• Keine Ergebnisse gefunden

1 http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1903/

2 http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1943/

3 K. H. Lieser, Einführung in die Kernchemie, 1991, Wiley-VCH, Weinheim.

4 https://de.wikipedia.org/wiki/Nuklidkarte (02.01.2017)

5 A. Einstein, Annalen der Physik, 1905, 323, 639-643.

6 E. O. Lawrence, N. E. Edlefsen,Science 1930. 72, 376–377.

7 G. T. Seaborg, E. M. McMillan, J. W. Kennedy, A. C. Wahl, Physical Reviews 1941,69, 366-367.

8 http://ms.zneb.at/html/exphys2/exse8.htm (02.01.2017)

9 C. A. Hoefnagel, Annals of Nuclear Medicine, 1998, 12, 61-70.

10 S. J. Bonnema, L. Hegedüs, Endocr. Revi. 2012, 920-980.

11 S. M. Qaim, 2484-2; ICTP-IAEA Joint Workshop on Nuclear Data for Science and Technology: Medical Applications 2013, “Overview of Diagnostic and Therapeutic Radionuclides” (Vortrag).

12 P. J. Early, Health Phys. 1995, 69, 649-661.

13 L. Geworski, „Online Vorraussetzung fü die Quantifizierung in der Emissions- Tomographie“, Habilitationsschrift, Humboldt-Universität zu Berlin, 2003.

14 H. H. Coenen, Der Nuklearmediziner, 1994, 3, 203-214.

15 P. W. Miller, N. J. Long, R. Vilar, A. D. Gee, Angew. Chem. 2008, 120, 9136- 9172.

16 T. Rudroff, J. H. Kindred, K. K. Kalliokoski, J. Appl. Physiol. 2015 118, 1181- 1190.

17 A. Sanchèz-Crespo, P. Andreo, S. A. Larssen, Eur. J. Nucl. Med. 2004, 31, 44-51.

18 A. K. Shukla, U. Kumar, J Med Phys. 2006, 31, 13–21

19 E. Miele, G. P. Spinelli, F. Tomao, J. Exp. Clin. Cancer Res. 2008, 27, 52-62.

20 K. Schwochau, Angew. Chem. Int. Ed. 1994, 33, 2258-2267.

21 S. Maschauer, O. Prante, BioMed Res. Int. 2014, 2014, ID 214748.

22 C. J. Anderson, R. Ferdani, Cancer Biother. Radiopharm. 2009, 4, 379–393.

23 M. Eder, O. Neels, M. Müller, U. Bauder-Wüst, Y. Remde, M. Schäfer, U.

Hennrich, M. Eisenhut, A. Afshar-Oromieh, U. Haberkorn, K. Kopka, Pharmaceuticals. 2014, 7, 779-796.

136

24 S. R. Banerjee, Z. Chen, M. Pullambhatla, A. Lisok, J. Chen, R. C. Mease, M. G.

Pomper, Bioconjugate Chem. 2016, 27, 1447-1455.

25 M. A. Brown, R. C. Samelka, “MRI: Basic Principles and Applications”, 2nd 1999, Wiley-Liss Inc., New York, USA.

26 P. Glover, P. Mansfield, Rep. Prog. Phys. 2002, 65, 1489-1511.

27 http://www.brainfacts.org/about-neuroscience/technologies/articles/2014/brain- scans-technologies-that-peer-inside-your-head/ (08.02.2017. )

28 A. Merbach, L. Helm, E. Tóth, The Chemistry of Contrast Agents in Medical Magnetic Resonance Imaging, 2013, John Wiley & Sons Ltd., Chichester, England.

29 Y.-X. J. Wang, Quant. Imaging Med. Sur. 2011, 1, 35-40

30 N. Bloembergen, J. Chem. Phys, 1957, 27, 572-573.

31 I. Solomon, Phys. Rev. 1955, 559-565.

32 G. L. Davies, I. Kramberger, J. J. Davis, Chem. Commun. 2013, 49, 9704-9721.

33 K. Micskei, L. Helm, E- Brücher, A. E. Merbach, Inorg. Chem. 1993, 32, 3844- 3850

34 P. Caravan, J. J. Ellison, T. J. McMurry, R. B. Lauffer, Chem. Rev. 1999, 99, 2293-2352.

35 E. Riedel, Anorganische Chemie, 2. Auflage 1990, de Gruyter Berlin, Deutschland.

36 S. M. Rocklage, W. P. Cacheris, S. C:. Quay, F. E: Hahn, K. N. Raymond, Inorg.

Chem. 1989, 28, 477-485.

37 http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Public_statement/2012/

08/WC500130495.pdf (10.02.2017).

38 D. H. Powell, O. M. Ni Dhubhghaill, D. Pubanz, J. Am. Chem. Soc, 1996, 118, 9333-9346.

39 E. T. Clarke, A. E. Martell, Inorg. Chim. Acta 1991, 190, 37-46.

40 A. E. Martell, R. M. Smith, R. J. Motekaitis, Critically Selected Stability Constants of Metal Complexes Database 8, 2004.

41 G. Elizondo, C. J. Fretz, D. D. Stark, S. M. Rocklage, S. C. Quay, D. Worah, Y.

M. Tsang, M. C. Chen, J. T. Ferrucci, Radiology, 1991, 178, 73-78.

42 S. M. Rocklage, W. P. Cacheris, S. C. Quay, F. E. Hahn, K. N. Raymond, Inorg.

Chem. 1989, 28, 477-485.

137

43 Y. Ducommun, K. E. Newman, A. E. Merbach, Inorg. Chem. 1980, 19, 3696- 3703.

44 http://icahn.mssm.edu/research/labs/imaging-science-laboratories/facilities (18.02.2016).

45 R. T. M. de Rosales, J. Label. Compd. Radiopharm. 2014, 57, 298 -303.

46 J. L. Major, T. J. Meade, Acc. Chem. Res., 2009, 42, 893-903.

47 C. Truillet, P. Buziotis, C. Tsoukalas, J. Brugièrea, M. Martini , L. Sancey , T.

Brichart, F. Denat, F.cBoschetti, U.cDarbost , I. Bonnamour, D.cStellas, C. D.

Anagnostopoulos, V.cKoutoulidis, L. A. Moulopoulos, P.cPerriat, F.cLux, O.

Tillement, Contrast Media Mol. Imaging 2014, 10, 1633-1646.

48 T. M. de Rosales, R. Tavaré, R. L. Paul, M. Jauregui-Osoro, A. Protti, A. Glaria, G. Varma, I. Szanda, P. J. Blower, Angew. Chem. Int. Ed. 2011, 50, 5509-5513.

49 J. Notni, J. Simecek, P. Hermann, H. J. Wester, Chem. Eur. J. 2011, 17, 14718- 14722.

50 J. Notni, P. Hermann, I. Dregely, H. J. Wester, Chem. Eur. J. 2013, 12602-12606.

51 L. Frullano, C. Catana, T. Benner, A. D. Sherry, P. Caravan, Angew. Chem. Int.

Ed. 2010, 49, 2382-2384.

52 R. Uppal, C. Catana, T. Benner, A. G. Sorensen, P. Caravan, Radiology, 2011, 258, 812-820.

53 M. F. Tweedle, P. Wedeking, K. Kumar, Invest. Radiol. 1995, 30, 372-380.

54 C. Chen, J. S. Cohen, C: E: Myers, M. Sohn, FEBS Lett. 1984, 168, 70-74.

55 S. H. Koenig, R. D. Brown, M. Spiller, Magn. Reson. Med. 1987, 4, 252-260.

56 X. A. Zhang, K. S. Lovejoy, A. Jasanoff, S. J. Lippard, Proc. Natl. Acad. Sci.

USA, 2007, 104, 10780-10785.

57 W. Cheng, T. Ganesh, F. Martinez, J. Lam, H. Yoon, R. B. Macgregor, T. J.

Scholl, H. L. Cheng, X. A. Zhang, J. Biol. Inorg. Chem. 2014, 2, 229-235.

58 http://nucleardata.nuclear.lu.se/toi/nuclide.asp?iZA=250051 (06.01.2017)

59 http://nucleardata.nuclear.lu.se/toi/nuclide.asp?iZA=250052 (06.01.2017)

60 http://nucleardata.nuclear.lu.se/toi/nuclide.asp?iZA=250352 (06.01.2017)

61 Table of Radioactive Isotopes, über http://nucleardata.nuclear.lu.se

62 V. D. Nguyen, D. K. Pham, T. T. Kim, M. S. Rahman, K.-S. Kim, G. Kim, H. S.

Lee, M. H. Cho, I. S. Ko, W. Namkung, T. I. Ro, J. Rad. Nucl. Chem. 2010, 283, 683-690..

138

63 A. T. J. Klein, F. Rösch, H. H. Coenen, S. M. Qaim, Radiochim. Acta 2002, 90,167-177.

64 A. T. J. Klein, F. Rösch, S. M. Qaim, Radiochim. Acta 2000, 88, 253-264.

65 H. I. West, R. G. Lanier, M. G. Mustafa, Physical Rev. 1987, 35, 2067-2076.

66 G. J. Topping, P. Schaffer, C. Hoehr, T. J. Ruth, V. Sossi, Med.Phys. 2013, 40, 4- 12.

67 C. M. Lewis, S. A. Graves, R. Hernandez, H. F. Valdovinos, T. E. Barnhart, W.

Cai, M. E. Meyerand, R. J. Nickles, M. Suzuki, Theranostics, 2015, 5, 227-239.

68 S. A. Graves, R. Hernandez, J. Fonslet, C. G. England, H. F. Valdovinos, P. A.

Ellison, T. E. Barnhart, D. R. Elema, C. P. Theuer, W. Cai, R. J. Nickles, G. W.

Severin, Bioconjugate Chem. 2015, 26, 2118-2124.

69 M. Buchholz, I. Spahn, B. Scholten, H. H. Coenen, Radiochim. Acta 2013, 101, 491-499.

70 A. T. J. Klein, F. Rösch, H. H. Coenen, S. M. Qaim, Appl. Radiat. Isot. 2005, 62, 711-720.

71 C. F. G. C. Geraldes, A. D. Sherry, R. D. Brown, S. H. Koenig, Magn. Reson.

Med. 1986, 3, 242-250.

72 A. Takács, R. Napolitano, M. Purgel, A. C. Pényei, L. Zékány, E. Brücher, I.

Tóth, Z. Baranyai, S. Aime, Inorg. Chem. 2014, 53, 2858-2872.

73 B. Drahos, M. Pniok, J. Havlickova, J. Kotek, . Cisarova, P. Hermann, I. Lukes, E.

Toth, Dalton Trans. 2011, 40, 10131-10146.

74 E. A. Rolla, C. Platas-Iglesias, M. Botta, L. Tei, L. Helm, Inorg. Chem. 2013, 52, 3268-3279.

75 E. Balogh, Z. He, W. Hsieh, S. Liu, E. Tóth, Inorg. Chem. 2007, 46, 238-250.

76 A. Bianchi, L. Calabi, C: Giorgi, P. Losi, P. Mariani, D. Palano, P. Paoli, P. Rossi, B. Valtancoli, J. Chem. Soc. Dalton Trans 2001, 917-922.

77 B. Drahos, I. Lukes, E. Tóth, Eur. J. Inorg. Chem. 2012, 1975-1986

78 J. Maigut, R. Meier, A. Zahl, R. van Eldik, Inorg. Chem. 2008. 47, 5702-5719.

79 F. K. Kalman, G. Tircso, Inorg. Chem. 2012, 51, 1165-10067.

80 S. Aime, P. L. Anelli, M. Botta, M. Brocchetta, S. Canton, F. Fedeli, E. Gianolio, E. Terreno, J. Biol. Inorg. Chem. 2002, 7, 58-67.

81 E. M. Gale, J. Zhu, P. Caravan, J. Am. Chem. Soc. 2013, 135, 18600-18608.

82 E. M. Gale, I. P. Atanasova, F. Blasi, I. Ay, P. Caravan, J. Am. Chem. Soc 2015,

139

137, 15548-15557.

83 J. Zhu, E. M. Gale, I. Atanasova, T. A. Rietz, P. Caravan, Chem. Eur. J. 2014, 20, 14507 – 14513.

84 G. S. Loving, S. Muherjee, P. Caravan, J. Am. Chem. Soc, 2013, 135, 4620-4623.

85 T. B. Dunn, J.M.Ellis., C. C. Kofink, J. R. Manning, L. E. Overman, Org. Lett. , 2009. 11, 5658-5661.

86 B. B. Snider, H. Ling, Synth. Comm. 1998. 28, 1913-1922.

87 L. Habala, M. Galanski, A. Yasemi, A. A. Nazarov, N. Graf von Keyserlingk, B.

K. Keppler, Eur. J. Med. Chem. 2005, 40, 1149-1150.

88 A. F. Holleman, N. Wiberg, Lehrbuch der anorganischen Chemie, 102. Auflage 2007, W.de Gruyter, Berlin.

89 R. Brückner Reaktionsmechanismen, 3. Auflage 2004, Elsevier, Heidelberg.

90 H. C. Kolb, M. G. Finn, K. B. Sharpless, Angew. Chem. Int. Ed. 2001, 40, 2004- 2021.

91 D. J. Mastarone, V. S. R. H., A. L. Eckermann, G. Parigi, C. Luchinat, T. J.

Meade, J. Am. Chem. Soc. 2011, 133, 5329 - 5337.

92 J. Zhu, E. M. Gale, I. Atanasova, T. A. Rietz, P. Caravan, Chem. Eur. J. 2014, 20, 14507 –14513.

93 J. Thielen, W. H. Meyer, K. Landfester, Chem. Mater. 2011, 23, 2120-2129.

94 P. Caravan, E. M. Gale, G. S. Loving, S. Mukherjee, J. Zhu, PCT/US/2014/010486.

95 http://www.periodensystem-online.de/index.php?show=list&id=acid&prop=pKb- Werte&sel=oz&el=1 (18.01.2017)

96 K. Sonogashira, Y. Tohda, N. Hagihara, Tetrahedron Lett. 1975, 4467–4470

97 K. Sonogashira; J. Organomet. Chem. 2002, 653, 46–49.

98 V. V. Rostovtesv, L. G. Green, V. V. Fokin, K. B. Sharpless, Angew. Chem. Int.

Ed. 2002, 41, 2596-2599.

99 B. D. Zlatopolskiy, P. Krapf, R. Richarz, H. Frauendorf, F. M. Mottaghy, B.

Neumaier, Chem. Eur. J. 2014, 20, 4697-4703.

100 W. S. Horne, C. D. Stout, M. R. Ghadiri, J. Am. Chem. Soc., 2003, 125, 9372-9376

101 O. Otman, P. Boullanger, E. Drockenmüller, T. Hamaide, Beilstein J. Org. Chem.

2010, 6, 1-7.

140

102 C. Glaser, Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft. 1869, 2, 422–424.

103 W. Maison, J. V. Frangioni, N. Pannier, Org. Lett. 2004, 6, 4567-4569.

104 K. Nasr, N. Pannier, J. V. Frangioni, W. Maison, J. Org. Chem. 2008, 73, 1056- 1060.

105 M. Grillaud, J. Russier, A. Bianco, J. Am. Chem. Soc. 2014, 136, 810-819.

106 E. A. Shokova, V. V. Kovalev, Russ. J. Org. Chem. 2012, 48, 1007-1040.

107 H. Newman, Synthesis 1972, 692-693.

108 P. R. Schreiner, O. Lauenstein, I. V. Kolomitsyn, S. Nadi, A. A. Fokin, Angew.

Chem. Int. Ed. 1998, 37, 1895-1897.

109 E. Hollinck, E. E. Simanek., D. E. Bergbreiter, Tetrahedron Lett. 2005, 46, 2005- 2008.

110 M. Buchholz, I. Spahn, B. Scholten, H. H. Coenen, Radiochim. Acta 2013, 101, 491-499.

111 M. Buchholz, I. Spahn, H. H. Coenen, Radiochim. Acta 2015, 103, 893-899.

112 C. Vanasschen, M. Brandt, J. Ermert, H. H. Coenen, Dalton Trans. 2016, 45, 1315-1321.

113 D. Fornasiero, J. C. Bellen, R. J. Baker, B. E: Chatterton, Invest. Radiol. 1987, 22, 322-327.

114 S. Aime, P. Caravan, J. Magn. Reson. Imaging, 2009, 30, 1259-1267.

115 D. Zhou, H. Lee, J. M. Rothfuss, D. L Chen, D. E. Ponde, M J. Welch, R. H.

Mach, J. Med. Chem. 2009, 52, 2443-2453.

116 E. T: Everhart, J. Cymerman, J. Chem. Soc. Perkin Trans. 1991, 1, 1701-1707.

117 M. Díaz, A. Cobas, E. Guitián, L. Castedo. Eur. J. Org. Chem. 2001, 2001, 4543- 4549.

118 T. L. Macdonald, J. Org. Chem. 1978, 43, 3621-3624.

119 M. C. Venuti, B. E. Loe, G. H. Jones, J. M. Young, J. Med. Chem. 1988, 31, 2132-2136.

141

Danksagung

Zuallererst gilt mein Dank dem Institutsleiter des INM-5, Prof. Dr. Bernd Neumaier, für die Bereitstellung des Arbeitsplatzes, die hilfreichen Gespräche und Vorschläge und die Hilfe bei einer essentiellen Passage dieser Arbeit.

Ganz besonders möchte ich mich bei meinem Doktorvater Prof. Dr. Johannes Ermert für die interessante Themenstellung und die freundliche Betreuung bedanken. Auch für die umfangreichen Korrekturen und Hilfestellungen bin ich sehr dankbar.

Meinem Betreuer Dr. Christian Vanasschen danke ich sehr für seine fachliche &

freundschaftliche Anwesenheit, sowie die vielen Tipps, Korrekturen und die intensive Betreuung, ohne die diese Arbeit wohl nicht fertig geworden wäre.

Bei Prof. Dr. H. H. Coenen möchte ich mich für umfassende interessante und interessierte Gespräche bedanken.

Prof. Dr. Syed Quaim danke ich für die Durchsicht des Abstracts und viele nützliche Tipps.

Dr. Dirk Bier und Dr. Marcus Holschbach danke ich ebenfalls für die vielen Tipps, die vielen aufmunternden Worte, die vielen Spektren und außerdem für die Präsenz in Situationen, an denen ich auch hätte verzweifeln können.

Stefan Spellerberg danke ich für die Hilfe bei der Targetpräparation und außerdem für viele nette Worte und nützliche Hilfestellungen.

Manfred Holzgreve und Dr. Zoltan Kormany danke ich ganz besonders für die Bestrahlungen.

Karl-Heinz Riedel danke ich für seine Hilfe bei technischen Fragestellungen.

Silke Grafmüller bin ich sehr zu Dank verpflichtet für IR-Messungen und vieles andere.

Außerdem danke ich Dr. Ingo Spahn und Dr. Martin Buchholz für ihre Ratschläge bei der Radionuklidproduktion.

Sebastian Becker & Volker Mauel bin ich sehr dankbar für die reibungslose IT-Bereitstellung.

142

Dr. Olga Petina & Dr. Christian Drerup danke ich ganz besonders für die Motivation und das Ertragen meiner Launen.

Dr. Olga Petina, Dr. Martin Buchholz, Stefan Spellerberg, Dr. Christian Vanasschen und Daniel Modemann danke ich für die Serumspende.

Annette Schulze gilt mein Dank für ihre Hilfe bei der Serumpräparation.

Marcel Skraban, vielen Dank, dass ich deine HPLC benutzen, kontaminieren, zerstören und reparieren durfte.

Dr. Philipp Krapf und Dr. Boris Zlatoploskiy danke ich für die Säulenleihgabe und das Weiterleiten von Massenproben.

Ingo Montag, Christian Fischer, Frank Mergner und Ralf König danke ich dafür, dass sie auf mich aufgepasst haben.

Ich danke außerdem allen Mitarbeitern des INM-5 für technische Hilfe, Kaffee, Gesellschaft in der Mittagspause und die tolle Arbeitsatmosphäre.

Meiner Familie & meinen Freunden danke ich für jedwede emotionale Unterstützung, die ich das Glück hatte zu erhalten und dringend gebraucht habe.

D.W.: Danke für so vieles.

143 Ich versichere, dass ich die von mir vorgelegte Dissertation selbständig angefertigt, , die benutzten Quellen und Hilsmittel vollständig angegeben und die Stellen der Arbeit, einschließlich Tabellen, Karten und Abbildungen, die anderen Werken im Wortlaut entnommen sind, in jedem Einzelfall als Entlehnung kenntlich gemacht habe; dass diese Dissertation noch keiner anderen Fakultät oder Universität zur Prüfung vorgelegen hat; dass sie - abgesehen von der unten angegebenen Teilpublikation - noch nicht veröffentlicht worden ist, sowie, dass ich eine solche Veröffentlichung vor Abschluss des Promotionsverfahrens nicht vornehmen werde. Die Bestimmungen der Promotionsordnung sind mir bekannt. Die von mir vorgelegte Dissertation ist von Prof. Dr. Johannes Ermert betreut worden.

Jülich, im März 2017.

Teilveröffentlichungen:

C. Vanasschen, M. Brandt, J. Ermert, H. H. Coenen, Dalton Trans. 2016, 45, 1315-1321.

C. Vanasschen, E. Molnar, G. Tircso, F. Kalman, E. Toth, M. Brandt, H. H. Coenen, B.

Neumaier, Inorg. Chem. 2017 (accepted).