polsce, w y d . I I , W a r s z a w a 1968; w y d . I I I , W a r s z a w a 1978; wyd. I V , W a r s z a w a 1988.
w. X V I
A . F i s c h i n g e r , Santi Gucci — charakterystyka twórczości, „ S p r a w o z d a n i a z p o s i e d z e ń K o m i s j i N a u k o w y c h " [ P A N , O d d z i a ł w K r a k o w i e ] , s t y c z e ń - c z e r w i e c 1966, 1967, s. 1 6 5 - - 1 6 8 . — J . S z a b ł o w s k i , O pierwotnym wyglądzie kaplicy grobowej Filipa Padniewskiego w katedrze wawelskiej (Ze studiów nad twórczością lana Michałowicza z Urzędowa), „ S p r a w o
zdania z P o s i e d z e ń K o m i s j i P A N O d d z i a ł w K r a k o w i e " , s t y c z e ń - c z e r w i e c 1966, K r a k ó w 1967, s. 1 7 3 - 1 7 4 . — A . F i s c h i n g e r , Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, K r a k ó w 1969 [ B i b l i o t e k a W a w e l s k a , 3]. — J . K o w a l c z y k , Polskie portrety „aliantica" w plastyce renesansowej [w:] Treści dzieła sztuki. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk grudzień 1966, W a r s z a w a 1969, s. 1 2 2 - 1 2 7 . — M . Z l a t , Leżące figury zmarłych w polskich nagrobkach XVI w., ibid., s. 9 9 - 1 1 9 . — A . R o t t e r m u n d , Nowe przekazy ikonograficzne do kaplicy Potockich (d. Padniewskich) w Katedrze na Wawelu, B H S , X X X I I , 1970, nr 2, s. 199-201. — W . B o c h n a k , Brązowe płyty nagrobne Seweryna i Zofii Bonerów w kościele Mariackim w Krakowie, B H S , X X X I V , 1972, nr 3 ^ ł , s. 291. — K . E s t r e i c h e r , Szkice
23
0 Berreccim, R K , X L I I I , 1972, s. 45-114. — J. Z . Ł o z iń s k i , Die zentralen Grabkapellen in Polen [w:] Evolution generale et developpements regionawc en histoire de l'art. Actes du XXII'
Congres International d'Histoire de l'Art, Budapest 1969, Budapest 1972, I, s. 667-676. — J. S z a b ł o w s k i , Jeszcze kilka słów o Michałowiczowskim wyposażeniu wnętrza mauzoleum
Filipa Padniewskiego na Wawelu, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych P A N ,
Oddział w Krakowie", X V / 1 , styczeń-czerwiec 1971, 1972, s. 139-141. — J. Z . Ł o z i ń s k i , Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973. — A . F i s c h i n g e r , Ze
studiów nad twórczością Bartłomieja Berrecciego i jego warsztatu. Nagrobki Szydłowieckich
1 Tarnowskich, „Sprawozdania z posiedzeń Komisji N a u k o w y c h " [ P A N , Oddział w Krakowie], X V I / 1 , styczeń-czerwiec 1972, 1973, s. 154-156. — A . B o c h n a k , S. P a ń k ó w , Maciej Kusietek, Kmietek czy Świątek uczniem Jana Michałowicza z Urzędowa, F H A , X , 1974, s. 138- -140, 142. — A . F i s c h i n g e r , Ze studiów nad twórczością Bartłomieja Berrecciego i jego warsztatu — nagrobki Szydłowieckich i Tarnowskich, F H A , X , 1974, s. 127-134. — T e n ż e , Główne kierunki włoskiej twórczości renesansowej w Polsce XVI wieku [w:] Renesans. Sztuka i ideologia. Materiały Sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Kraków, czerwiec 1972 oraz Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kielce, listopad 1973, Warszawa
1976, s. 195-211. — T e n ż e , Nagrobek Jana Olbrachta i początki rzeźby renesansowej w Polsce,
ibid., s. 451^ł66. — J. K o w a l c z y k , Triumf i sława wojenna ,,all' antica" w Polsce w XVI w., ibid., s. 293-315, 333. — J. Z . Ł o z i ń s k i , Polskie mauzolea renesansowe, ibid., s. 4 0 1 ^ 1 0 . —
M . Z1 a t, Typy osobowości w polskiej sztuce XVI w., ibid., s. 262-263, 270. — J. B i a ł o s t o c k i , The Art of the Renaissance in Eastem Europę, Hungary, Bohemia, Poland, Oxford 1976. —
H . i S . K o z a k i e w i c z o w i e, Renesans w Polsce, Warszawa 1976. — M . N o r r i s, Monumental Brasses, 1, The Memorials, L o n d o n 1977, s. 99-100; 2, The Craft, L o n d o n 1978, s. 117-118. — K. S ę k o w s k i , Odlewnictwo krakowskie w pierwszej pot. XVI wieku, Kraków 1980, s. 34. —
M . L i e b m a n , Die deutsche Plastik 1350-1550, Leipzig 1982, s. 461. — H. K o z a k i e w i c z o -
w a, Rzeźba XVI wieku w Polsce, Warszawa 1984. — K . M i k o c k a, Nagrobek Stefana Batorego i Anny Jagiellonki w katedrze wawelskiej. Kilka uwag i hipotez, R H S , X I V , 1984, s. 81-103. —
T . J a k i m o w i c z , Temat historyczny w sztuce ostatnich Jagiellonów, Warszawa-Poznań 1985 [Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Historii Sztuki, X V ] . —
A . F i s c h i n g e r [rec.:] H . K o z a k i e w i c z o w a , Rzeźba XVI wieku w Polsce, P W N , Warszawa 1984, F H A , X X I I I , 1987, s. 175-182. — J. K o w a l c z y k , Nagrobek królowej Anny Jagiellonki w kaplicy Zygmuntowskiej, F H A , X X I I I , 1987, s. 5-22. — H. G ó r s k a , Wieża Zygmuntowska
katedry wawelskiej i jej restauracja pod koniec XIX w., O Z , X L I , 1988, nr 1, s. 14-21. — A . F i s c h i n g e r , Renesansowa kultura artystyczna Krakowa — architektura i rzeźba [w:] Kraków
w dobie Renesansu. Materiały sesji naukowej z okazji Dni Krakowa w roku 1986, red. J. M . M a ł e c k i , K r a k ó w 1989, s. 23-33 [Rola Krakowa w dziejach narodu, red. J. M . M a ł e c k i ] . — P. P e n c a k o w s k i , Ośmioboczne wieże krakowskie — dzieje jednego motywu, R K L V I I I , 1992,
s. 12-14. — J. M i z i o ł e k , Oculus coeli: osservazioni sulla simbologia delia luce nella cappella del primate Uchanius a Lovitium (Łowicz), „ Q V A S A R " [Quaderni di Storia Architettura
e Restauro], 8-9, 1992/1993, s. 5, 7-12, 17-18. — Teaże,„Sacrarium fieripulchrum, firmum ac solidum": wawelskie tabernakulum Padovana, S W , II, 1993, s. 55-86. — K. M i k o c k a -
- R a c h u b o w a , Mistrz nagrobka Provany — rzeźbiarz krakowski przełomu XVI i XVII wieku,
R H S , X X , 1994, s. 46-48, 54, 59, 61-65, 76-77. — P. M r o z o w s k i , Polskie nagrobki gotyckie,
Warszawa 1994, s. 8, 25, 26, 48, 58, 104, 105, 108, 111-114, 117, 127, 129, 132, 133, 141, 142, 148-152, 183-187, poz. I 32-35, il. 32-35. — M . F a b i a ń s k i , Art and Architecture of the
Renaissance in Kraków 1500-1550: an introduction [w:] Polish and English Responses to French Art and Architecture. Contrasts and Similarities, red. F. A m e s - L e w i s , L o n d o n 1995,
s. 141-152, il. 77, 79, 80. — D . P r z y l u b s k a , Nagrobek Andrzeja i Katarzyny Krasińskich w Krasnem, „Ikonotheka. Prace Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego", I X ,
1995, s. 92, 93, 97. — M . S m o l e ń , Nagrobek podskarbiego Mikołaja Szydłowieckiego
w Szydłowcu, ibid., s. 35-37, 39. — D . S t a r z y ń s k a , Nagrobek Stanisława Strzelicy w katedrze
Sw. Jana w Warszawie, ibid., s. 4 9 - 5 5 , iJ. 2 9 - 3 0 . — R . S u l e w s k a , Płyta w Bochni — nieznane dzieło Padovana ?, ibid., s. 60, 6 3 - 6 5 . — J . J a r z e w i c z , A . K a r ł o w s k a - K a m z o w a , B . T r e l iń s k a , Gotyckie spiżowe płyty nagrobne w Polsce. Studia o formie i treściach ideowych,
Poznań 1997, s. 14, 16, 17, 3 7 - 4 1 , 59, 7 8 - 8 3 , 1 4 7 - 1 5 0 , p o z . X - X I I [ P o z n a ń s k i e T o w a r z y s t w o P r z y j a c i ó ł N a u k , W y d z i a ł N a u k o Sztuce, Prace K o m i s j i Historii Sztuki, 28]. — Z . P i e c h , Der Jagiellonische Adler in Krakau [w:] L'aigle et le lion dans le blason medieval et modernę. Actes du IX" colloąue international d'heraldique. Cracovie, 4-8 septembre 1995, red. S. K . K u c z y ń s k i , W a r s z a w a 1997, s. 1 6 5 - 1 8 5 . — R . S u l e w s k a , Początki włoskiej rzeźby figuralnej w Polsce XVI wieku [w:] Sztuka około 1500. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Gdańsk, listopad 1996, W a r s z a w a 1997, s. 1 8 3 - 1 9 6 . — A . S u m e l k a , Wyobrażenie lwa na płycie nagrobnej kardynała Jagiellończyka w katedrze wawelskiej [w:] Flora i fauna w kulturze średniowiecza od XII do XV wieku. Materiały XVII Seminarium Mediewistycznego, red. A . K a r ł o w s k a - K a m z o w a, P o z n a ń 1997, s. 8 1 - 8 3 [ P o z n a ń s k i e T o w a r z y s t w o P r z y j a c i ó ł N a u k , W y d z i a ł N a u k o Sztuce,
P r a c e K o m i s j i H i s t o r i i sztuki, 27]. — E . M . F i r 1 e t, Zabudowa wawelskiego wzgórza na portrecie Zygmunta I Starego z roku 1554. Najstarszy widok zamku od strony północno-zachodniej, S W ,
V I / V I I , 1997/98, s. 1 8 5 - 1 8 6 . — A . M . S c h u l z , Giammaria Mosca called Padovano:
a Renaissance Sculptor in Italy and Poland, I - I I , U n i v e r s i t y P a r k 1998.
w. X V I I
N . M i k s, Kapela królewska Wazów w rysunku G. B. Gisleniego, architekta i muzyka królewskiego [w:] Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, W a r
szawa 1968, s. 1 0 1 - 1 0 5 . — M . R o ż e k , Źródła do fundacji i budowy królewskiej kaplicy Wazów przy katedrze na Wawelu, B H S , X X X V , 1973, nr 1, s. 3 - 9 . — T e n ż e , Uzupełnienie do fundacji królewskiej kaplicy Wazów, B H S , X X X V I , 1974, nr 4, s. 3 9 3 - 3 9 6 . — A . M i ł o b ę d z k i , Architektura polska XVII wieku, I - I I , W a r s z a w a 1980 [ D z i e j e sztuki p o l s k i e j , 4, cz. 1]. — J . A . C h r o ś c i e k i , Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587-1668,
W a r s z a w a 1983, s. 8, 2 7 - 2 9 , 4 3 - 4 5 , 59, 60, 105, 153, 168, il. 15, 16, 74, 75. — M . K a r p o w i c z , Artisti ticinesi in Polonia nel'600, B e l i n z o n a 1983. — J . A . C h r o ś c i c k i , Rex et Regnum
Poloniae. Z dziejów propagandy w sztuce Wazów, R H S , X I V , 1984, s. 160, 163-164. — M . K a r p o w i c z , Giovanni Battista Gisleni i Francesco de'Rossi. Z dziejów współpracy architekta
i rzeźbiarza, K A i U , X X X V I , 1991, nr 1, s. 3 - 2 1 . — K . T a r g o s z , Kaplica biskupa Jakuba Zadzika w katedrze na Wawelu i jej architekt Sebastian Sala, S d d W , V , 1991, s. 2 3 7 - 3 0 8 . — P . S t ę p i e ń , R . K o z ł o w s k i , J . M a g i e r a , Problemy konserwacji obiektów architektonicznych z dolomitu na przykładzie barokowych bram w ogrodzeniu Katedry Wawelskiej, O Z , X L V I , 1993, nr 4, s. 3 3 8 - 3 4 6 . — K C z y ż e w s k i , Spór o ołtarz główny w katedrze na Wawelu w lalach 1871-1883, S W , I I I , 1994, s. 1 8 1 - 1 9 2 . — M . K a r p o w i c z , Matteo Castello — architekt wczesnego baroku, W a r s z a w a 1994, s. 40, 51, 6 3 - 6 7 , 7 0 - 7 1 , il. 59, 6 5 - 6 6 .
w. xvm
J . L e p i a r c z y k, Architekt Franciszek Placidi. Około 1700-1782, R K , X X X V I I , 1965, s. 6 9 - 7 0 , 72, 74, 8 1 - 8 4 , 9 3 - 9 8 , 114, 115, 1 1 8 - 1 2 0 , il. 1 - 4 , 2 6 - 2 9 , 5 3 - 6 0 , 69, 7 6 - 7 7 , 81. —
W . H e n t s c h e l , Die sachsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, B e r l i n 1967, I, s. 62, 261, 403, 475, 492, 515. — J . S z a b ł o w s k i , Nieznane plany katedry wawelskiej z w. XVIII (Ich znaczenie dla topografii zabytków dziejów Wawelu, „ S p r a w o z d a n i a z P o s i e d z e ń K o m i s j i P A N
O d d z i a ł w K r a k o w i e " , s t y c z e ń - c z e r w i e c 1966, K r a k ó w 1967, s. 1 7 5 - 1 7 7 . — J . L e p i a r c z y k , Działalność architektoniczna Sebastiana Sierakowskiego. Projekty klasycystyczne i neogotyckie
(1777-1824), „ Z e s z y t y N a u k o w e U n i w e r s y t e t u J a g i e l l o ń s k i e g o " , C L X X V , „ P r a c e z historii sztuki", V I I , 1968, s. 8, 10, 35, il. 10. — J . B i a ł o s t o c k i , The Door of Death: Survival of a Classical Motif in Sepulchral Art, „ J a h r b u c h der H a m b u r g e r K u n s t s a m m l u n g e n " , X V I I I ,
1973 [ p r z e d r u k w : [ T e g o ż , The Message of Images. Studies in the History of Art, V i e n n a 1988,
25
s. 3 4 - 3 6 , 241, il. 3 0 - 3 1 [ B i b l i o t h e c a A r t i b u s et H i s t o r i a e , red. J . G r a b s k i ] . — J . K uś , Jacek Łopacki i nowe o nim przyczynki, R K , L , 1980, s. 3 5 - 1 3 6 . — J . B i a ł o s t o c k i , Drzwi śmierci: Antyczny symbol grobowy i jego tradycja [w:] t e g o ż , Symbole i obrazy w świecie
sztuki, W a r s z a w a 1 9 8 2 , 1 , s. 160, 1 7 9 - 1 8 0 , I I , il. 1 0 3 - 1 0 4 . — M . R o ż e k , Europejskie inspiracje w sztuce Krakowa epoki saskiej [w:] Kraków w czasach saskich. Materiały z sesji naukowej,
K r a k ó w - W r o c ł a w 1984, s. 4 6 - 4 8 [ R o l a K r a k o w a w d z i e j a c h n a r o d u , red. J . M . M a ł e c k i ] .
— A . S a c h e t n i k , Ołtarz z krucyfiksem Królowej Jadwigi w katedrze wawelskiej, A C , X X , 1988, s. 3 5 8 - 3 5 9 . — M . K a r p o w i c z , Baldasar Fontana 1661-1733. Un Beminiano Ticinese in Moravia e Polonia, L u g a n o 1990. — J . L e p i a r c z y k , B . P r z y b y s z e w s k i , Katedra na Wawelu w wieku XVIII. Zmiany jej wyglądu architektonicznego i urządzenia wnętrz na pod
stawie badań historyczno-archiwalnych [w:] Sztuka baroku..., s. 2 1 - 3 8 . — J . S z a b ł o w s k i , Nieznane i mało znane plany katedry wawelskiej z w. XVIII (ich znaczenie dla dziejów Wawelu i topografii zabytku), S d d W , V , 1991, s. 3 7 7 - 4 1 7 . — J . D a r a n o w s k a - Ł u k a - s z e w s k a , Kto jest autorem nagrobka biskupa Kajetana Sołtyka w katedrze na Wawelu?,
S W , I, 1992, s. 8 5 - 9 6 . — M . K a r p o w i c z , Baltazar Fontana, W a r s z a w a 1994, s. 76, il. 68. — T e n ż e , Sztuki polskiej drogi dziwne, B y d g o s z c z 1994, s. 41, 45^t6, 49, 1 3 6 - 1 3 7 , 1 6 2 - 1 6 3 ,
177, 180, 181, il. m . 5 , 111.10, V I I . 9 , K . 7 , X . 3 . — J . K o w a l c z y k , Rola Rzymu w późno- barokowej architekturze polskiej, R H S , X X , 1994, s. 2 7 3 - 2 7 5 , il. 48. — A . B e t l e j , Nieznany projekt nagrobka Jana Aleksandra Lipskiego, S W , V , 1996, s. 1 9 1 - 1 9 2 . — J . K o w a l c z y k , Guarino Guarini a późnobarokowa architektura w Polsce i na Litwie, K A i U , X L I I , 1997, nr 3, s. 1 8 8 - 1 8 9 , il. 1 6 - 1 7 .
Malarstwo
T . W i t k o w s k a - Ż y c h i e w i c z , Krakowskie malarstwo epitafijne 1500-1850, „ Z e s z y t y N a u k o
w e U n i w e r s y t e t u J a g i e l l o ń s k i e g o " , C X L V I I I , „ P r a c e z historii s z t u k i " , V , 1967, s. 6, 9 - 1 4 , 1 9 - 2 3 , 2 8 - 3 0 , il. 1 - 3 , 5, 1 8 - 2 2 , 24, 25, 28, 29, 3 2 - 3 5 , 37, 38. — M . W a l i c k i , W . T o m k i e w i c z , A . R y s z k i e w i c z , Malarstwo polskie. Manieryzm, barok, W a r s z a w a 1971, s. 16, 25, 54, 353, 3 9 7 - 3 9 8 , 417, 419^120, p o z . 188, 189, 226, 227. — E . L e t k i e w i c z , Polskie witraże nowożytne malowane emaliami, L u b l i n 1995, s. 3 6 - 3 7 , 56, 61, 65, 66, 68, 69, 72, 73, 75, 77, 78, 81, 8 4 - 8 5 , 1 1 1 - 1 1 7 , 119, 120, 122, 1 2 4 - 1 2 6 , 1 2 8 - 1 3 0 , 1 3 8 - 1 3 9 , 1 6 2 - 1 6 3 , 1 8 0 - 1 8 3 , 1 9 4 - 1 9 7 , p o z . 1, 10, 11, 1 9 - 2 2 , il. 1, 10, 11, 17, 18.
w . X V I
M a l a r s t w o m i n i a t u r o w e
B . M i o d o ń s k a , „Nulla potestas nisi a Deo". Z zagadnień ikonografii Graduału Jana Olbrachta,
B H S , X X X I I I , 1971, nr 4, s. 3 1 5 - 3 3 4 . — T a ż , Rex Regum i Rex Poloniae w dekoracji malarskiej Graduału Jana Olbrachta i Pontyfikału Erazma Ciołka. Z zagadnień ikonografii władzy
królewskiej w sztuce polskiej wieku XVI, „ R o z p r a w y i s p r a w o z d a n i a M u z e u m N a r o d o w e g o w K r a k o w i e " , s u p l e m e n t d o t. X I I , 1979. — T a ż , Miniatury Stanisława Samostrzelnika,
W a r s z a w a 1983, s. 7, 9, 14, 15, 2 1 - 2 3 , 27, 30, 31, 1 1 9 - 1 3 9 . — T a ż , Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, W a r s z a w a 1993. — P. M r o z o w s k i , Formy i stylizacje Orła Białego
w średniowieczu [w:] Orzeł Biały, herb Państwa Polskiego. Materiały sesji naukowej w dniach 27-28 czerwca 1995 roku na Zamku Królewskim w Warszawie, red. S. K . K u c z y ń s k i , W a r s z a w a 1996, s. 7 0 - 7 1 , il. 8.
M a l a r s t w o s z t a l u g o w e
H . G . G m e l i n , Georg Pencz ais Maler, „ M i i n c h n e r J a h r b u c h der B i l d e n d e n K u n s t " , X V I I , 1966, s. 51, 55, 64, 65, 7 4 - 8 1 , il. 1 8 - 3 1 . — E . Ł o m n i c k a - Ż a k o w s k a , Początki portretu polskiego. Adoranci w pokkim malarstwie tablicowym, miniaturowym i ściennym w wieku XV
i w pierwszych dziesięcioleciach wieku XVI, „ S t u d i a Ź r ó d ł o z n a w c z e " , X I V , 1969, s. 16, 20, 21,
25, 26, 28, 29, p o z . 7, 30, 54, 57. — A . R y s z k i e w i c z , Malarstwo polskie około roku 1600 [w:]
Sztuka około roku 1600. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków sztuki zorganizowanej przy współpracy Wydziału Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie, Lublin,
listopad 1972, W a r s z a w a 1974, s. 3 8 - 4 2 , — A . de B o s q u e, Quentin Metsys, Bruxelles 1975, s. 315, ii. 179. — J . T . P e t r u s , Portrety dziecięce Władysława IV i Anny Mani Wazówny
w zbiorach hiszpańskich (ze studiów nad malarstwem dworskim epoki Wazów), F H A , X I , 1975,
s. 1 1 7 - 1 1 9 , 127, 1 3 0 , 1 3 2 - 1 3 3 , il. 5 - 6 , 18. — E . Kr up i ńsk a-P ał arna r z, Pejzaż w krakowskim malarstwie tablicowym końca XV i początków XVI wieku {Między późnym średniowieczem
a wczesnym Renesansem), F H A , X V I , 1980, s. 109, 112. — J . T . P e t r u s , Kierunki malarstwa portretowego w Polsce w wieku XVI, „ S e m i n a r i a N i e d z i c k i e " , II, 1985, s. 62, 63, 68, ii. 11,
16. — K . K u c z m a n , Wpływy włoskie w polskim malarstwie sztalugowym XVI w., „ S p r a w o
z d a n i a z p o s i e d z e ń K o m i s j i N a u k o w y c h " [ P A N , O d d z i a ł w K r a k o w i e ] , X X V I / 2 , l i p i e c - g r u d z i e ń 1983, 1986, s. 315. — Polaków portret własny. 11. Opisanie ilustracji, red. M . R o s
t w o r o w s k i , W a r s z a w a 1986, s. 14, 22, 24, p o z . 45, 7 0 - 7 1 . — Z . Ż y g u l s k i j u n . , Akcenty tureckie w stroju Batorego, F H A , X X I V , 1988, s. 6 1 - 7 2 . — Corpus Inscriptionum Poloniae, V I I I ,
Województwo krakowskie, red. Z . P e r z a n o w s k i , 6, Kazimierz i Stradom, wyd. Z . W o h 1 f e 1 d, N P , 72, 1989, s. 1 9 5 - 1 9 7 , p o z . 185-187, il. 1 4 - 1 6 . — I. K o z i n a , Polskie chorągwie nagrobne i ich związek z ideą Militis Christiani, N P , L X X T V , 1990, s. 2 3 7 - 2 3 9 , 244, il. 9. — I. K o z i n a , J . K . O s t r o w s k i , Grabfahnen mit Portratdarstellungen in Polen und in Ostpreufien, „ Z e i t s c h -
rift f u r K u n s t g e s c h i c h t e " , 61, 1992, nr 2, s. 235, 241, 242, il. 3 [po p o l s k u : ] Chorągwie nagrobne, [w:] Sarmatia semper viva. Zbiór studiów ofiarowanych przez przyjaciół prof. drowi hab.
Tadeuszowi Chrzanowskiemu, W a r s z a w a 1993, s. 108, 117, 121, 1 2 8 - 1 2 9 , il. 3. — J . G a d o m s k i , Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540, W a r s z a w a - K r a k ó w 1995. —
J . D z i u b k ó w a, Vanitas. Portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Poznaniu, listopad 1996-luty 1997, P o z n a ń 1996, s. 45. — J . G a d o m s k i , O „granicy" między gotykiem a renesansem w krakowskim malarstwie tab
licowym pierwszej połowy XVI wieku [w:] Między gotykiem a barokiem. Sztuka Krakowa XVI i XVII wieku. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Oddział Krakowski Stowarzyszenia
Historyków Sztuki 20 marca 1993 roku, K r a k ó w 1997, s. 74, 76, il. 4 [ B i b l i o t e k a K r a k o w s k a , 136]. — M . J a n i c k i , Chorągwie nagrobne czyli nagrobki chorągiewne i rycerski obrządek
pogrzebowy, „ S t u d i a i materiały d o historii w o j s k o w o ś c i " , X X X I X , 1998, s. 7 9 - 8 0 .
w. X V I I
D . M a h o ń , / / Guercino (Giovanni Francesco Barbieri, 1591-1666). Calalogo critico dei disegni, B o l o g n a 1968, s. 1 2 0 - 1 2 1 , nr 122. — Catalogue of the Ellesmere Collection of drawings by the Carracci and other bolognese Masters, I, S o t h e b y & C O . , L o n d o n , 11 V I 1972, nr 96. — T . A d a m e k , Wybrane problemy ikonografii Sw. Stanisława biskupa w malarstwie polskim XVII
i XVIII w., „ Z e s z y t y N a u k o w e K U L " , X X I I I , z. 5, 1975, s. 1 5 - 2 5 . — E . B ł a ż e w s k a , Marcin Kober i portrety z jego kręgu, R K , X L V I I , 1976, s. 7 0 - 7 4 , 80, 82, 8 4 - 8 6 . — D . M a h o ń , D . E k s e r d j i a n , H . D a v i e s , Guercino Drawings from the Collections of Denis Mahoń and the Ashmolean Museum, b m w . 1986, s. 12, nr 20. — L . S a l e r n o , / dipinti del Guercino, R o m a 1988, s. 223, nr 129. — D . M a h o ń , N . T u r n e r , The drawings of Guercino in the collection of Her Majesty The Queen at Windsor Castle, C a m b r i d g e 1989, s. 30, nr 36. — Giovanni Francesco Barbieri II Guercino 1591-1666, [katalog wystawy, M u s e o C i v i c o A r c h e o -
logico w B o l o n i i i P i n a c o t e c a Civica e C h i e s a del R o s a r i o w C e n t o ] , 1991, s. 168, 206, nr 74. — K . J . C z y ż e w s k i , Przyczynek de działalności fundatorskiej kardynała Fryderyka Jagiellończyka
[w:] Między gotykiem a barokiem. Sztuka Krakowa XVI i XVII wieku. Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Oddział Krakowski Stowarzyszenia Historyków Sztuki 20 marca 1993 roku, K r a k ó w 1997, s. 1 1 6 - 1 2 2 , il. 1-4 [ B i b l i o t e k a K r a k o w s k a , 136].
27
w. X V I I I
M . K a r p o w i c z , Obrazy Szymona Czechowicza (1689-1775) w Krakowie, „ S p r a w o z d a n i a z p o s i e d z eń K o m i s j i N a u k o w y c h " [ P A N , O d d z i a ł w K r a k o w i e ] , X X X / l - 2 , s t y c z e ń - g r u d z i e ń 1986, 1988, s. 1 7 9 - 1 8 0 . — M . K a r p o w i c z , Krakowskie obrazy Szymona Czechowicza, R K ,
L V I , 1990, s. 1 2 8 - 1 3 2 , 138, 1 4 2 - 1 4 3 , il. 9 - 1 2 . — D . D o l a ń s k i , Tadeusz Kuntze — malarz ro
dem z Zielonej Góry (1733-1793), Z i e l o n a G ó r a 1993, s. 3 4 - 3 6 , 4 6 - 4 7 , 6 9 - 7 0 , 77, 94, il. I, X X V .
Rzemiosło artystyczne
M . K w i a t k o w s k i , Stanisław August król-architekt, W r o c ł a w 1983, s. 1 7 0 - 1 7 1 . — J . S a m e k , Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, W a r s z a w a 1984. — Z . Ż y g u l s k i jun., Dzieje polskiego rzemiosła artystycznego, W a r s z a w a 1987. — J . S a m e k , Problem oddziaływania
stolarstwa i snycerstwa krakowskiego w XVII i XVIII wieku, R K L V I I I , 1992, s. 5 5 - 6 0 .
Zlotnictwo i militaria
Z . Ż y g u l s k i j u n . , Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, wyd. I,
W a r s z a w a 1976; w y d . I I , W a r s z a w a 1982, s. 193, 1 9 4 , 1 9 9 , 200, 210, 211, 290, 292, 294, tabl. X V 5, il. 61, 62, 113, 114, 345. — T e n ż e , Stara broń w polskich zbiorach, w y d . I I , W a r s z a w a 1984, p o z . 97. — J . S a m e k, Polskie złotnictwo, W r o c ł a w - W a r s z a w a - K r a k ó w - G d a ń s k - Ł ó d ź 1988. — T e n ż e , Dzieje złotnictwa w Polsce, W a r s z a w a 1993. — A . S o ł t y s ó w n a , Złotnictwo skarbca i katedry na Wawelu, K r a k ó w 1993. — K . J . C z y ż e w s k i , M e całkiem utracone. O kilku nie zachowanych przedmiotach ze skarbca katedry na Wawelu [w:] Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, K r a k ó w 1998, s. 1 2 1 - 1 2 6 .
w . X V I
J . M . F r i t z , Gestochene Bilder. Gravierungen auf deutschen Goldschmiedearbeiten der Spat- gotik, K ó l n - G r a z 1966, s. 3 3 6 - 3 3 7 , 498, p o z . 397. — H . K o h l h a u s e n , Nurnberger Goldsch- miedekunst des Mittelalters und der Durerzeit 1240 bis 1540, B e r l i n 1968, s. 4 5 5 - 4 5 8 , 4 6 2 - 4 6 6 , p o z . 458, 4 6 0 - 4 6 2 , 464, il. 6 5 0 - 6 5 3 , 6 5 8 - 6 6 2 , 6 6 5 - 6 6 8 . — B . M i o d o ń s k a , Korona zamknięta w przekazach ikonograficznych z czasów Zygmunta I. (Uwagi w związku z rozprawą Aleksandra
Gieysztora „Non habemus caesare nisi regem". Korona zamknięta królów polskich w końcu XV i w w. XVI. Muzeum i twórca. Studia z historii sztuki i kultury ku czci prof. dr Stanisława Lorentza, Warszawa 1969), B H S , X X X I I , 1970, nr 1, s. 9, 12, 15, il. 7. — J . S a m e k , Dwa oblicza renesansowego złotnictwa w Krakowie, B H S , X X X V I , 1974, nr 4, s. 4 4 0 - 4 4 2 . — I. W e b e r , Deutsche, Niederlandische und Franzózische Renaissanceplaketten 1500-1650. Modelle fiirReliefs an Kult-, Prunk- und Gebrauchsgegenstdnden, M i i n c h e n 1975,1, s. 10, 11, 27, 93. — J . S a m e k , Importy i genius loci. O renesansowym rzemiośle artystycznym w Polsce [w:] Renesans. Sztuka i ideologia. Materiały Sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Kraków, czerwiec 1972 oraz Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kielce, listopad 1973, W a r s z a w a 1976, s. 5 9 3 - 5 9 7 , 6 0 1 - 6 0 9 . — C . H e r n m a r c k , Die Kunst der europdischen Gold- und Silberschmiede von 1450 bis 1830, M i i n c h e n 1978, s. 304, 3 1 2 - 3 1 3 , il. 912, 937, 976. — J . B a n a c h , Hercules Polonus. Studium z ikonografii sztuki nowożytnej, W a r s z a w a 1984, s. 25, 51, 1 3 1 - 1 3 4 , il. 1 9 - 2 0 . — Wenzel Jamnitzer und die Nurnberger Goldschmiedekunst 1500-1700.
Ausstellung im Germanischen Nationalmuseum Niimberg 1985. Katalog, N u r n b e r g - M u n c h e n 1985, s. 4 1 0 - 4 1 1 . — J . S a m e k, Relikwiarz Sw. Stanisława z roku 1505 i inne tego typu relikwiarze w Polsce, A C , X V I I I , 1986, s. 465^189. — J . P i e t r u s i ń s k i , Jasnogórska monstrancja z daru króla Zygmunta I [w:] Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi
Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, W a r s z a w a 1991, s. 1 3 9 - 1 4 3 , 145, il. 8 - 9 . — M . A d a m s k a , K . C z y ż e w s k i , W związku z pracą Jerzego Pietrusińskiego na temat złotnictwa krakowskiego połowy XVI wieku, S W , II, 1993, s. 1 0 1 - 1 0 5 . — J . C . S m i t h, German Sculpture of
