318 K o s h a i , L a d a k h i G r a m m a r
H i nü b e r , q u e l e s u b s t a n t i f a e t e , p a r e r r e u r , s u b s t i t u e ä i m p l u s a n c i e n a b s o l u t i f ä f i n a l e -ttä ( s k . p a . -tvä), p h o n o l o g i q u e m e n t r e g u l i e r e n p a . ( I n d o l o g i c a T a u r i n e n s i a 1 0 , 1 9 8 2 ) .
E n f i n , d i v e r s a r t i c l e s e s q u i s s e n t d ' a l e r t e s m o n o g r a p h i e s (upäsaka . . .), e t c o n t r i b u e n t ä r e n d r e a t t r a y a n t e s c e s p a g e s t o u t e s d e n s e s d ' e n s e i g n e m e n t s .
2 2 , A v e n u e d u P r e s i d e n t W i l s o n , C o l e t t e C a i l l a t E R A 9 4 P a r i s
K o s h a i S a n y u k t a . L a d a k h i G r a m m a r . E d . b y B . G . M i s r a . D e l h i — V a r a n a s i — P a t n a , M o t ü a J B a n a r s i d a s s 1 9 7 9 . X X V I I , 3 3 8 S . G r . 8 ° . R s . 1 0 0 , — .
D i e m o d e r n e n D i a l e k t e d e s T i b e t i s c h e n s i n d g l e i c h d e n s i n o t i b e t i s c h e n S p r a c h e n I n d i e n s ( M i k i r , B o r o , L u s h a i u s w . ) f ü r d i e a l l g e m e i n e S p r a c h w i s s e n s c h a f t v o n b e s o n d e r e m I n t e r e s s e , d a s i e d e n a l l m ä h l i c h e n Ü b e r g a n g v o n e i n e r r e i n m o n o s y l l a b i s c h e n S t r u k t u r i n e i n e n m e h r s i l b i g e n , d u r c h z a h l r e i c h e M o r p h e m e g e k e n n z e i c h n e t e n a g g l u t i n i e r e n d e n T y p u s i n v e r s c h i e d e n e n S t a d i e n w i d e r s p i e g e l n . D e r u r s p r ü n g l i c h e m o n o s y l l a b i s c h e C h a r a k t e r s c h i m m e r t a b e r ü b e r a l l n o c h d u r c h u n d d i e B e d e u t u n g d e r M o r p h e m e l ä ß t o f t n o c h i h r e n l e x i k a l i s c h e n U r s p r u n g e r k e n n e n .
E i n e n i n t e r e s s a n t e n B e l e g f ü r d i e s e E n t w i c k l u n g s t e l l t d a s i n K a s h m i r u n d J a m m u g e s p r o c h e n e L a d a k h i d a r , d a s i n d e m v o r l i e g e n d e n B u c h z u m e r s t e n M a l a u s f ü h r l i c h u n d n a c h m o d e r n e r s p r a c h w i s s e n s c h a f t l i c h e r M e t h o d e b e h a n d e l t w i r d . O b w o h l d e r E i n f l u ß d e s S c h r i f t t i b e t i s c h e n a l s d e r S p r a c h e d e r R e l i g i o n u n d K u l t u r n o c h u n g e b r o c h e n i s t u n d d a s L a d a k h i b i s h e u t e i n d e r h e r k ö m m l i c h e n t i b e t i s c h e n S c h r i f t ( u n d w a h r s c h e i n l i c h h i s t o r i s i e r e n d , w e n n a u c h v o n d e r A u t o r i n p . 4 n i c h t a u s d r ü c k l i c h v e r m e r k t ) g e s c h r i e b e n w i r d , i s t d i e G r a m m a t i k , a n d e r s a l s z . B . R o e r i c h s B e s c h r e i b u n g d e s A m d o D i a l e k t s , g a n z s y n c h r o n i s c h g e h a l t e n u n d l ä ß t s o m i t d i e w a h r e S t r u k t u r d e s L a d a k h i d e u t l i c h h e r v o r t r e t e n .
I n d e r E i n l e i t u n g b e r i c h t e t d i e V e r f a s s e r i n a u s f ü h r l i c h ü b e r d i e g e o g r a p h i s c h e L a g e , Z a h l d e r S p r e c h e r , d e n s o z i o e t h n o l o g i s c h e n H i n t e r g r u n d u n d d i e „ Z w e i s p r a c h i g k e i t " ( d i g l o s s i c S i t u a t i o n ) , d . h . d a s N e b e n e i n a n d e r v o n H o c h u n d S c h r i f t s p r a c h e . I n t e r e s s a n t i s t , d a ß s i c h i m L a d a k h i n i c h t n u r z w i s c h e n d e n D i a l e k t e n , s o n d e r n i n n e r h a l b e i n e r S p r a c h g e m e i n s c h a f t V a r i a n t e n h ä u f i g e r z u f i n d e n s c h e i n e n , a l s m a n d a s s o n s t g e w o h n t i s t , b e s o n d e r s i n d e r B e h a n d l u n g d e r K o n s o n a n t e n g r u p p e n ( S . 9 f f . ) . D i e L a u t l e h r e ( S . 1 5 f f . ) l ä ß t e i n e n g e g e n ü b e r z . B . d e m L h a s a T i b e t i s c h e n n o c h s e h r a l t e r t ü m l i c h e n Z u s t a n d m i t E r h a l t u n g v i e l e r K o n s o n a n t e n g r u p p e n
Originalveröffentlichung in: Indogermanische Forschungen. Berlin, 88.1983, S.
318-320
Koshai, L a d a k h i G r a m m a r 319
erkennen. Die Beschreibung der L a u t e ist klar, doch hä t t e der aus typo
graphischen N ö t e n heraus m i t dem. Zeichen f ü r das englische P f u n d u m schriebene L a u t eine genauere Bezeichnung als „ m u r m e r e d laterals" ver
dient (S. 15); aus der Verwendung in fama „ L a m a " u. a. scheint hervor
zugehen, daß es sich dabei wie in anderen Dialekten u m ein stimmlos
spirantisches l handelt. — Auf S. 40 sind in der Tabelle der möglichen Konsonantenkombinationen leider die Auslautsgruppen vergessen wor
d e n ; sie finden sich aber bereits vollständig auf S. 32 aufgezählt.
Den größten Teil der eigentlichen G r a m m a t i k n i m m t die E r ö r t e r u n g der ,,noun p h r a s e " u n d ,,verb p h r a s e " ein. Stück f ü r Stück werden m i t großer Sorgfalt deren Kerne, Substantiv u n d V e r b u m , u n d ihre mannig
fachen Erweiterungen definiert u n d beschrieben. Die Darstellung wird dadurch, daß zu allen wesentlichen P u n k t e n Beispiele m i t Interlinear
übersetzung gegeben werden u n d neben der Bildungsregel meist auch das volle P a r a d i g m a a n g e f ü h r t wird, ziemlich breit (vgl. S. 110122 über die Pronomina!), verliert aber wegen der wohldurchdachten A n o r d n u n g nicht an Übersichtlichkeit. Der grammatische Gebrauch ist oft bis in Fein
heiten hinein beobachtet, wie m a n sie von anderen G r a m m a t i k e n dieser A r t k a u m gewöhnt ist (z.B. bei den Zahlwörtern, bes. D. 165ff.).
Beim Nomen sind die vielfachen Übergangsformen zwischen Kompo
sition u n d Derivation durch Morpheme, wie sie f ü r viele weiterentwickelte sinotibetischen Sprachen bezeichnend sind, besonders interessant (S. 50ff.) Die Autorin unterscheidet zwischen 1) einfachen, d. h. einsilbigen Nomi
nalstämmen wie mik „Auge", 2) komplexen N o m i n a l s t ä m m e n m i t einem einsilbigen S t a m m u n d den bedeutungslosen Zusätzen -pd, -po, -pu, -bo, -md u. a., 3) Komposita, bei denen nur eine K o m p o n e n t e auch frei vor
k o m m t , wie rdl-di „ S c h w e r t " < ? + di „Messer", 4) m i t einem Suffix abgeleitete N o m i n a wie sin-khdn „ Z i m m e r m a n n " von sin „ H o l z " m i t Suffix -khdn, 5) volle K o m p o s i t a wie chu-mik ,, Quelle" < chu „ W a s s e r " + mik „Auge". Schwierigkeiten m a c h t bei dieser Einteilung vor allem die säuberliche T r e n n u n g von 2) u n d 4): das artikelartige -p9 von lddt-pd „Ge
h i r n " usw. ist für die Sprache selbst sicher dasselbe wie das derivierende -p9 in sd-pd „Metzger" von sd „Fleisch" u n d das gleichlautende Suffix bei den Ordinalia.
I n der Einteilung der Nominalkomposita nach den Kasus, in denen das Vorderglied in der analytischen Umschreibung steht (z.B. in cho-£in „See
L a n d " , d. h. „Insel", als „See im L a n d " ) zeigt sich der Einfluß der tra
ditionellen Sanskritgrammatik. Das Verfahren empfiehlt sich nicht, d a es den E i n d r u c k erweckt, als sei hier eine K a s u s e n d u n g „ausgefallen", wo doch die Beziehungen zwischen Kompositumgliedern grundsätzlich nicht m i t Kasusfunktionen identisch sein können u n d es in allen Sprachen m i t K o m p o s i t a solche gibt, die so nicht umschrieben werden können. — Die Bezeichnung von Mask. u n d F e m . durch -pd u n d -mo gehörte in das K a pitel „Derived N o u n Sterns", da die Bezeichnung nicht den ganzen Wort
schatz erfaßt u n d es daher, wie die Verfasserin selber vermerkt, im La
dakhi kein Genus gibt.
320 Majidi, Beschreibung des iran. Dialekts der S t a d t Semnan
D a s Zahlwort ist d a d u r c h interessant, daß es eine eigene mit dem Numeruszeichen u n d nicht wie anderwo m i t den Adjektiven auf gleicher E b e n e stehende Wortklasse darstellt; auch durch die starke Variabilität u n d Unregelmäßigkeit beim A u f b a u der höheren Zahlen, durch die bereits der K e i m zu einem „ S y s t e m " nach A r t des H i n d i gelegt zu sein scheint.
Das LadakhiVerb ist überaus kompliziert; außer zahlreichen Tempora, Aspekten u n d Modi wird bei der Aussage auch die persönliche Wahrneh
m u n g , das definitive Wissen, allgemeine oder historische W a h r h e i t u.dgl.
unterschieden, auch das bereits aus dem Alttibetischen b e k a n n t e System eigener „Honorifica" ist noch ganz lebendig. Die abschließend zur Über
sicht beigegebene 'List' u m f a ß t 244 F o r m e n , die in der G r a m m a t i k alle durch Beispiele belegt sind. Der beigegebene P r o b e t e x t ist die Lebens
geschichte eines L a m a s , die ganz der religiösliterarischen Tradition ver
h a f t e t ist; an seiner Stelle wäre eine Geschichte aus dem bäuerlichen All
tagsmilieu vielleicht illustrativer gewesen.
I m Ganzen k a n n m a n der Verfasserin bescheinigen, daß sie mit Erfolg versucht hat, dem f ü r indisches u n d englisches Sprachempfinden fremd
artigen Sprachbau des L a d a k h i gerecht zu werden. Das Buch wird wissen
schaftlichen u n d praktischen Ansprüchen in gleicher Weise gerecht.
Südasieninstitut der Universität, I m Neuenheimer Feld,
D 6 9 0 0 H e i d e l b e r g
H e r m a n n B e r g e r
Majidi MohammedReza. Strukturelle Beschreibung des iranischen Dia
lekts der S t a d t Semnan. Phonetik, Morphologie, Syntax, Texte (Forum Phoneticum, 22). H a m b u r g , H e l m u t Buske Verlag 1980. X V I I I , 211 S.
Gr.8°. DM 36,—.
T h e Northwest I r a n i a n dialect of t h e town of Semnan (60,000 inhabi
t a n t s , ca. 22 k m east of Teheran) has been known to scholars for just over a Century, more particularly f r o m the studies of A. Christensen (C.), Le dialecte de S ä m n a n , Copenhagen 1915, Oskar Mann (OM.), Die Mund
arten von K h u n s ä r , . . . Sämnan, ed. K. H a d a n k , Berlin 1926, and articles of G. Morgenstierne (GM.), 'Notes on Sämnani', 'Additional notes on S ä m n a n i ' (NTS. 18, 1954, S. 92117, 162170) and 'Stray notes on Per
sian dialects' (NTS. 19, 1960, S. 73100). I n 1964 M. Sotoodeh (S.) published a dictionary Farhange Semnäni and neighbouring dialects, with a very few, somewhat inaccurate grammatical notes. Now for the first time we have a fuller description by an Iranian scholar. The author (M.), who has also published a Persian s t u d y of t h e dialects around K a s h a n and Mahallat, teils us t h a t he has been engaged with Semn. for about