••••••
i>i *•»» i r a
«HflS
PNPIN "SD
$»GRAMMATICA HE
B R AL A E L I JE, LEVITJB GERZ
mani,pcr Scb. Munfterutn ucr/
f<3}6£ fcholqs illu(lrata,cum Indicecopiofiffimo.
ITEM Inflitutio cicmetalis Munfterf»
tum Tabula omniu confugatfonum,
& Iibcllo Hebrasorum accentuum»
B E N » F R O
B A S I L E J B M D X L 1 1 K
x H
iwmf.,
-
# •
d
w - I A 5 n i 50H »i Vj
S*SEB A S T I A N VS
M V N S T E R V S H E B R E J E . lingu$ candidatis $. D.
/
VVM oiim nobile iilam Eliae Lcuitac nadtus cflcm Hc>
br$am grammad cam,amice lcdtor>
fuperfticio(ius>ilIa uertijcjuamut Hd braicari fncipicntibus commodo cflfc potuerit. Veru in uotis tum mikierat, pr^ccptoribus HcbrccX Iingu$, qui pafilm iuuentuti crudicndacin acade/
mtjsprxficiebantur/uppetiasaliqua^
fcrre:nc (i nudum Hcbraifmu iliisf u£
mihiobucnitJtradidiiTcmjphrafiillius non affueti animum protinus dcfpotl diflcnt.SupcruenitpauIopoftlibelluj A z seque
E P I S T O L A
acque nobilis 8C utilis3cui idcm Elias ti>
tulum fcdr,qui tantum pra:(i/
dij in rc grammatioa mibicontulit, ut facilc ccrncrc licucrit citra cuiufuis Mo mi mordaccm rcprehcnfioncm, quid perpcram amcefletuerfum,&ubi ab autorismcntc efletdifccflum. Quod quum animaducrtiilcm, infumpti Iaz boris non pcenituit, pra:fertim quum Hebraifmusipfe Ciluus & integcr ere gionc ucrfionis illius manfcrit>6£ fem, pcr ueniam prccatus fucrim,ficubi mc hallucinari contingeret, in huius tam cxtrancX linguX propagatione,a nul/
loChriftiano homine, aut a paucifli/
mis, rjs^ Chriflo cx Iudaifmo rcna/
tis > iam a multisannis fatis cognitX, boni id cofulcrent fludiofi:quum fcri/
ptum fit s vb "2 Alioquin, qua putas hodie fludiofi Hebrzea: Iinguae Iaborarent gramma ticarum
N V N C V P A T O R I A
ticarum rerum penuria,quamqp curta illis eflet domi fupellcx,fi egopcricUV lum non feciflcm in euulgada hacuni ca Elia: gramatica>% me quibufdam ingratis hominibus rodendum expo/
fuiflcm,8C pra:fertim quum unum aut aliud cxcmplar Romance XditioniS Germania tunc non uidiflct,tdq? dc/
formi 8£ inexpolito charadterc cogni/
MP difficili eflct excufum,&: prxtcrea a ncmine ucrfumddcm exeplar iam quarto fludiofis communicamus,fed longe alia ratione ucrfum,ut uel a pue ro intelligi poflet.Na pr$ter idquod loca qua:dam,in priori ^ditione non bene rcddita,caftigauimus,ctiam diffi ciles 6C inconfuetos loquendi modos deliniui, aut uno 8C altero uocabulo explicui: nufquam ab autoris mente (quod fciam) digrcflus:exempla He/
braicecum fua interpretatione adfcri/
A , pfi,&
E P T S T O L A
pfi,& quid tjsElias conteftatu uolutr^
oftendi:8C plane id pro uinli mea mo/
litus fum,ut Eltas Latinos Hebraica doceret grammaticam. Quod autem ide Elias palHm meminit in hac gram matfca quorudam IibeIlorum,nempc Officiorum feruilium litcrarum,Can/
tici, Spccierum & Proprietatum/cias illos elfe Iibros,quos fupcrioribus an/
ois typis Frobcnianis euulgauimus cum hoc titulo,
rwrvpsat iwrvwa pcrftnn/
guntcnim naturas 81 proprietaces Iite rarum atqp puncftorum. Dici uix po/
lcft,quantam fupelledilem ad difcen/
dam Hebr^am Itnguam,hi quatuor fuppeditet Itbelli.Tu igitur lc£tor,qui cuncp es,qui cupisdifccre linguafan/
<5tam,hos IibcIIos,quos coniundtos 8C flmul excufos inuenies,non cxcludas 5 ftudio tuoJd fi fcceris,fenties altqua
N V N C V P A T O R T A
do mc ttbi haud malc fuafilTe, quippe qui iam tot annis ucrfatus 8C reuerfa/
tus in eis, fctam quam afferrc poflint commodttatcm. Dtfftcultatcm Cantt ci lcniet tibi Elcmetanutn iflud,quod huic Grammatic^ adiccimus: quin 8Z Grammatica ipfa plaufibilior tibi crit, fi prius te cxcrcucris in hac noftra,aut potius Eliana clcmcntari Infttmtione»
Nihil cnim in ca pofuimus, ntfi quod ccrtum 8C folidum cfle cognouimus, Hanc candcm hoc Chrifti anno fef/
quimillefimo trigcfimofcptimo,ac dc/
inde anno quadragcfimotcrtio.reco/
gnouimus,auximus, 8£ tn obfcuriori/
bus locis dilucidiorem rcddidimus,ne quid dcefletquod in Grammatica de/
fiderari poflctiqutn StTabuIatn con/
iugationu pulchrcpcrordines diftin/
tftam inferuimus,6C pcr adicdtas An/
notatiunculas quX cuicp perfonx pcr A 4 fingu/
E P1,9 T O L A
fiiigufos tnodos acciderc foleat diuer/
fitas oftendimus, St c^uzc uerba a cotn ,mum forma recedere deprehendun/
tur > ubicp fuis exeplis dcclarauimus, Potiftimum autcmhoc unumin (In/
gulisordinibus curauimus, ut ea uer/
ba qua: unam ex gutturalibus comple dluntur litcris non ncgligcrcmus, fed diligenter annotarcmus>quo padto in cifdem dages tignandum torqucatur in uocem magnam,autpundtus htrec propter hatephatam litcram mutctur in patha,ftuc in f^ gol.Sed no eft opus noftracommendationc,quum tu tpfe ledtor hic expeiriri poflls quales fuppe tias tibi tulerimus .Iam ucro noutftime adieamus huic operi noftro Iibellum Derationeaccentuum,utab Elia fupe rioribusannis eft euulgatus:fic contra cftus in compedium3ut prolixiore noti admodum egeas. Vale,8d fruere.
$•> INSTITVTIO ELE*
J M E N T A L I S I N H E B R A I C A M linguam,autoteSeb.Munftero.
I T E R AE apud Hebrstos funt dua: K uiginti, quarum nominaSi figura: funt h$c, V<tu He Dileth Gimel Beth Alepk u h d g b & v a e i o u
Ldmed Cdph Iod Tcth Ueth 7.m 1 1 c ucl k i t h z
7 3 " e n x
Pr . Ain Sxmcch N un M em p h & p a e i o u s n m
9 y 6 3 13
Tau Sitt Schin Rcs Kuph Zude
15C th s fch r k z
n ip ts n p y
I N S T I T V T \ Q V L L I T E R A R V M P R O /
' L A T I O N E .
Quum hxc litera noti confonans nec afpiratio,di ftmdtam prolatione a pun
Mj dto uocali fibi adicdto non habet:ut al, ef>
W im, o:K caetcra»Non rccipit pundtum dages,
Cum pundto uentrali, quod da/
ges uocatur,ua!et B : ut bal>
bef, bu.SedcumuirguIain ca pite quX raphe uocatur,Iaxatur inu confonantem:ut ^3 ual, ^ uo.Et quando non habetraphe necdagcs, perinde eft ac fi haberet raphe:nam in impreflis libris raro adrjcitur raphe, quum eiedtio dages fatis indicet litera leniter proferenda:ut TO fu, ^3 far, , Aduertes hic diligenter, ne beth pro caph
E L E M E N T A L F 5
aphlegas: habentenim h$dua:fite/
tx magnam in efFigie affinitatem, Cum raphe eft G moIIe,S5 cu da,
* ges G forteiut Q? gam, U gu, ger, gafch.Sine raphe SCda/
gcsualetidem quod * ut gam, Nos Gcrmani nullum facimus difcri/
me inter gimel raphatu SC dagcflatu, H FacitD Latinumjene cum raphe,
6C durum cum dages:ut dam, Th dor, *\V iod, T iad.Huiclitera:
multum conformis cftin figura resli/
tera, non tamen dccft nota diflfcren/
t!X:ut ^ d, ^ r.
j*** Eft afpiratio lcnis,ut ri ha, in
* hu, h^m, hcn:8£c.Qua/
do uero finem dicftionis obtinet, non auditur, nec habet tunc difcrimen ab afcph:ut NN? kara>fic kara.
* Cum pundto fubftrato,aut line
v omnipundto^eft v cofonansiut 1 ito
I N S T i T v r r o
ca,
y ui, gef.Cum holem in capv ic,efl o:ut 'l o, *n bo,Cumpundto fchurecm uetre,eftu uocaleiut 13 bu, Etquando habet aliud pundtu uocalc fubfcriptum^tuncpundtusilleucntra/lfsnoneft(churecfcddagcs3ut 1 fa,
^ fi, hiy ziffa.In ffne quocp fine om nipundtocftucofonans,ut "pn thau fcuthaf, yy uau lcu uaf.
^ Valet s gracilc 8 C no acutum^qug liter Larim' Iftcram s profcrunt:in Germanica quo<p Iingua frcquens cft fiquis diligcntcr aduertatjutpatctin uerbo Iegere,tafen.
Eft afpiratio fortis>quX ctiain in fine audiripoteft^ut upn ha/
cham.Et nota quando hscc litera in fi/
ne didtionis pundtatur, uox ipfa pr$/
ceditafpiratione,ut nn ruah,&non ruha.Figura eft ante SCrctro claufa, he autem folum a fine eft daufa.
vualec
E L E J M E N T A L I S
I M Valct tLatinum,ut nv rafch»
V liu tur:differtcp atauinprola/
tionc,quod tau non dageflatum,non/
nihil habcat afpirationis.
^ Aliquando cft cofonans i,aliquati do uocale. Confonanseft,quado habctproprium pundtum uocaIe,ut
•vi iad, *VP ior, v? rjm feughim.Vo calc eft in Gnc didtionis, quado ipfum prXcedit camez uel patha, fchurec uel holcm:ut ^12 mai, mai, goi, bui. Quiefcit ucrd quando ipfum intra didtioncm aut in fine didtionis prseccditzereuelfaegohut ^22 benc, T23 benarcha.Quicfcit etiam poft ca mezfcqucnteuau,ut
vn
thaf.Et in finc didtionis *) 8C Cum dages ualet c uel k, 8C fine dages ch:ut nga cacha, camocha, camoch. Etcum dagcs in finc OW mimmTcca.
S ualct
I T I S T L F V T I O
^ Vafet L Latinum>ut fo, Ss / bal:Si hxc fola litera canquam re/
gina in alphabeto dicitur erigere fur/
Siim caput,tenetq? mediu alphabeti, Et infinedidtionis v ualet M» Ut •Nn mad, manm.Fi/
guramem finalisdiffert a famechper angulos quos famech non habet,
Etin finedidtionis \ ualct N, ut
na, TU min, XQ man.Inue/
nituretiamnonnunquam camez fub nunfinali,ut pro
deficiente fcilicethe feruili litera, Q Valet s acutum & fubtile,quafe
EphraitX folum proferre poterar*
Latini id non habent,nifi qui a natura fibilatrice lingua ututur.Ab hocfono nondiffert w cum pudtofiniftro,fcd prxcife b & o eandem habentprola tionem.NobisGermanishoc s fami/
liareeft;ut cultellus?meffer.
y litera
E L EXM E N T A L I J
te* Litcra in gutture formanda, fcd r quam noltratcs Iudxi non aliteE quatin alcph proferunt, nifi quum fi/
ncm didtionisobtinet,ut jn ra,A pet nares orccp diftento formato. Nun<
quam dageffatur»
Etinfinedtdtionis Hquandoha bet dages ualet P ? & abfque da/
gcsphtut A? pag, phats ro caph. Pe tamen finale nunquam ad/
mittit intra fe dages, autfub le puti*
dtum uocalc,
** Et in fine Y ualet z Latinumtufi
^ zar, zor, pa boz.Hic/
ronymus dicit habere ftridulum (00 num, qui fcilicet ftridtis dentibus lin/
gu x retradtione profertur,ut cft tz.
P
Facit c ucl K Latinum, ut V?kal, kol: & cTtcra. Figu/
ra cius cum nulla alia litcra communt#
cationem habet»
"tualc*
I N S T I T V T I O m Valct R Latmum,ut ncr,
rabbi: dC h$c nunquam recipit pundtumdages.
Cum pundto dexcro quod VPi iamin uocatur» ualet fch,feu s craflTummt W fchem.Led x£? Cum pudto(iniftro,quod b«uxy fmol uo catur, ide fonat quod o famcch,hoc cft s tantum,ut far.
Cum pundtulo dages ualct r3ut tamarifed fine dages ualet 0 th.ut rva meth, ra bath»
D E P V N C T O R V A I pronunciatione.
Irguiafub Iitera,uteft - ua/
let a cfarum,uocaturqj NvQ patha:ut 2, ba.Sed fi cadcm habuerit pundtu inmedioadiedtum, utfic ualet a ob(curu,appeIIaturqp camezmt v matPorro duo puti dta fub
E L E M E N T A L I S
dta fub litera^hac difpofitione - po(i ta.ualcnt E gracile,uocaturcp ZC
retut QH em.Quodfific ; difponun cur,ualent E brcuiter rapcu,auc tcrmi/
nant fylIabam,uocaturcp txyv fche/
ua:ut fchemo, 12^3 calno.Trki uero pundtainhunc modum .. diO po(Tca,uaIct aj: uoccm fcflicct mcdiam inter A & E,appcllaturq? (xgoh ut sel. Atunuspundtusfublite/
ra,ualct i, uocaturq? VOT* hircctut im, ir.Tria ucropundtafic ordinaca,uocantur kybuz, ualentcp uoccin mcdiam intcr u 8C i»
qualc u Galli profcrunt:ut huc/
kim,Vnus pundtus fupra literam po/
ficus,uaIcCo,uocacurqp holcm:
uc 113 bor, mor.Et itcm pun/
dtusincra folam uau literam , ualctu>
uocaturcp fchurcciut l u, IX
§u.Itcm -r-.- ualct o breuc,uocaturq?
B ron
I N S T I T V T I O HW batcphcamcs : ut
fchcmor: & -- ualct -A raptum,(?cut v: x raptum,quorum primum uoca/
tur rra rvjn hatcphpatah &alteru
^n hatephfegol.Et hxc duo folum habcntlocum lub liter/s guttu/
ralibus* Inucnitur ctiam nonunquam hatcphparah lub litcraduplicata,que admodu cfl: m didtionc gfllclc.
D B L I T E K . A R V M 1 M V L / tiplici diuifionc»
Itcr$alphabctifuntuigintiz duX,S^ cx illis quincp dupli caturin figura:nepc
mcnazpach,qua: in finc didtionis di/
iicrfam fcre habentforma abca qua in medio aut principio» Ha: aute func,
? S J 13 5
•F N 1 N I
Nam
E L E M E N T A L I S Ifslam har quatuor, * b i a
tcnducur in hunc modum y n \ i Etobidab Hcbraeis extcri/
{&3&1 a Latinis Bnalcs uocancur. Et "C apcrtum dauditur tali fTgura Q uoca, mrch tunc mr\D ideft claufum.
Quatuor cenfencur gutcuralcs,ncm p e v n n K
Ec quatuor palati,uidclicet pya Dentalesucro hasfignantur yvv Etiftselingualcs,
Porro nwa Iabiorum officio po / tiffimum utuntur,ideocp labiales uo) cantur.
Item aliapartitione, ifta: undecim uocanturfcruiIcs:&:
ali^ undccim,ncpc vi ^cn nyi appellantur radicalcs.
Ex minifterialibusjhas quatuor feuiunt duntaxat a capite didtiotiis.
Etalias fepccm,fcilicet n : yz a -k rl B 2. fcruiunt
I N S T I T V T I O
feruiunt a capite & calce. Quare au/
tem if\x radicales &C iftx feruiles di/
cantur, infra oftendctur.
Rurfusquinque lttcrze funtperpe/
luo Icnes 8C nunquam dage(fantur3fci I/cetquatuor gutturales 6C res "V lite, ra.nili quod femelaut fccundo res ^ inuenitur habere dages. '
Iftas uero fcx t\aa laa femper habent aut uirgulam raphe in capite, pcr qua lenes SC afpcra: fiunt,aut puti dtum dages in uentrc per quod dupli ci modo fortificantur:utpaulopoftdi cemus. Atha: rF? fuf/
cipiunt quidcm dages,per quod ueluti duplicantur quando proferuntur, fcd nunquam fufcipiunt raphc,per quod in fua prolatione laxiores fiant:etiam fi a Rabbinis,hoceft magiftris,Ienes feu raphatx uoccntur,quando carent pundtulo dagcs»
Depun
E L E M E N T A L I S
D E P V N C T O R V M V O / calium diftindtione.
lHli
v N c T A uocalia apud He H t>"eos numerantur decem:quorum quinque uocanrur ninin motus fcu uoccs ma/
gna:, dC quincp nwy uoccs paruX. Voces magnx funt.. serc, - camcz, 1 uau fchurec, ^ uau holem, uel holcm abfq? uau,5i iod prarceden/
te hircc,ut hic Et haru natura cft, utmox fcqucnsfchcua moucri faciat, quod diltgenter notabi's:ut
omerim,5d non omrim: Sifc/
ra 3 & non Sifra: nec facile patiuntur poft fepundtulum dages,ntfi accetus millcUdeft in penukima,ponatur iux/
taeas,ut Iamma.
Proinde uocesparuic funt, - pa/
tha,... fegol, . hiree fine iod, ky/
B 5 buz
I N S T I T V T I O
buz feu fchurcc paruum, hatepfv camcz.Et hx frcqucntcr poft fe ha/
bcnt dagc5,& fchcua mox illas feques quicfcit, contrariam fcilicctuocum ma gnarum tencnteslcgcmmt rVfQN im/
moth, nbp fyllam, zaddic, Efthcr.
T^TOtadum quocp quod ifta: qua/
X N tuor Itterae KSn: qua: quicfccn/
tcs uoeatur,exprefTe ucl implicite fcm/
per fcquuntur uoccs magnas,8Cnun/
quam ueniunt poft uoccs paruas.cxce ptofasgohnam dicitur
Eft ctiam naturaliterarum sw ut litcris roa mox fequetibus,fiue in una fiue in duabus didtionibus im, ponant uirgulam raphe: hoc eft,non facile fuftinentpoft fedagcs,(icutnec ijoces magnT,quaru habitacula func JitcrsB R t n t
Dantur tamcn quaedam cxceptio/
ncg
E L E M E N T A L I 5
hes,fedquzcnonfempcrnccp ubique conftantcsinueniuntur: pra^fertim c«t quxdc rclatiuis -iro dantur,ni(icom modus accefiferit accetus. Pnmo5quati do capiuntur rclatiuc: ut nyia nomcn eiusParao,5: n;^\ n*cvr no/
mcnciusDina,5: nome
meum Bxmhcl. Sccundo, quando ponutur in paufa» Sunt 5£ alia^ qu$/
dam exceptioncSjde qutbus confulc Canticum noftri EIia:quanum»
D E D V P L I C I D A G E S Va:funt fpccicsdages, uni?
uocatur b? idcftlcuc,8iaf/
terum Via idcftfortc.
Leue, folum habet locum in litcris Idq? uel a ptindpio diduo/
tium, ut rvTO-o -vnbn Vcl poft fcheua quiefccns,ut TQTH Etilludnt/
hii fignificatioms habet:fcd monet,li/
B 4 tcram
T N S T T T V T I O
tcram oon afpere, fcd duriufcule, aut potius naturali expreffionc fonadam.
Quadoenim dico nochan,caph afpiratur: fcd fi dixcro "NM nickar, caph dunterprofcrtur,5CucIuti dupli/
catur:atin kcn, naturalcm obti/
net fonum,
Dagesuerofortc,locum habetne/
dum in memoratis fex Iitcris ra»^3 uerum&in QibW Tpw w hoceft, omnes Iitcr$ funt capaces dagcs for/
tioris, pneter has qufncp 1 V h n N Ncccfl: unquam fine pcculiari figniR;
cationc, Primocnim indicat defe/
dtum nun prima: radicalis litcr^:ut cadam,pro Sic t\*op cx domo, pro ^13 Et uifita/
bor,pro Secundo3indcxeft coniugationis picl & h thpael, qua:
mcdiam radicalem femperhabent da geflTatamtut dcuorauitj& ytonn dcuo
E L E M E N T A L I S
dcuoratus cft. Tcrtio,quandodu$
pofteriores radicales funtfimilcs, ple/
runq? una toIIitur,reIid:o dagcs in al/
teralocoilIius:uta 33D ctrcuiutt,dici/
tur inplurali uclpcrfyncopam S30 circuicrunt. Quarto, hc Iitcra empharica, uel articularis, quam Hc/
braduocanthe ideft cognt/
tionis uel demonftrationis, ctiam da/
geffat mox fequcntcm lttcram,fi mo/
do illa capax fit pudtuli dages:id quod
in hoc cxcmplo aduertcrc potcs, &PM
prophcta, prophctailleuelta lis 8C tantus. Eadcm ctiam litcra cum cifdcm pundtis intcrdu accipitur pro litera r")*r"V7i} idcft uocationis: ut
•Vnn o gencratio. Quinto,uau
"JIBn hippuch, quod fcilicet ucrtit fu/
turum in prXteritum, tmprimit litera?
futuri temporis pundtum dagcs: ut dicet, & dixit.Excipiun tur
I N S T I T V T I O inr futura cotiiugationis pi'cl,ut
K loquutus eft,Ite quando tau 8C teth in coniugatione hithpael conueniunt, abfcondttur tau per dages in tcth: ut
pro dicitur polluemi
ni:ubi tria funt dages,primum eft leue CC nihilfigtiificatiied duntaxatindicat tau non afperc profcrcndu-.fecundum reprxfcntat Iiteram tau,qu$eftdecf/
fentia coiugationis: tertium quocp cft dagesfortc ut fccundum,undc 6C fche ua fub mem mouetur, quod coniuga/
lio ipfa exigit, quX fempcr habctme/
diam dagcflatam. Simile iudictum eft de tau quado in uerbo eft tertia radtca IisIitera,8C accefferitin fccunda autpri ma pcrfona practeriti aliud tau: ut a TOV) quicuit.non dicttur quie niftiificut a "vv? dictmus Sed per dages fortc tollitur tau unu,8^ dtci tur quieuifti, quieui.Sic
anni
E L E M E N T A L I S
a nia fuccidit, rna fuccidiftt: 61 cz' tera. Vitat enim ha:c lingua.ubi fieri poteft,gcminationem unius litcrT.
N
Otabis poftremo hoc,quod dagesquado dcfeckium indicar, indicat Itteram defecifte,qua: mox lite/ram illam in qua ipfum ponitur,prx/
cedit. Sed literX quandoquie/
fcunt in uocalibus magnis,quod fepc fit,pr£cfertim iod 8C he,foIetquiespr*
cedere Iitcram quicfcentcm: fcu,quod idcm eft,quies indtcatmox fequetem litcram cuanmffe. Exemplum primf, jtok plantabo, nftaH accedam: ubi dages in teth 81 gimcl dcfignat dcfe/
dum Iitcra: nun (qua? fola,a frontc di (fttonis defictt) Nam radices lunt
&C ^^2 Inucniuntur etiam quazdam cxepla,ubi dages,nonin fcquentt,fed
in pr^cedeti litera defignat defcdtum fpqucntislitcr$,ut Stz") «conncrfus
cft
I N S T I T V T I O
tfca radfce 230 Verumufusiftcra' ruseft tn Hebraifmo, Exemplum fecundi: TOH fedcbo, dicam, Vpwy fccifti:ubi zcre fub primo alcph compledtituriodprimam radicalcm 1 i teram:eftcnim 3^ radix uerbi:%
holem fupra fccundum alcph indicat alcph primam radicalcm Iitcrammam aleph ibiexprcflc fcriptum,conftituit primam perfonam futuri temporis.
jPorro in tcrtio excmpIo,hircc cum fc qucntc iod,incIudttlitcram he.Nam radixucrbicft fecit.Sichic furrexit.quiefcituau mcdia radicalisli/
tcra in camcz uoce magna: cft cnim Ql? ucrbi radix. Hxc diffufius tra/
dtanturab Elia Canticoquinto.
Hincigiturcft^utlitcrac uo<
ccntur litcrze quietis,quia plcrunquc quiefcunt in uocibus mngnis: & ficut poft litcras illas non facilc fcquitur da/
gcs
/
E L B M C N T A L I S
ges, ita necpoft uoccm magnam:ut
•>3j6< non Scd poft uocem pat/
uamdicimus cumdages.
Etomnia illaqure hicfcribimus dcli/
tcris intelligas neceife eft de uau 8C iod quicfcentibusanon de mobilibus. Iod NZ?Z ideft mobile, autuau mobilc uocant Hebr$i}quan/
do pro confonantibus accipiuntur.
Quando uero uocalia funt, nina id/
eft quiefccntia uocantur.
Appcllantur dcnicp e$dem qua/
tuor literT, n^Qbnrvn nVWa ^deft litcr^ permutabiles : nam fxpe una commutatur in aliam, ut pm KQ") fanauit. In Icrcmia, pr0 riQ os. Sic pro X\y± frudtus: nrr\
pro VWJ ucrbum eius: mn3 pro nva locus proprius. Et fimilia multa iicebit paflim in facris Biblns inuc/
nire.
Scicndurq
I N S T I T V T I O
Cicndum quod uoccsmagna: Cx/
Opc commutanturin uocesparuas, lequente dages: 6C rurfum quandoqj ficri foletjUt uox parua cum dages mi/
gret in uocem magnam. Nam cft x/
qmualentfa quadam mteruoccm ma/
gnam,5£ inter uoccm parua dC dages.
Excmp!a3ubi uoxmagna mutatur in uocem paruam 6C dages: nxy^
pro Tvynv fandtificata,uel fandtifica tto: pro ^T* flores: n">o*
pro xw; mcitabit. Ifai$ tngefimo/
fexto, incitauerunt te : pro
"jwon Icremix trigefimoodlauo.
Et hxc commutatio eft inordinedu/
plicatorufrequenti(]ima>ut 5 & cor, fitpluralc nlab Sica bY umbra>di/
citur umbra corum.
Subiungam nunc exempla,ubi uox parua 6C dagcs mutatur in uoccm ma/
gnam,quod potiflimum fit ante lite/
ras
E L E M E N T A L I S
ras gutturales 6C antc Iiteram 1 re&
Didicffti autem paulo fupcrius,da/
ges primo oftcndere defcdtum litcrz nun s tam cflcntialis quam fcruilis?
deinde occupare fempcr mediam radl calcmin coniugatione picl 6c hithpa#
cI,tertio pcr ipfum fieri fyncopam,K quartd hc cmphaticam Iitcrafcre feci P" P°ft & exigere pundtum dagcs.
Didicifti ctiamjiteram res 5C quatuor gutturales non admittcrcpundtulum dages. Quid igitur tunc agendum.
quando dages fignandum cft,L^ yter ra in quafignari debct, non cft iHiuj capax C Commutandum cft dages unacum moxprarccdcntiuoccparua in uoccm magnam. Et fi qaarris,Qu&
inquam cRefpodeo, Dagcs 6C parhah m camcs, dages 6C hatcphcamez in
0 ' dages 6C kybuz in uau fchu/
fecadages 6C hircc m serc,fimiliter da*
gea
1 N S T I T V T 1 O
ges fzgol in zerc. Exepla: a
cuftodituseftjfit infuturo cu/
ftodiar, cuftodtemur, abfcon/
dttanunlitera paffiua per dages tn ^ Alioqui fuerat ita dtcendum "MQTZto
Accipiatur rurfum uerbum, cuius prima non eft capax pudtuli da/
ges,qualeeft hincfitpafliuum didtuseft,a quoin futuro dici/
mus dicaOWl dicemur,cum 2cre:quia dages non habet locum in aleph. Ideo lpfum 8C fcgol uel hirec pundtusparuus fub aleph dC nun fcri/
bendus,mutacur in uocem magnam:
fitcphinc,utzere repr^fentet dcfedtu nun,nonper fe,quum id fitquictum, hoccft fed per accidens,quod
fcilicec dages non habeatlocum inli/
tcra gutturali aleph:& neceiTitascogac
ipfu.n mutadum cum prxcedentiuo/
ceparua m uocem magnam. Item forma
E j L E M E N T A M S
formaucrborum de coiugatione pici rftifta: "\?-\ loquutuseft, ^ perdi dit:K in coiugationc hithpaej, "sanrm pcrdidit feipfum, inftigamtfc ad orandum.Et quado media non eft capax puftuli dagcs,tunch$cerirfor ma mcmoratarum coniugationu, "y^3 bcncdixit,^ "N3 cxplanauit, ")iann benedixit fe, Myv? fcetidum fefe/
ctt.btncutin infinitiuo dicimus fo qucndo, naw pcrdcndo:itainnonda gedabilibus dicimus, ^a benedicen/
do, ~i.S3 exp!anando:mutatafcilicct uoce parua St dages in uoce magna.
Haud fccus he cmphatica litcra.quan d° poft fe nonpotcft Haberedages mutatur dagcs 8t pathah in camczut
homoille, ywin ille fmpfus^SC
umihamulta.Fit tamcn nonnuquam,
ut ante literas gutturalcs, prarfcrtim ante ynn ponaturuoxparua:ut *<ya C dcpa
I N S T I T V T I O
dcpafius cft, trra confofatus eft *
a?r.n fapicns ille, ^Tjn mons ille:
dC cXtera.
D E P V N C T O S C H E V A
Vndhis fchcua,omniu pun/
dtorum minifter cft, 81 qui/
dcm quandoquc mouetur, quandocp omnino quiefcit.Moucrur feu Icgitur aprincipio didtionis,fub li, tera dageflata,ante litera gutturalcm, poft uoccm magna, 8C fub Itteraquas mox duplicatur. Excmplum primi, Secundi, rm cnty Tertij,
innu
Quarti,iypn
nycrv Quintl,
Schcua ucro quicfccns cft,quod duntaxat tcrminat fyllabam: ut WH
•YrtaiTN SccXtcra.
Et nora>quod nunquam ucniunt duo fcheua a principio didtionisinam non
E L E M E N T A L 1 5
non poflcnt (imul lcgi,fcu(ut Hcbr.ri dicunt) moucri.fcd primu fcmpcrmtt laturih hirectut a Vnzy cuftodi,irt plurali dicendu erat nnti? quod n r o / fcrri no potcftudco mutaturprimum icheuain hirec,diciturc^ cufto- dite. Quod f? adieccris litera aliquam capiti didtiois,puta iod,ut fatn exprimofcheua,quod a principiodiV ctionis fempcr cft mobile, f?t fcheua quiefccns,SC altcrum fit mobilc, Nam quoties intra Iimitcs didtionis concur/
rerint duo fchcuain, fcmper primum quieicic,8£ altctum mouetur. Otiod fi a principio didtionis duo fchmain fimul uenerint,& altcrum fub iod pofi • tum fucrit,utruncp in unum hirecmu tatur:ut a dicitur nSvnvv
5?'^ &non Sicl ^
'dcft loquetur, 13V) & loqueturtSC C£tera.In fine didtionis fcheua fcmpcr C 2 quiefcit
TL N S T R T V T I O
quiefcit, nec inuenitur nifi fub Iitcrii eciamduplicatumtut a^3, SCcaptiuauit, ryn 8Z fleuit, 55 dixiftLExcipiuntur V>?!3
inquibusetiam uKV intineinue/
niunturhabere fcheua.
TV TOtandum pra£terca,quod fche/
1N ua componitur cum camez>pa/
ihah SL faegol: uocaturqj hatephca/
meZ)hatcphpathah}5C hatephfasgof:
nonfchcuacameZ)fchcuapathah,fche uafegoLEx quibus hatcphfa:gol 8C hatcphpathah,folum fub litcris guttu ralibuslocum habent:5C raro fub altjs litcris:indicantq$ fiteram mouendam, non fccus quam fi fubfcriberetur fche/
ua mobile, Hatcphcamez ucro quum uox (k&fyllabam conftituerepofBc, fub omnibus litcris inuenitur:licct a quibufdamilludcamezhatuph uocc/
tur: nam eft o breuc,correfpondens holem
E L E M E N T A L i S
tiolem uoci magnT. Vbi hasc regu/
fa tn primis cft notanda>quod litcr$
gutturalcs hatephataspun&uant fe «
prXcedentem Iiteram: hoc cft, fi lite/
ra gutturalis habuerit hatcphpathah, mox prTcedes litcra habcbit pathah, etiam (I cum hirec uel fegol fucritputi dtuanda. Excipiutur tamen cafus qui/
dam,prafertim hc quodha/
bet pleruncp camcz, ut ntt-NKn hu/
mus ipfa. Sic li fitera gutturalis, pro/
pter dagcs fequcnti literT infcribcn/
dum,habucrit hatephf^goI,moxprx cedcns litcra habet fegof.Exempla: a uifitauic,ub noncft litcraguttu/
ralis,dicimusinfuturo uilita/
bo, uifitabis, uifitabit?
at (i prima radicalis fucrit gutturalis (quas in hoc cafu raro habct fchcua pu tum)lu'rcc litcraru futuri tcmporis mu
tatur proptcr literam gutturalcm uci C z in
I N S T I T V T Z O
m pathah uc! iti fogohutab nby afcc dit,dictmus afccndam,
afccndcs, rfyyi afccndctmon n>y?
vhyn Sic ab collcgit, rtteKMi congrcgabo, r\iut<n congrcgabis, EVlvfcO congrcgabitmon Etab r«W fccit, Tvvyx factam, n^jpn faz cics, vwy* facict,
S
Ciendum itacp quod y n n K lt/tcrX gutturalcs di<ft^,aprincipto didtionis nunqua habcntpurum fchc ua,fed elt fempcr tnixtu cum pathah aut fa^gohintra didtione ucro habent quandocp purum fcheua,& pleruncp quiefces,pr$fcrttm ft cas pra:cedat ac/
ccntus,ut authircc fub
literafcruili,ut: TTTV) Quodiihirec fcriptum fucrtt fub litcra radicali-ha/
tct gutturalis pundtum raptu fcu mo/
bilctut IYK4 blafphcmaucrunt, negaucrunt. Sic fi dagcslcuc ucncrit
E L E M E N T A T R S
poft Iitcramguttura!cm,habcbit tpti gutturalis purum & quiefcens fchcua:
ut dcfidcrabit: imofifcquatut lttcra quX no rccipit dagcs leue,adhuc in quibudiam ucrbis litera ^utturaliZ habctpurum fchcua:ut Conc«
pifcct, lion; dcficietiinquibustamcii litcra qua. gutturalcm mox prajcedit, habct patnah,pcrindcacfi gutturaliss pundtuarcturcum fchcuamixto.Dixi paulo fupcrtus,fchcua illud compofitu ctiam fub alrjsquam gutturalibuslitc/
ris aliquando rcpcriri:5: id quidem uc rum eft»quando dua? litcra? in radicc funt fimilcS}8£ prima fucrit fchcuadat ut ftcrcora, iVj* umbra:.Idcm fcnticndum, quando mugitus,hoc eft uirgula mXthXg,uocem rctincns eft fub he pathato,id<p antc mem fchcua tum,ut nnavnn fepeIientcs:quod ta
men non acdditfingulari numero,fed C 4 pluralt
I N S T I T V T I O
plurali tantum. Sunt etiam quas^
dam ahaecaufc, propter quas literz nongutturales quadocp recipiuntha tephpathah: dc quibus confulere po/
teris Eliam Cantico duodecimo.
D E O F F I C I L S L I T E / rarum feruilium,
' N T E R undecim feruiles Ii/
teras, qua: funt aroa quaedaminiftrantuer bis,qua:dam nominibus,5C quscdam tam ucrbis Cp nominibus. Qu$ mi/
niftrant uerbis>funt qu$ conftituunt perfonas,gcnera,8{ numeros:ut liters a capitc uerborum efficiunt futu/
rum tempus,& litcra: nbsa infinitiuo inferuiunt: porrd ifta: Iiterac 1WTO ucrbis fubiundtae, pratcritum confti/
tuunt:K CXtera. Vidc Tabulam coniu gationum, harum litcrarum officia ex ca
E L E M E N T A L I S
fx ea facilius difcerc poteris,quam (I pgillatim eas tibi hicexplicarem.
Carterum litera; qux a capite fcruiunt uerbis &C nominibus,funt iftar, nxSti quarum minifteria nunc dccla>
rabimus.
MQ HXC Iitera primo capitur pro .f pra:po(itione,Ggnificas partcm
cx multitudinc,ut Yyr. de fru/
dtu ligni:ualctcnim idem quod y» a, uel abzde ucl cx:habetq? fcmperpun/
(ftum dagcs fequentcm,qui defignat nun deficiens.Nam ubi diccdum fue/
rat exdomo,dicimusbreuius unicadicftione.Sicpro Qia dicimus breuius maa cxuineaicon tradtis fcilicct duabus didtionibus iti unam. Et quando litera eft gutturalis, quT pundtulidagcsnon cftcapax,a/
gcndum eftiuxta regulamfupra me/
noratam: nempe quod uox breuis 82 dagcs
I N S T I T V T I O
dages funt mutada in uoccm magni:
ut abhom ne, niania a lolc:
pro ya> & nn-n ya Circum/
loquuntur etiam Hebrari per hanc 1 \t teram comparatiuum gradum: ueluti 31 xsn; anm a-niansn dcfiderabilia pr$ auro 8d obrizo multo:hoc eft,dc/
ftderabiliora auro:8C cctera. Sic Xtira bonus eft frudtus meus pr$ auro: hoc cft, Melior eft frudtus meus,quam aurum: dicit fapientia ln Prouerbtjs. Porro Q finalcualeteo/
rum,eis,eos:ut wn fpirituseorum3 inueftigabocosificut 1 finalc facit earu,cas,ut domusearum.
Praeteritum,participium 8£ infinitiuus redpiunt mem finale, prsecedente ca/
mez:futurum autem &impcratiuus*
praecedcnte zere.
Officium fchin eft,quod capituK XI/ pro didtionc Qui,quas»
quod
E L B M H N T A L T S
quod: 81 punctuatur fere femper cutii fa:gol,ctiatii fuxta gutturalcs literas:ut
^ quod deus Iacob in
auxilio cius:Pfalmo CXLIIII
M;nxpn quodintuitus cft,fcu irradia/
uit mc fol.Et dagcflatur fcmpcr Ikera mox feques,nifiilla fitgutturalisitunc enim nulla fit inpundtis mutatio:ut
qui laboraui Inuenitur ctiam aliquando V haberepathah,Ioco fse/
goLhoc cft pathah magnum loco pz, thahparui. Vocaturenim ... »pathah paruu:ut quod furrexi,nte^j>
n^nfrs quT cur erocCanticoru primo^
quod tu:Iudicum fexto.Apud magiftros,ufus huius feruilisliterje frc quentior eft quam in libris facris.
^ H#c Iiterahe,primouocatur KTJ njwn quod ucluti dcmonftret rcm aliquam,5C cam infignem reddat;
& folet adijci omnibus ipeciebus no/
:" minum
I N S T I T V T J O
ltiinum,cxccptis propriis nominibus?
ut iIIadomus> homoil/
lc.Sednondicitur Abraha ille, tsnVn^an Bcthlaehzsm. Etno/
ta.quod fcmpcr pundluatur ha:clite/
racum pathah fcqucnte dagcs,nifi fe/
quatur una ex literis tunc cnim camczaturtut currusille:ubica mcs uox magna ponitur loco uocis parua: dl pundtuli dages. Iuxta hcth ucro & hcahabctplcruncp pathah:ut m£(is ille, «w hXc ipfa.ltcm iuxta litcras fcheuatas aliquando ha/
betlitcra fchcuata pofl: he illud dagcs pundtum3ut uvvirnn Ichudaci: ali/
quandonon habetjUt pifcitia»
"ftcjn fundamentum.Etquando Iite ra gutturalis mox fcqucns habct ca/
mes,hc ipfum non raro habct fegof, ut V2N?) illcfapicnS) illimoti tcs: cxcipiuntur paru« didtioncs>qu^
E L E - M E N T A L i J
tesfunt ^nn oyn Inucniturdcnicp hxc litcra iuxta uerba , Ioco rclatiui ut WNfo quicuftodit:dequo in Grammatica > orationeprima, fun/
damcnto quinto,
Sccundo uocaturiftalitcrahe, Kn TYD^n idcftjhe admirationisiucl NTt
hc intcrrogationis: 8£ tunc femper pundtuatur cum hatephpa/
thah»K additur tam uerbisquam no/
minibus coQgnificatiuis:ut r\3n nun/
quid filiaC ^??n nunquid cftc t&rn nunquid profpcrabiturCQuando au/
icm uenitiuxta litcram fchcuatam,ha bet pathah puru,quum duo fcheua a capite didtionis fimul ftare nequeat:ut hatoT} nunquid ut fcortumC n^ian nunquid benedidtiounaCnecuc tiit poft he illud pathatum dages,ficuc poft he ny^n nifi in paucis locis»
quado fcilicet ipfum fequitur litcra ali/
qua
I N S T I T V T I O
quaminiftcrialisiut Grarman nurii>
quid in caftnsCNumcri dccfmotcrtio.
num fccundum clamorcm*
Gcncfcos undecimo.^aa xvtean num iuxta mortcm NabalCfecundi Rcgum quarto. Neccftquodhicfaciieim/
pingas,&agnofcas he dcmonftratio/
liis,pro he interrogationis:quia hc de/
monftrationisnunqua poftfeadmit/
tit literamferuiIem>qucmadmodu he interrogationis. Notandum pras/
terea,quod he mterrogatiua litcra,an>
re litcram gutturalem habet pathah folummt nunquid uir^ layn nunquid feruusf W?nn numuiuifi/
caftisCEtquando litcra gutturalisca/
mcratur,hc quTtitiua litera habctfe/
gohut Qpnn nunqufd fapicnsC a^'nn num rcducendo rcdu/
camCGenefcos uigcfimoquarto.
De feruitio litcrx he in tine didlio/
nis
E L E M E N T A L I S
tiisydicetur paulo poft in fuo ordin^
* Vocatur ha?c litcra -rrtanian nw litcra coniuncftiua:cft cnim a prin/
cipio didlionis coniundtio copulatiua*
8C puncffcuatur in hoc officio cum om/
nibus fimplicibus uocalibus3pr$tcr/
quam cum holcm 8C kybu-. Tamcn pundtum illi fcre proprium ec natuf ralecft fchcua,fcdquod nonraro ob ccrtas caufas in alia mutaturpundta.
Primo quidcm in fchurcc,quando fcilicct ha:c litcra uenit ad Iircram fche/
uatam, ucl ad unam ex iftis quatuox litcris roia Vcluti, ^a*yi & mc^
& cuftodictis»
81 Mofcs, VTa^ai 8C Beniamin*
rnjnstt 8C Pharao, & Vaz fthi, 8C rcgnabis. Sccun/
do habctuau camcz,quando duo no/
toina copulantur,Sc altcrum habct ac/
eentum ucl uoccm magnams
ut
I N S T T T V T I O
ut eO^!) ccelum 5C terra, Itift srti) uacua dfdefolata:dcquo latius in Grammatica Elte, Terriohabet uau birec,quaDdo uenit iuxta iod fche uatum,ut TVVKTi 6£ Iehudas;quiefccn teiod, Sc dexteratua» tinjm
& cognofcctis, 'W) & erit:quarabfcp uau habent fub iod (cheuaincmpc (JC, n^n? Itcm quar/
lo pundtuatur uau coniundtio cum pa thah quando acccdit ad literam guttu ralem pundtuatam cum hatcphpa / thah,ut 0^9573 Sc fcrui, Q^ltinl 8C afini, ocnifiNi 5; dixiflis: 65 cXtcra.
Quod (i litera gutmralis habuerit ha/
tephfcgol, uau coniundtio acccdens quocp obtincbit fcgol,ut rfiQJS') & ue ritas, 6C comcde.Scd sercha/
bct folum,iuxtanomen a-nbx ut W}Sri &dcus, rnVtfl dC dcuseius, Idem obferuant ha: tres litera: 3 b 3
E L E M E N T A L I S
quado acced u n ta d nomen QT&M ut mn^K? indeo, dco:«c$tc ra. Porro quomodo uau ucrtatprjTtc/
ruum in fumrum.SC foturum inprxtc r.tum,cxpkat Elias in Grammatica, oratione prima,fundamcnro quarto.
3 Caph.quando eft litcra fcruilis,*
uocatur primo oa caph fim.litudinis:ut iraa oya (Tcutpopu lus lic lacerdos. Et alio modo uocatur Myw n? caph menfur$,ucl conicdu
r x : u c ^ Q^*a quafiduomiliaui
rorum; Iehofu$ quarco,Etpundtua/
tur ut litcr* beth atquelamcd:de quo
paulo poft. ' -
t Litcra lamcd tino modo articufus nni . 'U'C3,fUS'Ut ^ POpuIo, h°mim:al.o modoindicat cc„i fuum cafum,f?gnificans rtti v:?'id/
rei polTclIionem: ut y-t<n t mini cft terra, "viV? ^ava Pfaf,
mus
! N S 7 l T V T I O
mus Dauidis, Stc a pronominibus
*on cgo,tu,ipfc:&a plurali/
bus coru sn cfcx uniK dicimus inihiucl mci, "V? tibt uci tui, V? ilii ucl illiuSi xb nobisuclnoftri, ctf? uobis uclucftrf, D"b iiiisuclil!omm:6dc,
Litcra bcth quando fcruit a capi/
^ tc3acctpitur uno modo proprar/
pofitioc VA? cum:uocaturq; nn3
ideft bcth fubfidij,ut TFWJW ^-.na
cum gladio mco 5C cum arcumcoiGe/
ncfis quadragciimonono.Sic
*5";n TOga cum dco faciemus uirtutc:
Ffalmofcxagcfimo. Aliomodoca piturpro ucl 3*)^ iiHrauclmc/
dio:uocamrch bcthinftrii/
mcnti,ut tndomo, TVVP3 i'na/
gro, Tcrrio configniPcat ad/
hnci7oncm,& approximatio/
ncm:ut fiCadhierebittn
(uticum) uxore fua:Gene(Is fecundo.
E L E M E N T A L Y S
acccdcnsin montem:Exd di dccimonono eapire,
P°rro Pundtuatio harum ttium lite rarum 3^3 cft tahs Pnn/w^ . • unttusgcnut/
mis illis eft fcheua,f?cqt 8c liter.Tuau,
ut W3 inucrbo, -c~b aduerbum,
Jfwa quaffuir.Quod (i acceflerint ad Iiteram fcheuatam.mutatur fcheua ea/
tum in hirec.quum duo fchena acapi-
tedidtionis fimul ftarenon poffinr:ut
^£^3 in nominctnco, 3C non TOZia Exctpiturhic iod a capite fchcuatu nt
funt r.y,n: tbfn? Kfimilia.in qui/
bus utrnncp fcheua,tam litetx feruiiis
ipfius iod.mutaturin unu hirec,ur
r.^rra in lehuda, uV®vra in Ierufi icm. Quod(imemorat$tres !iter$ uc
nerint ad gutturalem hatephata,fiunc
& ipfcilii contormcsin pundlo: quia 'ittcra gutturalis hatephata.puntiuat ic « pr$ccdcntem literam.ut onaya,
• D 2 111
I N S T I T V T I O
infcruisidenon u-naya Sic
fcruis ipfis, (tuico, cum (lulto.Excipitur nomen TTTAN iuxta quod habcnt serc,quicfccnte alephtut
•Q^Ka in deo:6C castcra. Idcm fitin inBnitiuouerbi ut pro
ad dicendum.
leem quando didta: tres literaead/
iundta: fuetint a capite didtionis literae he excludunt ferc femper Ii/
teram
hz,k
ufurpant fibi pundtum il/lius: utpro n:ar\a in ipfadomo3dici/
tur xv®a Sicpro ipfihomi/
ni,dicitur wt? in codem fignificato:
Knihil eftquodfupra diximusde he quod hic locum non habeat.
Excipiuntur tamcn quzcdam, in quibus «n manet,iuxta li/
... tcram feruilem: ut funt in ipfiscoelis, in ipfum cuneum:
5C cjctcra»
Delitcris /
s
E L E M E N T A L I S D E L I T E R I S A F I N B
didtionum feruilibus.
Iterx qua: a f?ne (eruiunt, computantur intcr affixa.
Affixa uocamus pronomi/
na,quacuerbis & nominibusaffigun/
tur 5t coeunt cum illis in unam didtio/
nem:ut ywi animatua, ani/
mamea, WM anima illius, LIPM anima eorum, irtfM anima noftra, anima ueftra. Sic cum uer/
bis: cuftodiuitte, 'hmp cu/
ftodiuit cum, niw cuftodfuit cam, cuftodiuitme:8{ castera.
Sed hoc intcreft, quod uerbis fubiungi poflunt affixa,uel pronomi/
naabfo!uta:ut Tnnw uel cuftodiuitme, vynv Ucj
cuftodiuit eos, l?nt< uel (niw an«
««exit
eas: 5C
caetera. Nominibus D z autem' I N S T I T V T F O
autem adhaarcnt fola affixa, & noti pronomma abfoluta.
A F P r X A S I M P L I C I A »
o D ualct Mcus3mci ,me,
SpJ rnca:52 cxrcra: ut a *)V*? fit
rcxmcuS) "oSia rcgcs mci: TOyh pcrfcqucnsmc, S5 pcrfcqucntcs me. Et in ucrbis practeri/
tis atquc fururis 5t in imperatiuo utf/
mur pro fimplici iod fyllaba ucluti
^r»b\y milit me, intcrroga/
bis mc, cuftodi mc,8C
inuoca mc. Porropluraleciusefl: Sa tios, noftrum: ut rex noftcr, HraStt rcgcsnoftn, deferuit nos, laRTO rccordatusesnoflru
Vau in finc cum holcm, aut flne
omni pundto,ualet Eius,ei,cum, ucl illius, illi, illum: ut rcx cius, ucrbum il!ius,5i ucrbatl/
lius
r
R L E M E N T A L I S
Iius.Etcumucrbis, cuftodiutt eum>uei addlto fcilicct hc,52 pundto holem mutato in fchurec.
Pramittitur ettam fa:pc ipfi uau It/
teranundagcfiata:ut ^•wih cufto/
diet eum pro '
Pluraleeiuscft mem finalc,5; fcpc fyllaba QT} ut ucrbumcorum,
ucrba corum, QnV® mif7c
cos, induet cos, oc/
cidet eos.
^ Hc cum pun<5to mapp/c cft rclatt uum foemininigcncns. Ethabec punctum illum quando pra:ccderc po tcfi: camc%:f?n alius punaiis pr?ccdat, puta zcreuel fegoIautfchurec,habcc hcpundtum camcz. Excmpla, ucrbum eius, fcilicetnmlicris
uerbaillius, fHtttf cuftodmit illam^
Wp* odiameam.Habctquocphe
«lua aliquando antc fe nun dagcffatu, D 4 ut
I N S T I T V T I O
ut naKYpn imicmcs cam. Eius plura/
lc cft nun knalc,sc fyllaba ^ uc uerbum carum, ucrba carum,
dilcxit cas. VWWK cuftodiam caSi VJVJT); occidcnt cas»
Conftimit alioquin hc radici fupcr/
addita,foemimnum genusiut a rcx, naVtt regina,8: fandtus, nWy iandta.
Capitur quocp in fine IocaIiter,figni ficans fcilicctmotum adlocumtutab YIN terra, uenitintcrram,
^av\ fufpcxitincoelum»
** Caph feruile a fine cum camez,
* ualctTu>tims,tc,tibi:%cum fche ua,Tu,tua,in fccmininotut Y)a*% ucr/
bum tuum, T"}^ uerbatua,o uir, yw&M uxor ma, uifitauit te, yrtaw cuftodicntte. Pluraleeius cft fyllaba ^a uos,uefter:ut oaiay ucrbum ucftrum, ^a^a^ ucrba ue/
E L B J M E N T A L i S
ftra> oanS^p mifit uos, caaTOW^
cuftodiam uos, TOnXKen cuftodie/
risuosipfos.
In foeminino uero dicitur, ^ia^
uerbutuum, ucrbatua.o mu/
licr, mifitte, miferunt tc, "ftWpa cuftodiam te, yrav rccor dabuntur tui. Ettn plurali habct ^a
ut uerbum ueftrum, ^"pn uerbaucftra,
V?arw
dilexituos,at la^lfliih cuftodientuos:6c csctera»D E N V M E R I S
Vmcrant Hebrzciper lite ras alphabeti,haud (ecus quam nos pcr ciphras.
Nam uox ipfa Ciphra, uidetur ab Hebra:is mutuata. Vo/
tant cnim illi numcrationcm, nvoo fphiram.
Vfus
I N S T I T V T T O
Vfus Ittcratum pro numcris hic cft,
t v n x t n ^ ^ a ^
i o 9 I 7 6 5 4 3 2 1 c n*< v v yo v v y to
1 9 1 8 1 7 - 6 1 5 1 4 1 3 1 2 1 1
Y B y D a n b D
9 0 $ 0 7 0 6 0 5 0 4 0 3 0 2 0
^ ^ n ^ ^
9 0 0 g o o 7 0 0 6 0 0 5 0 0 4 0 0 3 0 0 2 0 0 1 0 0
ft S i 2 & mn
f o o o 4 0 0 0 3 0 0 0 2 0 0 0 1 0 0 0 . 1 0 0 0
Superftittofe cnim TP »->ro numcro
<5 non ponunt:co quou iitpars ciiui/
mnominis nw Scd acciptuclitcram v qusc denotat noucm,cut iungunt fi/
guram "> qua: fcx dciignat.
Quidam ufurpant cttam literas fi/
nalcs pro numeris,fcilicet
if t> 1 Q 1
90© 800 700 <foo ^oo Numc
E L E M E N T A L I S
Numerum annorum mundi, hos CHRISTI anno Millefimo quin/
gcntcfimo quadragcfimo tertio, cur/
rentcufque ad Septembrem,Hebra:i fcribunthocpadto,
* M? n 5 3 0 3
hoc eft,qumquies millefimum trfcen/
tefimum tertium,
Vbi uidcs qudd Iiterx alcph,beth, A rcliquac:ante literas centcnanum fi/
gnificantcs pofitac, tot mtllenaria im/
portant,quot unitates feorfum pofi/
ta; fignificant,
Rebm tamen pferunqs omfttunt millenarium numerum,& fcribunt in huncmodum, naisa ob^yn rwtra
yb hoc eft,anno a crcationc mun di triccntcfimo tertio, iuxtaminorem numeru.Facitcnim
Numcri idem quod
I N S T I T V T I O
TV T
Vmcri cardinalcs5Z
ordinales 1N mafculini 8£ focminmi gencris,hic in promptu habes.
Cardmales mafculini,
Vnus Duo Tres Quatuor
iny xpvy nyniis
Quinquc Sex Septem Odto
n?^> niW
Noucm Dccem,
Cardinales fccminini,
Vna Duae Trcs Quaruor Quinquc Sex Scptem Odlo
ivvn vP z?^ n^iv
Nouem Decem,
ywn
Ordina
E L E M E N T A L I S Ordinafes mafculini»
Sccundus Tertius Qumtus Scxtns
^^n
Odauus Nonus
Ordinalcs fccmininf,
Prima Secunda Tcrtia
ntfTPtn tv^\x>
Quarta Quinta Scxta
tsy?*) iv^ifln
Scptima Odaua Nona
Tv>rm>
Decima.
In»cn(mr
Primus flWl
Quartus Septimus Dccimus.
t t i S T I T V T I O
Inacniturctiam fepc ">nN pro sc pro nr.y
Didmrqtiocp in fceminino
pro du$,
Proinde mafculina cardinalia in ysttel ideft fubiun<5lione nommum, habcnt hanc formam,
nw'QN warw *yv
tqvp 7\yvn TOOT nyavr?
Et .n fceminino,
^'0 •ttjpn yany w'b^z? -ot ntfw
P O S T deccm,ordinaiis numerus tion differt a cardinali. Dicitur enim*
*V3? undecim undecimus:5C 1^37 undecimus menfe Kinfoeminino, nljny trvry undecim cortinae: *vvyy duodc/
dm & duodecfmus, tre/
decim & trcdecimus,
quatuordecim & dccimusquartus.
E L E M E N T A L r S
uigintidCuigefimus, V?W^
rriginta Sc trigefimus, qua', dragrnta quadragefimus, uwan qmnquapinta « qumquagefimus f
°"W fexaginta Lc fexagefimus, feptuaginta 6C fe ptuagefimus,
odtoginta S5 odtogefimus, tny^n nonaginta « nonagefimus,
centum & centefimtis,
ducenti 8Cducentefjmus- nhi^ xpbv treccnti 8C trecentcfimus. rnl|[c>
millefimus, Q^ttby; millia, "eriabw duo millia, na^ $£ N3"\ atque n3^™>
decem mtllia:idem \a-) alephmutatoV m uau, enrym uiginti millia, lai W) decies decem millia» ideft cen/
tum millia.
In foeminino gencre,poft deccm hoc padtonumcramus, nn*t %
^Wy undccim & undecima,
h^>" duodccim & duodccima.
J I
•II
I N S T I T V T I O
vhv? trcdccim Kdccimatcrtii;
TVYi?}? y3")65 quatuordccim 6£ quarta/
dccima: uiginti 8C uigcfima, triginta « trigcQma.
Et ficdc rcliquis.ut in mafculino gc/
ncrc.
B R I M J B P A R T I S I N -
STlTVTIONIS HE»
B R A I C J & L I N ^
< 5 V J B F I N I S
I N S T I T V T I O
E L I A N A E G R A M '
M A T I C J E , S V M M A R L V M ucluti compcndium quod/
daminpulchrumrcda/
cftum ordmcm»
E fmiplici Lcdtori 6C
v v'' ! mutis przEccptoribus linguam fandtam dif/
ccrc inftitucnti, Hc/
braifmi incofuctus lo/
qucndi modus imponar,aut alludio cfus abflcrrcat:cofultum nobis uifum fuit breuibus oftcndcrc, quid Elias in nobili fua gramatica & cx dodliorum rabbinorum commcntarhs cxccrpta, fummaric doccat,quas rcgulas pr^fcri bat.qucm ordincm fcquatunK ficue/
luti fcmitam pr$pararc in candcm, ur ue! omnibus ufui cffe polIit,ctia G iam bonam partcm cxplicucrimus.
E Igitur
E L E M E N T A L I S
I
G i T v R in primisdocctapud Hd bra:os tres effe oratiohis partes, Nomcn, Vcrbum,5i Confignificati/uas didlioncsjperquas intelliguntur Aducrbia3Pr^pofitioneS)Coniu<5tio/
nes 6C Intcriedtiones. In Vcrbis ma/
ior uis eft. Porro omne Nomen 82 Verbum tribus radicalibus conftat li/
teris. Vocat enimuocabuli origincm, ivyw radicem.Et omncs ali$ liter^ a capite uelcalce addudta:,nuncupatur
minifferiales.Denominat aute literas cuiuslibet radicis}a tribus literishuiusuocabuli Prima fct/
licct cuiuslibetradicis literam uocates pe uel pepoal, fecundam ain feu ain/
poals6i tcrtiam lamcd fiue lamcdpoal:
ut in radice fchin ett pepoal, tnem ainpoal,& rcs l a m e d p o a l .
Przterea fecernunt totius lingUV radices» in odto dafleis fcu ordincs, Primum
i N S T I T V T J O
Primum ordinem tenent
taniV? ucrba 8Z nomina pcrfedta', qua: Kilicct nunquam obquamcunci?
inflexionem amittunt unam cx radi/
cahbus!itcns:utfunt "tiay cuftodimr
^3diuifit,nnocddi,DehisAbm Esra ita fcnbit, stvc? y?yx\ rVpnltf
GVN -ionr^nev '•iiabni ryra o-en™r, T.bix
Sccundum ordincm conftiruut dc/
fedliua in pe nun.hoc cft qu? primart»
radicalem literam habent nunmt M?n acccfiit, ^B; cecidit:& alia multa,qua;
ob id czpon dcfcctiua uocitahmr, quia haud raro amittitur nun prima li tera radicalis, 5£ loco cius dageilattfi1 ainpoa! autfccunda radicalismt pro ^538 cadam, & acccdcs .
Tcrtium ordincmefficiunt omnia
"«ba &: nomina.quorum prima lite/
r a radicis cll iod,&ca uocantur Ktvna
E L E M E N T A L I S
quiefcentia in pe iodmam nonun/
quam quiefcit iod in uoce magna,prac fertimin zere,ut a fedit,diatur infuturo fedebo, fedebis.
Et ab eodem ucrbo fit uerbum tranfi/
tiuum quod hiphil uocat,hunc (n mo/
dum fecit federe j feu colloca/
vlt.ubi iod litera quiefcit in uoce ma/
gna,uau holem. In hunc quocP ordi/
nemreqciunturuerba quT ab w inci/
piunt: nam & ea nonnunquam in fu/
turo permittunt quiefccre K literam»
qucmadmodum ab comedit5di citur comcdam,quiefcente aleph cflentiali in h o l e m:aleph ucro exprcf/
fe fcriptum coftituit prima perfonam futuri teporis» Et illa quies folum inue/
nitur in prima pcrfona fingulari: nam in alrjs perfonis dicitur bawrv come/
dcs,V^ comedet,« exprefle fcripto, fed non lcdto. Quartum ordincm uen
i
E L E M E N T A L T 5
oendicat flbi ucrba,quorum media
Ira
dicalis cft uau quicfccns,qu£ plerunc^
cliditur, 8Ci n uoce magna quiefcit: ut pro furrcxit, uxy pr o uitz?
pofuit.In imperatiuo tamen 81 futuro uau exprefle fcribftur;de quo in oram matica. Huc ctia pertincnt uerbaquo/
rum media radicalis eftiod quiefcens:
ut uacuus fuit, rrA claufit, tuIit:6C c^tera.Dixi fignanter,quando iod uel uau quiefcit:quia fi mouercn/
tur, iam radix illaaltcri ordini adfcri/
bcndacrit:ut ZM cxpirauit, quod efl dc primoordine: n^n uixit,quod cfl:
dequinto ordinc. Quintus ordo compleditur ucrba,qua: habcnt pri/
mas duas radicalcs litcras inuariabiles
8t tertiam N ucl « uocanturcp qu:c/
fcentia in lamcd hc:ut fccit, «l?
clamauit.Quasdefinunt in he,mutant plcrunque he inioducl uau:ut rvtyy E j fccifti
E L E M E N T A L I S
fccifti, Wj? fcccrunt, nW faccrctde quo habcbisin Coniugatioibus.Qug ucro tcrminantur m litcram alcph, in illisquicfcit alcph: hocc(t,non habct proprium pundtum uocalcm:ut uocafti, uocaruscs:8d cxtcra*
Scxtusordo habctradiccs unVi£a quX fciltcet dupltcantaltcram radtca/
lcm/ed in hoc ordtne una fimiltum re/
ijcitur36£ relidta dagclTatur: ut a nnn quod eftdeprimo ordinejfit "on per/
fccit, eiufdem fcilicet fignificati cutn DTan Et illico ut aliam litcram adicce/
tis ci a fine,rccipit mcm Ittcra pudtum dagcs,ut nan pcrfcccrunt.Sica fit T5 totondit.abfcp dagcs:quia ulti/
ma didtionis Iitcra non dage{Tatur,ni/
fi pun&uetur:& f! addideris litcram, dagcffatur zain: ut niU totondifli, W totonderunt, In fcptimo ordine fuut ucrba,qu£pnma radicalem lite/
ram
I N S T I T V T I O
ram habent nunuel iod uel a!cph,8C tertiam hc ucl aleph:ut n u a N22 qux
rationc nun funtdcfedtiua^ rationc he quicfcentia in tcrtia radicali:funt igi tur compofiti ordinis.Harc ucro nifct
8C fimilia, quicfcunt in prima 82 tcrtia radicali. Odtauus ordo habet ucrba quX fcilicct conftant quatuor radicalibus Iitcris,queadmo/
dum funt byp ywyp S^fimi/
lia. H$c dc ordim bus didta fufficiant, In Elia,copiofiora dc illis inucniestnoS folum uiam in cundcm ffcrnimus,
D E C O N I V G A / T I O N I B V S
D
O c E T Eliasin Coniugationi/bus duo oblcruada,formam 82 fignificatione.Et utiam uerba difcreui mus in odto ordincs,ita notabis,quod in quoltbet ordine,ocftauo excepto,in/
ueniuntur quatuor coniugationcsltu/
E 4 xta
