INTERNIS IN

•IZ- - , - ' ; , s . • X> ^ ~ - \ . . • - . ; • // " - \ . ;

D I S P U T A T I O P H Y S I C A D w

P R I N C I P U S C O R P O R U M

KATURALIUM INTERNIS

I N G E N E R E ,

ĒL

J

DE MATERIA

IN SPECIE-,

Quam-*

Auxilio SS. Triados

£onfenfu Amplißima Facultatü Philofophic& im Ķegia Acadmta GUST AP Im

A

Liyomrum ad Etnbeccwytd dum Fabruarij ³ hgrfs mmdianü 3 in Auditorio Majori^

liberM Exßrciti§ gratia S u b P r s e f i d i o

Qlarißimi & Excelkfitißimi F'irLJ,

• M . J O H A N N I S E R I C I S T R E G N E N S I S » Aftronom. ScPhyfic.Profefforis Ordinarij,

F f c s e e p t o r i s & F a u t o r i s f u i j u g i t e r c o ! c n d is

Difcutiwdam exhibetj

T H O L E T U S T H O L E T l A R V I K A N D E R , W e r m e l a n d i l S v e c u s .

Dorpati Li vonorurrL*

I m p r i m e b a t J O H A N N E S V O G E L I U S , A c a d e m i s e T v p o g r

An n o M D C X L^{V I}. r ü g = ]

„ ' J Dupj. fräji

TASTtt ULIKOOLI R A A M Ä I U K S B »

irrbx o l i s

M v : ' " 5

'Diftutntio Thjfictt

D E P R I N C I P U S C O R P O R U M N A T U R A l i u m I n t e r n i s i n G e n e r e ; 6 c d e M a t e r i a

i n S p e c i o . . Tbefis L

N t e r R e s o m n e s , q u s e i n P h i l o f o - phiä naturali expcndifolent, primum ven®

dicant Tibi locum interna corporis natura*

Iis Principia $ quae fi Refpe&ive confideren- tur, proutad corporum naturalium confti- tuuonem concurrunt, Scitu valde funt neceflariaj adeo ut cognitis principiis, prtncipiata cognofci $ ignoratis, jgnorari, affirmare non dubitet Arift# Philofophorutn princeps i. Vhyf. c. 1. e. u

II. Principia naturalia licet cognitu vald£ fint diffi«

cilia&ardua, partim ob communem humaniintelle&us morbum per lapfum protoplaftorum contračlum, inqj omnes pofteros propagatum, partim obfimplicem &ab« ftrufam eorum naturam : Princi^orum tarnen p ^4an- tia, nobilitas & dignitas, nos in conüuwi«t»onein h immeritö alliciunt.

III. Natura«! principiorum corporis naturalis con- templaturo, duplex fefe offert principiorum confidera- tto 1 Generalis & Spectalü*

A 1 IV.ln

W» tri generali confideratione, pnneipiorum Dtļ- mtionem, T>ivißonem & N u m e t u m p e n f i t a b i m u s «

V. Definittonem quod attinet, eft iiia vel Nominalü ipfum Definitom exponens.' vel *Ķealū effentiatti & quid«

ditatem principiorum declarans»

VI. In Definitione Nomināli triapcrpendenda oc^

Currunt, E

TV

VII. ETOaoyquodfpe^lat, dicitur principiumquaiipri*

mutn rei initium i princi piu m namq, e ft ä qu o c on ftat p r i n- cipiaru-m^.

VIII. ötiowplctv quoäconcesmitj vox principi} cum fit

CMTWV

frroalienas, abducat.

IX. Sumitur icaq* v@x priucip?} (a ) eommuniter pro Initio, quodnoninvolvit refpe&umadconfequens, fed habet fignificationem negatīvam, utfcilicetnegatante- cefiionem: Atq? fic principium eft, ante quod non eS - aliud«

N X. Cļ9) Tbeotogiee Sc perexeenentiam pro principio primo, five proeo, quod tantum eft principium & non principiatum. Sic in Apocal r. H\ t>. Deus de feipfö loquitur, dicens, Ego furo et &o), primus& novitfimus*

principium & finis* Item Arift* f. de generat* animal c,ya ait; hoc efl principium-, quodoH eaufa muftorum, fedipliuts eft fini­

ta taufa fuperior»

XI. (y ) Gen^i1ter & Metaphyfite pro omni illo, ad

^ - aiiucfrefpetfum habet, five fit primum, five non Arifl* Ufa 4, %'letapb* c. /. ubi principium definitur, quod fī$

iliud primum, unde aliquid eH, aut fit, aut ecgnöfcitur.

XII. 0) Specialtter pro e ö, quod ad rerum naturalis um

utu conftltutkmem & ģenerationem ceiicurrit, Plures eciam vocis principij fignificetiones poftunt videri apud jfnß.f,%1et*c.u Nos, miilistribusprioribus vocis prin­

cipij Ggnificatis, imprarfentiarum accipimus vocem prin­

cipi) in quarta & poftrema fignificatione, qua noftro in-

fervit mfticuta. _ " •) ,

XIII» Etymologiä & Hofnonymiä explicatis* a d £ j - nonymiam accedimus. Appellantur (1.) principia prima

& generaliffima ( i . ) AÜquando elementa: ($,) interdum etiam caufx» Ubi obfervandum,quod etfi h s voce&?pnn- cipium & caufa fspeconfundantur apud Philcfcphos 9 ta- n > e d i f t i n g v i d e b e n t : P r i n c i p i u m e n i m l a t i u s p a t e t q u a m caufaj omnis namqj caufa eft principium, fed non coņ»

verüm, omne principium eftcaufa--«,

XIV, Atq-, Sic Definitionem Nominalem five ovšita- lA^Wperluftravimus j ad 7r^yuaļ\o^eui five realem pro- perabimusjquae ex Arift* hPhyju^, t, 4^. ta-lis depromirur«

X V v T rineipia futtt, qm ne% jiunt ex a/tUļ neģ ex je mutm*

fed ex quibm omni a corpora naturalis fīunt & tonßituumur•

XVI. In data Definitione continentur tres princi­

piorum conditiones, exquarum intelligentiainciarefcit quoq? Definitio» Conditio(«) efi:⁷ ut non ftantexaliü* Si enim exaliis conftituerentur, ex alterius naturac prinsi- piis fuam effentiam aeeiperenr, & fic non effent principia (ß) ut umm ex alter0 non (it. Si enim eorum unum altera m conftitueret, atqfejusdem effentiaf parseffet, neqi prima?

neq* fjmplicia eflent. (ß) ut omnes res naturales ex ipfisßant^

ipfisq} fuam effentiam aeeeptam feranr. Dod4 Senen,w Mpitr NM» Slienu c. 5« pag. mihi ņ-.-

XVM. Principiorum Definitionem excipit T>i%ifa qul dividufifur in principia conftitucionis> & tranfmuta- lionis.

Ä i XVIII»

XVIII« Principia ccnftteutioms five conftitutiva, funt, quaeeffentiam corporis naturalis ita ingrediuncur,

utex ii$ illud conāituatur &abfolvacur.

XIX» rransmutationis principia funt, quaegenera- tionum & mutationum, qua in corponbus naturalibus f r n n t , c a u f a e f u o t . U t r a q , h x c p r i n c i p i a a d r e r u m n a t u r a - » l i u m p r o d u & i o n e m c o n c u r r u n t , f e d n o n s o d e m m o d o , v e r u m p e c u l i a r i l a t i o n e , u t e x h o r u m p r i n c i p i o r u m de<*

fcriptione patec»

XX. De Numero principiorum , variaefuerunt vete- rum Phllofophorum opmiones, quas omnes recenfere non ducimus neceffe , cum ex vera fententia raanifeftum fir, quid de falfis iftis opinionibus fentiendum. Veteres namqsPhilofophi, vel non funtloqvutide primis, fimpli- ciflfimis & generaiiffimis corpprum naturalium princi- piis j fed de proximis & immediatis, ut ex illorum fenten- tiäconftat, qui ftatuerunt quatuor elementa efle princi­

pia: vel nonPhy(ice,fed Metaphyficd deillisloquuti func, ut Parmenides & Meiiffus. Omnes iftae fententiae erro- n e s , quas de numero principiorum foverunt, licet per«

plurimae fint, poffunt tarnen ad haec duo revocari, quod videiicetpeccaverint, velin defečtu,ut qui unum vel duo pofuerunt principia: yel in exceffu, uc quitribus plura putärunt eflfe principia-..

XXI. Nos verd opiniones iftas fuis Authoribus re- linquimus, & veftigia Ariftotelis premimusmedia vtä in- cedentis, qui tria corporum naturalium principia ftaruit, Mater i am, Formām & Privationem. Quod autemhaec fen­ tentia fic veritati confentanea, fequentibus probamus rationibus.

XXII. («) Principia debenteffe contraria, Termini enim mutationis,ä quorum unofit progreflio ad akerum, non

non poflTuht fibi non adverfari, quod res ipfa fvadet, &

omnes philofophiunanimitērconcedunt, Siitaq* con­ traria funt, utiq, plura erunt quam unum ? cum unum?

libiipfi contrarium eOTenequeac. Neqjtarnen funtinfi- fiita, fic narnq^tollereturomnisfcientia naturalis, quaeä principiorumfuorum cognitionedependet. Deindecum in unoquoqjgenere fit una prima contrarietas: unius au- tern contraetatis duo extrema : etiamin fubftantia con- craria non infinita,fed duo illa extrema principia ftatuen- da. Sufficiunt itaqjduo principia contraria, unum ter­

minus ā quo & ä quo fit recefTus j alterum, ad quod fit pro«

greflus feu terminus ad quem.,*

XXIII. ( ß ) Ex contrariis fi fola fint,nihil fieri potefi:

Namficutcontrariumfuum contrarium non efficit: ita fola per fefubftantiamconftituerenequeunt. Quoniam contrarium quod inducitur, iņ eo quod expellitur, recipi non potefi:, quia contraria fibi invicem adverfantur, & il­ lud quod expellitur,in fine motus effe definit. Tertiumt Igitur principium omninö fuperaddendum, quodlitem düorumcontrariorumdirimat, fitcjjfubjeclum deferens mutationem in re genita permanens. Haec tria princi­

pia fufliciunt. Sufficitenimunum fubje&umad patien- dum, & duo contraria ad agendum. Dočf* Serien, in Epit• Na t* feien* e. 3= Plura de his poffunt videri ex comment* cid' riß* T)n« M, Job* Erici Siregnenfis in Odo lib« dapodttus adtextf

47. & f 6* lib. T•

XXIV. Haftenus generaliter de rerum naturalium pnncipiisegimus, nuncordo poftulat, ut ad traBatianem wateri*infpecie accedamus! Ubi omnium primo difquU g-endum ^y An fit materia ? Licet prius probatum fit materi«

am da rij prīoribus tarnen fequentes additnus rationes.

XXV« (1,) Quidquid fit> fit vel ex nihil© fimpheiter, veī

¥elex»liquo, Nonprius.idenitneilereationii, nonee- racionU: ergo pofterius. (».) At verd illud ex quores »t. nftratur, vel eft tancum forma, vel totum compolitum velaliquidjjrster hacc. Non duo priora. Nam prior for!

irta in nova; rei generatione interit. Ergo adhuc aliquid praeter formām eft inreilla.ex qua nov*iubftancia »ene- raiur, & illud eft materia. (j.) Datur materia j E,datur materia prima.aiias fieret progreflTus in infihitums& qua:- vis materia haberet priorem, quod abfurdurrL-«,

XXVI. Quod fit materia, probatum dedimus. Quid autcm fit, valde eft obfcurum * cognofcitur tarnen fuo modo ex Definitionen tum nomināli, tumrealš.

XXVII, Vox materiae cum fit ambigva, perpenden- dum ( juxta monitum Artßjtb. u dccttio.) in qua fignifi.

cationenoftro inferviat inftiruto, Materiäfumuur(i.) pro materia alterationis, ex qua mutata, resefficitur. Sic aümenta viventis, ligna ignis materiam appeilamus, (2) p r o m a t e r i a c o m p o f i t i o n i s , f i c u t l a p i d e s & J i g n a f u n t ' m a - teria domus. (jO pro fubje&oinhasfionis? unde&fpecia- tim.folet dici materia in qua. Sic materia accidentium in qua , funt fubftannac, (4,) pro abjeä.p, unde&.fölec dici materia circa qpam. (ft)pto materia prima fiveex qua; ex ea namqjcorpora naturaiia primö componuntur*

inq^illam ultimo refolvuntur* In hac poftrema fignifi!

cauone nosvocem materiam accipimus.

X^VIII. Graecēdicitur ŪAņ. EX Qcello Lucanono^

minatur .jnwfyjtfVHsd cxucty&ov. Arid paflim voc«t eam.

%sķŠKei(Jkem* Äpud Latinos dicituriubjedum 5 fubjicitur namq, mutatiönu Alias etjam dici folet mater, fa^mina*

nur rix, fylva, maffa &c*

XXIX. Defcribitur materia prima quod fic Principi*

um mrtnfuumtjubßamiak^pajfivum (vel fubje&u m pn mu m u n i ü s

v - ^y i - ~ ^

t i n i t i s c u j u s c j j : ) ex quo cvrpm mattrhfefi(ē cēftpotiiturprimb, a in ftjod ultimo refolvhur• 4riß^f !• Pbyf c< 4. /• gl.

XXX, Ut data materia? Defcriptio melius intelliga«

tur, partes ej useflentialesinveftigemus. Loco^üw/üduac pohuntur voces, "Principium Bteaufa. Materia dicitur (et)

*au(a, ut oftendatur quod materia dicatur caufaj quia ex ea corpus naturale fuam quoqjaceipit effentiā (ß) Principium, tjuia eft prior corpore k pars conftituens: Et quidem (1.) intermum) quia materia immaņere debet in corpore, cujus eft materia. (1.) ßrfßantiale; quia ejusdem generis eft cum corpore, Accidens effe non poteft,cumexaccidentenon polTit fieri fubftantia. (ļ.)pafivum, quia per materiam ta- leintelligimus fubjjechim, quod formas phyficas reeipit

& fuftentat.

X X X I . D i f f e r e n t j a fumitur (et) ä ratione tauf an et i; cau«

falitasnamqi materiaeeft darefeipfam in conftitutionem pompofiti tanquam fubjedum_>.

XXXÜ» (ß) a conditionibm feu aifedionibus & propriU etatibus materiae, quod videlicer(i.) Materia Gtpurapoten- tia-p non obječtiva, fed fubļečliva, veram habens entita«

fem, citra omnem fičtionem inteliedus. Ariß,i.pbyf*e*6*

t.f 2• &- t* 79. Scheid part.Z °M.etaphyf. c> lj» Qpod fit pura potenti3,patetj quia quod eft indeterminatum quid,

& aptutm omnes formas ( non quidem fimul fed fuccefli«

vē) reeipere, illud de fe & ex fe eft pura potentia: ubi namqi actus qtiidamformaliseft, ibi ftatim tollitur inde- terminato. Attaiequideft materia. Ergo&c.quia eft quafi rudimentü omnium rerurri naturalium , omnernq-, fuam perfe&ionem äforma reeipit.

XXXIII. Ut haecplaniorafiant, brevem inftituamui comparationem inter materiam primam intelligibüeir», Si fecundam fenfibilem. Sicut aes vel lignum, quatenus

K U . l u i m u " '

ff4ANATUKD80

g&5Vcliignum,infea&u nullam formām artificialem ha­

bet* potentiam tarnen omnes tecipiendi obnnet: ita ma­

teria prima in fe nullam definitam & fpecificam for mām naturalem habet * apta tarnen omnes recipiendi.

XXXIV» (i ) Materiaprim*eff tnformü, quatenus fei*

l i c e t i n f e & f u a e f t e n t i a c o n f i d e r a t u r \ a d o m n e s t a r n e n formas habilis & idonea* Si namqj proprtam haberet for*

mam, aliam fpeeificam formām non reeiperet, quia du&

formaefpecifica; & ultimae fecundum communem naturae cur Cum.» non poffunt in una re cOncurrere. Deindeetiam Ii materia prima haberet formām» fequeretur eam ele- mentorura inftar eflecompofitam, atqjficnon ampliu^

eflet mateda ? fed corpus ex materia & forma conftans.

XXXV« (5.) Ex priori materiae proprietate propullu*

lat alia, quod videIicet materia prima emnesappetatformast quod intelligendum de materia in fe confiderata, prout nondum eftdeterminatacertis difpofitionibus. Appetit tusifte, quo materia diciturappetereformarn, nihil aliud eft quam naturalis inclinatio , propenfio & convenientia quaedam ipfiusmateriaeadformam reeipiendam. Forma itaqjappetitura materia, appetitu non rational*, neefen«

fmvof fed naturaJit quicognitionem illtusadquodfertur ippetens, non praefupponit*

XXXVI. (4.) Materiap rima eB itigenera&ilis $ intor- tuptihilü i quia fi generatur materia prima, ex aliquo gene«

raretur priore, cum ex nihilo nihil fiat rat nihil eft mate­

ria prius,(in ordine fcilicet principiorum phyficorum ) sftenim primumfubjeftum* Si ergo generatur materia, generaretur ex feipfa, & fic effet antequam eftet* quod cum fit abfurdunsj abfurdum quoqj erit materiam ge- Sierari,

XXX VIL Subje$iv£noneftlngenerabilis & incor«

rupti-

ruptibilisj debet enim efT£fubjedfcuffi ejus, quod genera­

tur vel corrumpitur,fedobje&ivēfeu terminaeive» Mate­

ria enim nunquam eft objeftum generationis feu cor- ruptionis, cum generatio nunquam in materiam folam, fed in totum compofitum terminetur. Si enim interiret, neceffario in aliud quoddam refolveretur? atejj ita noti effet uitimuni fubječtum^.'

XXXVIU Licet materia prima fit ortus Sc interitus expers, non tarnen propterea eft sterna, fed per creatio- nem effe caepit» Neq* eft expers interitus abfolutč» fed Comparatč, intra fphaeram natura manendo«

XXXIX. (f.) Imme diäte formām reeipttper patenti am fuam päßtiami quia caufae internae &ffečtusfuosimmediatēpro- ducunt³femetipfas communicando« As materia eft cau­

fa internal!*

XL« Eft autsropotentia materiae duplex, univerfalü &

particttlaris«

XLI. Univerfalis eft aptitudo & propenfio materiae ad omnes formas indiftintfe fufeipiendas»

XLII. Partimlarü veroeft, quä materiaunam & de»

finitam formām refpicit«

XLIil. Ut ed melius Intelligatur, quid fit ha?c utraqs potentia, praecognofcendum eft9 quod materia duobus modisconfideretur: ^»abfolutč, ut eftens& fubftantia qusdam, altera mo&Q reßefiive% uteftrerum naturalium principium^,

XL1V. Hifcepraemi{fi$>dicimuspotenriam materia^

univerfalem in fecund» notione acceptaeefTe deefifentu materia*. Quatenus enim materia principium pafiivum eft, potentia veluti ejus forma eft, & eam conftuuit,quod Ipfumquoqj ex fequenti ratione liquidum eft*

XLV. Sicutfe habet a & s ad formām; ita quaq;fe

B * habet

h a b e t p o t e n t i a a d m a t e r i a m ? q u a n i a m m a t e r i a & f o r m a f i b i r e f p o n d e n t q u o a d a t t r i b u t a cui.q* p r o p r i a . A r e-fle a & u m e f t e f T c n t i a l e f o r m a e , E . p a r i r a c i o n e e fīepotentiam erit materiaeeftentiale.

XLVL. Parcicalaris autem materiae potentia non eft de ejus eö T e m i a , Ted f e p a r a b i l e a c c i d e n s , q u o d a d v s n i e n t e f o r m a , ä m a t e n ä f e p a r a t u r ,

X L V U . ( 6 ) %iateriaeB fonsqumiitatu,M a t u r a m n a m q i m a t e r i a e p r o p nē intequiturquantitaSjquae nec re, nec co- gitatione ab ea feparabths eft, Ted ipfi coaeva. Non « a m e n m a t e r i a e c o m p e t k q u a n t i t a s d e t e r m i n a t a , quae c o m p o f i ­ t u m i n f e q u i t u r , Ted i n d e t e r m i n a t a ^

X L V U I . D u m v e r d d i c i m u s m a t e r i a m eflfe i n t e r m U n a t a m , h o c n o n k a i n t e l i e & u m v o l u m u s , q u o d q u a f i f i t v e l f u e rķ aliquando finecertis terminis: Quatrmsdici poflSt interminata ratione terminorum formae generan- das* ^{S i c} fernen bovis refpeä u t e r m i n o r u m , q u o s ä b o v i s f o r m a a c c? p i e t, i n t e r m i n a t u m a l i q u i d d i c i p o t e f t \ d i c i t u r

t a r n e n p o t i f t i m ü m i n t e r m i n a t a r a t i o n e o m n i u m t e r m i - f i o r u m , q u o s l q u a c u n q j f o r m a h a b e t v e l h a b e r e p o t e f t ,

Zabarel Ith. U de Materia c. 9.

XLIX. ( 7 . ) VIatertaprima noneH ciiverfa»ļeduna & eaJtm in omnibus eorporibns, quodteftatur idem immediatus effe- čtus, nempe eadem quantkatis ebenda in omnibus cor- poribus naturalibus.

L. HucusqiMateri*/)fjiMi«o»^pertraftavimas,fequifurDff/yf«, LI. Licet autem ftri&e Sc accurate loqueodonon decur aiia materia quam prima* Siquidem rpliqu* materiae, vel funt forma;

janobiliorest v.elfunt ipfa compofica: folet tarnen commumter | I'hyßcis dividi in mttenamņrim.m & (eemdam,

' LH. Priiwrf eft de qua jam egimus, Secunda eft materia fenfibilisj

6K qua imraediate conftituuntur corpora. Sic fernen humanuni eft materia hominis, ex quo immediat«! generatur homo. De

caetens idem fentiendum-j.