De methodo specifica, "i

Dissertatio inauguralis medica

De methodo specifica,

"i

q u a m , t

ut Gradum, privilegia et immunitates Doctoris in utraque medicina rite

capiat,

consensu ordinis medicorum amplissimi in Universitate Gaesarea literarum

Dorpatensi

d i e S e p t e m b r . M O C C C V I

/ X

hora X pnblice defendet/ . . , . , . . •

stVJ*^; \

V

Auctor ^v

Otto Gottl. Leonli. Girgensohn,

Livonus

A r t i » m e d i c a e M a j i s t e r .

R i g a e.

T y p i s J u l i i C o n r . D a n . M u l l e r .

Mit BewiJligung dei kaiserl. UniversitiilS-Censiit zu Dorpat.

1

D R . D A M E L GEORGIUS BALK,

Pathologiae et Therapiae P. P. O. instituti clinici Director Lectoribus

S. P. D.

Paucis lianc dissertationem verbis

praefari, quae tum ad objectum scri-

pti, tum ipsum ad scriptorem faci-

unt, necinutile, nec lectoribus iniu-

cundum fore credidi. A primo jam

momento, ex quo Professoris ordi-

narii in hac Universitate literarum

provincia mihi mandata est, qui cam-

pi in vasto medicinae ambitu adhuc

magis magisque essent "excolendi mente revolvens, discentibus consu- lui, ut, cum materiam pro specimine inaugurali elaborando sibi eligerent, therapiam potissimum generalem re- spiciant,. quippe quae jacta artis exercitio fundamenta solidiora offe- rat et ad eum perfectionis gradum hucusque nondum provecta sit, ut ab illa nil amplius possit desiderari.

Medicorum ordo in academia no-

stra hanc sibi ipsi legem stabilivit, ut

e numero Professorum iste munere

moderatoris in specimine inaugurali

revid(^ndo fungatur, cujus ad provin-

ciam objectum dissertationis referri

possit; idem actui disputatorio primO

praesideL Hanc ob causam speci- men praesens mihi censori oblatum fuit, et nullus haesito , quin laetus lubens et religiose fatear: nec line- am quidemopusculi hujus delevi, ad- didi, aut qualibejt ratione mutavi;

ita, ut ad verbum omnia, quo4j.uve-

ni medico rarissime modo accideie

solet, ab ipso auctore, alieno calamo

nonegente, elaborata sint. Quanta

illi perspicacitas ingenii, quantaque

sit cogitandi cum diligentia acies, sat

facili negotio e speciminis lectione

elici potest. Liceat denique addam,

commentationem Candidati nostri in

certamine literario anni praeteriti,

unanimi facultatis medicae suffragio,

publice praemio esse ornatam.

Gratulor abiturienti de novis no-

tionum divitiis, quas eschdlis, quo

tendit, exotericis iisque celeberrimis

colligere operam navabit; redituro

gratulor de publica aestimatione, qua

dignum tum juventus optime collo-

cata, tum rara morum castitas, illum

omnibus reddiderurit.

Pars prima.

Jifieletemata generalia de vita organica re- busque externis, quce in eam vim exserant.

Quum. ea methodus operandi, quam reme- dia specifica habent, intelligi non possit, nisi fundamentageneralia de vita organica, vel de vdtae processu chemico, aeque ac de omnium cjuae extrinsecua in corpus influant operandi ratione stabUita sint, quumque haud praemis- sis generalibus illis fundamentis, specialia probari nequeant — ex re mihi esse videtur, quaedam ^la vita organica cogitata ante reli- qua referre.

Si ad varias hac de re opiniones a c theo- rias attenderis, tum eam firmissimo argumen-

8

torum vinculo probantes , tum eandem de- monstrationum serie non minus splendida re- futantes — haesitabis, quo te vertas. Alii or- ganismi phaenomena omnia exvivente princi- pio in eo habitante derivant — sic Stahl, ejus- que asseclae. Alii similem quidem opinionem fovent, at multa phamomena inde explicari non posse fatentur. Hic processus animales et vitales corporis propriis legibus submissos esse credit— itle oppositam viam ihgre&itur, laborans demonstrare, omnia quae in orga- nismo locum habeant, <partim gemerafc naturae horma , partim specialibus chemiaer atque physices legibus niti; ut Ghr. Erh. Schmid.

Alii unicuique functioni, unicuiqueprocessui, imo unicuique mutationi abnormi corporis animalis vim substratam esse propFiaar credunt

— alii vim hanc omnino negant, facultatem solummodo corpori tribui posse dicentes, dementiam eorum objurgantes , qui -princi- pium vitae organicae vim esse credant — ut Brown et Rdschlaub. Nonnulli persuasum sibi habent, quaecunque in corpus vim exse-

9

Corpus organicum iisdem ex elementis per totam naturam diffusis compositum est, quae singula et corporibus inorganicis insunt, eo vero discrimine, ut in illo elementa haec

tum majori numero conjuncta sint, tum alia ratione connexa reperiantur. Haec difFe-

— quemadmodum Hufeland.

Quid itaque verum, quid minns est? Ad hanc quaestionem dijudicandam vires nobis non sufficiunt. Ast lubet ex hacillave opi- nione ea assumere, quae proposito nostro inserviunt.

compositione in caeteris naturae phaenome- nis locum obtinente plane discrepat, exoria- tur aliquid necesse e s t , quod propriis sibi dotibus, idveroest, propriis viribus, facul- tatibusque gaudeat. Etenim quemadmodum cogitaii nequit, vim aliquam aut adeo faculta- tem aliquam sine materia in qua inveniantur, esse — ita materia quoque, quae viribus fa- eultatibusque destituta sit cogitari haud-pot-*

est. Quo quidem eorum sententia infringi- tur, qui corpus humanum omnibus viribua carere contendunt, E x varia ratione, qua organismi partes variae mixtae sunt, oriun- tur propterea tum variae et vires et faculrates harum partium , tum earundem functiones omnisgenerisetquodearum ope tandem pro- ducitur. Quainquam itaque corpus aniraale vires, hahitudinesque atque facultates pbssi- d e a t , per se tamen nullo modo iieri potest, ut per corporeum aliquid in has vim aliquam sine medio aliquo — immediate — exserere possimus. Vires etenim facultatesque incor- poreae sunt, sunt qualitates materiae et per

se immutabiles. Per materiam itaque sdlam, mediate, vires atque habitudines et fncultates afiici possunt. Verum cum mutationes ma- teriae, per quas vires mediate mutantur, totum quod attinet, hactenus prorsus ignotae sint, cumque nondum quisquam repertus sit, qui in quaque virium mutatione, quae perspici possit, materiae quoque mutationem, quae illam alteram effecerit, nobis monstrare po- tuerit — maximi certe pretii eorum physio- logorum atque pathologorum sunt labores, qui materiae mutationes nondum satis expli- catas ex virium facultatumque mutationibus derivare studuerunt, praesertim quando ea ingenii sagacitatepraeditisunt, qua Jos. Frank doctrinam Brownianam exposuit. (v. Ej. Er- liiuterungen derErregungstheorie. Heilbronn und Rothenb. i8o3.) Quae laus eatenus vero tantum iis tfibui potest, quatenus ingeniosa theoremata substituunt inlocum eorum, quae experientia deficiente/ nondum satis eviden- terconstitui possunt, haud veroquatenus spe- culationis viam ingressi omnia penitus perve-

1 3

stigant, quae si experientiam ducem secuti essent, non invenissent. Ubi itaque materiae mutationem in morbo aliquo nondum inve- stigare possumus, sufiiciat nobis necesse est, rnorbum hunc secundum Brunonis de irrita- tionis conditione sententiam dijudicari atque tractari. Quod cum saepissime fieri debeat, perlucet inde magna utilitas et in praxi ma- gnus usus, quem medico ingenii vires adhi- benti praebet. Etsi itaque ad nostra usque tempora hoc systemate nullo modo carere possimus, omne tamen et physiologi et pa- thologi studium in eo positum esse debet, ut quantum ejus iieri possit, in posterum eo carere possimus, hoc est, ut organismi leges materiales constituat, quibus constitutis sy- stema Brownianum corruat necesse est. V.

Hufeland System der practischen Heilkunde

Pag. 72. §. 29. — Chr. W. SchmidKxitik der

Lehre von den sthen. Krnkhtn. Pag. 254> 255.

E x his, quae diximusj duobus modis corpus organicum a rebus externis afhci potest:

1) Virium mutatione, cujus primaria quidem

causa fci materia est, a nobis tamen nondum percipienda. Haec vero virium mutatio haud inhancdissertationemcadit, cum satispateat, remedia speeifica in materiam operari. s ) Tali mutatione quae ex materia sine dubio origi- nem trahit. Eam eodem tempore virium mu- tatio comitatur. Mutatio materies aut uni- versalis e s t , totum scilicet corpus afficiens, quod quidem raro locum obtinebit, aequabili saltem per totum corpus ratione, aut localis, singuKs tantum organismi partibus affectis.

Inest:

a) Subducto aliquo elemento, quod or- ganismo proprium est, vel b) addito tali, vel denique c) sic mutatis chemicis affinitatibus, unde aut in compositione, aut in proportione elementorum singulorum mutatio vicissim exoriatur necesse est. Ponamus e. g. partem organismi ex ©lementis b. c. d.'constare, quae omnia affinitatibus chemicis quantum fieri possit, arctissime conjuncta sint. Additum jam ad hanc compositionem elementum a. si cum elemento b. praeponderantem affinita-

''4

tem habet, studebit ut cum eo conjungatur, qua ratione per elementum a. haud quidem ab elementis c. d. disjungitur elementum b.

sed hujus cum illis vinculum laxius et minus nrmum redditur. Qua quidem re ulterius etiam af.initates cum aliis contiguis elemen- tis relationem contrnhere possunt, unde ma- teriae mutatio proficiscitur, elemento aliquo neque subducto neque addito. Diversa ratio, qua potentiae externae operantur, inest, vel in ipsius medii conditione, vel in organismi earumque ejusdem partium conditione ad quas illud adhibetur, vel denique in externis circumstantiis alius generiis.

Ad potentiae ipsius conditionem quod. at- tinet , pertinet illuc : mixtionis proportio, forma atque quantltas, per quae influxus po- tentiae varie mutatur.

Ad organismi vero conditionem quod at- tinet, continet ea : irritabilitatis conditio- nem, atque formam condilionemque et con- structionem, itemque proportionem mixtio- nis organorum in quae aliqua res operatur,

i5 similiter quodammodo organismi functio- nes.

Ad circumstantias alius generis referun-

Ad tria h a e c , quae diximus in remediis medicis considerandis respicere deberemus.

Equidemveroinhis deremediis specificis ob- servationibus haud presso pede ea sequar, sed potius proximutn tvan immediatum tum me- diatum eorum effectum persequar, neque quando et quemadmodumperalias res exter- nas immutentur , considerabo , propterea

quod longius a proposito me aberrare faciet.

In conftituendo influxu externarum po- tentiarum prae reliquis considerari dehetprae- sens organismi conditio , num normae con- veniens an ahnormis sit ? Nam operatio ali- cujus influxus longe aliter in corpus morbo- sum se h a b e t , quam in corpus sanum, imo saepissime prorsus oppositum. Nam — quam- quam placitum Hahnemannianum ³ (v. Hu-

16

feland Journ. d. prakt. Arzneikunde, 2. Bd.

P. 391. s q . ) de remediorum medicorum ope- ratione: "ea semper ei mofbo mederi, cui similem statum in sano organismo producunt"

haud omni exceptione majus est, in multis tamen casibus negari et everti nequit, quod eo magis patebit, lecto ejus ejusdem opere:

* Fragmenta de viribus medicamentorum po- sitivis. Lips. i8o5. quod multas observatio- nes maximi pretii continet. In longe pluri- misquidemcasibus placitum hoc locum haud obtinet, possit vero, ad praxin quod attinet, magnam idem utilitatem afferre, iis casibus accurate definitis ubi locum haberet, atque generalibus regulisindicatis, quae omnes hos casus comprehenderent. Saepissime res ali- qua, quae in statu sano nullumeffectum prO- dit, aegrotum maxime afficit, et vicissim po- tentia aliqua , quae in statu aano vehemen- tissime vim exseruit, in morboso nihil fere operatur. At vero, qua alia re contradictio haec insignis niti potest, nisi in mutata pro- portione mixtionis materiae ? Inde igitur in

*7 materiali methodo curandi remediorum di- lectus pendere deberet. Verum notane est in quovis morbo hnmutata proportio mixtio- nis materiae? Perspicuene novimus mutatio- nem , quam quodvis remedium in materia morbose immutata oriri jubet? —• Donecom- niahaec nondumprorsus perspecta habemus, sufficiat nobis necesseest, si quaedam indi- cata tantum sunt de hac re, aut ad doctrinam Brownianam confugiendum e s t , quae hac quddem in re ex angustiis nos eripit. Propo- situm jam mihi est in hac dissertatione, ut, quantum pro virium mearum facultate possim, majorem numerum eorum casuum indicarem, ubi materialiter organismi phaenomena ex- plicare datum sit, praesertim quod attinet ad specificum influxum in morbosam orga- nismi conditionem.

Pars secunda.

De remediis specificis m universum.

I. N « r t K > remediorurn specificorurh.

VocSs "specificum" notionem accipio hoc looo prapria atque veraejus significatiane pri-

i8

maria, qua actionem ejus quod speciei alicui proprium est, exprimit, Remedia specifica

sunt itaque talia, quae rabione^ sibi neque ullisaliis remediis propria, morbismedentur.

Hoc quod proprium iis est inest ex mea opi- nione in eo, quod immediate tendunt ad *ui-

tia mixtionis> quae in vrganismo reperiun-

Verum cum dictum a nobis sit, remedia specifica esse e a , quae morbum certum im- mediate tendendo ad praesentia mixtionis vi- tia tollunt, haud inde sequitur, remedia haec huic soli morbo, neque uMi alii niederi; ne- que magis conclusio yaleret, ea tantum in hoc illudye prganon, neque in ulla aha pperari, quod et cum experieHtia et quayisitheoria sana pugnaret. Videimis enim qupd uni or- gano irritamentam sit idem pkrqm<juet«t

19 plurimi&nediquorum esse irritamentum, atque si re»»§4»um aliquod in uno morbo efficax re periatur,.idem et aliis huic cognatis morbis mederi. Causa hujus rei inest:

1) Iri e o , quod totus organismus per om- nes partes aequabilitate quadam et mixtionis et structurae pollet.

2) In e o , quod organismus in morbis co- gnatis per similes mixtionis immutationes af- ficitur, quae ut a similibus remediis tollan- tur, naturae consentaneum est.

Verba illa id tantum volunt, remedia specificacertura aliquemmorbum, immediate ad vitium mixtionis tendendo, imprimis tollere posse, eadem in organum certum prae reli- quis operari valere. Jam cum haud magnus sit numerus casuum, in quibus directe in.

praesens mixtionis vitium operari possumus, natura remediis operantibus haud directum aditum ad quamvis organismi partem conce- dente, facile perspicitur, per istam defini- tionem remediorum specificorum notionem haud ita prolixam essefactam, quam primo

20

adspectu videri possit. ⁵ V. Reiliii Hosch- laubMagazin der Heilkunde 3. B. i. St. P. 55.

Quodammodo remedia specifica, quemadmo- dum ea proposuimus, eadem sunt quaeHufe- landi remedia alterantia. ⁶ V. ejusd.System, Cap. x5. §. 207. exceptisiis, quae caput de mutatione cohaesionis continet.

Fuemnt temporibus recentioribus, qui remedia specifica ex medicinae regno pror- sus exsulare vellent, innixiadeo observatio- nibus antiquiorum, ut Fr. Hoffmanni, qui ea similiter negabat. Etenim cum in eorUm ope- ratione miranda quaedam atque abstrusa se reperire crederent, per haec reliquos deter- rere volebant ab ea recipienda. ⁷ V. Loos Ehtwurf einer medicin. Pharmakol. Erlang.

1802. Pag. 35. Optime atque verissime dis- seruit hac de re GalL ⁸ v. ejusd. Philbsoph.

medicin. Untersuch. iiber Natur und Kunst.

Wieh, 1791. P a g ' 6 g 4 . "Revera, inquiens, nullum phaenomenon hominis vel sani vel aegrotahtis nobis notum est, quod sensibus intelEgi pbssit. Producuntur omnia per vim

s i t a l e n a - quam natura velo densissimo op- peruit. Quisnam nobis causas exhibet, cur tartari emetici atque radicis.ipecacuanhae ir- ritatio.molUor Vjentriculum inyertat, pum re- sinae jalappae, alpes, aliorumque irritatio fluxum^lyiefii.ciat? Quisnam causas npbis reddit,' cur opium, quamvis semper spasmos tollat, omnesexcretionesvnpediat, sudorem- que prpmoveat? Num minus cantharides, rheum, iigu&trum yulgare vias uropoeticas afficiunt , minusve rubia tinctorum ossa et uterum afficit, effectus hujus rajtione a nobis vel explicata, vel minus explicata ? Num minus effeictus, quem virus aut variolarum, aut luis venereae, aut p.estis prpdunt specifi- cus e s t , tninusve ab aliis venenis diversus, si variolarum, bubonum, atque gonorrhoe*

virus adspicimus? "

Si animo perquam exiguo, neque omnia complectente, dynamicam tantum organismi rationem, neque unquam materialem omni- bus disquisitionibus medicis substernere vo- lumus, si data opera atque mpdo investigan-

22 ⁱ tibus perquam commodo, omniajrejicete vo-

Iumus, quorum causas haud reddere possur rmi8, si data opera ubique aUt tenebras inve- nire, aut eas ibi inducere, volumus y ^;ubi vel hon sunt, vel operam navare debgamus, ad eas dispellendas —' tum sane nullus locusest remediis specificis; quae aliter haud negari possunt. Verum cum in hac re multa insint obseura , multa , quae legibus generalibus, quae de organismi ratione atque influxibus in eum propositae sunt, haud adaptari possint, totis viribus in id incumbere debemus; ut has leges generales in methodo specifica etiam ratas esse demonstremus. Quod si factum est, tum utique illud , quod nunc quidem pro certo facto habere debemus, cui vero

—«

nusquam locum convenientem tribuere pos- sumus, huc id referentes, nullo meliori loco invento , in sedem accommodatam referri poterit, tum voce illa "specificum" haud amplius ignorantiam nostram confitebimur, quod nunc saepissime accidit. Tum datum nobis erit, ut, qui nunc diversissima reme-

a3 dia sub specificorum nomjne comprehendi- mus, eadem characteribus cuivis propriis di- stinguere et disjungere, possimus.

II. Ratio, qua omnia remedia specifica operantur.

Qmrria, quae organismura ahquo modo ajfficiunt, simul et dynamice et materialiter operantur, quoniam materia haud affici pot- est, nisi simul immutatis viribus. NuHum itaque est dubium, quin remedia specifiea et dynamice et materialiter organismum affi- ciant, quod C. Chr. Erh. Schmid hx classico opere,. * Physiologie, philosophiscb, bearbei- tet. Jen. 1798. i . B . Pag. 192, ig3. egregie exposuit. Quantumvis vera uterque hic ope- randi modus objective disjungi haud potest, maxime tamgn necessarium est, niaterialem operationem a dynamica subjective discer- namus , ut faciliorem hujus rei intellectum reddamus. Cum praeterea materialem me- thodum sequentes, multifariam occasionem oblatam habeamus hypotheseos hujus non solum ex conclusionum serie, verum etiam

3 4

per experimenta fructuosissima satis demon- strandae (v. et hic * C. Chr. Erh. Schmid 1. c.

P. 164. seq. P. 198. seq.) — propterea mate- rialem tantum rationis, qua remedia specifica operantur, expositionem sequar. Accedit quod, si rationem hujus operationis solum- modo dynamicam sequimur, difficultates om- nis generis quae superari nequeunt, nos im- pediant, e. g.

1. Nullo modo perspici potest, quid causae sit, cur remedia specifica, uno morbo defi- niti alicuius dynamici characteris (Ut lue ve- nerea) ab iis sublato, non aliis quoquemorbis ejusdem dynamici characteris medeantur, (ut aliis cachexiis) quod experientia nullo modo confirmat. Scorbutus certe aeque morbus est astheriicus aclues venerea, at per mercurium non modo non tollitur, verum potius per- quam ingravescit.

2. Dynamicus morbi character saepe in ea cum dyriamico remedii charactere relatione est, ut morbus per remedittm, dynamice tan- tum si operaretur , tolli nequeat. Univer-

a5 salis certe luis venereae character est asthenia.

Jam mercurialia et absolute et mediate debi- bilitantia sunt; (v. * E. Horn Handbuch der praktischen Arzneimittellehre. ate Auflage, Berlin i8o5. Pag. 5 3 1 . ) sunt tamen eadeirt probatissima adversus luem veneream reme- dia. Acida quoque ex notionibus dynami- coruminter debilitantia referuntur (v. *R6sch- laub Unte*rs. iiber Pathogenie. 2te Auflage.

Frkft. am M. i 8 o r . %. 9 3 3 . seq.); attamen in scorbuto morbo niaxime asthenico optimum effectum specificum exhibueruht.

5. Ponamus remedium aliquod certi cu- jusdam gradus in effectu dvnamico morbo alicui mederi, sequeretur irTde quodvis aliUd remedium ejusdeingradus in dynamico effectu eidem morbo*posse mederi, quod longe ali- tef se habet, e. g, ferrum et rad. angelicae in eodem effectus gradu collocata simt, ad sta- tum auctae incitationis quod attinet, quem proferunt (v. * Horn 1. c. P. 54- et 5 6 . ) , atta- men prius tantum valet chlorosi mederi, nul- lomodo posterius.

4' In ea organa, quae maximam irritabi- litatem habent, remedia specilica majori cum vi atquepriuS quamin ea quaeminus irritari possunt, operari deberent. Neque hoc ab experientia coniirmatur. Splendidum lumen oculo nocet,. haud vero membranae Schnei- derianae narium, atque, quod prorsus oppo-.

sifcum est, vehemens frigus haud oculo, sed huic membranae nocet. (v. * Gall 1. c. P. 692.)

Periculum hoc , quod instituimus in ra- ti.one,. qiiaremediaspeciilca operaitur^x mate- rialiter illustraiida, prae§ertini per sequentia defenditur:-

1. Quoniam in universum.nuUa corporea operatio in incorporeas organisnu quaUtates, cujusmodi vires et facultates tamen sunt, co- gitari potest., nisi praecedentem materiae mutatlonem statuerimus , quoniam hae qua- litates a sola materia pendent, et per eam constituuntur.

2. Remedia speciiica secundum materia- lem eorum chemicamque rationem rnateriali chemico — vitali cbaracteri morbi, adversus

»7 quejn operantur, conveniunt E . g. si, quod adversus aliquem morbum specificum Cst, huic morbo pereertamsubstantiammedetur, aliud specificum alii simili et cognato morbo per eandem aut similemsubstantiammedetur; sic alcalia adversus contagia operantur. Porro ? si unum idemque specificum adversus plures morborum formas salubrem effectum prodit, inveniuntur in eo semper similitudines in im- mutatione mixtionis , atque inverso hoc ar- gumento, si adversus unum eundemque mor- bum phua specifica extant, in mixtiorie pri- maria aut h a c aut illa similitudirte gau-dent.

Quodlocum habetinantifebrilibus, quae Om- nia terrea principia, principium adstringens (Tanin) atque amarum mixta continent, simi- liter in remefliis adversus scabiem, ut in sul- phure, vitriolo et acido sulphurico, in qui- bus omnibus sulphur, ut videtur, vimsuam exserit.

3. Remediis pluribus in unum organum operantibus, itiveniuntur item in chemica ana- lysi similitudines eorum in mixtione principi.

Sic omnia ea remedia, quae in systema uropoe- ticum operantur, continent oleum aethereum}

cjuaeque hepar afficiunt, kali, natron, aut

^ulphur, ut fel tauri (cuinatron inestsecun- dum Fourcroy * v. Annales de chimie VII.

P. 176. et Cadet * v. Memoires de 1'Acad. d.

Sciences 1767.) kali sulphuratum, rad. rhei (quae principium continet, quod "Pflanzen- seifenstoff" appellatur v. * Grindel Grundr.

d. Pharmacie. Riga, 1806. Pag. 20.) aloe?

Remedia, quae in nervos operantur, conti- nent principium narcoticum.

4. E x chemicorum doctrina multa phae- riomena exponi possunt, aut saltem lucem ahquam accipiunt, ubi dynamica expositio theoreticos aut prorsus destituit, aut eis haud satisfacere potest; quo pertinent

a. Ratio, qua contagia agunt, quaesine dubio remediis specificis adnumeranda sunt (v. * Frank Erlauterungen der Erreg. Theor.

P. 385.) Efficiunt enim haec talem mixtionis mutationem in corpore organico, qua hujus cum illis affinitas destruitur , cui rei similia

^9 exempla innumera , in caetero mundo haud vitapraedito reperiuntur, e. g. phosphorusma- gnarn affinitatem habet cum oxygenio, quem- admodum corpus organicum cum contagio.

TJtrisque vero conjunctis, phosphoro in aci- dum phosphoricum immutato, et recepto im- huitatoque contagio a corpore organico, de- sinit illa affinitas , utrisque haud ita compa- ratis ut conjungi queant, iisdemque invicem

satUratis. Comparari itaque potest processus, qui in corpore organico contagiumrecipiente et immutante locum habet atque saturatio materiarum inorganicarum cum aliis , iid quas affinitatem possident.

b. Phaenomenon illud, quod Specificum ultra modum adhibitum morbum ingravescere facit, haud immutato dynamico ejusdem cha- r a c t e r e , e. g. adhibito adversus morbum asthenicum irritamento modum excedente (cujusmodi ex dynamicis notionibus adversus raem veneream mercurius foret) oriretur mor- bus hypefsthehicus, irritamentoscilicet nimis aucto. LOnge vefo secus res se habet. Oriun-

3o

tur mala organismi maxime debilitati, febris scilicet mercurialis. Multo commodius vero haec phaenoraena ex notionibus materialibus illustrari possunt. Mercurius enim talis mu- tationis mixtionis in materia auctor erat, ta- lesque corpori substantias vel subduxerat vel addiderat, ut asthenia oriri deberet. Potest enim non solum subductis substantiis verum etiam additis asthenia procreari.

c. Idiosyncrases atque temporaria apa- thia adversus quaedam remedia. Aliienim homines ab aliquo remedio sernperabhorrent»

alii certis tantum temporibus; quod si locum habet, ejusmodi mutatio mixtionis in mate- ria invenitur , ut affinitas cum iUq remedio aut debilitata , autnimis auctasit; unde ab altera parte nimis parvam receptivitatem, ab altera vero nimis auctam oriri necesse est.

Ratio, qua remedia specifica operantur,

inest itaque in eo, quod immediate tendunt

ad praesentem materialem morbi conditio-

nem, unde abnormis mixtio in meliorem

mutatur, viresque et facultates atque qua-

Si

litales abnormes ("quod mediate inde sequi- tur) norma/i statuiredduntur. Triplicimodo

i ) Substandam superfiuam imminuendo ;

a. Si remedium specificum cum substan- tia, quae in organismo nimia reperitur, af finitatem contraxit, huic se conjunxit et sic conjunctumdemumillam ex organismo exsu- lare facit, quod pluribus modis fieri potest:

« . Remediumsuperfluae substantiae con- junctum hanc voktilem reddere potest.

/3. E x conjunctione compositio ejusmodi oriripotest, quaeorgana adexpellendam sub- stantiam incitet.

y. E x conjunctione compositio ejusmodi oriri potest, quae ab organismo assimilari possit.

Remedio uni tantum parti substantiae superfluae conjuncto, altera pars sic compa- ratur» ut in organicam materiamrecipipossit.

32

b. Si remedium cum organica materia conjunctionem ejusmodi contrahit, undeea impeditur ad substantiam amphus vel secer- nendam vel procreandam vel aliunde recipi- endam.

2) Substantiam > quae nimis parva co-

In reliquis vero auctio illa alicujus substantiae sequentibus modis fit:

a. Aliqua in remedio substantia affinita- tem habet cum materia organica cui conjun- gitur et substantiam dcficientem ei submini- strat.

b. Remedium conjungitur materiae orga- nicae atque receptionem deficientis substan- tiae ex rebus externis efficit. Duplici ratione hoc accidere potest:

33 a, £ublata per morbum omni affinitate cum substantia deficiente, ex conjunctione remedii cum materia organica, nova affinitas oritur.

j8. Imminuta vero tantum per morbum hac organicae materiae cum deficiente sub- stantia affinitate, remedium hanc affinitatem auget. Etiam in natura organica multa exem- pla reperiuntur, ubi conjunctae duae substan- tiae, cum tertia majorem affinitatem possi- dent, quam quaevis .disjuncta. Sic acido sulphurico atque aqua conjunctis oxydatio ferri celerius efiicitur, quam per hoc illudve haud conjunctum. JSiam acidum, per affini- tatem cum oxydo ferri sibi propriam, con- junctionem maturat. ( v. * C. L. BerfhoUet es- sayde statique cbimique. T. i, §. 184«P.31.9.)

c. Remedium subducit tales substantias, quae receptionem substantiae deficientisin or- ganismoimpediebant. Ponamus in organismo subtantiam a. per substantiam b. esse satura- tam, per quam saturationem conjunctio sub- stantiae a. cum substantia c. impeditur. Jam

3

34

si substantiab. organismo per remedium $pe- cificum , cui inest substantia e. detrahitur, conjunctio substantiae a. cum substantia c.

haud amplius impediri poterit.

d. Remedium diminuit reliquarum sub- stantiarum proportionem atque auget inde relative proportionem quantitatis substantiae deficientis vel haud satis magna copia prae- sentis. Verum haec methodus nec certa sa- tis est, neque satis nota; ut nondum possit atque debeat adhiberi felici successu.

3 ) Chemicam affinitatem mutando.

Fieri enim potest, ut per remedium specifi- cum in una vel pluribus corporis organici par- tibus nisus ad elasticitatem, vel soliditas, vel liquiditas , vel major minorve temperaturae gradus producatur et modificetur, unde sem- per affinitatis quoque vires immutantur, un- de novae et conjunctiones et disjunctiones oriantur necesse est. Remedium enim, quod nimiam alicujus substantiae elasticitatem mi- nuit, majorem ejusdem cum caeteris conjun- ctionem efficere potest, atque ab altera parte

55 elasticitatem si auget, idem remedium laxio- rem conjunctionem materiae reddere. Si- militer vel aucta vel imminuta soliditate per- quam miitari possunt chemicae proportiones materiae, quemadmodum etiam per mutatam temperiem, cum sit notissimum alias conjun- ctiones in altiori temperaturae gradu, alias vero in inferiori locum habere. (v. * C.L. Berthollet iib. d. Gesetze der Verwandsch. in derChemie.

(jbers. v.E. G.Fischer., Berl. 1802, 7. Abschn.

P. 69-78. — *C. H. P / ^ G r u n d r . e i n e r a l l g e m . Physiolog.u. Pathol.desm K Koph. 1801.1 .B.

i63. Hufe/andldeeniib.Pathogenie.P.232-

253.) Atque verisimillimum est plurima spe- cifica h a c ratione operari. Verum cum in longe plurimis casibus observatoris oculos fallunt — etenim quis ea perspicere valet, quae ininterioribus materiae recessibus fiunt?

ubi nondum cuiquamimpune pervenire licuit, nec forte unquam licebit? — in paucis tan- tum ac ferenullis casibus definiri potest, quan- do talis specificorum effectus inveniatur.

Indicavimus hactenus immediatas reme-

36

diorum specificorum operationes-y quae im- mediatam mixtionis mutationem excipiunt.

Reliquum nunc est, ut mediabas eorum ope- rationes dispiciamus, nonnunquam ejusdem momenti, imo saepe majoris. Operationes hae (quas quidem Loos * v. Entw. einer me- dic. Pharmakol. Erl. 1802. §. 26. plane ab- horret) secundariae vocari possunt, opposite illis, quas primarias nominavimus. Mediatae hae operationes jam insunt

1. lit iterata mixtionis mutatione, cu-

Sunt etiam iri inanima natura exempla, quae similium secundariarum mixtionis mutatio-

37 rtis cohjecturam in nobis excitent. Sic exigna fermenti quantitas efiicere potes*, ut copia substantiarum vegetabilium per- magna fermentetur. Similiter perexigua contagii ahcujus quantitas totum corpus dis- ponere potest, ad eandem materiam procre- andam (v.*Humboldt\.cTL P. i 4 5 - i 4 8 . ) — Pathologi, qui Brunonis systema unice se- quuntur, validissimam contra materialem ex- positionem rationis, qua remedia operentur, objectionem in eo seinvenisse arbitrantur, ef- fectum cum quantitate remedii haud conve- nire ; immemores ejus , in reliquo mundo inanimato, ubi nulla facultas vitalis, nulla ir- ritabilitas cogitari potest, phaenomena ma- xima saepe ex exigtta substantiarum quanti- tate oriri. E x scintillula ardescente incen- dia totas urbes devastantia proficiscuntur.

Exigua aliquo loco gazis oxygenii resolutio eo usque atmosphaeram immutare potest, ut tempestates atrocissimae tonitribus mixtae exoriantur.

2. In virium, facultatnm et qualitatum

38

mutato hdbitu ,-. quiex mutata mixtione ne- cessario derivandus est. Mutatus.hifc habitu», qui quodvis remedium specificura nuJio-exce- ptocomitatur, propterea in nullo negKgrdebc*.

Ututab altera parte verissimurnes^:ptopriaoi remediorum specificorum operationeiarad- versus certas morborum formas eSse materia- lem, ab altera parte haud minus vernmesf, effectum dynamJQum remedii alicujus speci- fici j quamquam nunquam primarium sed -semper secundariiim atque mediat«m,-.majSo-

ris tamen saepe momenti esse, atepelatius patere, quam materialem illunv Immutatio haec virium inest in iis vel extollendis immi- nuendisve, vel rohorandis debilitandisve.

Saepissime accidit, ut ratio operandi dynia- mica materiali prorsus sit oppOsita..; Materia- hs ratio medetur alicui morbo, quem dyija- mica ratio, sola si adhiberi posset, perquam ingravescere faceret. Quod si loeum habet,

ad lollcndum morbum novus morbus per

medici artificium evocaridebet. Jam sublato

3a officiiMB-*. ut seeundario morbo artiiicioso si- militfcrsiuedeatur. Dimidium tantum vale- tudinis f e«ttit«tvim foret, si totus sanandi aotus-i»"mo/^,boprimario tpllendo subsisteret.

Sequeins.;«xemplum lucidius Jboc exponet.

Merourius materialiter lui venereae medetur, t&lemmutationem in materia a veneno vene- reo morbose mutata effieiens, utluesyene- rea quidemevanescat, at.novus aliquis mor- bus restpr, haud minus sanandus. Hujus rei causa inest inratione dynamica, qua mercu- rius operatur, quae debilitans est. Jam cum morbi venerei character itidem asrhenia eseet, necesse erat ex multis hic debilitantibus ope- rationibus, ut morbus asthenicus remaneret.

Inde necessitas illa curationis secundariae tum incitamentis diffusibilibus, tum roborantibus, adhibitis. J n aliis vero casibus, ubi dynamipa ratio, qua remedia specifica operantur,, ad- versus materialem rationem haud ita ut dixi- mus se habeat, secundaria curatio per idem remedium effici potest, e. g. in febre inter- mittente per corticem peruvianum.

4©

EEI. Causa operatioMs speci&cas.

Aggfedidr jam <ftfficillimam feajtts <Bssef- tationis partem quae proptfiamilotras pfopo- situm continet. Ne vef6 quis exspTecStef rttts hic exposituf©s: quemadmodurri quodvfe fe- medium specnic* eperefur , atqug pWqttas rrtatationes iii OrganismO talis operstio effi- 6iafuf, et quibu^ legibus specialibhs quodvis femedittf» specifieum obtemperet! Nam qui talia auderet, eurh hostri temporis z60che- mia-, physiologia atque matefia medkift, quippe quae" ih rfldiori adhuc cohditione hec- dum perfecta versentur, mox deficerent.

Leges tantum universales proporientur hic, quibus in trutina veritatis probatis Speciales accommodandae sunt. Multis vero mo*lis fieri pdtest, ut qui in hancreminquifat, erret.

Ah altera parte rationem, qua femedia spe- cifica operantur, profsus dynarriiearh, ab al- tera eanderh prorsus chemicam posuerunt, haudahimd fevolventes, neutram ex his ek- pMcaftdi fflddis nrinc quidem sufficere. Utro- que vero cohjuhoto vel hic vel illic allLlimi-

4»

tes egjresai sunt, aut se non defendere potue- rwsCy quinalterutra mancas notiones habe-

«•;'•• Sewntduna e a , quae supra (p. r6. seq.) dixinras, effectus remedzontm speciiicorum flWterialiterilrcstrare periculum iaciamus, meV Jtuwes ejus ^f quod nondum eo in physiologia pcrvewinws, utomnia vitalitati» phaenomena

« x ehe(tti&&i legibus expottere pos&imufc <>'•••

<3ausa crpwamoriie specificae in duorum generam tarftnm relationibus inesse potest, vet in interioribus, vel in- etfterioribus rela- tionibus femedii specifici. Haec inquirunt in remedii iotmtm ejtfsdenaque copiam, qna- tenusperea definitur, quorsum tendant. Illae vero naturam essentialem remediorum, sive eorumctem mixtionem , quomodo haec ad corpus organicum se habeat, cOnsiderant.

A. Retatioties externae reittedidrum specificorum:

i. Fonna eorum.

Quod dd hanc attinet, efficatitas reme- .

diorum specificorum nititur ratione, qua

4*

elementa in formam certam coalescant, ,in

•qiia elementa haec vel majorem\<vel mirw?

fanti

tmn exserere po&sunt; iiitque^maj.ori

<vel. minori inclinatione eorumad pristinam f&rmarm iteriim. induendam*, Nbnnull^t^ubr

stanliae in statu> solido maximam ef£ca&am p^s»deiiU,' gjjooiam. ea ratione miriiiao ^pa- tio plurimae partes operantes \ compreiien- duntur. Aliae vero maximam vim exserunt in statu liquiditatis, quopiam per eam facil- lime penetrant in eas substantias, in quas iis operandum;«e$, easque resolvunt. AJiae tandem efficacissime operantur in statu ela-

•stico,. quoniam per eum id obstaculum quod efficacitati maxime. adversatur, cohaesionis scilicet, facillime vincitur. Nonnullis sub- stantiis status W/^j'ta/z.s maxime adversus est, quoniam in eo saturationis atque neutralitatis gradus maximus e s t , chemicam efficaciam impediens. Ahis vero forma liquida adver- satur, quoniam partes efficaces in ea maxime difiunduntur , atque a se invicem segregan- tur. Aliis tandem adversatur elasticus status,

45

^elastieiaate^earum operationem maxime im-

«pediente^ Proutitaquehae substantiae, quan- -tnnvfi^ri pdtiest, aliam formam accipiunt, vis learum in materiam prganieam aut minuitur,

•«afcprOmovetuii Respicienda verutn etiam esf fprma rmateriae organismi ipsius; etenim projut haec" vef solida, vel liquida, vel ela- -srice:fluida:estv vis variarum substantiarUm irceant variaquoque erit. ' Solidum enim ali-

qubd corpus in nullum aliud solidum vim ex- serit, nisi resolutum. Operatur vero modo in corpus aliquod liquidum, modo in elastice iraidum, prout formaborum operationi favet, aut eam impedit, autprout concentratio per conjunctionem major minorve oritur. Inde patet a nonnullis substantiis partes fluidas ma- gis affici, sanguinem, serum ( e. g. a veneno viperarum, a cantharidibus) ab aliis vero so- lidas.

Aeque considerari debet major minorve elementorum^inclinatio ad pristinam prima- riamque formam resumendam. Substantia enim aliqua formam saepe retinet ea sola de

44

causa, quod chemice eum alia coHJuncta est, qua conjunctione soluta in primariam formam revertitar. SaepissimehoclocKarhabet. Gxy-' genium cum mercurioconjunctumprimariam

«lasticam formam repetit, simulac ab eo se- iuogitur) nec aliam substantiam mverrit, cunj -qua eandem arctam conjunctBOnem inirejpos-

ait. Aqua in pristinam Hquidam formam-.f e- verritur , conjunctione ejus cum quibusdam salibus quorum crystallisationem efficiebat, per calorem imminuta, vel •— ut aliis verbis idem dicamu» —- crystalli liquescunt in aqua crystallisationis. Sae^ius etiam occurrunt exempla sohdarum substantiarum statum so- lidum iterum as6.umentium, pOstquam ab aliis substantiis, cum quibus conjunctae aliam formam induebant, secretae sunt. Fit hoc fluido, in quosolidum corpus resolutum erat, evaporato.

Jam si haec omnia ad corpus organicum referuntur, inveniemus sequentia: si qua sub- stantia, composita ex talibus elementis, quo- mm forma primario in statu diverai generis

45 erat, t;onjunctionem chemicam cum partibus ovganicr corporis init, in qua illa elementa a se invitem secernuntur, ea elementa, quae materia organica haud recipit, formam pri- mariam induunt, atque operantur convenien- ter huic formae proprio sibi modo. E . g. si qua substantia ex parte alia solida, alia yero elastice iluida composita e a t , atque solida pars cum corpore conjungitur, tum elastica Bberatur e t cet. Verum etsi elementa haud diversi generis , sed similis annt, atque in corporesecundumpropriam affinitatem unum tantum eorum cum materia organica conjun- gitur, alterum tamen:pristinam formam induit, et eic magnopere operationem immutare pot- est. E . g. -olea aetherica, quantum ex che- mica analysi notum e s t , composita sunt ex carbonico , hydrogenio , et azoto; quod si itaquein eoppore organicoiunum vel duo ho- rum elementorum eis idemta sunt, tertium elasticam fotynam induere deberet, in qua yel atatim noyam conjunctionem iniret, re- pertis substantiis ad quas magnam afhnitatem

v 46

haberet, vel elasticam formamretineret,,do- nec talem novam conjunctionem inire, vel quocunque modo e x corpore exire posset.;

Unde forsan vis carminativa oleorum aether ricorum derivanda est, quae itaque originem haberet in vi aliqua haud ilatus expellente, sed eos procreante, inde flatus nonnullis cibis sumtis , e. g. crambe , raphanis , aliisque.

De legibus chemicis, quibus haec innituntur, conf. * Cl. L. Berthollet statique chimique T. I. Sect. IV. §. 1 5 2 - 1 9 2 .

2. Copia remedii adhibiti.

Cum copiae ratio, praecipue si ad reme- dia respicimus, perquam relativa sit,1 hic qui- dem praecipue definiendum est, quae cujus- que remedii quantitas organismo maxime con- veniat, quae vel modum e x c e d a t , vel eum haud expleat. Verissime Clerc dixit, nos longe majorem numerum remediorum speci- ficorum possessuros esse, si doses distribue- remus ex morborum necessitate v.*J6h. Gall 1. c. p. 687.

47 Converiit orgarrismo ea remedii quarrtitasy qttam sibi assimilare potest, vel quae i » BUIB salubrom effectum prodit. Modum excedit yero ea, quam organismus sibi haud assimi- lare potest, vel quae noxie in eum operatuf.

Nimis exigua tandem ea est quantitas, quae nec salubrem, nec noxiam immutationem producere potest. , . •• •• • Quantitas alicujus remedii duplici modo organismo convenire potest: '

a. Quatenus ab organis, in quae pwma- rie et immediate operatur illico totum assinri^

latur, quatenusque totam vim ©perandi unice inhaecorgana exserit, etimmediatam efB- caciam in alia organa ea de causa prorsM amittit.

b. Quatenus ab organis, in quae imme- diateoperatur, haud totum assimilatur, ^tt*

que cum in l a operatur, n o a totam vimope-*

randi amittit, sed partim qnoque ad alia or- gana pervenit, et partem efficacitatis in ea exserit. Cujus rei duplex quidem est causa.

i ) Quantitas remedii re.ipsa organo in

48

guod primarie operatur nimia est, quam ut totmu ab eo possit assimilari. Remanere ita- que debet particula aliqua, quae ad alia or- gana perveniat. Sic aqua nimia copia hausta, ut omnes potus in magnis dosibus diuretice operantur. Hoc respectu quantitas tantum

rem&iii alicujus, quae organp quod prima- rie afficitur nimia est, alia organa afficere potest.

2) Exserit in organum, in quod primarie adhibetur, ntillam vim immutatricem, quo- niaui nullam cum eo affinitatem habet, ve.1 ad nullam reactionem id incitat. Quod ai itaque tale remedium per universalem actip- nem vitalem ad alia organa peryenit, cum qui- bus majorem affinitatemhabet, q u a e a d r e - actionem inaignem incitat, patet inde quo nonnulla remedia specifice tendant. Hoc re-

spectu quantitas tantum remedii alicujus,

quae organo , quod, primarie qfficitur, ni-

m,is exigiua est» alia organa afficere pot-

49

* 4 pus parvistantum dosibus sumta operari pot- est, quemadmodum in universum vpmitiva et pur^antia. Fr. Albr. C. Gren jam efficaci- tatem mercurii in glandulas, in systema uro- poeticum, et tractum intestinorum peracute derivat ex ejus, modo majus modo minus inci- tantibus, qualitatibus. Quominus enim incitat, eo minus ab organis et primarie effectis * et iis ad.^uaepostea pexyenit, ejici potest, eo extensior universa ejus efficacia debet esse.

(v, * ej,. Handb. d. Pharmakologie. HaUe^iygo.

aterTh. Pag. 219, 220.) Conf.VoA. Sal.Frank Vers. einer prakt. Arzneimittellehre. Wien, 1804. Pag. 23. 251. Plurima remedia ad cer- tam specificamoperationemefficiendam, cer- tam quoque dosin postulant Conf. * Reil in RdschlaubMagazirtd.Heilk. 3.B. i.St. P.60.

3. Tempus remedii alicujus adMbendi.

V. hic * Joan. Testa de vitalibus periodis aegrotantium et sanorum. Secundum varias morbi periodos et stadia, secundum corporis irritabilitatem diversis a n n i e t diei tempori- bus diversam, secundum tempus adhibiti

5o

rerreedii, effectus alicujhs remedii, quod praeterea nulla specifica qualitate gau- debat, '«pecifici evadefe possunt. • Secun- dunt consuetudinem adeo Testa (I. clycfbser^

vavitr, laxans aliquod apud virum aKqtrerh eo tantori t^mporO' ventrfeta solvisste , *jtt© in statu ~ikt& idem accidere solebat. Emetici alicujus fnhaemorrhoidibus effectusetat, ttt sanguisbrassus, nigerque evomeretur. Postea revefteDaritur haembrifrbides, neque ullum remediiim malignis eafum sequelis mederi pOttiit,' I^tlgultuf , astfttnatiy wifrbcittionis periculo, pfaetervomitivum, quod igitttrliac occaiidne specifice operabatur.

B. Relationes internae remedwriHff speci- frborum, ,•'.•; ,;-:'"..•:

Haec dissWtatibnis hujus par» iterum in duas dividenda est, quarum altefa observa- tionem de vario statu mixtiqnis femediorum specificorum continet, altera vero relationem hujus status mixtionis ad corpUs organicum exponet

Oi

i. Denatio statu mixtionis remediorurn speci-

* ^ ficorum.

In universum duo tantum sunt status, mix- tionis ut omnium remediorum, ita quoque specificorum , quando ea ex pluribus ele- mentis composita sunt. Sunt aut in statu sa- turationis, aut haud saturata. E x puridri- bus recentioris chemiae notionibus, sive ex

Bertholletidoctrina, saiurqtio estisstatus ali-

cujus mixtionis, ubi in omnibus mixtionis par- tibuij massae chemicae invicem reagentes, aeqiiabiliter distributae sunt'(wo das Verhalt- nis der einander entgegenwirkenden chemi- schen Massen in allen Theilen der Mischung gleich grofs i$t) *v. Fischer Vers. einersyn- thet. Darstellung von Berthollets Theorie.

P. 322. §. 74. Haud saturata itaque ea mix- tio est, ubi massae haechemicaeinvicemrea- gentes inaequaliter distributae sunt. Ad hunc mixtionis statum respicere debemus ubi de remediis sermo est

Remediorum specificorum elementa prorsus

saturata swu invicem.

Jam remedii effectus haud niritur quahta<

5a

tibus unius elementi per s e , quoniam effiea- cia uniuscujusque eorum per vires reagentes caeterorum prorsus immutata est, sed nititur unice ea affinitate , quae ex variis affinitati- bus omniumsingulorum elementorum prove- nit, (auf der resultirendenVervvandschaftv.*

Berthollet statique chimique V. I. P. 309.) Ejusmodi ex hac affinitate effectus ubique cogitandus est, ubi elementa conjuncta pri- marias qualitates prorsus amiserunt, e. g. in conjunctione elementorum elasticorum in li- quidasautsolidas formas, in quibus efficacitas semper hac affinitate,. quam resultantem vo- cant, nititur. Aqua, alcohol, alcalia vola- tuia , ea acida , quae ex elasticis elementis composita sunt, olea expressa et aetherea, resinae , saccharum , mucus , Varia genera succorum plantis expressorum, colla, amy- lum, principia adstringentia; amara et acria, camphora omnia haec ex solis oxygenio, car- bonico, hydrogenio, et azoto composita sunt, atque vires eorum derivandae ex varia horum elementorum conjunctorum proportione. In

53 ipso illfc actu, quo haec elementa elastica in formam solidam conjunguntur, atque si con- junctio talibus in circumstantiis fit, quales essesolent, immutatiohaecplerumque locum habet, utquaHtates, quibus antea elementa praedita erant, prorsus fere amittant, Idem vero etiam fit in conjunctione elementorum oppositis quaUtatibus praeditorum, ubi con- junctiones neutralea oriuntur, i. e. tales ubi duaesubstantiarum quaUtates oppositae in se ipsas transeant per ©.- (durch Null ineinander iibergehen) v. * Fischer 1. c. P. 289. §. 3g.

Effectus itaque natri sulphurici (saJis Glauberi) haud derivandi sunt a natro vel acido sulphu- rico,. neque effectus kaU acetici (terrae foUa- tae tartari).a kaU vel aceto, nullum enim ho- rum elemefitorum vim purgantem in corpus habet, seda resultante conjunctionis affinitate.

b. Elttnenta haud sunt saturata.

Jam efficacitas remedii constituitur per id mixtionis elementum, quod caeteris praestat, ejusque ad materiam organicam affinitate.

Efficacitas vero haec tum copia elementi prae-

stantioris quantitate scilicet reliqua vincen- tis, tum effectu intentiori elementi, reliquis haud quantitate quidem, verum viribus pra?- stantis, nititur. Sic in scilla maritima prin- oipium acre mucum quantitate non aequat, at viribus antecellit, v. * Reil in Roschlaub.

Mag. d. Heilk. 3. Bd. t. St. P. 42-43. Neque tamen propterea nobis iicet caeterorum ele- mentorum vim efiicientem negligere, ut quae illius elementi efficaciammultis modis immu- tare et variare possunt, tum per efficacitatem sibi propriam, tum per affinitatem cum illo.

Nam etsi maxime conjunctio aliqua mecha- nica tantum nobis appareat, elementa ejus tamenperchemicamaliquam affinitatem con- tinentur ^u cum perquam ad verum accedere videatur, omnia corpora faventibu6 circum- stantiis chemica invicem affinitate gaudere.

Sic efficacitas gummi-resinarum vel ex gummi, vel ex resina, prout alterutrum horum domi- natur, constituitur; mutatur vero effectus non eolum efficacitate akerius elementi, sed

«itiam vi, qua gummi resinam in con|uncrib-

55 ne retiaet. Propterea utrumvis horum, et gummi et resina ab altero segregatum, insi- gniusquam conjunctum effectus sibi proprios exserit. Similes conjunetiones in caetera na- tura, quae mechanicae tantum videantur, sed revera chemicae sint, inveniuntur in solutio- nibusi (v. *Berthpllet statique chemique, T . 1 . qhap. II. Sect. I.) ^:

2. Relatio hujus status mixtionis ad corpus or- gunicum,

Duplicetn materiam proprie hujus sectio- uis haberemus i) influxum conjunctionum sa- turatarum in corpus organicumet2)influxum conjunctionum. non saturatarum in idem, de mibus praecedentisectioaediximus. Verum cum in lo«ge plurimis remediis praesertim iis, quae ex organica natura desumta sunt, haud .satis demon&trari queat, sintne ea sa- turata, nec ne, atque ubi demonstratum est, haud tamen pateat> qua ratione nunc affini- tas resulfans operetur, nunc vero praestans tantum elementum.— ex hjs causis hunc or-

dinem sequi haud po&sum. ,,

56

Causa effectuum specificorum inesse pot- est, si relationem qualitatum remedii in or-

ganismumspectamus, velinvi, velinratione,

6⁷ venit, iqfhuicspecificum est. Idveroest: tale remedium, quod proprio sibi modo mutatio- nem in eo efficit.

, a. Consideratur vis, qua remedium aliquod ope- ratur, ut altera causarum, gua remedium spe- cifici nomen meretnr.

Definiendum est primo, unde vis effectus remedii constituatur. Ad sequentia haec re- deunt:

i. Quo magis partes, e quihis femedia vel vegetabilia, vel animalia cpnstant, ela- boratae sunt, eo major vis hofam remedio-

et) Remedia animalia majorem efficacita- tem possident, quam vegetabilia, si ex par- tibusfere similibus constant; quoniaro ad illa procreanda , valentiores vires operabantur, affinitates validius se exserebant, et quoniam

58

Iti corpus recepta, facilius assimilari possunt, propterea quod ad materiam organicam pro- pius accedunt.

j3) Remedia , quae zonacalidasubrnini- strat, praecipue quae tropicis circulis com- prehenduntur, multo insignioribus effectibus gaudent, quam quae in frigidioribus terris inveniuntur, quoniam calidioristemperaturae vaiidior irritatio omniumorgani&morum vires ad perfectiorem substantiarum receptarum elaborationem incitat, et quoniam magnus calor maximopere multis compositionibus et chemicis affinitatibus favet. Inde multa illa venena vegetabilia: Menispermum cocculus, Rhus radicans et Toxicodeodron, Boa upas et caet.; inde quoque medicamenta maxime efficacia: Papaver somniferum, Laurus cam- phora, Datura Stramnonium Caryophyllus aromaticuset caet. Indemulta illaex insectis etvermibus desumta venena, venenosorum- que amphibiorum genera, calidae zonae pro- pria. Inde tandem insignior Ula contagiorum et miasaiatum operatio.

y ) Plantarum alpinarum major est vis, quoniam in regionibus lumen per aerem te- nuiorem facilius eas afficit, e"t quoniam nix et aqua pluviahorumorganismorum viresma- gis incitat. V. * Humbotdt iiber die gereizte F a s e r l l , P. I 4 I - I 4 5 .

^¹) Remedia ex plantis et animalibus de- sumta, quae in locis uliginosis., simihbusque inveniuntur, ubi putridae et noxiae exhala- tiones adsunt, majorem influxum in corpus organicum exserunt, quam ex iis, quae locis planis et sanioribus succrescunt; quoniam ibi tales substantiae operantur, quibus afhm- tates vahdiores efficiuntur, ut hydrogenium, gas hydrogenium carbonisatum , gas phos- phorosum, sulphurosum et alia, cum in aliis regionibus purus aer atmosphaericus tantum, aqua, et ad ^ummum paucae aliae substan- tiae vegetationem promoveant. Exemplorum loco sint: Conium maculatum, Cicuta virosa, Ranunculus bulbosus, Ran. Flammula, Ran.

sceleratus, Arum maculatum, Euphorbium peplus, Solanum nigrum, Chelidonium ma-

6o

jus, Scilla maritima, Agaricus muscarius et caBtera; bufones, serpentes.

2. Quodadeffectum earum substantiarum attinet, quae haud ad naturam organicam pertinent, sequentes aphorismi probationem forte mereantur, ad vim si respicimus qua operantur.

In longe plurimis earum causa effectus nos prorsus latet.

Efiicacitas earum pendet tum a parte ali- qua praestantiori, prout magis minusve latet, atque prout ea per se varios effectus infibram organicam exseiit, tum ab afiinitate resul- tante.

Mixtioni corporis organici substantias sive deducant, siveaddant, insignior semper ef- fectus erit, quo major quantitas est substan- tiarum vel deductarum vel additarum, quo majoris momenti hae substantiae in corpore sunt, et quo major mutatio mixtionis est de- ductis additisve substantiis effecta. Cujus rei exempluin sit: quod metalla fortius oxydata fortiorem effectum praebent.

6i Substantiarum eodem gradu intensivi ef- fecws praeditarum, ea magis extensive ope- raturin corpus, quae volatilior est. Etenim quo celerius eas organismi partes, ad quas prin- cipiopervenerat, reliquerit, eo fortius alia or- gana afficiet. Sic ammoniumpraeditum gradu efficacitatisintensivaehaudmajori quam kali, insigniores effectus exserit, soh volatilitati ejusdem tribuendos. Haec alicujus substan- tiae volatilitas eam vim efficacitati addere potest, ut efficacitate aliam substantiam ma- jori adeo effectus intensitate praeditam, non- nunquam vincat, si haec parvum tantum.vo- latititatis gradum possidet.

5. Quofacilius aut totus organismus aut, aUqua ejus pars irritari potest, eo major ef- fectus remediorum specijicorum in eum ex-

Quam suspicionem magni quoque physiolo- gi foverunt, ut Reil, Humboldt, Ackermann,

62

Hildebrandt, Treviranus, aliique. Huc for- san nititurmajor specificorum in hoc statu ef- fectus, quod majores mixtionis mutationes aretioresque conjunctiones et insigniores dis- junctiones efficere possunt. Verum quis te- nebras hic chspeUet? Donec hoc factum erit, sufficiat nobis necesse est genefale illud effa- tum, atque nimis audax facinus is suscipiet, qui eorum naturam ipsam exphcare conatus fuerit. . -

Patet ex hac thesi, remedium quod alio tempore haud specificum sit, alio specificton evadere posse. Etenim si orgarrismus in eo irritabilitatis statu erat, ut quodcunque reme- dium aequam tantum per totum corpus irri- tationem efficeret, nullo modo hoc specifif cis adnumerandum est. Sih vero ea organismi conditio est, ut ejus pars aliqua facilius reli- quis irritaripossit, tumillud remedium, modo ad eam pervenire possit, fortiorem irritatio- nem efficiet, i. e. specifice operabitur. Hinc vero sequitur, multa remedia sub certis tan- tum conditionibus specifica esse vocanda, et