•qiia elementa haec vel majorem\<vel mirw?
fanti
tmn exserere po&sunt; iiitque^maj.ori
<vel. minori inclinatione eorumad pristinam f&rmarm iteriim. induendam*, Nbnnull^t^ubr
stanliae in statu> solido maximam ef£ca&am p^s»deiiU,' gjjooiam. ea ratione miriiiao ^pa-tio plurimae partes operantes \ compreiien-duntur. Aliae vero maximam vim exserunt in statu liquiditatis, quopiam per eam facil-lime penetrant in eas substantias, in quas iis operandum;«e$, easque resolvunt. AJiae tandem efficacissime operantur in statu
ela-•stico,. quoniam per eum id obstaculum quod efficacitati maxime. adversatur, cohaesionis scilicet, facillime vincitur. Nonnullis sub-stantiis status W/^j'ta/z.s maxime adversus est, quoniam in eo saturationis atque neutralitatis gradus maximus e s t , chemicam efficaciam impediens. Ahis vero forma liquida adver-satur, quoniam partes efficaces in ea maxime difiunduntur , atque a se invicem segregan-tur. Aliis tandem adversatur elasticus status,
45
^elastieiaate^earum operationem maxime
im-«pediente^ Proutitaquehae substantiae, quan--tnnvfi^ri pdtiest, aliam formam accipiunt, vis learum in materiam prganieam aut minuitur,
•«afcprOmovetuii Respicienda verutn etiam esf fprma rmateriae organismi ipsius; etenim projut haec" vef solida, vel liquida, vel ela--srice:fluida:estv vis variarum substantiarUm irceant variaquoque erit. ' Solidum enim
ali-qubd corpus in nullum aliud solidum vim ex-serit, nisi resolutum. Operatur vero modo in corpus aliquod liquidum, modo in elastice iraidum, prout formaborum operationi favet, aut eam impedit, autprout concentratio per conjunctionem major minorve oritur. Inde patet a nonnullis substantiis partes fluidas ma-gis affici, sanguinem, serum ( e. g. a veneno viperarum, a cantharidibus) ab aliis vero so-lidas.
Aeque considerari debet major minorve elementorum^inclinatio ad pristinam prima-riamque formam resumendam. Substantia enim aliqua formam saepe retinet ea sola de
44
causa, quod chemice eum alia coHJuncta est, qua conjunctione soluta in primariam formam revertitar. SaepissimehoclocKarhabet. Gxy-' genium cum mercurioconjunctumprimariam
«lasticam formam repetit, simulac ab eo se-iuogitur) nec aliam substantiam mverrit, cunj -qua eandem arctam conjunctBOnem
inirejpos-ait. Aqua in pristinam Hquidam formam-.f e-verritur , conjunctione ejus cum quibusdam salibus quorum crystallisationem efficiebat, per calorem imminuta, vel •— ut aliis verbis idem dicamu» —- crystalli liquescunt in aqua crystallisationis. Sae^ius etiam occurrunt exempla sohdarum substantiarum statum so-lidum iterum as6.umentium, pOstquam ab aliis substantiis, cum quibus conjunctae aliam formam induebant, secretae sunt. Fit hoc fluido, in quosolidum corpus resolutum erat, evaporato.
Jam si haec omnia ad corpus organicum referuntur, inveniemus sequentia: si qua sub-stantia, composita ex talibus elementis, quo-mm forma primario in statu diverai generis
45 erat, t;onjunctionem chemicam cum partibus ovganicr corporis init, in qua illa elementa a se invitem secernuntur, ea elementa, quae materia organica haud recipit, formam pri-mariam induunt, atque operantur convenien-ter huic formae proprio sibi modo. E . g. si qua substantia ex parte alia solida, alia yero elastice iluida composita e a t , atque solida pars cum corpore conjungitur, tum elastica Bberatur e t cet. Verum etsi elementa haud diversi generis , sed similis annt, atque in corporesecundumpropriam affinitatem unum tantum eorum cum materia organica conjun-gitur, alterum tamen:pristinam formam induit, et eic magnopere operationem immutare pot-est. E . g. -olea aetherica, quantum ex che-mica analysi notum e s t , composita sunt ex carbonico , hydrogenio , et azoto; quod si itaquein eoppore organicoiunum vel duo ho-rum elementoho-rum eis idemta sunt, tertium elasticam fotynam induere deberet, in qua yel atatim noyam conjunctionem iniret, re-pertis substantiis ad quas magnam afhnitatem
v 46
haberet, vel elasticam formamretineret,,do-nec talem novam conjunctionem inire, vel quocunque modo e x corpore exire posset.;
Unde forsan vis carminativa oleorum aether ricorum derivanda est, quae itaque originem haberet in vi aliqua haud ilatus expellente, sed eos procreante, inde flatus nonnullis cibis sumtis , e. g. crambe , raphanis , aliisque.
De legibus chemicis, quibus haec innituntur, conf. * Cl. L. Berthollet statique chimique T. I. Sect. IV. §. 1 5 2 - 1 9 2 .
2. Copia remedii adhibiti.
Cum copiae ratio, praecipue si ad reme-dia respicimus, perquam relativa sit,1 hic qui-dem praecipue definiendum est, quae cujus-que remedii quantitas organismo maxime con-veniat, quae vel modum e x c e d a t , vel eum haud expleat. Verissime Clerc dixit, nos longe majorem numerum remediorum speci-ficorum possessuros esse, si doses distribue-remus ex morborum necessitate v.*J6h. Gall 1. c. p. 687.
47 Converiit orgarrismo ea remedii quarrtitasy qttam sibi assimilare potest, vel quae i » BUIB salubrom effectum prodit. Modum excedit yero ea, quam organismus sibi haud assimi-lare potest, vel quae noxie in eum operatuf.
Nimis exigua tandem ea est quantitas, quae nec salubrem, nec noxiam immutationem producere potest. , . •• •• • Quantitas alicujus remedii duplici modo organismo convenire potest: '
a. Quatenus ab organis, in quae pwma-rie et immediate operatur illico totum assinri^
latur, quatenusque totam vim ©perandi unice inhaecorgana exserit, etimmediatam efB-caciam in alia organa ea de causa prorsM amittit.
b. Quatenus ab organis, in quae imme-diateoperatur, haud totum assimilatur, ^tt*
que cum in l a operatur, n o a totam vimope-*
randi amittit, sed partim qnoque ad alia or-gana pervenit, et partem efficacitatis in ea exserit. Cujus rei duplex quidem est causa.
i ) Quantitas remedii re.ipsa organo in
48
guod primarie operatur nimia est, quam ut totmu ab eo possit assimilari. Remanere ita-que debet particula aliqua, quae ad alia or-gana perveniat. Sic aqua nimia copia hausta, ut omnes potus in magnis dosibus diuretice operantur. Hoc respectu quantitas tantum
rem&iii alicujus, quae organp quod prima-rie afficitur nimia est, alia organa afficere potest.
2) Exserit in organum, in quod primarie adhibetur, ntillam vim immutatricem, quo-niaui nullam cum eo affinitatem habet, ve.1 ad nullam reactionem id incitat. Quod ai itaque tale remedium per universalem actip-nem vitalem ad alia organa peryenit, cum quibus majorem affinitatemhabet, q u a e a d r e -actionem inaignem incitat, patet inde quo nonnulla remedia specifice tendant. Hoc
re-spectu quantitas tantum remedii alicujus,
quae organo , quod, primarie qfficitur,
ni-m,is exigiua est» alia organa afficere
pot-est. Hujus jrei exempla varia sunt in materia medica, e. g. ipecacuanha in reliquumcor-49
* 4 pus parvistantum dosibus sumta operari pot-est, quemadmodum in universum vpmitiva et pur^antia. Fr. Albr. C. Gren jam efficaci-tatem mercurii in glandulas, in systema uro-poeticum, et tractum intestinorum peracute derivat ex ejus, modo majus modo minus inci-tantibus, qualitatibus. Quominus enim incitat, eo minus ab organis et primarie effectis * et iis ad.^uaepostea pexyenit, ejici potest, eo extensior universa ejus efficacia debet esse.
(v, * ej,. Handb. d. Pharmakologie. HaUe^iygo.
aterTh. Pag. 219, 220.) Conf.VoA. Sal.Frank Vers. einer prakt. Arzneimittellehre. Wien, 1804. Pag. 23. 251. Plurima remedia ad tam specificamoperationemefficiendam, cer-tam quoque dosin postulant Conf. * Reil in RdschlaubMagazirtd.Heilk. 3.B. i.St. P.60.
3. Tempus remedii alicujus adMbendi.
V. hic * Joan. Testa de vitalibus periodis aegrotantium et sanorum. Secundum varias morbi periodos et stadia, secundum corporis irritabilitatem diversis a n n i e t diei tempori-bus diversam, secundum tempus adhibiti
5o
rerreedii, effectus alicujhs remedii, quod praeterea nulla specifica qualitate gau-debat, '«pecifici evadefe possunt. • Secun-dunt consuetudinem adeo Testa (I. clycfbser^
vavitr, laxans aliquod apud virum aKqtrerh eo tantori t^mporO' ventrfeta solvisste , *jtt© in statu ~ikt& idem accidere solebat. Emetici alicujus fnhaemorrhoidibus effectusetat, ttt sanguisbrassus, nigerque evomeretur. Postea revefteDaritur haembrifrbides, neque ullum remediiim malignis eafum sequelis mederi pOttiit,' I^tlgultuf , astfttnatiy wifrbcittionis periculo, pfaetervomitivum, quod igitttrliac occaiidne specifice operabatur.
B. Relationes internae remedwriHff speci-frborum, ,•'.•; ,;-:'"..•:
Haec dissWtatibnis hujus par» iterum in duas dividenda est, quarum altefa observa-tionem de vario statu mixtiqnis femediorum specificorum continet, altera vero relationem hujus status mixtionis ad corpUs organicum exponet
Oi