ORATIO
D E L I V O N I A
P U B L I C E
3N CELEBERRIMA ET FLORENTISSIMA WLTTENBERGENSI ACADEMIA
HABITA ET RECITATA A
NICOLAO SPECHT
Revalia Livono
in Auditorio Majori Collegii Friderici 5. Kalend. Jan.
Anno cblocxxix.
Senec. Epift. XL.
Qiics veritati operam dat Oratio, ineompo- Jita ejfe debet Sf Jimplex.
Witebergx
Exfcribebat Johannes Hake
Anno M, DC, XXX.
VERIS PATRIiE PATRIBUS,
V i r i s A m p l i s s i m i s , c o n s u l t i s s i m i s * p i e t a t" c > a u t o r i t J i t e » p l u r i m o q u s
r c r u i t o u s u E x c e l l e n t i s * i m i e G l a r i s s i m i s q u c i , i n c l u t z
R e i p . R e v a i i c n s i s .
D N R C o f t s u l i b u s , S e n a t o r i b u s , a t -
^ u e T r i b u n i s P l e b i s P r u d e n - t i s s i m i s e t v i g i l a n t i s s i m i s .
Domtnif, Patronis, Adfinibus Mcectnatibuf, Fautoribur fuis summis fummeqtu colendis
S. P, D.
PHOCION ILLE A-
thenienfis, Ampliflimi, Consultiflimi ,pietate, au»
toritate, plurimoqve rerum vfu Excellentiflimi Ciariflimique Viri, Domini, Patroni, Adfines, Mxcenates, Fautores fummi fummeqve colendi, Phocion, inqvam, ille Athenienfis, cum ei po»
culum veneno temperatum pratberetur, interro*
gatus eft, numqvid fiiio fuo, qvi aderat, pra>
cipere vellet? Ego, inqvit, mi fiii, te obnixo rogo, ne qvid ob injuriam mihi nunc fadtam A*
thenienfibus maie veiis, qvi infontem me da»
mnarunt, qvafi diceret Patriam odio ne habcas,
& iicet fuerit ingrata, nil tamen nifi faufia o*
mnia ipfi preceris. O optimum optimi pareritis monitum! Patria enim qvid charius, qvid dul»
cius, qvid amabiiius ? Haec communis omnitfm nofirum parens, cujus foium non tantum corpo*
re primum preffimus, pedibus tetigimus, cujus aera haufimus, cujus liberalitate educati fumus:
Verum ctiam, finobiiis, bona & celebris, ejus nobiiitatis, bonitatis ac ceiebritatis fimus partici- pes, exterisqvc nationibus ac popuiis ob hanc ipfam qvafi rcddimur laudabiles & commcnda*
( 6 )
feile#. Nam qvis nefcit, qvod locorum tanta, fit vis, vt, (L homo diu alicubi verfatus efl, QX co aiiqvo modo judicetur? Sic Murenae apud Ciccronem objicitur, qvod iix Afia iujcui dedita tniiitaverit, qvafi aliqvid vitii ibi ex incolarum converfatidne contraxerit. Et. hoc non mirum:
cum finguiae vrbes & regiones flnguiaria fua. ha»
beant ipftituta, mores, ieges, juxta qvorumnor- inam incoia: informentur. Sic gioriofius nil.
fuit olim Athenisftantibus, qvam dici civem At^
ticum, item fiorente Grxcia voca.vi Graecum- I*
gnobiiius contra nilfuit qvam efTePociium, Scy- tham, Partum, Phrygem, Myfum, Lydum, Thracem * Sybaritam, Carcm, Gretenfem, qvi ob nativa qvsepiam vitia femper maie audivere, ita vt in proverbium eelferit: Pocno perfidior, Scyta afperior, Parthis vanior, Phryge fervilior, Mvfo eifeminatior, Lydo fiolidior, Thrace.bU
bacior, Sybarita fafluofior, Carcviiior, Cre- tenfi mendacior. Hinc & Piato Phiiofophus ille fapientiflimus, naturae gratias egit, qvod natus eifet homo nou beilua, mafcuius non foe-
( 7 )
mina, Graecus non barbarus, Athenienfis non Thebanus. Cum igitur tam multum referat, qva patria aliqvis natus fit, merito mecum o- mnes L iv o n i ammos extollunt, divinx Maje»
fiati hymnos laudum & gratiarum purifTimocor*
de decantantes, qvod nobis concefTerit patriam, qvae ob pietatem, jufiitiam,fortitudinera, hu*
manitatem & tolerantiam bene apud omnes ex*
teras nationes audiat, qvae ob originem, fituzn aeris, & foli qvalitatem, cuin qyavis ferme in Eu- ropa regione de przeregativa certare po/fit. Qva;
praecdariffima dona L i v o n i x divinitus concefia»
seqva judicii lance perpendens operas pretium ex- iftimavi, iila omnia in fafciculuin q.vafi collige*
ie, colle&a pro ingenii Wvdulo oratoriis iloicu.
Hs ornarc, ornata publice in hac florentiffima Academia Wittebergenfi omnibus tum Profeflb- ribus, tum Studiofis exhibere, exhibita tandem typis defcriberc-
Vobis autem], V i r i A m p 11 ifi m i, C O n fuL s - i f l l m i , p i e t a t < ? x p l u i i m u m q v e r e r u m v f u E x »
( 8 )
e e l l c n t i f l i m i, C l a r i f f i m i q v c , D n . P a t r o . n i , A d f i n e s , M a e c e n a t e s , F a u t o r e s , fummi fummeqve Colendi, Vobis, in- qvam, hoc qvicqvid eft iaboris offero, dono, dc- dico; tum vt gratitudinem meampro benefieiis, a qvibusdam veflri ordinis hadenus mihi meisqve pracftitis, tum vtmeam ergaVos omnesacfingu- los obfervantiam & honoris cultum, turn vt meam crga Rempub. Veftram, Patriam meam dulcifli- mam, amorem & obfeqvium, monumento a- liqvo teflatum faciam. Qvod Vobis placendi fiudium Vos non efTe improbaturos; nec vaci- lanti in lubrica hac & inconfulta aetate judicio, veniam denegatqros. Verum amore & favore m e i m p o f t e r u m l e m p e r , H v e a b f e n t e m , f i v e p r a » fentem profecuturos, plane confido. Nihil ita- qve reftat, nifi vt fupplicibus precibus oremDo- minuin noflrum JESUM CHRISTUM, Rerum- pub. moderatorem, Regum Regem ac Principum Frincipem, vt Vos vniverios ac fingulos, vna cum veffra Republ. fub vmbra alaruin fuarum qvam diutiffime confervet* fofpitet, beet, am-
( 9 )
plificet» ficqve veftra confilia, adiones ac medi- tationes Spiritu fuo fandlo regat atqve gubernet, vt omnia ad nominis fui gloriam, Ecclefiz in- crementum & Reip. emolumentum vergant. His- cevaleteqvamfeliciffime, Patrisc Patres, Confer»
vatores, Adjutores,Amplificatores, meqve civem veftrum cum meis, vt facitis, amare & fovere per»
gite. Witteberga: Kalend. Febr. Anno falutisper Chriftum fecuperatz CIOIDCXXX.
A» A. V. V.
addidiifimus N i c o l a u : S p s e h t •
RECTOR
& c a d t w i a W i t t e n b t r g e n f i s . D a n i e l S e n n e r t u s r a t i s l a v i e n j l s y D , F a c u l t . M . e d i c . S g n i o r , ^ f l ^ r o f e j f o /
P u b l i c u s , a c S etr e n i s f , E l s c t
o -
r i A S a x o n i c s M e d i c u s ,
C i v i b u s i A c a d e m i c i s S, E),
NUM(vuEMquE ftudio duci, & alium hoc &
idium aliud evttas'genus magnifacere, atqve csete»
ris praeferre, palam eft. Cujus qvidem rei cay- fae funt diverfi animorum adfcdtus & inclinatio- nes, S„unt qvi hifce caducis atqve terrenis rebus its qvafi in nexum dati funt, vt nihil aliud prac- terea cogitare videantur. I^fimuro profedto r
plane abjedtum hpminum gt?nus: fi modoho- minum nomine digni. Qvis enim horoinis no=
lurne cjignum eum exiftimet, qvi meliorem fui partem, animuq» fciiicet, fitu & fqvaiore obfi- tam jacere.patiatur, terrerjis duntaxat thefauris incumlpens; interim vero ea, qvse tam ad animi cultum, qvam famam propagandam pertinent, fusqve deqve habens ? Sed mittamus id genus hominum, qvo digni; ad terram iciiicet, qvas vna cum corporibus ipforum ad ie recipit, ac Libitinae eoniecrat, vt vixiil'6 nunqvam videan- tur. Qvin et ipta qvoqve Neuiefis non rara hanc przpofteraln ifiorum prudentiam egregie
( I I )
vlciicitur, dum pofteri illis ipfis rebus, t-|,vibus parandis tautopere parentes defudarunt, ad per- nicicjpi fuam abutunturk Nec minus ridicuji funt illi [qvales inter veteres Philofophos non nullos fuitle, memorise proditunx efl J qvi, iliis ipfis, tjvse Dei beixeficio adepti fuerant, vitie praefidiis vltro fe nudarunt. Stuite feceiupt v- triqve* Qvae igitur via hic infiflenda? illa vide- licet, qvam Cvifpus Saluft^is mojEiftravit, du<n ait; priorem animi y pofteriorem corporiscuratn habendam. Proinde laudero haud vulgarem ad*
jpifcuntur, qvi huic monita obtemperaytes j(ic vitam fuam inftituunt, vt fempermajorem habe- ant animi qvam corporis rationem. Qvo in yu- mero funt bo&arum artium amatores, qvi non niodo omni ingenuarum & honeftarum difcipli- narum genere animos excolunt; Verum etiam literis humaniorihus it% daqt operam , vt itilo velut optimo dicendi effetflori <5c magiftro., niul.
.tum tribuejidum cenfeant. Horum veAigiailre- nue atqve laudabij,iter premere videtur Juvenis V i r t u t e & E r u d i t i o g e O r n a t i i T m i u s N i c o l a u ^ Specht, Revalia-tLivouus, divinae ac humanx fapientiae Studiofys, qvi ficut aliis in difciplinis mgealutn fump delitefcere noy patitur, ita non progreiTus fuos, qvos fecit in rtudioeloqventi»
*c Hiftoriarum, in oculto jacere vu^t, fed poti.
us in lucem prodire, & d.iligentiam fuam Do^
minis Profeiloribus publice teflatani facere deil.
( 12 )
de&t, cum conatu fatis laudabili fuccindtam tc- xuit delineationem L i v o n i st, Regionis nobilis*
fimae at<jve ainplifliimac, Patriac fuas dulciflimae t cui fe plurimum debere, & cujus charitatem o- wnium charitates complccti haud ignorat: qvarn cras hora IX. in Atiditorio Majore recitabit. Cui utirequentcs adfitis & promptam ac beneuolatn aurium detis operam, tum materiei utilitas, at- qve praeftantia, tum Indoles juvenifrhujus adve- ram virtutem fdlidamqve dodlrinam efflorefcen«
tis videtur mereri. Nos qvoqve illud partiiim veftvarum eife, maximopere cenfemus. P. P, Wittebergas d. XXVII. Dccembr. Anno Epochx ChriftianxcbbCXXIX.
RECTOR MAGNIFICE
VIRI admodum Reverendi, Amplissimi, Gonsultissiini Experientissimi, Clarissimi;
Tuque Studiosorum Corona nobilissima * ledissima, fiorentissima.
C/°nsceNDENTI mihi hanc cathedram mul*
tum fane venit in mentem dubitare majorene gau«
dio an rubore fuffundi debeam, Triaenimilla, loci fcilicet amplitudo, audientium dignitas &
materiic gravitas, qvae fingula ad dicendum fur»
gentibus timorem injicere confveverunt, ea fefc mihi nunc objiciunt vniverfa. Witteberga: ver- ba facere, qvis eft, qvi parum putet? & fi qvis eflet, eum necefle eft in maximarum earundem- qve toti orbi notiflimarum rerum ignoratione ver*
fari. Ecqvis eft hodie tam inacceitus; tamqve ab omni hominum confortio remotus locus, qvO non hujus celeberrim® Academiae fama pervafe- rit: qvispopulus, qvas gens, qvaehominum na»
tio vel tam immanis atqve barbara, vel tam ex- culta difciplinis atqve artibus, qvamnon jampri.
dem florentifTima Witteberga, non gloria modo
& fplendore nominis fui, verum etiam admira*
tione compleverit ? Haec omnium virtutum, fci- cntiarum & artium Mufasum, omnium piarum in Germania Eccleflarum Regina & Mater. the- atrum Europsc, imo totius orbis. EtqvidmuL
< 1 4 )
tss? Hsec fahdlitate & celebritateomnia Vintitre»
liqva mundi. Cui igitur aliqvid perturbationi»
non affcrret haec loci celebritas ? cui prxterea ac- x e d i t , v c f t r i , A u d i t o r e s 6 m n i u " m o r d i h u m
fpedtatiffim i, autdritas, dighitas, dextetitas, gravitas, qvx nil, nifi perfedum ingenio, ela- boratum induftria, expolitum artificio, compro- batuln vfu expfefiehtia aflferri reqvirlint. De De<- inofthene & Heraclito refertur, illum afpeclu Phiiippi Rcgis Macedohum , hunc afpectu Han- nibaiis ita conturbatos fuilTe, vt in liihine orati- bnis obmutefcerent. Qvid putatis mihi jam vtu venire, qvi minime cum illis fum comparandu»
fed homiiiem me agnofcoi.
ffnvida qvtm fpaiiis Natura coerxuit arStis^
^fngenii vires exiguasqve dedit.
Et in tiiateria ejusmodi verfari mihi ptopono ad quam tradtandam ob difEcultateto, vbertatem
&do<ftorum difcrepantiam, incomparabile Cice»
ror.ts flumen> inimitabiieSeneca; acumen, &in»
audita Ptoionrai aliorumqve curiofifTimorum Cc- ographorutii peritia ac icientia vix fufficerent.
Qvis enim ignorat* nulia in re magis de ingeni- '<>, de do<ftrina, de gloria eile periclitandum*
qvam ih defchbendis regionibus, inqviren<(is po- pulorum originibus & definiendis moribus ? Vbi lane tot fenfus, qvot fcriptores. Qva proptet*
hsec fi mecum tacite commentari ordior & fimul
t >5)
iaccrtos meOs expendo, artus artesqve libro, lsr«
titix fic timor obflrepit vt nunqvam magis qvam tiunc vires fenferiminvalidas. Afl, qvoniam iil id redadtus ium neceifitatis attiibiguum ^ vt vel in- diferti famdm, vel hominis fngrati fubeundum habeam, malo difertitudinis laude infuperhabi- ta, meatn in dicendo teriuitatempudibutidusde»
iludare, qvam turpiflitiio ingratiwdinis vitio no- tari: qvod certo fieret, fi nutiam grati animi fi- gnificationem iis exhiberem, & qvibus beneficiis iaffecftus qvam plurimis. Nos othnes novimus, rationis expertia stnimalcula, ciconiam > canem>
leonem officii mutuam repcndere vicem folere:
-qvanto arqvius ac juftius nos , qvi ratione duci- mur , gratiam nobis benefacientibtis, fi propter culpdm fortuna? iniqvioris nonparem "feferrepo- tuertinus^, tamen dliqvam fcribendo fiiitetn, benc fentiendo, atqve afliduis iiios extoiielido iaudi- bus et habere et agere non detre(ftavcrinius, Cum autem ampiiflima rcgio LiVonia* qvam vt fantftiffimam & antiqviffinlatn parentem verieror, infantiam meam foverit, pueritiam aiuerit, ad- blefcentiam exercuerit, aliaqve inumerabiiia vs- qve ad huric dietn beneficiapraftiterit; qvis vitio mihi vcrtat, fi ioco recompenfationis ejus iaudes hodie vobis decantare defudavero; pracfertlm cum alias P a t r i ae J, in qva geniti s enutriti & e- ducati fumus, il res ferat, ipfam vitam, nedum aliqvid officii & obseqvii gcnus debeamus. In
( , 6 )
alfum igiturlaudum Li v'on i x exfpatiabor dfar- gumentis fole meridiano clarioribus evincam, L i v o n i a m o m n i b u s E u r o p z e R e g i o n i b u s a c p r o v i n c i i s h o n o r u m p a l m a m f a c e r e ambiguam. Qvod dum facio imitari lubet optimos beili Duces, qvijcum proximante prce»
lio angurtiis iocorum inclufi ad pugnam educere vniverfum exercitum non poifunt, optimos le-
<fliflimosqve miiites inprimam aciem fubducunt, caeteris remotis: ita anguflo horuiae fpatio circum- fcripto, ea promain tantum qvae omnino premi non debent, & exin numero iaudum numero car- ptim qvafi et faituatim paucuia defignabo. Vos a u t e m A . o m n i u m o r d i n u m f p e d a t i i l i m i ,
& prxflantiilimi, debitafubmiflione6cobfer- vantia oro, vtveftra benignitate & favore cocptis benevole afpiretis, neqve mihi fraudi eiTe patia- inini, fi nonpari judicii dexteritate, pari eioqvii claritate, pari verborum flumine, pari fententi- arum copia, nitore ac pon<)ere qvam veflra re- qvirit expeclatio, peroravero 5 fed fatis mihi cflc duxero, ea voiuifle, qvae aiii poterant.
Ac principio qvidem iaudem regionibusmaxi»
inam conciiiare foiet incoiarum nobiiitas & ori»
ginis antiqvitas: Unde Thebani gioriantur fe 9itot(>T8£•> qvafi diceres editos e feminatisdenti- bus Draconis a Cadmo interempti; Arcades Trgocr*
h. e. natcx aute Lunam j Athenienfes OtUTO-
(
17 )ecvr&x^ov€sr h. e. ortos in iis locis qvos incolunt.
At vcio, li ad primos Incolas L i v o ni ae ejusqve antiqvitatem refpexerimus, nullis illa indiget e-
jusmodi nugamentis» Non enim aliqvam ex o- tioforum hominum fabulis, au( vefanis gentilita- tis figmentis gioriam fibi venatur: fed et fui in- coias ac conditores nobiliflimos producit, &an- tiqvitatem mirandae vetuftatis demonftrat. Sicfi vetere.s annales temporumqve rationes fupputa- n l u s , c e r t o c e r t i u s a p p a r e t L i v o s f i v e L i v o n o s coionias efle fortiffimorum Cymbrorum, adeo- qve ex progenie Gomeri nepotis ipfius Nohac, ex maximo natu filio Japheto. Notum enim eft, qvod Japhet filius Nohae, in divifione orbis, qvam inter tres fiiios Noah, anno poft diluvium 101. dicitur forte inflituiffe, acceperitcuin pofte- ris pofiidendam Europam. Sed ut complere- tur vaticinium Noha;, qvo praedixit, fore, vt Japhet amplificaretur & in Simeis habitaret ta«
bernaculis. Japetiginze Europam pro numerofa pofteritate angufiiorem nacfli, in Afia etiam <Sc mediterraneis maris Infulis habitarunt; ita vt me- rito Japhet pater Germanorum, Graxorum, La- tinorum & omnium populorum verfus occiden- tem & feptentrionem habitantium dici poiHt.
Nam feptem ejus filii, feptem proprias fedesqvo- qve occuparunt. Sic vt reliqvos taceam, Gome- rus habitavit in feptentrionali regione, aquoor- 6 & appellati Cimmerii ad Bolphorum Cimme-
B
( -8 )
rium Mocotidis paludibus proximum (qui de iilis Cimmerius cft appellatus) vltrafontes Tha«
nais fiuvii, vbi in Ducatu Rhesnenii Muieovix Principi fubjetfto oritur, fedes fuas habuerunt»
Poftea fucceiTu temporis , qvod haut difficile iilis fuit per regiones pvopinquas R u ifi a m, L i t - v a n i a m, L i v o 11 i a tii, B o r u fli a 111 •&, C y 111 - bricam Ch e rfo n e 1 um, vbi Sveci, Dani^
GothiandiprogreiTi, toto eo iittore le pailjmdif- fundentes, iate dominati funt & cailrato pauium nomineCimbri nuncupati. Poft longum vero tempus Iii Cimbri, gens alias beiiicofa, ftrenua
& audax, his fuis coioniis feptentrionaiibus reli- dtis, in numero trecentorum miiiium per Ger- manorum regiones in Heivetiam, Galiiam, Hi- fpaniam, Itaiiam penetrarunt, vbi quam piurima beiia geilerunt, quo vsqve ciade accepta ad ex- trema r&dacli patrias Oras, vtpote Daniam, Bo- ruifiam, Svetiam, Livoniam, Litvaniamque repetierunt ac inhabitarunt. In quas vero regi- ones An. Domini 573. Ducem Litaianum iiveLit- wonem, Vedenuti PruiTiae'Regis fliium veniffe icribunt Authores, a quo Livoni & Litvani 110- meh traxerunt. AliisaiianominisdedudHo pla- vct, ita vt Livoniam flve Liefflmui a Liebland derivent; fortafTis ob fitum, fertiiitatem & aiia.
divinitus ipli conceila dona. Hasc de Origine i,ivonizp peritiiHmorum Hiftoriographorum mo- numentis confentanea, paucispraNniilile iufficiat *
( 19 )
pergo ad illa quomodo & quando Livonia in notitiam Germanorum venerit, ejusque incolse Chrifto nomina dederint. Neminem veftrum, Ai efle autumo, qui non cognitum atque per- fpedhim habeat, totum pene orbem terrarum poft maximum illud vniverias terrae diluvium, falla- cium Dxmonum fraude fedudtum, veram vni- us Dei religionem cum impio multorum & fal- forum Deorum cultu, vanaque fuperftitione com- mutalTe. Quidam enim mortuos homines pro pter merita beneficia & egregia ge/ta, cultu di- vino venerabantur: alii malignos Dacmones»
commentitiis miraculis & prodigiis hominumo- culis infinuantes, adorabant: denique belluis atque ferpentibus & fculptis pitiisque artehuma- na fimulachris, gloriam veri DEI exhibebant;
dohec JESU CHRISTI veri Dei hominisque bc- nianitas & Evangelii ejus claritas, pofimultafe- cuia, quafi lux clariilima mundo ccelitus afful»
gens, has tevras terribilesque tenebras difcullit.
Sed regiones feptentrionales & omnes gentes ad Aquilonem vergentes, Chriftianze rcligionvs i- gfiaras, vano idolorum cultui diutius fubjugatae fuerunt. Difficilisenim ad eos externis gmtibus aditus erat, propter effevam barbariem & crude- litatem populi. Romani etiam & Grxci, qui primo ftdem Chriftianam amplexi funt, fepten- trionalitim plagarum miiius exadam notitiamha- bebant: Vnde fatfhim eft, vtLivonia cum
( 20 )
£arteris ad Aquilonem vergentibus regionibus, noviflime omnium facro Babtifmi fonte lavata fuerit. Anno namque partje per Chrifhim falu- tis 1158- five vt alii volunt 60. Friderici Barba- roflae Romanorum Imperatoris temporibus mer- catores Bremenfes, per mare Balticum negotia- tiones .exercitaturi in finuiti Livoniae [qux illis ignota erat regio ] ad DunSe oftium ventis adver- fis delati funt, vbi barbaros ac gehtibus ignotos repererunt homines, qui illotum tanquatiinovo- rum hofpitum adventum rnolefte ferentes ad ar- ma conclamabarit & ptignae locum quierebant.
Aft mercatores gentisbarbarafimpliciilimzequea- nimos, ob mutua mercimonia commiitanda pel- lexerunt, ita vt non folum pacem ac amicitiam cum iilis inierint; fed etiam faceilum pro fe 6c mercatoribus, quos deinceps addudturi eilent, extruere concefTerint. Erat enim tunc temporis hic populus mirac fimplicitatis, opumqueparan- darum & rei familiaris jufto negiigentior. Sic meiie expreifo [quo maxime regio abundat) ce- ram, velut alias quisquilias & ptirgamenta do- mibus everrebarit. Poftea fuccedente quasftu &
mercatoribus occidentaJibus eo loco confluenti- bus, Sacerdotes paulathti fe iJJls immifcere ad- jungereque cceperunt, vt mercatoribus videlicet thefauros Livonum acquirehtibus & Chrifio per verbum Evangelii falutiferutii Jucrifacereiit. Im- primis vero hap in parte laudaturMonachusqui'
( 21 )
dam S^ebergenfis, Meynerus five Meyn- ardu^Vlomine vir alias pietate & fantflimonia vitx infignis, quem eloquium Domini irifiam- mavit, vt eidem populo infideli pacem Domini nunciaret, & paulatim coiore fidei faceret fcin- tiiiare, Quare vna cum mercatoribus confcenfa navi, inLiVoniam: Anno parto per Chriftum falutis 1170. trajicit, & confpiciens in tam infi- gni & praematura mefTe nuilos operarios exfiare, continuo ibi setatem tranfigere confiituit, cafamque fibi ex arbufiis , propterimbresarcendosconfiru- xit. ^aulatim deinde hominum famiiiaritatem captare, & tasdio fuperato, adhibita jam mutui convi(flus]& contra<ft$ notitiae cum incolrs regio- nis oportunitate, reiigionis & rerum divinarum eos aamonere, fenfimque a vano idoiorum cul- tu, ad Chrifiianac fictei obfervantiam, nonininus muneribus, quain exhortationibus adducere cce- pit, aufpicanteq.ueDeo, & pii virireiigiofi cona- tum fecundante, complures incolarum in agni- tam veritatis dodxinam concefierunt, quorum crefcente numero., muitorumque animis (vt fit) rei novac & inufitatae religionis ftudio fiagranti- bus, Bafiiica intituiata patrocinio Beatae Mariac Virginis Rigac inftauratur. Qna re cognitaBre- menfis Archiepifcopus Har;-dwicus Secundus, hunc Meynardum in Livonix Epifcopuni confe- crat. Scd vbi Meynardus (Jiuturno iabore, mul-
•tis pcriculis curfum vitas^ in omni fanditate,
( 2 2 )
juftitia & religione fervens pro Chrifto pcregiilet:
confummatus fine bono, tranfiiTbtque ad melio- ra; Bartoldus, & poft illum Albert.us, vo- iuntate Archiepifcopi furrogantur Epilcopi Livo- nienfes, qui crefcente multorum pietate tam vi
& armis,, quam verbo & Exemplis invitare ad fidem ChrifHanam Barbaros inftituerunt; cui mili-
tiae plurimi exteri Principes & milites fefe devo- verunt, & effervefcenteilladevotione, ordinem Enllferorum fratrum ( de quibus paulo pofl) in-
ter fe erexerunt. Cum autem viderent fuam fa.
cultatem in fubjugandis Barbaris fibideeife,Teu- tonici ordinis Magiflro in BorulTta fe conjunxe- r u n t v e l p o t i u s f u b j e c e r u n t , h a c t a m e n l e g e v t a fupremis Cruciferorum Magiftris, conflitue- rentur Magiihi Teutonici ordinis in Livonia,&
contra Epifcopi BorufTiae, Arcliiepifcopum Li- voniae Rigenfem, Metropolitanum agnofcerent.
Qua conjundTione fada, poft longum temporis fpatium graviilimis bellorum laboribus cum Bar- barii fortiter exantlatis, rerum in Livonia potiti iunt.
Ab hoc tempore Livoni familiariter [laus Deo]
liabitare crepere, iv muris & foiTis prxmunire, jegesque fibi & M^iihatui, vt pacatc & ipfi in- ter fe vivWent, eli^ere. Jam 11011 cx rure, 11011 ex pecore ioium, ied variis inventis artiticiis va- riisque laboribus, vitx emolmnenta quxrere -xs jn monetam fignare, cuftius molliusque veitiri,
( =3 )'
humanius loqui, pacatius confervari, fplendidi- dus vefci, m^gnificentius «dificare, per omnia mitiores, cultiores pvudentioresque eife vifi funtT Agnntam enim barbariem feritatemque famofam fponte fua exuentes, a mutua csede, a rapinisa- liisque plurimis horrendis facinoribus abftinere, rationi & viribus jam innitentes, terram, quae tota opacis lylvis, nocentibus beftiis, &flagran- tibus vndis, humano incolatui inconveniens, de- ferta, horrida jacebat, iudufhia & Jabore expur- gavere, planavere, & totam foecundam fpedta- bilemque. fecere : carnpos iciJicet arvis adaptave- re, farculo profciifos frumentum largiterprodu- cere infiituere, loca ad hzec omnia freqnentiili- me incoluere, paffim xdificavere, ex modicis pagis ampii/limas vrbes, ex vii-iis pagos, in ex- ceMis montibus arces &c-
In fumma omnia per terram, permarc ficex- coiuere ac eiaboravere, vt terra ipfa ad prifcum ejus ftatum naturaiemque fqualorem hodie com»
parata, aliatn eile credi poilet, quam quX oiim fuerat.
Et fic A. cognovifhs Livonix tam veterum quam liodiernorum incoia,rujRil originetn, co- gnoicite, qucefo, porro,mcvum ejus fitum; qui li^id iaudem regionun^ aiiqiiid Jacit, vti facit quam piurimum, certe. Livonia babeb<> primas.
Sita enijn efi in nobilillima mundi part^ Euro- pT, qua: quam ionge aiiis mundi partibus onini
( 2 4 )
laudis genere antecellat, quis non intelligit ? Ab Oriente RufHae, Mofcorum Principi fubje- xflas, contigua eft, Narvaque iiuvius navigabilis
(in cujus vtraque ripaduae arces ejusdem nomi-
»is, vna Livonienfium,|aitera Mofchorum, fibi ex adverfo fitae funt] imperium Mofcoviticum a Livonienfi disiimitat. A Septentrione cum Sveciae re^no & Finlandiae Ducatu fines fuos fi-
n u m a r i s B a l t i c i d i f t e r m i n a t . A b O c c i d e n t e mari Balthaso (quod Germanicum & Prutenicum appellatur]conterminaeft. A M eridi eSamo- gitiae & Lituaniae, non nihilque in Occidentem vergens PruJlIse adhaeret: Vnde et qui Livoniam aliquando oculis minime ad livorem contovtis perambularunt, tefiimonium dicunt non inviti, cum efle Livoniae fitum vt non poifit efle nobili- or. Nam quod valde fitus felicitatem perficit,
vndiquaque ad totius generis commercia eft libe- ra &aperta. Mari prasterea alluitur, cujuscom- moditatem fi ampliilimis vellem extollere enco- miis, vino nobiii & vendibili fufpenderem liede- ram, aut horrenti ftomacho conciiiaiem cibos juxta vulgatijrmia & probatiJfima veriverbia.
Quid enim quaefo, regioni & civitati jucundius, quid vtilius, quam fi adjaceat mari ? Per quod vndiquaque commeccia ad vitae vfum neceflaria importantur & exportantur, ipfaque mercatura (qua florente florent omnia, qua jacente jacent quoque omnia ) cum exteris nationibus exercetur.
( 25 )
Quin imo per mare quicquid mercium aliarum-
<jue reruin necelTariarum 5 plaudvoruni beneficio absqv.-* gravi fumptuum difpendio longiilimorum- que dierum jadura non advehitur, id facillime brevi temporis fpatio ac longe ininoripretio ad- vehi potefl. Hic iitus [vt verbaadcompendium ponam] moenia in portu adverfus hoftein habet, hic fitus commune quafi forum orbis terrarum habet, hic fitus amoenitatem maris & fertilitatem teiluris adfert, hic denique intinita bona ab exteris in regionein vel vrbem vehit. O felicem igi- tur Livoniam, quas talem natfta esiituin! hein quantam eminentiam habes prae reliquis regioni- bus ac vrbibus, quae hoc maris beneficio, tan- quam fummo, inter Dei dona, dono deftituan- tur.
Sed tranfeo ad amplitudinem Livonias, quX fe- cundum nonnullorum fupputationem nonaginta miliiaribus Germanicisinlongitudinem&quinqua- ginta inlatitudinem cum finu marisBaltici adjacen- te extenditur: aut vt alii Livonia: inagnitudinem ex- tendunt, habens in iongkudine centum & viginti, in latitudine quadraginta jr,:!!iariaGennanica. Hoc fuo ambitu complecbitur quam pluriiija territoria f i v e P r o v i n c i a s ; L e t t l a i v d i a m - f c i l i c e t , V i e c - 1 a n d i a m , C u r 1 a n d i a m , S e m i g a l i a m , E fi J a n d i a m , V i r 1 a n d i a m , PI a r i a m, Ger- v u n d i a m q u e , qnx omnes ciariilim-v adeoque refertae, vt Ducatuum rationem obtineant. Pro-
( 2 6 )
ponite non vobis anteoculos, A.Hariam,qiiac vix vicefima effc pars Livoniae. HxcAn. Chrifti
i 570. etiamfi paulo ante, vaAationibus & dire- ptionibus Mufchovitjcis erat vexata, nihiiominus tamen ^oooo Miiitum, per triginta integras feptimanas abundantifiime aluit & iuftentavit, i- mo & vicinis l.ocis tunc temporis abhoftequoque preifis aiimenta, iargiter fuppeditavit. Hic nihil dico, de hatuin.provinciarum civitatibus quarum atteftantibus Livoniae icriptoribus, decem nume- rantur mercatoriz, clariilimaz, & tiorentiiTimac.
Lubens prxtereo arces, quarum habentur pius
•quam ocftuaginta, exciufis cafteiiis five caftris, munitiilim.ae. Taceo viiias, pagos atque psaefe-*
cfturas, quarum numerus e0 infiyitus..
Agnofcite hinc, A. quantitatem opuientiara, potentiaan Livoniae videre quam ionge Boruili- am, Pomeraniam, Hoifatiam, Megapoiin &
aiias fuperet. H-uicatnpiitudini acpotentiae non.
inconimode adjicio e};us temperiem, quaeoptima
& faiuberrima eft. Cceium enim fatis ciemens ac temperatum habet aer, a^qua, terra, maxime favent incoiis nihiique defiderari videtur, quod hominibus pecudihus ommbusque eterra nafcen- tibus falutare fit. Conftituta 11011 ha-c regio eft temperatiori iub ci.imate, 111 quo radji folares nev nimis recTi, nec nimis obliqui exiitunt, vt vei •«rftus in^enilor, vel frigus. vrgentius homines ,ac cartera animaiia Ixdere poifit. Qj^id? aer
( 27 )
Iiic paulo firmior & frigidior corpora robovat,
& cjuaH conftipat & conipiifat, vt duriora fadta caJorcm nativum rectius contineant, optime ali*
mentaaflumpta digerant; ficque imperfetiae fta- turx homines fuccrefcant, & propter fanguinis optimi copiam animoiiores & fortiores reddantur.
Licet autem ccejum paulo frigidiufculum fit, ni- hil tamtn hoc Jaudi detrahit Livoniae, cum id ad fanitatem & validitatem corporum mirifice con- ferat. Non enim vt jam diVhim efi, ita faluta- ris cft corporibus xftus, aut tepidioraerisconfii- tutio, cumille non folu-.n humores adurat&ho- mines deformiores reddat,. quod in Hifpanis, Gallis & ItaJis videre efi: fedadintima etiampe- netrans, humidum nativummaximopere la?dat:
haec enim ad recipiendam aptiffima paulatim ca- lorem nativum per poros laxiores & femper aper- tos evocat, ficque hominem variis morbis infir- mitatibus reddat obnoxium. Aeris hsec clemen- tia ioci etiam amcejiitatem efficit Jonge jucundif- fimam. Sive enim hortorum refpicias frequ^n- tiam, eft ea circum quaque fragrantiilima, five piutorum, hevbarum fiorum, radicumabundan»
tiam, eft ea fvaviffima? five agrorum, flumi- num & pifcinarum copiam, eft ea patentiffima
& e x o p t a t i i f i m a , v t a l i u d ; N u J l u s i n o v b e i i - n u s [ L i v o n i a ; n o n j B a j i s p r a r l u c e t a m c e - nis; dtibio procul fcviptum reJiquiilct Hovatius, fi modo cognitum Irabuiilct & vcifusnon relu-
( 28 )
dtatus efTet. Solum namqve praecipua qvadam bo«
nitate & fertilitate donatum eft & frudtus fert tan- ta vbertate, qvanta vix vlia alia Germaniaz regio.
Sicuti igitur Medi malis Punicis, Arabes thure, Indi auro, Palacflina oiim Baifamo, aiii alio in genere exceiluerunt: ita Livonia omnis generis frumentum affatim. exhibet>_qvo fic abundat, vt exterac qvoqve & transmarinsenationes, Lubqca#
Amftelodan^uifi^Hoilandia, Dania, Sveciaqve ejus vbertatein percipiant&grandi copia.frumen- ta deportent. Refert probatac fidei rerum Livo- nicarum fcriptor Baithafar Rutfoviu5^ vni- cam Revaiiam (ut reliqvas taceam) absqvevl- lo civitatis damno & annonae pericuio, qvotan- nis vendidiiTe decem miiiia Lafiarum Siiiginis.
Nihii jarn dicam de meilis liniqve copia,, nih.il de hortis puicherrimis, qvi largum epularum v- fum prxflant, & abundant arbdribus & fructife- ris & amoenis, vtpote pomis, pyris, prunis, cerafis, nucibus &c. Nihii dicam de iupinis, phafeoiis, pifis, fabis aliisqve ieguminibus, ni- hil de herbis eduiibus ac radicibus referam; ni- hiideliiiis, rofis, vioiis, majorano, & multi- plicibus aiiis bene olentibus herbis , coronariis
& lioribus, qvibus omnibus non tam ad vitaener ceffarios vfus, qvamad delicias & medicinas in certamen vsqve plerzeqve provinciae Livoniae lu-
>:uriant. Aromata & omniuin generum vina qvod concernit) qvamvisibi nonnafcantur; iliis
( 2g )
tamen incol* prorfus non deflituuntur, prafev- tim, cum qvotannis ab exteris nationibusgrandi copia ea mari advehantur. Sed qvid? anLivo- niae cerevifiam ficco tranfibimus pede ? qvee ibi
coqvitur laudatifllma, & non folum cum Geda- nenfi, Rofiochienfi, Zerveftenfi, Brunfviccnfi, Torgenfi & aliis civitatum Germanicarum pri- mariis: Verum etiam optimo vino efl: conferen- da. Epota enim hac cerevifia, hseret fiomacho
& leniter permeat, fovetqve naturae vires &pitu- itam extenuat. Nullos ijla capiti vapores, aut ori ru&us, nullum ventri tumorem, aut veficac impreffionem accerfit; fed cibo fe commifcens iacije conqviefcit, moJJiaqve inducitfomnia ho- minibus aptifllma. Pra?terea in Livonia prato- rum & pafcuorum Jactijdimorum ea eft felicitas,
vt nuJJibi oviuin, caprartim, fuum, aliorum-
<]ve armentorum & gregum fit fru(ftus vberior.
Nemorum ac fyjvarum ea eft pfaeftantia, vtnul- libifitVrforum, AJcium, Luporum, Vulpium,
Lyncium, Martium,Caflorum copia major: ea eft luxuria, vt nunqvam venationes Jeporum, cer- vorum, perdicum (qvaeqve in his locis in deli- ciis habentur, ibi rufticorum etiam & pfebejo- rum hominum familiaris eft cibus ) fint prvhibi- tae, fed cuivis femper licitae.
Ad tot tantasqve fertijitates non parum admi- tationis accedit ex providx matris Naturae infii- tutione , qva voiuit iepores in Livonia mutare
( 3 ° )
aeftate & h)reme eolorem, ita vt perinde acHeL vetiis in Alpibus, hyeme fi-nt albi, aeftate vero cineracei. Sed altius Livonia dotes repetenda:
funt. Ac licet faJuberrimxpairim aqvae cundam regionem, ad miraculum v. qve liumedent, ir- rigent, foveant: non minori tamen gratitudine penfandum beneficium efi iJJud qvod innumeras pifcium fpecies <X faporis exqvifitiiBmi emittant;
Si tanta vi, vt muJtoties capturam ea impediat,
<5c pifcatoribus fperatum, retibus molem ponde- risnon tolerantibus, eripiat frucium. Hac lau- de ac finguiari Natnrze priviJegio, qvanqvam o- mnes Jacus [ qvos Livonia qvam pJurimos Jiabet]
g a u d e n t : i n t e r o m n e s t a m e n D u u n a , P e y b e s
& Vortzgerf primas merentur. Duuna enim qvi gratior? cujus tanta in navigationibus com- moditas, vt nefciam an in aiiisomnibus fit par, nedum major. Nam per hunc in Livoniam na- ves appelJunt variis mercibus onuftas ex Svecia, Dania, HoJfatia; imo ex ipfa Ruflla, e qva hic fluvius originem trahit, vrbemqve Rigam & ar- cem aJluit, & duobus a Riga in mare ampJifli- mis oftiis exoneratur. Reiiqvis duobus lacubus Peybe fciiicet & Vortzgerfa qvi ampJior?
qvi pifcium copia nobiJior? fi qvidem iile miili- aribus in Jongitudinem qvindecim, & in Jatitu- dinemleptem; hic in iongitudinem feptem, &
,-iivJatitudinem duobus extenditur, omnisqve ge- aerispiicibus ambo ficabundantes, vt affirmare
( Zl )'
vt£ dubiteui", duas horum lacuum partes efle a- quas, tevtiam vero pifces: vnde femper cuivis iive nobili five ruflico, five alterius conditionis homini potefiasfuit, pifcescaptandi, captospro arbitrio recentes vel vendendi , vel fa-le cotiditos ad vicinas regiones exportandi» jQuid dicam tandem de iimminibus, fontibus icaturiginibusque, quibus omnibus Livonia, fupra quam dici po- teffc, abundat. Sic nulla vrbs, imo nullus pagus invenitur, vbi non ajiquotfcaturigines, vndea- qua largiilimepromanet & mcolismulta cointno- dapra?beat: Intra ipfa vero mtieniacujuslibet ci- vitatis tam multi cum pu-blici, tuin privati fingu- lorum civium putei funt, vt vix doinus vnaaqva
•reperiatur vacua. Haec aquarum abundantiato- tatti Livoniam quam maxime fcecundat, multi illichorti, multac pifcinx lrrigantur, alluuntur
•arbores & omnis generis fat-a. Nam profedto non iale, non pane, nontexfiis tam frequenter vtimur, quam fontibus: neceffitati enim vtilitati &
jucunditati fimulfubferviunt. Hinc V ege tius, magna, inquit, urbis vtiJitas eft, cum peren- n e s f o n t e s m u r u s i n c l u d i t . E t A r i f t o t e l e s Philofophorum illeCorypbceus inter reliqua re^-
quifita urbis hoc addidit. Aquarum inquit, &
ftagnorum abundantiam urbs habeat maximc na*
Uiralem, quod fi naturaiisdeficiat, ex aquaplu- via cifternac <5clacus, qui magnam vim aquarum ii'icipi*nf7 comparentur, itatut deefTe aqua, ix
( 13 )
tjuando obfideretur, nunquam poflit. Exhislu»
culentiiTime patet, felicitatem quoque regionis ex fontibus & aquis dependere, quibus fi eftpri- vata, merito infelix dici queat. Sed liis relictisad ea digrediendum eft qucrum vtilitate, laude &
prserogativa Livonia cum omnibusfere aliis Ger- maniae regionibus certare valeat. Qusenatn igitur regio prattr Boruffiam proferri' poterit, vbi ma- jori& copia & nobiiitate luccinum; vulgo Born- Jtein dicftum, quod ferme cum auro gemmisqVe
conferendum, colligitur? Hoc nobiiiffimum bi- tumen (de quo vt aiiquid dicam) invenitur in ii«
toribus maris, inftar mafiac leu glebac nuliam cer- tam formam habcntis duras folidaeque, ceu Japis, aliquando puras <5c fincerae, aJiquando remifbe herbis, lignis, beftioJis, caJchanto quodam ni- gro aliisque fordibuls. Aiii tradunthoc tlu<fiibus appulfum ad litora^homines nudosobviameun- tesillos parvis retibus excipere & extrahere, mol- le quidem primum, fed mox in aere durefcere
& condenfari. Ab Arabibus peculiari nomine appellatur, Carabe, quod rapiens paleasinter- pretatur, hoceft, panno vbi fricatur, paleas &
^cobes ficcas ad ie trahit per exeuntem lpiritum»
Huic fuae mirabili natnrae accedunt alix quam pJurimae virtutes qua: PhiJofophis &Medicis fatis notse, & profedo tempus &verba deficerent, ii illasfaltem Jevi vt ajunt bracliio, attingere vellem, tobis
(' 33 )
vobis fcilicet aperiendo, quantum faciat ad facir lem partum , quantum ad provocationem vrinac, quantum profit fanguinis rejetftioni, tabi & go- norrliajac, quam valide eompefcat ftrangulatio- nein vteri, quam feliciter medeatur capitis deftil- Jationibus, paralyfi, epilepfias, apoplexiac &c.
Hapc fuam divinam virn & naturain experti, Turczc, Perfa?, Armenii& alii, illudfummope- re experiuntur, tantisque in deJitiis & xrtimatio- ne habent, vt eo fua conchma, Mufzea&facra- riaornare loJeant.
Huic nobiliilimas praerogativas adjungo aJte- ram divinitus Livonis concefTam, feJices fciJicet lapidumdivitias,quorum ad a:dificia mirabiJis eft v- bique copia, &quod miracuJo adicribendum ,non procuJ a Revaiia mons fe extoJJit vulgo Steinberg didtus, in quo, inexhaufta & perennis lapidicina
& Jicet ad vrbis muros; ad civium domus, adva- rios circos & ad pJurima hypocauftorum pavimen- ta aJTiduoJiinc materia petatur, adiinplettamen JiberaJis natura montis illa vlcera & cicatricem obducit, vt tot annorum decurfu nil pene exci- fum videatur. Singulanter vero pulcherrimi Ja- pides maculis & coloribus variis tiores, fluctus, nubes & animalia reprxientantes admenfarumv- fum & elegautiam aptiJTimi & inGerir.ania vfita- tiiTimi, quibtudam in locis effodiuntur fatis a- bundanter. ProhDeum atque hominum fidem!
^uot prxterea ex iJJis Livonisc Japidicinib fumptu-
C
(34)
tifi^ima arcium aliardmque rtrudltirarum operfc confeda fuerint, quot lnunitiflima» & ornatifli- mar prodierint vrbes? fane peponem pr$ x:orde habeat, qui videndi ardore non flimuletur.
Quae enim vrbs eft Riga totius Livonise me.
tropoli clarior? .vbi olim Archiepifcopi fedes, v- bi quotannis vndiquaque infinitze mercesad vitat vfum neceiTarije importanKiret exportaritur.Qvam vis enim duobus miiiiaribus a mari diftet, naves tamen facillime de mari fub ipia moeniavrbis ac»>
cedunt & recedunt. Qnas R e v a 1 i a fortior?
vbi tot vic^oria?, tot trophaea, tot infigniaabho»
ftibus laudabilicr reportata. QvippecujusfortU tudinem Mnfcovitae fenferunt^ fenferunt Osni, f; nfervntPoloni, feilfefunt dentque magno cum malo fuo aliicomplures. Necmirum: namque civitas hsec iicet muro validijlimo, propugnacu- lis & turribjs dei;f:s, tormentis bellicis apprime munitrs valloque inexpuonabiii vndiqliaque mu- nita foflis ab altera valii parfe circumdu&a & re*
bus bellicis, torincntis, commeatuque copiofo pacis & belli tempore bene pfovifa. Arcem prz- terea bene munitam, & omnibus neceflariis in- fir:*Lftam, fibi adjundta-n habet, quam Guberna- tor five Capitanejs aliquis nomine regio femper adminiflrat. Q^iaTorpato five Derpet fi*
delior? Vbi Anno 1558, in obfidione Mofco- vitica juramenti fandtitas inviolata ac illacfa 'per- maniit. Ha:c euim quamvis fatis cognitum &
C 35 )
pcrfpe^hlm liabcrct, in poteflate fua non cfte, vt ejusftiodi hoftis vim diu fuftinere poiTet: ni- hiiominus tatnen cOnflans pennaneve voiuit, &
omnia extrema expcriri, priusquam fignificatio- nem deditioni? daret. Quse Ozilia ?• ouflior
tutior! cujus ad Epifcopetum duse arces dc civi- tates, Arensburg fciiicet & Sonncnburg peitinent, qu^e in mari (unt, ita vt decurfionibus hofti- u m r m n i m e i n i e f l a r i q u e a n t . Q u a ; V i n d a C u r - Lnditc civitate nobijior <5c prsefiantior? vbi oiim Magiftri Ordinis fedem fuam habuerunt &comi- tia conventionesque Principum ac Nob:lium ce- lebrare foiiti erant: hodie vero ablliultri & Ma- gnifico Domino Generaii Samogitia? adminiitra- tur. Quac Dunamund arceinexpugnabi:icom- modiort vbi omnes naves ex vitramarinis regio»
nibus Rigam venientes, mercesindicare, teioni-
&qXie perfoivere coguntur. l;t ha?c propofita non de his foium, fed de omnibus etiam reiiquis ci- titatibus & arcibus funtinteiiigenda. Siquidem nuiia earum cfl qvT finguiaribus aiiquot dotibus
& priviiegiis divinitus conceilis non gaudeat..
Qux fi pguio aitius repetam,
Ahtc drem claufo coraponct Vcfper Olympo.
Qua propter ne veitra, A. in aufcuitando be- nevoientia & humanitate videat, bonis, qux a natura Livoniit commodata funt, omiilis, ad ii- los ipfos acceffum faciatn, qui h:s bonis fruuntur, h.e.Livonos Livonia lua digniiTmiot laudatun: ibo^
( 3 6 )
Certum enim eft & experientia fatis fuperque eomprobatum, nobilitatem & felicitatcm regio- nis, non folum ex fertilitate frudtuumque omni- um tam ex terra quani aqua nafcentium abundan- tia: fed etiam ex incolis, bonis moribus prasdi- tis, dependere. Vnde et Plato illam vrbem be- atain praedicat, quse cives bonis moribus ornatos quam plurimos habet. Quae cum ita fint, certe Livonia erit beatiflima, quippe cujus incolfe r}'u*
flitia: & asquitatis ftudioflfTimi, iiiterquds tioret integritas, eminet honeftas, viget fingulamvr- banitas, comitas & humanitas , iervatur tiiutUa officiorum communicatio, cujusmodi funtfami- liares congreiTus, colloquia, convivia, colitur aifabilitas & concordige fludium. Livonia quoque perinde atque ceterae Germaniae regiones, ex Mufarum, quae hadlenus Dei beneficio feliciter ibi coluntur, convidu & familiaritate, magnam cum morum tum ingeniorum culturam & expo- litionem fibi comparavit: adeo vt £cum antea bar- baries, infcitia & fievitia ^ tanquam lentes ac tri- buli totam regionem implevere) nunc hurnani- tate, facilitate & manfuetudine cuin quavis alia gente optime morata certare poilit. Taceo ob- edientiam erga Magiftratum, inauditatn, quani- hil prius & antiquius, honeftius atque vtiliusha- bent, ita vtMagifiratui obedirehiaxinium illis vi- deatur eife bonum, ad magna adipifcenda atquc confervanda. Cognitum enim & peripe<flu'm
( 37 )
habent, Athenas, Spartam, & alias Respub. taft- tisper floruiiFe, dum cives fummam gloriam dti- xerinteiTe, non triumphos, non vllas vidlorias;
fed vincere alios diligentia obediendi legibus;
'Poftquam a. Alcibiades, Hyperides& horum (i- miles intolerabili petulantia & diuturna impieta-
"te leges viplai unt, Rempub. Athenienfemdefuo gradu dejedtam, in exilium ruere cdepiiTe.
Lubens przetereo benevolentiam erga magiflra- tum admirabilem, quse tanta eft, quanta in gentem aliquam cadere potuit. Vnde optimo jure illud , quoa olim Eberhardus primus Dux Wirtenbergicus d? fuis fubditis, hodie ferenifli- mus Rex Sveciae de LivonisgJoriaripotefl:. Hunc cum in Imperii conventu, Wormatise celebrato, caeteri principes gloriarentur de rebus pretiofiori- bus, quas finguli in ditione vel thefauris habe- rent, dixifle ferunt: fe habere quidem ditionem non tam latam, quam omnibus rebns refertiffi- mamnihil tamen pretioilus in 6a ducere, quam fe ita amari a fubditis fuis, vt fi vel in venatione vel alias aberraret & folus in deviis locis, relin- queretur, nullas prorfus infidias metueret; fed absque omni folicitudine fomnum capere poifet in finucujusvisfubditorumfuqrum. Etproftdo rerutn omnium.nihii( commodius eft quicquam ad principatum feliciter tuendum & confervan- dum, quam ab liis quibus iqipcratur amari potius quain metui. Rede igitur a prudentiilimis ho-
( Z 8 5
nVnitnis diAum: malum eHe cuftodem diutur*
i i metum & confra benevulentiam fidelem sSs vei ad perpetutaifem.
Niiiu jam dico dt humanitateergaperegrinos»
ob quam femper Livdnia memit iaudein praecla- ram. Hoc vt probvm iiceat mihi vti verbis Re«
verendi Viri , Domini Balthiferis RuJfoviiy re- rn :i juivonicarum fcriptoris curiolLlimi» Esfi^«
lAquit, die Tentfchen von den UMeutfchen Volck ( i n t e l l i g i t L i v o n i a e r u f l i c o s & v e t e r e s i n c o l a s ) , m fohhm grojfen Ehren und IViirdengehalten, daft fie anch den geringfien Hojfdiener und Handmr-
ker einen Herren und yunckern genennet, tind ts war tinem Hofdiener oder Handwercks G.fel»
lcn iine grojfe Schande, dafs er fiie im Lande zit Fuj* reifenfollte, denn er umrd von den EdeU Uuten vmb der Teutfchen Sprache halben vmfonfi, vnnd von den Bavvren vtub ein gar gering Ge- fchenckr an den Orth, da ev fein wollte gefiih•
ret: IV*rd aurJi, wenn er den Edelkuten mff der Rsfe zugefprochen, freundlich empfangen,v vnd f ey au gthalten. Vnd vber dasy wenn ein Teutfr.her et v uas firaffvviirdiges vtrdienet „ vvard tr vvegen der Tmtfchen Gebuhrt, ehe verfcho*
net als ein Einhehnijchtr,
Ft cjnamvU' Autor hoc elogium priftinis attri- bjit incalis, nihil tamen vetat, quo miaus de hodicrnis id iplum optimo jure affirmare poili- n»4is, si ^uidem jaai d?pofiu at^ue exfuta bar.
( 39)
ttrie longc humaniores, inanuietiorcs ae molli*
ores fadti funt ex famiiiari M.ifarum copfortio.
Certum enim ac extra omnem controverflam po- {itum etl, quodr vb.i Palias nutrit Scholas, in . quibus docentur ac difcuutur ar*-es, ibi fanc non pofTunt eiTe inhumani, degeneres aut ignobilexi •>
animi juxta illud Poeta;. j
Addc qupd ingenuas didiciffe fidelitcr artes Emo.llit morcs, nec iinit eflfc feros.
Cacterum fermonem quod coneernit, cft illc pro diverfitate ger,tis. ac provinciarum etiam va^
rius ac diversus. Praecipue^tamen plebs Livoniu»
ca tribus vtitur iinguis, Suecica, Eftonica, &
Gurlandica.' Cive$ vero & Nobiies omnes funt Germani, Germanisque moribus, habitu & idi»)
omate vtuntur. ' \
Ad habkum fccminei fexus quod attinet, pal-r
Ua partim rubca, partim nigra, communitcr ca«
pitis impofifa, frontem & caputtegentia adtalos plurimis plicaturis confedta gerit, pileisque five- Biretis quadrangularibus, more Romatienfium Cardinaiium, vtitur. Virgines contricatos crU nes [quos maxime nuMunt, vei ad id praepara- tos adaptant ] capiti circumnecftunt. Sponfa nu*
ptias celebratura, corona argentea deaurata ro»
tunda &; in altum prominenteornatur. Omnis- que virginalis & matronarum chorus rubeis vcl ni^ri.s palliis vefiitus longo ordine prarit& fequi.»
tur. Hacc obitvr. Per^o adiliud, quodomnier
( 4° )
commendatlonis caput eft ; Livoni pictati> funt' devotiffima?, religionis fincetx dc incorruptat.
Vt enim de devotione illa fub Papatu qusc fuit, qtiain eredta hinc inde facella, tempJa & cJauflra cbmprobant, niJ dicam; fuit'certeLivoniaabeo-
tempore-, qtro rejedtis Pontificiis abufibus puram Evangelii dodtrinam amplexata, verae pietatis ho- fpitium, in quo EccJefia dodtrinae ac reJigmnis puritate floruit, viguit, & abomuibus corrupte- lis, ad hunc vsque diem iilibata remynfit. A- pud ipfos quoque incoJas tantus avdor EvangeJit*
dotftrinam propagandi repertus fuit, vt vix d'e- darari queat. Sic /ciraus muJtos fuiile nobiJes
& alios, qui divino adflatioeflro, commotiquc' tam fus, qfiam fubditorum falute,: fuis ipforum fumptibus Paflores aliosque viros idoneos alue-
njnt, qui fidei chriftianse myfteria, acprimare- ligionisfundamenta, non fcriptis commsndarent;
fed in certas quarfiiones & reiponfiories, digefia., viva voce rufticis & rudloribuspvoponerent, ex-.
plicarent & examinarent. His Paftoribus, vel vtredtius dicam. Catechetis five Catecliiflis de- ftitutis Catechumenis,, ne ad priflinos crroresre- ciderent, in vernacuta faitem Jingua pvaslegi Ca- techifmum, a quadam Pcrfona idonea. quotidie curarunt. O felrcem-igitui Livoniam, o ter &
d m p l i u s b e a t a m , q u a e D c i T e r * O p t . M a x .
^jusque EccJefi<e. verz; faua es hofpitium! In
|nundo fummopeve Jaudantuv & amantur-opes,
C 41 )
rehimque omnium divitix: Sed quid funt fine verbo Dei falutifero ? quam inania & ludicra \ quibus milerum genus humartum r delufumfagi-
natur ficut porcus, & ad extremum fit ferculum Diaboli exoptatiiTunum; E contrario Ecclefla io.
nante, dodtrinia vera de Deo & Fiiio ejus Jefu Chrifl;o florente, quid fandius ? quid prseftanti.
us? quid vtilius? Hscc enim primaria caufacon*
fervans Regnorum & Imperiorum; vel vt Piato loquitur, totius Reipub. fundamentum, quo fub-
tato, fimuj tollitur fides, focietasgenerishuma- ni, excellentillima virtus juOitia & tandem oinnis omnino tam corporis, quam animae felicitas.
Nam quemadmodum tota domus Aminadabi fe- l i x f u i t p r d p t e r p r z e f e n t i a m A r c a q u a s p e r a n n o s quinquaginta ibi manfit, doneceam David Rex, Hierofolymam transferret, comitatu frequenti &
triumpho ceteberrimoita Deus'Regnis & Po.
Htiis benefacit , quze veram religlonem fovent, quv, quod E^clefiarum manent hofpitia non dif- fipantur nec funditus delentur. Exemploeflre.
gnuin ^gyptkini^ quodtamdiu tioruit, donec familia? Jacobi- hofpitium. pncbuei itr:- Poflea vero Regum JEgyptiorum, tyrannide contra Itraelitas cxafper^ta, rcgnum HorentijTimum diu variis quaflatum efl feditionibus.
Et quid E.xemplft opu,s~ efl extcvnis ? Siquidem i p f a L i v o n i a , f i c o m m o v e r e f c t u n d i t u s a t q u e h u c tieniie jam polfet, tota profedo coram vnavo^e
( 4 2 )
profiteretur, religionem vnicam fuiffe cauftm., quod in tot ac tantis prseliis, calamitaribus, aft tiicuoaibus, perfecutionibus pcnitus non fuent everfa, exhaufta, oppreila. & fub juguni ac po?
teftate n truculentilTimornm Tartaroruin, Muf.
covitaiuui dc aliorum.v curo. quibus rts pluritoas fubjedU. Verbis potro exprimvretpe ripi ciis, reiigioni acce;jt ;»:- eife ferendum, cjuod omnibus rebu&ttx terrd a ji^ nafcentibus, cae- t e r i j q u c f o r t u n i s c o p i o f e a f B. u, - t ; q u o d D e u i Ter Qpf. M a:;. pctcnfiffimos Reges, fortiiTU mos Duces , ju(tiiTimos Gubernatores Sc alios pi- os Magiflratus qoncedat & praeficiat, cjui homU pum fociet«ti, fine qua, bene.vivere nemo poteft confulanty omnia fecunduin leges., op.tima fta*
tuta, ju(Htiseque praefcriptum agant , ipfamque Remp. tanquam paternam domum adininiflrent*
Hortim ex numcro (vt vnura ex multis adducam ) eft magnus ilie Heros SereniiCmus ac Potentifli*
mus Rex Svecix x G u fl a p h us A d o 1 p h,u s , ca-.
j.us faria, res geila:, corporis & animi bonav
non folum in Danu, Polonia, Germaniq, An- glia & Gall.iafed ia toto.terrarum orbe talem obtinei>t fplendorem, quajem nec vlia sctas, neq vlia vet'.iiias corrumpet, obicurabit^ delebit^
T a i i s e n i m a c t a n t u s e i l ^ r i n c e p s G u f t ^ v u s A - d o 1 p h i s, in cjuem tof!iamra conlpiraiTc vide.
tur, udeo vt omnium vi.tuium Regeac PrincipQ ii^viiliuiidruni, perL-ciiiliinum Exemplar in e»
( 43 )
cxprimerc, & tanquam iu fpeculo confpicutim
Feddere voluerit, Quisiiio religiofior, incujus omnibus dictis & fadti-s tanta diviui numi&is elu- cet obfervantia vt fande fibi perfvadcat, HveHa.
tum vngvem (vt ^junt) a pictate & reiigione de»
fiedat, continuo fe cuin regno ipfo corruitumm;
Quis iilo judior, qui nujiquain repertus eftinju- flitias patrocinans, it-avtr quodoiim deFabricio Romano Pyrrhus Epirotarum Rex dixiifefevturf
longe verius hodie de Guftavo Adoiphodiciqve- at: faciiius a curfu fuo foiem revoeari , quam hunc Regem a>juftitia defledi poife ? Quis iilo fe- licio?, qui tam providenti ingenii dexteritateani- IT-OS militum peuradiare jiovit, vt oper?m, quam vix aiiis ltipe.ndio, huic foia vi$oriae (pe , praftent? Quis iilo fortior, quinunquamvi&us, fed iemper vidtor abivit, <3c vn.us omnium arma fuftinuit. Sic tnagnus iiie Heros fumma vntute vicit Mofchos; afliixit Polonos; ad eonditione*
pacis coegit Danos; Livoniam & BoruiTiam ;n iu-am poteftatem fubegit-, & ionge Jatequercgnl terminos dilatavit. Sedquiseft, qui hujus o- nmia memotabiiia fa<fta, iaudes ac virtutesrecen- feve, oedum pro diguitate ornaie vaieat. Atu- men non poilum mori tempeiare, quin bvevitcr veluti in fpccuio ejus iaudts vobisexhibtanu Edi enim noiler G u ft a v u s A d o ip h u s,
In tcmploplus quam fa<erdos:
ln Repuh. plu» qnamR.ex;
( 44 )
In fcntcntia dicenda plus quam Scnator:
Ih judicio plus quani Jureconfultus:
In Exercitu plus quam Imperator:
In acie plus quain miles:
In adverfis perferendis, injuriisque condonandi*
plus quam' Vir:
In publica. libertate tuenda plus quam civis;
In araicitia colenda plus quam amicus:
In convitiu plu.s quam familiaris,:
In tota reliqua.vita plus quam Philofophus.
Huic ta.li & tanto Regi ac Principi merito ac-
«lamamus omnes, illud Romanorum: VITA
& VLCTORIA.
De noftris annis Tibi Jupiter augeat annos,
Sed eho! quonam evagor ? quo vehor extrfr e a n c e l l o s ? q u o m e I a u s G u f t a v i A d o l p h i a b - ripuit? redeamus adinRitutum, & paucis con- fideremus tam.veterem, quam hodiernam Livo- ni% politiam. Veterem, quod attinet, efl illa proptermultitudinem regnantium^nonadmodum.
jaudabilis; juxta iii.ud Homeri:
Multo.s imperitare majum; Rex vnicus efto..
Nam amplilHma Livonia in partes quafi divifa fuit, ita vt aliam fihi vendicarent Archiepifco- pus Rigenfis , Epifcopus DerptentTs, Ozelenfis, Curiandienfis & Revalienlis: aliam MagiflriOr- d i n i s E u f i f e r o r u m & C r u c i f e i o v u m : a i i a t n M u f - covita, aliam Reqes Daniaf, Svecix & Polonia?.
Hic alienum 11011 erit, vobisque A. minus ingra-
( 45 )
tum, originem & ftatum ordinum Enflferorum <5k C r u c i f e r o r u m a p e r i r e a c d e m o n f i r a r e . A . C . 1 2 0 4 » tempore Alberti Epifcopi, cum Livoniae incolas ad fidem Chriftizlnam converfi, contra irruentes fidei Chriftianashoftes, vnacum peregrinis Prindibus,
miiitibus, mercatoribus, qvi pietatis ergo admi- litiam Chrifto exercendam, ex G-ermania cdtiflu- xcrarit ^ qvotidie arma capeirere cdgereritur ,con- ftitueruiit concefTu Inndccntii Ill.Pontificis, 6rdi- nem Enfiferorum, five fratrum miiitias Chrifti, [ hi Tempiarii exifHmaritur a Fdicone Hierofo- lymorum Rege .primum Ai^no Chrifii 1 140.n1- ftituti J qui propugnationem acdefenfionemiidei Chriflianiein gelritibus juVaient, & tertiam capta:
provinciae partem retinererit. Cu'm vero rebus gerendis fuperefle non poflfent, hofliumqve bar- barorum vis, vndiqvaqve invaiefceret, Teutoni- corum fratrum Ordini in Boruflla (qvi vocaba- tur Cruciferorum & in expeditionc facra, a Fri- derici BarbaroiTze niio Friderico, Anno 1190.
obpietatem, qvamqvidam meix:atores incuran- dis miiitibus ventrisprcfluvidneiaborantibusDeo przfliterant, funaatus, & a ConradoDuce Ma- foviascontra Boruflos inBorufliam evocatus) fefc conjunxerunt, & Magiflri T^utonici Ordinis in Livonia funt nuncupati. Ab his Livoma guber- nata fuit ab Anno Chrifli i2 38.adannuin 1561.
qvo temqore GothardusKetier qvadragefimus fex- tus & vitimus Teutonici Ordinis Magifter, oh
( 46 >
itopetum Mofcovitarum feRegi Poloniac fubjfcl*
tus, Dux Corlandix & StmigaJlia? eft declara*
ttis. Kjusinodi occaGone i'la da^a, iJla pva'rs Li- Vonia? verfus Poloniam in tntejam RegisPoioniai SigismXindi Au^ufri: aitera verfus Sveciam <5c rrnlan-dian- in "ufxi-ani Rcgis Svecise Erici XIV»
flii Guilav» pritu», vvn?t,
Cum au't.:ri iplA n«tura & ratio fvadeat., vtv*.
nius imperii corpus, vnius animo regatur, &
nunqvain magi.s dcmcilicls fimultatibus & con*
tcntionibus Respub. turbetut^ jacfletur, profter»
natuT, qvam fi duo vel tres vnius imperii clavcs telieant. Qvare evitandi tanti perlcuiiergo , An- n o C J i r i f l i 1 6 2 1 , n o f t e r G u f l a v u s A d o l p h u s ih Livoniam irrupit, ac Rigam, cscterasqvecivi»
tates & arces ab imperio Poionico avulfas; fuas ditioni, cXim infigni nominis fui fama adjecit,
& totius Livoni^Dominus, Patcr, Defenforeft facftus. Rebus itaqve in Livonia potitus, civita-
tfbus & arcibus Gijbernatorem five Capitaneum adjun):it, qvi Regio nominc adminiftraret. II- jum autem cives fibi dominari non patiuntur:
fcd obedientiam & tributaRegi fidelitefexhibent, ipfiqve civiJibus Jegibusvrbesadminiftrant. Hic leges, jura, priviJegiaconfirmavit, novasfanci.
vit, & qvicquid ad vtijitatem & felicitatemReip, fdcere inteJJigebat, fapienter dcprudenterprocu»
ravit, Juxta hunc fuprbmum Magiflratum habet qvxlibet civitas fuosconfulcs, &fenatores, viros
^ 47 >
prudentifTimds, niulto rerum vfu expeTicntifii- tfnos, qvi jura Jegesqvc. tanqvam fur.fidiiicnta Reipub. civibus praclcribnfit, qvantuti) cViqve tri*
buendum flt, opt'ine ii;tfiligu'nt, civium inter fe diflidia componunt; judiciales controvtTGai dccidunt, jura fcrciorum, fa ieru7 p-i-^uoirfsde- f i n i u n t , p n t t c r i t r e c o r d a a t u r s f v i t i r a p r c ^ x i - ynt, & qvid omnibus ir> ubus Ldlv optirriui^. fi'%
a c u t i i f i m e p r x v i d e n t . l n j u v i c i i s d i n
contro verii.is icgibus irqvijTurvs jn{V dirin ui.t, bonos & innocentcs .V.ru.dunt, fceleribus ac f;a*
gitiispoliutos, crti'avilumFc:fonaTumr^fpca-:m pcenis condigriis ad 'kiunf. Huiic Ordinen. Sena- torium fequuntur,Tribus, qxic infuos Tribunos, vuigo Klterleut & Eltejlm didti. Horum tanta cft dignitas atqve autoritas, \'t riihil a Senatu, boiiinn civitatis pubiicum ipe<ftans, absqve ilio- rum confentu comprobari poflit. Idcircoqvo- tiescunqve aiiqvid in Kepubl. tra$andum venit*
neceile eit, vt indicetufetiam iilis Tribubusqvo»
rum fi fenteritia inclinet in paTtem Senatus, reS cft filva.
Cognoviflis igitur, A. V> fpero ampliflim»
regionis Livonix criginem, ftum, fertiiitatem;
Cognoviltis et in altera parte incoiarum mores, religionem, habitum & poiitiam , n-ftat tandem^
vt de Livonorum rebus geflis & adverfarum re*
rum toierantia aiiqvid dicam. Dicam autem preilius; vurnds fingulis aiiqvid dicere eiTet inci*
( 48)
pfere & nunqvain definere. Si qvis nefcit, qvaiir to zelo Evangelii | propagandi gratia Barbarosre- p r e f l e r i n t <3c l u b j u g a r i n t ? „ q v a m a g n a m i n i t a t e f u -
^rint .prxditi inobfidionibus ? qvantapatientiape- flenv, famein aliasqve poenas a Deo ob peccata infiivtas toierariiit? 8ic novimus ex Hifloricis An. Chiifli i 3 i 5. & An. 1532. tantam fuiife rei fruineiitariae inopiam & calamitatem-, vt aliqvot iijiliia hominum fameperierint, fuper/lites eqvis, canibus, felibus aiiisqve confimilibus vidare coc-
perint, nec abhorruerint qvoqve ab efu fufpenfo-
Jrum furutn : imo iordes, qvarum alias odore foloisemo non Ixderetur , in alimoniamfubdu-
*cbc. "Et ne qvodad extreiiiie neceilitatis exem-
;plum deeifet, liberi 'parentibus cibo fuerunt.
Taceo alios morbos, qvibus fsepiilitiie afflicfti fueru-iit. Et vt ad res gefiasdeveniam, qvisne- fcit-, qva forticudine a finibus fuis aliqvotiespro- pulfarint Polonos? qva virtute vicerint Danos?
qvis nefcit qvot vi(fi:orias, trophzea & inlignia a M ufct» vitis potentiilimis reportarint ? Ex his omni- bus vt paucis exemplis faltem delibem, ab anno, qvo Jux divina, humana in fpecie ccelitus 111 un- do affuJiit 1381- Magnus Mufcovia: Dux , Livo- nienfium caftrum Nieiihus in provinciaDerpten- ji acerrime oppugnabat, cui oppugiiationi ipfe fua perfona , cum trecentis millibus armatorum intererat. Obfefti vero viribus exhaufti & defiituti, divinsc
( 49 )
divinse propugnationi & tutelae humiliterfecom»
mittebant; ipfe etiam pracfed:us arcis fiagranti corde orabat, vti Deus in tam deplorato rerum ftatu fibi fuisqvelauxiJiari dignaretur, felicemqve gravis obfidionis iiberationem largiretur. Qvi- bus precibus peratftis exfurgit, arcuqve arrepto telum cum cufpidepraacutaefeneftrapropugna- culi in medium exercitum Mufcoviticum jacula- tur & a,dfpirante conatibus Deo, ipHus Magni Principis cor lethaJiter transfigit, qvo mirabili memorabiiiqve fadlo I,ivoni ab obfidione funt ii- berati; Mufcovitae vero confternati, vt reii<ftis caftris & arrepto Ducis cadavere fuga fibi confu*
luerint. Proferafnne an fiJeam ceiebre iiiud &
perpetua memoria dignum prccJiurn contra Mu.
fcovize Ducem geftum Anno i 500. fub Ordinis Teutonici Magiftro Dn. WaitheroaPiettenburg?
Hic cumvix duodecim fuorummiiiibus ftipatus, obviam ilii procedit Mufcoviticusexercitus,cen- kum miiiia arinatorum continens, cui adjui^dlas trant Tartaroruin copiaz triginta miiiia confici- 6ntes. Teutonicus itaqve Magifter, vbi aut turpiter fugiendum, aut ingenti cum animo ad-
verfus tantum exercitum barbarie&armisformi- dabiiem, procedendum vidit, nihii de vidtorias fpe remittens, aieam belii tentare conftituit, <5c animis fuorum confirmatis, claificum canere juf- fit. Cum vero ad proetium ventum fuerit, ex Tcutonicie duntaxat vnum defideratum, complu^
D
( 5° )
rcsqve, fed non lethaliter vulneratos: Mufco*
vitarum & Tartarorum vero circitercentena mil- lia trucidata. Hac igitur cladefuorumMofchd- rum Dux Bafilius Joannides audita, lummoflii*
pore admiratus, tantum exercitum atamexiguo tam turpiter caefum & proftratum, pacem Livo- nis non decem, fedtotosqvinqvaginta annosdu- raturam obtulit, & optimis conditionibus fanci- tam prorogavit, afferens, Livonos vt & omnes Teutonicos duros, imo ferrcos viros meritoef- fe appellandos. Taceo hic fortitudinem & ala- critatemRevalienlium , qvamin vindicatione fua?
vrbis ab obildionibus duabus Mofcoviticis decla^
rarunt, dum qvotidie irruendo & propulfandp hoftem fic defatigarunt, vt Dux exercitum Mof- covitarum obfidionem folvere coadtus fuerit, li*
cet fibi prsefumfiflet non difcedere, priusqvam vrbem deditione ceperit,
Nec his vobis A. molefius ero, oflendendo Rigenfium conftantiam ac virtutem, qvapraediti erant in qvatuor obfidionibus periculofiflimis, qvibus fereniflimi Reges Sveciz Carolus, Annd Chrifli 1604.& 1607. nofter vero GuflaphusA- dolphus Annoi6i-7 & 1621. iterum iterumqvc invafi funt. Nam qvod attinet [vt reliqvas tace- amj vltimam, vt duriflimam, ita infeliciflimam, qva certe Livoni optimum fortitudinis &magna-
nimitatis documentum praebuere. Qvis enim nonmetueret hoflem viginti miJiibus armatorum
