*t OLEOSO-RESINOSOy

(1)

D E

E X T R A C T O A E T H E R E O OLEOSO-RESINOSOy

SEMINUM CINAE.

Q L A M

C O N S E N T l E N T E A M P L I S S I M O M E D I - C O R U M O R D I N E

ts

U N f V E R S I T A T E L I T E R A R t i M C A E S A R E A D Q R P A T E I N S I

t! T G R A D l ! M

DOCTORIS MEDICINAE

< R I T E A B l P l S C A T l R

C0N8CRIPSIT ET PUBLICB DEFENDET A U C T O R ,

<KuiBo fft. Jbamson. t Wimmcl&tievn,*

LtyONUS.

D O R P A T I L I V O N O R U M . T T P I 8 I. C . 8 C H t E N M A N N I ,

T Y P O G I U P H I A C A D B M I C I , M D C C C X X X I V .

(2)

4

I M P R I M A T U R

haec diwertatio ea conditione ut quum primum typi*

excuta fuerit quinque eius exempla collegio exploran- di» libris constituto tradantur.

Dorpati Livon. die xv. inens. Ianuarii M D C C C X X X I V .

I ) R . IIENR. R . i T i r K E , Ord. Med. h. t. Decanua.

(3)

AlSRAHlI FIDSI PARTIS BSTHOHICAB LiroMAB TU- BKDAB CAUSA INSTITUTI PRASSIJ3I BTC,

P A T R I O P T I M O C A R I S S I M O

PIE COLENDO

FJLIUS.

(4)

L . B .

Cum j a m in eo esscm, ut, concedente amplissimo hujus universitatis litera- rum ordine medicorum, ad impetran- dum doctoris medicinae honorem dis- sertationem conscriberem, medicus practicus quidam hujus provinciae e x - perientissimus de commentatione ephd- meridibus medicis cl. Hufelandi

^x

) a D r . Schupmanno i n s e r t a , remedium novum, extractum aethereum semyium cinae ad Iumbricos et ascarides expel- lendos proponente, certiorem me red- d i d i t , auctorem hoc medicamentum propter varias virtutes omnibus reme- diis antea ad hunc finem adhibitis lon- ge praeferre v asserens. Bene animo perpendens, medicamenta hucusque iisitata non raro v e l actione certa care- r e , v e l varia incommoda adferre ae- grotis, non alienum a materia disser-

/) Hufnland Journal der pract. Heilkande vol.

LXX. fasc. /. p. i3a.

(5)

tationis esse putavi, efficacitatem n o v i hujus remedii, in terris exteris parum adhuc, apud nos vero plane nondum adMbiti, experimentis tentare, eoque plus ad consilium hoc exsequendum stimulabar, quo inagis sperarem fore, ut cum remedio in dissertatione D r . Erdmanni

²

) denuo contra taenias pro- bato et com.mendato, aliud forsan com- parare posaem, quod par illi judicare- t u r , eodemque modo tutp, cito et j u - cunde ageret ad tollendas alias et cre- bridres forsan generis humani vexatio- nes. Rogo te, L . B . , ut benigno at- que^indulgente animp recipias, quae Jiisce pagellis commiserira, praecipue vero observationes in fine earum alla- t a s , quas, tempore urgente rebusque aliis consilio meo adversis, non eo m o - do a me tractatas et institutas esse, quo j u d e x eruditiis ac criticus postulare pos^

s i t , -— ingenue confiteor.

a) pissfrt. de extr. resinoso filic,, |»ar, Vorp, MDCCCXXXIII.

(6)

I N T R O D U C T I O H I S T O R I C A .

Semen

Cinae (syn. Zinae, Sinae, Chinae, Zedoariae, contra vermes, lumbricos, sanctum, santonicum, Sementina * ) ) antiquissi- mum est remedium Veterum enim et nostrum semen Santonicum unum idemgue esse tum plantarum, quae id proferunt, cum ef-

3) V. Mncyclopddische* Worterhuch der medicini- scheri tVissenachaflen von Grdfe, Hufeland, Link, Rudolphi. Vol. 3, p. 3o8.

Nota. Link in libro allato nomen „st- men cinae" a „Sementina" dtrivat; et ,,Se- mentina" germanice „kleiner Saame" vertit, vocem graecum rvrbos, rvnos in animo h'a- bens, uti videtur. Forsan vox „sementina"

potius a „eemen" et ,,tinea" derivari ticet, qua ex causa etiam Sementma, non Sementma ut plerumque fit, dicendum esset. Non omni verisimilitudine caret, nomen „Sant• hicum"

loco „Seriphium" pro semine orientali habi- tum esse, el quidem propter similitudinem cum „semen sanctum"; semen sanctum vero appetlatum est temporibus posteris, quia ex Palaestina praecipue nobis afferebatur. „Se- men Zedoariae" ex simili cum radice Zedoa- riae odora explicare possumus.

(7)

— 8 —

4) De mat. med. Lib. III. Cap. sp- a8. ed. Kiihn.

5) Billerbecljlora classica. Lpt, i8a4, p, a<3.

6) Cap. sy. I. c.

fectnum efusdem incorpore organico descrip- tio ab antiquis v. c. Dioscoride, exhibita,

demonstrat.

D i o s c o r i d e s⁴) species varias absinthii plantas maternas habet. Affert remedium sub nomine a b s i n t h i i s e r i p h i i s . m a - r i n i ex monte Tauro in Asia minore, atque ex A e g y p t o , contra lumbricos et ascarides agens; — affert etiam a b s i n t h i u m s a n - t o n i c u m e Galliae alpibus finitimae, regi- one Santonica (hod. Saintonge), idem etti*

ciens. Descripiio harum plantarum phar- macdgnostica paruiri accurata hispe verbis a

Kuhmo traditiir „e»t autem herba (abs. seriphium nempe) gracilibus ramulis, abrota- n o parro similis, seminibus referta, exilibus, amaricans etc." Abs. santonic. paululum m o d o discrepare a seriphio contendit, dicens: „neque tamen seminibus adeo fecun- dum, subamarum tamen e t c . " Praeterea propter varias virtutes medicas a b s . p o n - t i c u m affert (quae nunc artemisia absinthi- nro yocatur ' ) ) . — Pro materia in abs. s,eri- phio etsantonico maximeetpraecipueagente principium amarum harum plantarum habere videtur⁶) . — Actionem generalem esse dicit „stomacho inimicam et cum quadam ca- lefactione adstringentem;" praeterea contra vermes eas agere, contendit eoque quidem

(8)

motto, ut necentur ac deinde expellantur.

Propinat autem remedium sub forma electuarii cum melie, oryza, yel cum sapaet Ien- ticula cocta. — P h n i u s⁷) quoque tria absinthii genera habet, s a n t o n i c t i m , p o n t i - c u m , e t m a r i n u m , quod, probatissimum inTaposyri Aegypti quosdam Seriphium v o - care (cap. 29), notat; descriptionem phar- macognosticam vero negligens, quod actionem attinet, Dioscoridis fere verba repetit:

„Angustius, dicens, priore, minusque amarum, stomacho inimicum, alvum mollit, pel- litque animalia interaneorum." — G a l e - n u s⁸) easdem absinthii species, quas D i o s - corides, enumerat, plantas vero o o n d e s c r i - bens, ad verba Dioscoridis provocat, attamen principium amarum esse substantiam verme»

necantem planius verbis exprimit, dicensc

„ p o r r o quod lumbricos interimat, par est, nimirum quum sit amarum."—Alii auctores veteres⁹) qui de absinthio mentionem £aci- unt, praetipue de abs. pontico tantum egisse videntur, de qualitate amara solum duse- rentes.

Remedium h o c jam antiquissimis temporibus in terris orientem versus sitis, adhi- bitum, medio saeculo decimo quinto ad nos

7 ) Hist. natur. XXVII. 38. ag, XXXII. 3/. ed.

Franz.

8) Ve eimpl. medic. fac. lib. VI. cap. / . ed.

Kiihn

g) e. g. Tkeophrast. h. pl. IX. 18. Uidor. XVII.

g. v. Billerbeck l. t.

(9)

J

— 1 0 —

; P A R S P H A R M A C O G N O S T I C A .

Semina Saritonica veteribus dicta cl.

Batka flores fuisse contendit plantarum apyd nos sub nomine Artemisiae judaicae et in- cultae L. notarum Î â) quamquam omnesfe- re auctores ea derirabant ab Artemisia santonica et judaica L.Î³) . Nunc distinguunt horum seminum genera quaedam, variis plan- tis tributa. Secundum cl. Dulk^,⁴) et Batka (1. c.) duo genera tantum distinguenda sunt:

i ) s e m e n c i n a e l e v a n t i c u m s. alexan- drinum s. aleppifcum, de quo praecipue agendum erit, quia ex eo remedium nostrum infra afferendum paratur. Gl. Treviranus, Nees ab Esenbeck et alii consentiunt, semen

to) Martius Grundriss der Phartnacognosie det PJlanzenreichs. ' Erlangen i83a p. a6j.

*0 Anleitung zur Kenntniss der Anneimittel Strasburg ij85 p. a54.

ia~) v- Brandes Archiv XIX- p. 60.

13) liilUrbech l. c.

14) PharmacopOea boruss. Tom. I. p ; 338. seqq.

p e r v e n i t^{, 0}) , cui sententiae adsentitur Spiel- mann¹' ) , primum illud latinobarbaris n o - tum fuisse contendens. A b illis inde temporibus semina cinae usque ad nostros dies remedium fuerunt principale anthelminthicum.

Recentiori vero tempore demum indolem pharmacognosticam et chemicam accuratius perscrutati sunt.

(10)

— 11 —

h o c originem ducere ab Artemisia contra L.

syst. sex. cl. X I X ord. a Syngenesia super- ffua; ordo natur. synanthereae Rich., cujus patriam Persiam terrasque ei proximas notant.

Gaulis fruticosus, in ramos longos divisus est, versus apicem ramulis brevibus, numerosis, floribus dense obtectis. Folia desunt infe- riori caulis parti; in superiore vero fascicu- lata, minima, longitudine duarum vel trium linearum et ejusdem fere latitudinis, pinna- timdivisa, glauca exstant. Flores fasciculati sessiles et in ramulis aggregati. Calyx c o m . munis s. anthodium constructum esquamis decem vel quindecim ovatis, obtusis, levi- bus, concavis, imbricatis, adpressis, margine roembranaceis glabris, dorso glandulis flavis instructis ita, ut materia resinosa uitida o b - tectae appareant squamae¹ In unoquo-

3

ue anthodio tres vel quatuor includuntur oscuii tubulosi et flosculi, tres vel quatuor imperfecti corolla destituti. Floresdescripti illud constituunt genus seminum cinae, quod sub nomine levantici s. aleppici s. elexrand.

nobis notum. Semen cinae in granis dicuntur ilores diligenter electi; magis minusve enim impurum esse solet, cum pulvere c i - n e r e o , terrerio, pedicellis fractis et foliolis scariosis riiultis, probabiliter squamis caly- cinis vel etiam cum particulis quarzi concha- rumque et seminibus Panici miliacei c o m - mixtum^{, < s}) . Prout longius vel brevius tem-

t5) Martiui L c. p. 368.

t6) l.c.

(11)

1 2

pus post collectionem praeteriit, colorem viridefuscum siveflavovirentem habenj, o d o - re peculiari, forti, ingrato, aromatico, odori radicis Zedoariae simili gaudent magis tamen campnoraceo et sapore paululum aspero, aestuante, aromatico, attamen ingrato et amaro. Sub mandicatione sensus calefacti- onis cum subsequente refrigerationis ut in tneatha piperita percipitur.

Ex descriptione elucet, granulis his non jure nomen seminum tribui, accuratae per- scrutationis et analysis enim o p e invenire possumus calycem squamosum et flosculos tubuloso*.* »unt ideo semina cinae flores i m - perfecti pedicellis perscissis intermixti.

Prof. delle Chiafe^{, 7}\ s e m e n cinae l e - vanticum perscrutans duo invenit genera.

Semina ibi saepissime occurrentia ad novam pertinere contendit specieni artemisiae, cui

•peciei Kunze nometi Artem. Chiajenae tribuit ^x^s) . Planta etiam fruticosa, ramos humerosos, virgatos, erectos, striatos, t o - mento tenui tectos, foliis sessilibus sparsis lineari-lanceolatis instructos, cum Eoribus erectis sessilibus, et squamis ovatis tomen- tosis habet. Planta haec levantica suaveo- lens; flores impfimis odore et sapore radici Zedoariae simillimi. — a) S e m e n c i n a e b a r b a r i c . s. indic. s. africanum. Genus h o c maxima ex parte frustulis pediceJlorum

<j) Salzb. medic. Zeitung. 'SJ>4, p . 333, / 3 ) v. Martius l. c.

(12)

— 13 —

incano-tomentosorum consistit atque ex gemmis floriferis minimis inexplicatis fere

S

lobosis, non nitidis, viridibus vel sordide avo-fuscis. E pigmento color hic non pendet secundum cl. Martium^{I 9}) . Planta materna secundum cl. Sieberum Artemisia glo- merata Sieb., cui sententiae accedunt etiam cl. Treviranus et Dierbachius * ° ) .

Qui tria assumunt seminis cinae genera, distinguunt in genere sub 2) descripto se- men cinae indicum sive ostindicum et semen cinae barbaric. s. africanum s. americanum, ut praecipue Martius. Secundum Martium prius multo ponderosius, colore yiridi vel sordide flavo-fusco; flores sunt minores, globulo similiores, non nitidi; inveniuntur simul multae squamae calycinae parvae et pedicelli fracti et diminuti admixti. O p e microscopii non apparet nitidum et cum dif- ficultate tantum cognoscitur integumentum tenue et griseum. Wackenroder semen c i - nae indic. et barbaricum quoque distinguens nomina mutat, supra descriptum appellat barba*ricum, et a Martio nomitie barbarici dotatum dehominat indicum. Planta materna secundum Wackenroderum Artem. in- culta D e l .

Genus tertium Martii, semen cinae africanum s. barbaricum s. americanum habet flores rariores, colore soTdide glau-

49) l. c.

20) Dulk I, e.

(13)

— 14

c o flavescente, o d o r e peculiari semini c i - nae proprio et sapore aromatico dulci, camphoraceo sed in minori gradu. Sub microscopio particulae ilorum et pedicelli iis intermixti villis brevibus tenuibus raris tecta apparent. Genus h o c semper jam ma- ture colligi videtur, quia nunquam flores evoluti inveniuntur in ed. Etiam huic g e - neri seminis cinae arena, conchae etc. admix- tae esse solent. Planta materna secundum Wackenroderum, qui h o c genus ostindicum

Batka³^r) duo tantum statuit genera, semen cinae levanticum et barbaricum, non nisi a. mercatoribus distincta, conjungens, atque sub nomine semipis cinae indicij flores veteres et fuscos, sub nomine barbarici vero recentes et virides vendi contendens.

Semen cinae commntari dicunt cum floribus nondum evolutis Artemisiae campestr., Santolinaeque Chatnae-Cyparissydis. Etiam fructus Bunii coptici, plantae e familia um- belliferarum seminibus cinae admixtos vide- runt. Batka fructus alius adhuc plantae um- beliiferae in iis reperiebat, quos Dierbach pro semine Adiowain, prioribus usitato temporibus, a Ligustico Ajawam Roxb. d e - rivato habet^{a a}) , Martius vero (I. c.) ab A m - nii Visnaga Lam. derivat. Fructus Tanaceti vulg- et Tanac. balsamitae interdum nomine

st) vid. Brandes Archiv XIX, p, Go, Tromsd, n. i. x r . 3.

83) Vulk l. c.

(14)

seminis cinae hungarici venduntur. Surami- tates florentes Anabaseos" tamariscifoliae L*

habitu externo magnam similitudinem habere cum seminibus cinae et in Hispania n o - mine Chouah contra vermes adhiberi dicunt.

Commixtione trium horum generum seminum cinae.supra adumbratorum diversissima

S

enera seminum cinae formari posse osten- ebat Wackenroder.

P A R S C H E M I C O - P H A R M A - C E U T I C A .

In animo non habeo, hacce in parte dis- sertationis meae analyses chemicas augere vel novas addere; id tantum recipiam et afferam, quod fam a priori ad cognoscendam substantiam seminumcinaeefhcacem eodemque modo ad efhcaeitatem remedii nostri explicandam conferre possit, quo consilio cl. Tromsdorfii analysi chemica, quae aptis- sima mihi visa est, usus sum.

Semina cinae recentiori tempore-demum analysi chemicae subjecta sunt. Cartheuser²') et Neumann ^a⁴) tantum de extracto aquoso.

et spirituoso parandis agunt. Cartheuser aquam ex seminibus paravit graviter olen-"

tem, olei aetherei vero ne minimam quidem

a3) mat. med. Tom, II. p. 33a—343. v. Tromad, n. I. III. i.

j»4) Chymie Tom, II, a, cp. 3,

(15)

— 16 —

partem invenit; etiam W e d e l ex libra una vix et ne vix quidem vestigia aliqua oiei.aetherei accepit²' ) . Gl. Tromsdorff^{a 6}) ' p r i -

mus semina cinae Ievant. optimae qualitatis analysi exactiori subjecit. Liceat mihi de agendi et experimenti hujus instituendi ratione Tromsdorlii, ^verba facere, breviterque illam exponere^{a 7}) : Primum oleum aethereum per destillationem seminum cum aqua extrahebatur, colore tinctum erat ex albo flavescente, o d o r e penetrante seminum si- amaricante et acri, initio calefaciente, deinde refrigerante, levius aqua, maxime volatile, et aethere et alcohole facile solven- dum, quum aquae unciae duae non nisi gut- tam unam exciperent. — Alcohol usque ad y5§ con,centratum tincturam extraxit prasi- nam, grave olentem, gustui ingratam. A l - cohole evaporato massa remanebat mollts e viridi nigricans, quae cum aqua destillata cocta coliique8cens partem resinosam olei instar in vasis fundo deposuit, aqua ipsa c o - lore viridi se tingente. Resina illa prasina margines ostendebat pellucidos itemque fila tenuia ejus pellucidaerant; praeterea rigida, facilis contritu, sopore paululum acri, non

t

aS) Ttomad. I. c. — Fechner Resultate der hi.i jetzt unternommenen Pflanzenanalysen, Lpz.

tSag. p. 3.

o6) L c.

mili, campho:

ay) cf. Dulk l. c. p. S38.

(16)

vero aspero, saporem semimxrn imitantey aethere p o r r o , afcohole, lixivia kaiina cau-*

stica, liquore ammoniaci caustico, oleororisf roarini et menthae piperitae solubilis, not*

vero oleo terebinthmae et oliyarnm. Sub*

stantia illa ex extracto spirituoso ab aqua r e - cepta posfe partium aquosarum evaporatio- nem colorem habebat subhiteum e viridi, nullum odorem spargebat, saporem praebens acrem, amarum, paululum salsum, ex atmos- phaera partes humidas arripiebat, aethere msolubilis, alcohole et aqna dissolubilis in- yeniebatur, phimbo acetico,' hydrargyro ni- trico oxydulato et stanno chlorico praecipi- tabatur, ferro muriatico turbida fiebat c o f o - , rem induens e cano viridem, ferrumque sul- furicum oxydulatum viridem etsordidumco- Lorem ei praebebat. Habenda erjrt i d e o p r o substantia quadam extractiva peculiari cum>

oxydo calcii malico conjuncta, quod oxydimv ope kali oxalici cognoscebatur. — Ex partex seminum nunc residua colore viridi jam pri- vata, lutulenta et cana, ope aquae frigidae substantia extractiva. gummosa extrahebatur cum oxydo caicii malico conjuncta, cufus majorem etiam partem aqua bullie«js solvebat.

Lixivia kalina caustica tum adhibita aliam substantiam extractivam ostendebar, ab an->

tecedente haud multum discrepantem.—Re- manebant insuper partes lignoso-fibrosae.

Substantias seminum principales easque praecipue proprietates nunc comparabo, quae ad reraedii nostri infra afierendi elementa ejusque efficacitatem probanda necessariae

(17)

18 —

e*ont: In 5co partibus seminum cinae bene

«xsiccatis iovenit cl. Trom»dorff: i) olei ae- therei partes 4, 0, ex q u o oleo o d o r praeri- p u e , et ex parte vis eciam anthelmintbica pendere videtur, experientia enim docet, cemina cinae o d o r e prirata parum tantum agere; — a) resinae oleosae prasinae 55,o quae resina.ab aliisfacile distinguitur, quia nec in oleo terebinthinae nec oleo olivarum solvitur. Resina et oleum aloohole solvun- tur, facilius vero aethere, praeterea o d o r e et gustu gaudent seminum ipsorum, austero et aspero earun* sapore carentia; — 3) substan- tiae extractivae peculiaris cum oxydo calcii ,aethere insolubilis, alcohofe et aqua facile

solvitur et seminibus saporem illum amarum asperum et ingratum praebet; —>. 4) subst.

extr. gummosae 180,0, neque aetbere nec al- c o h o l e , aqua vero et frigida et tepida maxi- nae dissoiubilis, nullo sapore praeditae; — 5) subst. extr., lixiviae.kalinae causticae o p e excretae 100,0, quae eodem m o d o solvitur q u o antecedens, pariterque saporis expers est: — 6) partium lignearum et fibrosarum 60,0 quarum in cinere kali carbonicum, sul- furicum et muriaticum, oxydum silicii, o x y - dum calcii phosphoricum et carbonicum in- veniebantur.

Secundum Wackenroderum * « ) partes

a8) fid. Ceigtr"* Mgi, i8ay, p, tjo, Fechner

(18)

-r i.9 r-

IOO seminum cinae levant. continent partioa) humidarum 7,—Olei aetherei 0^9.: —; cerini o , 3 5 ; — substantiae resinosae peculiaria fus- cae et amarae 4»45J •— resinae balsamicae ecrts et aromaticae o,o5; — substantiae resi- nosae peculiaris cum ka]i sulfurico et muri- etico et cum kali m a l i c o e t c a l c e m a l i c o c o m - mixtae 20,25; —substantiae extractivae gum- xnosae i5,5o;—ulmini o p e lixiyiae causticae inventi 8*60 (idem verisimiliter est cumsubst*

extr. a Tromsd. o p e lixiviae extracta); — partium lignearum 35,45;— calcis malici cum o x y d o sihcii et substantia vegetabili 3,00;

— partium alienarum terrenarum fortuito admixtarum 6,70; — jacturae 0.651 — Ssmen cinae aere exsiccatum cineris relinquit 10 par- tes centesimas, kali muriatici, sulfurici et car- bonici 1,50,-—calcis, magnesiae, o x y d i S i l i - c i i , alumii et ferri 8»6o continentes.

Eadem fere elementa Wackenroder ia ' semine cinae barbarico invenit (ab illo sub nomine seminis cinae ostindici allato); — olei aetherei vero minorem quantitatem.

Mentionem adhuc faciam necesse ett nonnullarum substaatiarum nuper »n seminibus cinae inventarum, quarum cognitioni ansam dedit extractum aethereum seminum cinae primum a pharmacopola Iehn paratum, Kahler pharmacopola Duesseldorfensis, et Alms cand. pharm., extractum aethereum seminum cinae parantes, aubstantiam invenerunt crystallisatam, cui nomen tribuerunt de infra.

(19)

20 —

„S»ri£6riirii"';Vel „Santonicirii" « » ) . Con- serirliint, u&ro eairiseparatamesse ex extracto in retorta; cHeriiica' parato cujus parietibus adhti**erit- Postea etiam Oberdorffer phar- macoHftl&Hamburgehsis observationem allatam '«cp^finfentis stabilivit * ° ) ; exactius }am substaWiafe fabvae natura exponitur in Buch- neri repertbrio³« ) , de qua breviter. hic agam r fefystatla Santoniciri nominata stella- rum formam prae se ferentia componuntur acubus congregatis pellucidis, sericeis, splen- dentibus, colore stramineo tinctis; — rea- gentibus ehemicis perquisiti neque alcalicam neqlie acitfatn indolem ostendunt; aethere et alcohole, tepido praecipue, facile solvun- trir,; liquore ammoniaci caustico ope caloris tantuhi, —- aqua plane insolubilia;— cura acido muriatico fere conjungi omnino non possunt; — n e c qdore nec sapore gaudent;

— l u c e solis color eorum stramineus augetur; magno calore inflammantur et combu-

> runtur. Ex his allatis, Santonicinum illis adnumerandum csse substantiis constat, quas chemia ,,»SubalkaIoides iixas" nominat. — Kahleret Oberdorffer^{5 a}) nuper acidutn etiam "invenerunt, aetherem in extr. aethereo seminum cinae remanentem aqua fervida expellentes, qua in aqua post breve tempus resinae variae aethere antea solutae segre-

3g) Brandes Archiv 34, 3,

3o) l. c. 36. 3. . 3t) Repertorium fur Pharmacie. 38, 4, a.

3sf) Brahdes Archiv l, c.

(20)

— £ i — •

33> Bremser iiber lebende Wurmer etc. p. i5i.

34) liichter spec. Arzneimittellehre lll. p. i5b\

gantur, acidum vero iHud, s<Jly#ur

n^uran»

prae se ferens crystallisabilem, g p n i ^ ^ s a j Tbrmans quod etlam crystallisarij pi^teft.;-^-

Alia substantia quoque, npbis, de extr. aetb.

seminum cinae parando agen,tibus, resina^e elasticae (Kautschuk) simihXab 0 b e j d < ^ e r p inventa occurret. .,.';„.> ,'^: Chemicis -quaestionibus dei semjnibus cinae nunc jam allatis, restat de formisi v&- riis pharmaceuticis fiujus ,remeclu, nonnulla adjicere, ut melius cpmparari possit efficacia formae a nobis afferendae cuni aliis fam prius notis. Fere semper iq substantia porri- gebantur semina cinae vel electuariis adinixta ut fam apud veteres(v. sunraJ^Kgiin pulve,reni rudem redacta, qua sub forma mechanicg etiam agere dicuntur^{3 J});—praeter^a W e.Uas.' formas rediguntur, aHaeqUe'subsiaqtia,p iis»

dem.admiscentur vel ad efficacitatem eprum augendam e g. remedia anthelminthica (cort.

ext. nucum jugl., sem. tanac, ferr* sulfuri.6'..

etc.)etpurgantia(rad.jalapp., merc.dulc.etc},'

— vel ad incommoda alia siniul, evitanda, quae ex constitutione aegrotorutn singulari habituque corporiS debilipre aut'valjdiore pullulare possint, ut remedia tonica (cort.

aur., c a s c , calam., etc.) sive antispasrno- dica (vaier. etc). N o n raro semina eipae aqua aut vino infunduntur. qiiae infusiones roinoris efficacitatis *⁴) infantibus teneris et debihbus commendantur — aut,|d celandum

(21)

— 23 —

33) t. c. i»j. *Sg.

odorem et

taporem

(parvulis plerumque tam ingratum utipsis nonnunquam ea ingerere nequeamus) in formam trochiscorum, confec- tionis cinae, electuarii rediguntur. Ex quo elucet addendum saepe esse aliquid et ad ef- ficadtatem actionemque certiorem impe- trandam, et ad naturam physicam mutan- dam, sed lmperfectos esse hos conatos maxi- tna ex parte, nemo negabit, si perpendat, re- inedia v. c. efficaciae maforis causa admixta ut purgantia et alia anthelminthica nonnul- lis in casibus hunc ad finem assequendum necessaria, tubo cibario inimica debilitatem efus relinquere, in infantibus vero teneria imbecillibusque, omnino non adhibenda esse, quibus semina cinae per se fam detrimentum afferre possunt, praesertim quia sinereme- diis adjuvantibus per longius tempus dari debent, — remedia vero saporem ingratum emendantia vel hoc non exsequi v. c. exci- pientia varia electuariorum anthelminthico- rum tamen saporem non abscondentia, — vel minus efficacia ea reddere ut confectionem et trochiscos Bene igitur meritus est pharmacopola lehn de omnibus qui vermi-' bus cruciantur, remedium novum, extr.aeth., ex seminibus cinae; levanticis parans cui vi- tiaiJla aliata non adhaerent; continetautem hoc remedium Substantiam etficacem semi- num cinae, sicut medicamen i l l u d a c I . P e - schiero ex radice filicis msris paratum parti-

(22)

2 3 —

bus tantum hufus radicis efficacibus consti- tuitur, Hanc praeclaram vim medicam experimenta aliorum et mea ipsius infra affe- renda probant.

Jehn hanc parandi methodum secutus e s t^{, 0}) : irifundi jubet seminum einae levanticorum contusorum uncias quatuor, aetheris sulfurici unciis sedecim; digerantur saepius agitando per dies tres vel quafuor; e colatjira deinde facta aether usque ad q u i n^r tam partem per destillationem removeatur.

Residaum usque ad consUtentiam extracti non admodumspissi leni calore(balneo aquae tepidae) evaporetur, et ad usum servetur.

Colorem habet, ut affert, intensive prasinum, odorem penetrantem seminum cinae simi- lem, saporem amaricantem et refrigerantem, aethere et alcohole facile sofritup, minime vero aqua; conjungi tamen potest ciirn mu-

cilagimbus. • Oberdtfrffer **) exactiorem et mutaram

proposuit descriptionem de parando extr.

aeth., et de iis quae hac occasrone observa- v i t , dicit: „Ich bereitet»: das aetherwche Wurmsaamenextract mittebc einer kraftigen Luftdruckpresse, indem ich 4 Unzen gepiil- verten Wurmsaamen mit 16 Unzen Aether unter einem Luftdrucke von 3 Atmospha*

ren extrahirte, und wurde der letzte Antheii Aether durch, einige Unzen Wasser nachge*

36) Hufeland Joum. no, #. Buchner Repertor,

35 3. M,^R ...

3j) Brandee Archiv 35, 0.

(23)

— 24 —

prewt, wodurch die Tinctur schwach g e - triibt wurde. Die Triibung verschwand \e- doch nach einer Zeit ganzlich, und zergte dieTinctur nun eine braunlich griine Farbe, wahrend am Boden der Flasche eine anfangs p.ulvrigscheinende, hernach sichVerdickende extractartige Ablagerung sich bildete, von welcher sich der atherische Auszug vollig klar absondern liefs. Aus dem diinnflussi- gen extractartigen Riichbleibsel sonderten sich als dasselbe in eine kleine Porcellan- schaale gegossen worden, nach einiger Zeit

riinlich olartig scheinende Tropfen ab, die ei BehandluDgjmit kaltem Alcohol, welcher das aus Extractivstoff und wenig Harz beste- hende Extract vollig loste zuriickblieben

« n d sich zu einer schwarzbraunen zahen Masse vereinigten die mit Wasser und A l - cohol kalt und warm ausgewaschen, sich in beiden unaufloslich zeigte, von kaltem A e - ther nicht, schw«r yon kochendem, leicht und vollkommen jedoch von rectiticirtem petroieum gelost wurde, nach volligemAus- waschen eine elastischeBeschaffenheit zeigte und sich dem zufolge wie Kautschuk ver- hielt. Aus dem langere Zeit hingestellten atherischen Aus?uge sonderte sich noch ein kleiner Antheil desselben auf gleiche Weise ab und betrug die Menge des sammtlichen ausgewaschenen Stojfifs 15 Gran •

•— Es wurden nunmehr von der erhaltenep Tinctur 8 Unzen Aether abdestillirt und der Riickstand einige Tage der Ruhe iiberlassen;

er triibtesich und sonderteeinezahe, braune,

(24)

— 25 —

Jilebrigharfcige, gegen 30 Gran schwereSub- stanz ab, die Alcohol nur griinlich farbte aber nichf von ihm gelost wurde, sondera nur in kochendem Aether vollig loslich er- Bchien. Sie verlor jedoch durch wiederhol- tes Kochen mit Alcohol ihre mehr zahe bal- samartige Beschaffenheit nicht, und zeigts keine bedeutende Elasticitat. — ; ts wurde der Aether noch bis auf andere 4 Un- zen abgezogen und die so concentrirte Tinc- tur in einer Porcellanschaale an einem kiih- l e n O r t der freiwilligen Verdunstung iibet- dem sich verdickenden Extract am Boden der Schaale kleine Crystallgruppen, die m « - chanisch abgesondert und mit wenig Alcobol abgespiilt, gelbliche weifse Flittern darstell- ten. Aus dem Extract in welchem zwar noeh Spuren von CrystaUen wahrnehmbar waren liefsen sich jedoch ferner bei dersich immer mehr verdickenden Cpnsistenz keine solcke mehr absondern und betrug die gesammte Menge der Crystalle 12 Gr. - DBS Gewicht des erhaltenen Extracts betrug aus den angewandten 4 Unzen Wurmsaamen 7 Drachm. und besafs dasselbe eine braunlich griine Farbe, den Geruch und kraftig aro- matisch-bittern Geschmack des Wurmsaa- mens."

A-Kahlero *⁸) etiam methodus affertur hujus extracti praeparandi. re vera tamen lassen. Nach einigen Ta, sich in

38) Brandet Archiv 34. 3. p. 3/8. et 35. a.

p. aiy.

(25)

npn dwcrepan* ab illis quas commemoravi' ideoque eam praetermittam.

Remedium nostrum, in pbarmacopoliis dorpatensibus adhuc ignotum, nunc, ut e x - perimenta cum e o instituerem a pharmacopola perito hicDorpati parabatur, ut nunc

«aescribam: seminum cmae levanticorum eximiae qualitatis unciae sex aetheris sulfurici unciis viginti quatuor in vase vitreo che-

» i c o vesica postea obducto infusae lenique calore per uies tres digestae, tum colatae per aliquot tempus staoant donec tinctura a«therea pellucida fieret, qua deinde a sedi- mento separata et destillationi subjecta aether cauto m o d o acquirebatur, in retorta vero remanens materia usque ad consistentiam extractorum consuetam in vase porcel- laneo evaporabatur. A b initio usque ad finem hujus tractationis dies quinque elapsi erant. Ex unciis seminum sex drachmae paratae erant sex extracti aetherei. Cry- etalla vero nulla secernebantur ex extracto eaque excausa ut mihi videtur, quia aetheris destillatio et evaporatio extracti breviore quam par erat tempore fiebat, majorque aetheris copia destillabatur, qua ratione extractum cito consistentiam accepit spissio- rem sepatationem crystallorum impedien- t e m ; secundum methodum OberdOrfferi vero Iongiorem, qualem ad formanda crystalla opus esse etiam. affirmat Martius • ' ) ,

Sg} l. c

(26)

f

— 2 7 —

melius crystalla segregari poterant. Eadem ex causa minorem etiam extracti copiam a c - cepimus, quam Oberdorffer. D o l e o , San- tonicinum lpsum a me colligi et usu ejus e x - perimenta in aegrotis institui non potuisse.

Extractum ipsum consistentiae erat spissio- ris et tenacis, colore e viridi fusco, odore seminum cinae, eorumque sapore aromatico-amaro non vero ingrato et aspero simul praeditum.

N e m o adhuo chemicorum, si recte m e - mini, extractum h o c analysi subjecit, si v e - r o ex partibus seminum cinae constituenti- bus earumque natura et ia specie quidem e substantiarum variarum facultate solvendi singulares seminum partes, m o d o indirecto, quae sint partes extracti aei» sris o p e parati, concludere liceat, haec fere dicenda h a b e o : Gl. Tromsdorfffi analysin seminum d n a e exactius a me allatam cum Oberdorfferi metho- d o extracti nostri parandi narrata compa- rans, optima forsan ad finem meum asse-

Z

uendum uterer ratione, nisi minus accurat»

Iberdorffer d e rebus gestis disseruisset, ta—

men quantum ex hac comparatione concludere liceat afferam: secundum Tromsd. partes semina cinae praecipue constituentes sunt: oleum aethereum, ex quo seminum cinae o d o r peculiaris pendet, — resina o - leosa i — substantia extractiva peculiaris cum calce malico confuncta, — subst. extr.

indolis gummosae, — subst. extr. ope lixiviae causticae separata, —- partes hgnosae et fibrosae, — quibus omnibus addenda

(27)

— 28 —

sunt, santonicinum et acidum santonini- cum postea inventa. Oberdcirffer dum extractum parabat nostrum, neque sedi- mentum substantiae extractivae comparan- d u m , neque materiam resinae elasti- viscidam (cum substantia extr. gummosa Tromsd. forsan conferendam) aethere solvi aut extrahi vidit; ex extracto v e r o , aethere fam destillato, santonicinum forma crystallorum segregabatur. Tromsd, aethere o l e - um aethereum tantum et resinam oleosam solvi. contendit, ceteras vero partes constituentes aMata&non solvi, quae cum iis fere

$omparari licet, qi;ae Obeidorffer aethere pon receptas es^etaarrat, etsi non tanquam rem certam h« < dicam, Oberdorffero ipso.

substantias illas non diligenter a se examina- tas esse, profitente.. Praeterea in aethere, solvitur santonicinum praecipue in calido, neo semper ex extracto prodit si v* c . , ut jam dixi, evapqratio nimis festinata eoq,ue^t

«onsistentia extracti brevi jam tempore spis-^

sior facta, quominus crystalla formentur et»

separentur, impedit. JJe acidi santoninici.

sorlvendi ratione experimentis nondum cer^

tiores facti, tamen aethere solvi id conclu- dimus, quia, ut supra commemoravimus, ex extr. aeth. id paramus. Omnibus Iiis per- pensis, has substantias aethere extrahendas, extracto aeth. seminum cinae inesse debere, sequitur: oleum aethereum, resinam o l e o - snm, acidum santoninicum et pro rebus santonicinum. Parte^ ergo prinxipales respici-

(28)

— 29 —

P A R S D Y N A M I C A .

Ut virtutes dynamicas remedii n o s t r i accuratius exponefe et illustrare atque c o m - moda et incommoda ejus comparati cum s e - minibus cinae, (quippe quod remedium ant- helminthicum efficacissimum aG praestantis- simum hucusqtte jure habitum sit) «xaminare et componere possimus, de seminum cinae classiiicatione, effectuque et qua ratione adhibeantur, aliquid dicamus, necesse esty antequam de remedii nostri ipsius elassifica- tione, effectu atque usu agamus.

Si utique licet, remedium aliquod ae- cundum virtutes ipsius chemicas classi alicui adnumerare, quae classificatio, cum chemia magis magisque excolatur, fortasse aliquan- do maxime consentanea et perfectiasima ha- bebitur, non possurxus, quin semina cinae secundum elementa in secuone, anteaedente exposita cum Heckero⁴° > ad remedia a r c - inatico-amara pertinere dicamus. Ex hig elementis concludi etiam potest diipliceox eorum esseeffectum, volatiliter-incitantem ettonicum. Attamen, ut omnibus notum, h o c remedium minus propter illos effectus in usum vocatnr, quam propter virtutem suam anthelminthicam contra lumbricos ec

4d) Pract. Arzneimittellehre, t8ag. I, a§3^t

ens nomen ei tfibuerem: extracti "ftethetei oleoso-resinosi seminum cinae. '*

(29)

— 3 0 —

ascarides, quae e o manifestatur, quod vermes necantur et expelluntur. N e c raro tamen sine effectu adhibetur, ita ut ad alia remedia confugiendum sit^{4 I}) . Contra tae- niam non muTtum valet, in infantibus tamen adversus eam datum est et interdum quidem prospero successu^{4 a}) . Alii principio amaro, alii volatili hanc virtutem praecipue adscribendam esse putant. Veteres principium remedii amarum . maxime ani- madvertentes, h o c quoque vim anthelminthicam in se continere credebant. Cui o p i - nioni nonnulli recentiores quoque adsenti- untur, ut V o i g ' **)» q « i dicit, in anthelmin- ticis amaris amaritudinem in generali effectu primum k>cum obtinere. Alii ut Richter⁴⁴) arbitrantur, vires remedii anthelminthicas praecipue positas esse in principio foetido q u o d oleo aethereo et resinae inest. Idem c o n t e n d i t T r o m s d .^{4 5}) » dicens, semina cinae, amisso o d o r e , fam nihil efhcere. Praeter effectus anthelminthicos caeteri etiam non 6unt negligendi, qui seminibus cinae, ut , remedio aromatico - amaro, producuntur.

Tanquam remedium volatile in universum, cui remediorum classi propter oleum aethereum foetidum adscribenda sunt, in systema

4i") Richtet U e.

4a) Jbidem.

43) Lehrbuch der PharmaiodynamH: Vol. /, p 6ag.

44) l. c.

45) l. c.

(30)

nervorum et maxime etiam in systema gangliorum agere et incommoda llla nervosa opprimere valent, quae helminthiasin saepissime comitantur. Tanquam remediums tonicum simul corrigere possunt conditio- nem asthenicam tractus intestinalis, quae praecipue secretione, assimilatione ac motu peristaltico morbosis se manifestat, atqud ad h o c efiiciendum principio volatili maxime adjuvantur, quia hoc in t o r p o r e , qui ubi res ita se habent plerumque adest, effectui tonico viam faciliorem parat. Hinc intelli- gitur, non solum helminthiasin h o c remedio sanari sed etiam Concomitantia vitia tractus intestinalis, atoniam tunicae mucosae in g e - nere, muci accumulationem in intestinis, ventriculi aciditatem, aliosque hujus generis morbos chronicos et alienationem syste- matis gangliorum non minus facile et certe e o d e m , dummodo ratione fusta adhibeatur, posse oppugnari. Anthelminthica amara in genere quidem non fortiter agunt in muta- tionem tunicae mucosae intestinorum, atque etiam satis facile concoquuntur, si tamen doses nimiae et frequentiores porriguntur, haud omnino ndxa vacant^{4 4}) ; praeter indigestiones quas tum ut alia amara genera- re valent etiam sanguinis exagitationem, ae- stum et congestiones cum praecipua syste- matis nervosi affectione, vertiginem, o c u - lorum scintillationem, aliaque ejusmodi incommoda producunt. Quare medicum apud

46) Voigt l, c,

(31)

— 3 2 —

inFantes sensibiles et maxime irritabiles cau- tum esse oportet. D e diversis fornris seminum cinae et de additamentis quibuscum porriguntur, ut sapor melior iiat, efiicacia augeatur vel a!ia consilia secundaria attin- gantur v. c. ut incommoda nervosa vermium stimulo provocata sedentur, vel debilitatus tractus intestinorum et digestio simul r o b o - rentur, jarn supra breviter, quae necessaria videbantur, attulimus.

Restat, ut paucajde dosibus et de ratione adhibencii hujus remedii addamus. Apud infantes sex grana seminum cinae statuta sunt ut dosis minima , quae secundum aeta- tem usque ad drachm. dimidiam augenda est.

Adultis doses drachmae unius vel etiam ma- fores porriguntur. Haec dosis , quacunque in forma remedium praebeatur, plerumque saepius repetenda, bis quaterve quotidie et saltem per plures dies, non raro nonnul- las hebdoroades deinceps adhibenda est, ut effectus sequatur, nam omnes scriptores consentiunt, magnas doses quibus cura bre- yi tempore absolvi possit, facile habere effectus simultaneos nocentes, cum vim noxi- am in ventriculum exserant, et vasa nervos- que praesertim in infantibus debMibus vehe- menter incitent^{4 7}) . Saepe vero medicus quamvis hufus medicaminis usus diu conti- nuatus sit, tamen coactus est ad alia remedia confugere, ut consilium optatum, vermium exturbationem, assequatur v. c. alia

4y) Richler l. c. p. i5y.

(32)

— 3 3 —

3

anthelminthica adhibere, aut, quod p l e - rumque necessarium est, post hoc medicamentum purgantia drastica in usum vocare, quae minime accomodata sunt tenerae c o n - stitutioni infantum, quippe qui frequentis- sime vermibus laborent, neque organis di- gestionis debilitatis, quae in helminthiasi semper reperiuntur. Etiamsi vero medico contingat ut solo usu seminum cinae vermes expellat, minime tamen est negligendum, jam c o n t i n u a t u m hujus medicaminis u- sum, incommodis confunctum esse. Quam- quam enim vires tonicae seminum cinae sta- tum asthenicum tractus intestinalis tollentes causam primariam generationis vermium simul delere valent — quod ad praecipua seminum cinae commoda refertur — irritantes tamen remedii effectus et sequelae, quas principiis aethereo - oleoso - resinosis illud producit, deterrere nos possunt, quominus lllud ad vermes exturbandos adhibeamus, praesertim cum tantummodo usu diutius continuato effici possit. Atque etiamsi usu ejusmodi vermes removere nobis succedat tamen h e l m i n t h i a s i s ipsa non tollitur (nam u t h o c fieret, etiam diutius continuan- da esset cura, quod periculum adduceret) sed semper etiam alia remedia medica et diaetetica ad curam secundariam adhibenda sunt, si curam radicalem esse volumus. S e - mina cinae igitur semper inodo medicamen praebent, quodlmagis palliative ad vermes expellendos aptum est, minime vero ad curam helminthiasis radicalem efliciendam.

Itaque sane optandum erat, ut remedium reperiretur contra vermes, quod sine addi-

(33)

— 34 —

tamentis certius celeriusque ageret, c o m m o - dius assumi posset, et effectus secundarios nocentes non haberet, — etiamsi post ejus usum ad oppugnandam propriam vermium intestinalium causam, muci nempe accumulationem in tractu intestinorum et astheni- am hujus organi, alia remedia medica et diaetetica adhibere cogeremur, quae tamen sine damno agerent in infantes, et sub aliis quoque conditionibus in astheniis ejusmodi probata essent. Maxime enim respiciamus fiecesse est, infantiles plerumque esse orga- nismos, contra quos methodi nostri anthelminthicae diriguntur, cum in iis helminthiasis omnium morborum frequentissimus sit et in- Commoda plurima ac pessima secum ducat.

Medicamen ejusmodi vero in extracto aethereo seminum cinae repertum esse arbi- tror. Si h o c quoque secundum proprietates chemicas classi alicui adscribere volumus, equidem ad b a l s a m i c a illud referrem, ut massam compositam e resina et oleo aethe- r e o , quae ut supra vidimus elementa ejus praecipua sunt. Amaritudo, il!i et maxime quidem principio resinoso propria(v. supra), non est adscribenda principio pecuhari, n o - minatim non principio extractivo, cum h o c in seminibus ipsis quidem, minime vero in extracto aeth. reperiatur, sed resinae ipsi, ut etiam aliae resinae v. c. terebinthinae, peculiarem amaritudinem possident (quam in priricipio extractivo positam esse non necesse est) etsi minus fortem quam resina seminum cinae. Summo jure autem huic resinae vires tonicae vindicandae esse videntur, tam secundum aliorum amarorum analogiam,

(34)

quam quia tonice agunt seniina cinae ipsa quibusnaec resina odore et sapore omnino par e s t , eo tantum discrimine, quod extr.

aeth. non simul habet saporem illum auste- rum, ingrate amarum, qui in principio extractivo-peculiari seniinum cinae situs, ab extr. aeth. non est receptus.

Effectus hujus remedii eo constat, quod vermes, nominatim lumbricos et ascarides interficit et etiam expellit (contra taenias nondum tentatum est). Interficere vero y i - detur vermes principio illo quod anthelminthicum appelfari possit et probabiliter in partibus aethereo-oleoso-resinosis positum est. Nunc etiam dijudicare possumus sen- tentias diversas de partibus seminum cinae efficacibus supra, ubi de illius remedii effec-

" tu egimus, allatas, et eorum quidem sen- tentiam qui principium olens seminum cinae anthelminthicum ducunt, veriorem esse ar- bitramur, quam eorum, qui virtutem anthelminthicam in amaritudine positam arbitrantur, dicentes, eam tractu iritestinorum rnborando vermium generationem atque hac ratione vermes ipsos quoque delere;

etenim, quamquam extracti aeth. amaritudinem denegare non possumus, quae omniiio nequit a resina separari, multo vero minor est quam in seminibus cinae ipsis, ubi principio extractivo augetur, tamen extr. aetb.

multo celerius, fam post unam vel duas d o - ses, agit, quam ut amaritudo ipsi insita mu- tationem ejusmodi in tractu intestinorum provocare valeret quae causam generationis vermium et sic quoque vermes ipsos exstin- gueret. Nihilominus vero aliquid virtutis

(35)

— 3 6 —

anthelminthicae summo jure amaritudini extracti aeth. adscribendum est, quia haec tum partem essentialem principii aeth.-oleoso-resinosi constituit, quod anthelminthicurn esse cognovimus, tum motum peristalticum in tractus intestinalis strato musculari augens vermium interfectorum expulsionem produ- cere videtur^{4 S}) . Denique, cum de effectibus extr. hujus aeth. agamus, non est omit- tendum, illi probabiliter, ut seminibus c i - nae, esse facultatem tollendi incommoda nervosa quae cum vermibus in connexu sint.

Praecipue verp etiam commemoranda est egregia efus efhcacitas contra ascarides, adversus quos anthelminthica yalidissima aliaque medi,camina saepe frustra adhibita sunt»

Tanquam specificum vero nunc secundum plurium medicorum⁴⁹) testimonia extr. h o c aeth. probatum est. Ex mea experientia id quidem dijudicare nequeo, cum hujus reme-

48) Nota. Aliae quoque plantae amaritudine exi—

mia praeditae viribus anthelminthicis pollent, nominatim ex Artemisiis, ut Art. abs, Non- dum vero exploratum est, annon illae quoque principio aethereo-oleoso agant, quod iis etiam insitum sit, quamquam negari nequit, illas ut remedia tonica secundarie vermes ex—

tinguere valere sicut semina cinae quoque ut remedium simul amarum.; in hoc tamen prin- cipium aeth. - oleoso-resinosum anthelminthi- cum jam primarie id efficit quod tonico- amaruin secundarie demum producit, nisi for- te statuere velimus amaritudinem anthelmin- thicam peculiarem; peculiaris vero haec amaritudo demum fit per elementum oleoso-

resinosum. ' 4g) v. Hufeland Journal l, c, Rust Mgz, 35, t.

(36)

— 3 ; —

dji directe contra ascarides adhibendi occa- sio mihi non data sit, quamquam, ubi adversus lumbricos propinabatur, in nonnullis casibus simul cum his magnam mortuorum ascaridum copiam evacuatam vidi.

Commoda vero quibus remedium n o - strum gaudet, haec sunt: i ) Effectus ejus certus est; ubicunque vermes adesse consta- bat, emoti sunt. a) Cito agit, una duaeve doses fam sufficiunt, et raro remedio laxante opus erat saltem nunquam drastico, neque aliis additamentis ad efficacitatem efus au-

f

rendam. 3 ) Vermes exturbat sine ullis m o - estiis vel effectibus secundariis nocentibus, qualesproducunt semina cinae, si nimiis d o - sibus vel fusto diutius porriguntur. 4) Ef- fectus ille certus, citus et innoxius non re- dimitur sapore admodum ingrato; e contra- rio pueri libenter illud assumunt, quia sapor' dosis parvae facilius occultari potest atque etiam minus infucundus est, cum in h o c remedio substantia extraetiva, seminibus c i - nae propria, itaque sapor iste asper et in-

f

ratus huic snbstaotiae insitus, non dd&it.

apor melior remedii, parvulis praecipue porrigendi, ,certe respiciendus est maxime, cum parvuli pulverem seminum cinae, quin etiam in electuario, maximo tantum cum taedio atque saepe omnino non assumere possint, conf. cinae contra et trochisci saporem quidem emendent et abscondant, sed etiam minus agant, ceterisque seminum cinae incommodis non, careant. Ex iis <Juae m o - do de extr. aeth. effectu diximus, elucet, im- primis commeadanduiii esse id ad vermes expelleridos, casusque ubi in uniyersum ver-

(37)

3 » , —

mium exturbatio indicata sit, h o c remedium etiam indicare (quare hic de indicationibus singuiaribus sermo esse non potest), •— minus autem vel fortasse omnino non helminthiasin toUere, ad quod consiiium exsequen-- dam ut supra expositum e s t , alia remedia apta in usum vocantur; quod tamen non p o - test opprobrio duci remedio nostro, neque causa esse, cur aliis postponatur, cum etiam caetera remedia anthelminthica propria non simul adhiberi soleant tanquam remedia vermium causam tollentia.

Addenda erunt nonnulla de ratione extracti aeth. adhibendi ejusque dosibus. Dr. Schup- mann, primus h o c remedio usus⁵° ) , infan.

tlbus unum ad tre» annos natis grana dabat unum ad tria, et prout provectioris jam eiant aetatis, grana quatuor — quinque, adultis decem grana p. u. propinabat et semper.optimo cum eventu. Alia remedia adju- vantia v. c. laxanti^ nunqUam admiscebat ut certior fieret de efficaeitate peculiari remedii sui. Granis j — j f — x cum 3f—f^3 sacchari albi contritis, massam quandam formabat piiularem, quam cum aqua aut vino aegrotis dabat; etiam tincturam cum spiritu viniparatam adhibebat. „DerKrankenimmt, inquit illel. c , dasMittel Morgens niichtern, trinkt darauf eine Tasse schwarzen Kaffee, bleibt dann bis Mittag ohneSpeisen und nun wird ihm eine diinne Fleischbriihe oder an- dere Suppe gereicht; gegen Abend oder des Nachts, hochstens aber bis zum andern M o r g e n , gingen dann die Wiirmer ab."

So) Hufeland Journal c.

(38)

— 3'J —

Dr. BiJIroth^{S I}) remedium nostrumcon- tra ascarides adhiberis duobus diebus deinceps mane aegrotis fefunis, et quidem adultis gr. vfff extracti dabat ex quo cum pulv.

seminum cinae piJuIas formabat. Jnfantibus grjjf vel jv matutino tempore cum syrupo simplici dari fubet. Omnes qui remediohoc utebantur (affert quinque casus) postridie mane, nonnullis horis postquam remedium illud sumpserant peractis, permagnam ascaridum mortuorum copiam deficiebant.

Nos cum in casibus mox afferendis, cau- sis variis, de quibus infra agamus, moti, non eandem rationem semper sequi potue- rimus, exactius de nicthodo nostra singulos casus tractantes, verba faciemus. Hic tantum de formulis dicam quae non mutaban- tur. Plurimis in casibus extractum in phar- macopolio Dorpatensi paratum in pulverem redegi cum sachari albi s. q. conterens antequam aegrotis darem medicamen. Granaj — j) — v pulverem constituebant si cum sacch.

.albi 3f — }/3—}} conterebantur. Hufus pul- veris infantes unius vel quatuor annorum tantam acceperunt quantitatem, ut extracti aetherei aetatis annorum par granorum nu- merus pro dosi ingereretur; infantibus quin-

3

iie ad decem annos natis grana v ad vfff abam. Pulvis hic fere dmnino dulcis mi- jrime tantum saporem amarum, bdorem vero

aromaticum non ingratum praebens, a parvulis libenter sumebatur, uno excepto casu, ubi non remedii erat culpa sed aegroti.

Abas sub forma pilularum illud adhibebam secundum_formuIam hanc: R. extr. sem. c i -

^~~5i) v. Euft Mgt. I. c.

(39)

— 4 0 —

nae aeth,, pulv. sem. cinae ana 3£. m. f. m. p . ex qua form. pil. gr. jj, quas pilulas paucissimis in casibus tantum aegrotis meis parrulis inferre potui, ideoque, extracto ruri, ubi

•xperimenta mea institui, jam absumto, pilulas conterendo cum saccharo in pulverem redactas porrigere coactus sum, eadem in dosi quam supra memoravi et pulvere h o c , et pilulis utens.- Tincturam etiam parari Jussi, hanc formulam praescribens: R. extr.

sem. cinae aeth. 3}f solve in spir. vini rectif.

3(/3. Sumantur quavis vice to —• 60 guttae, quam tincturam organismo infantili non convenientem, aegrotis adultis non mihi occurrentibus, nondum adhibui, efficacem tamen eam esse, historia morbi aOr. Schup- roanno (1. c.) narrata probat, in q u a d e j u - veni agitur septemdecim annos nato, qui unica granorum aliquot extracti in spir. vini solutorum dosi utens, ne diaetam quidem consuetam mutans, postero die mane c o m - plures lumbricos necatos deponebat.

£ t nos remedium h o c non confunximus cum aliis adfuvantibus, duobus casibus ex- ceptis, ubi infantibus corporis constitutione maxime torpidis, alvi segnitie laborantibus

I

tost binas extracti doses frustra porrectas, axans lene dabam ex infusione rad. Rhei, fol. Sennae et tart. natronato compositum, quoadhibito lumbrici cum intestinorum c o n - tentis liquidis evacuabantur. — £ g o quoque remedii hujus certam esse actionem, in q u o - vis casu a me observato vidi; ubi vero non egit, non remedium sed alia momenta e f f e o tui adversa accusanda erant ut afferam.

Animumnunc in id convertentes, quod

(40)

— 4 1 —

Jn sectione bac exposuimus de effectu, effi- cacitate, adhibendi ratione etc. et seminum cinae et extracti eorum aeth., hisce virtuti- bus remedium nostrum cum seminibus ipsis comparatum videmus excellere: i) agit jita per se tuto nec adfu vantibus opus est magis minusve nocentibus; in specie vero contra ascarides praecipue efticax est; 2). actio c i - tior est; 3) jucundior est sensibus; 4) effectus etiam nullam actionem aliam adversfcm involvit; 5) agit jam in paucissimis et mi*

nimis dosibus; ex his sequitur denique 6}

non tot contraindicationes ei obstare, qlfot seminibus cinae, quianecpertantumtemporis spatium nec cum additamentis saepe^nodeo- tibus confunctum id adhibere cogimurytfaa- re infantibus debilibuset irritabiJibuS tgregie

* Convenit. •'>"<

Liceat nunc mihi, dissertationem fam ad finem adducenti, observationes meas afferre. Res necessariae urgentes impediebaatt quominus in iis instituendis sat locgum tertH- pusad rem omni ex parte dilucidandfim c b n - sumerem. Utinam priusquam- haajvscribe- r e m , constantiam effectus observare-mihi contigisset! Judicium certum hacde *e feren- dum aliis relinquens, fure tamen cdntendere possum, aegrotos post usum medicaminis nostri magnopere levatos fuisse. H i n c q u o - que mihi indulgendum erit quod remeaium nostrum tanquam vermes pellens tantum non vero tanquam remedium helminthiasin tollens consideravi.

Experimeota mea non eodem sed diverso institui tempore, ut lunae mmationum vim in eflicacitaten remedii perscrutarer. • J£te-

(41)

— 4 2 —

nim anthelminthica plus agere luna decres- cente, propter majorem a"d vasa abdominis congestionem sanguinis contendunt (v.Rich- ter I. c ) ; T - e l e g i pqrro infantes variarum corporis, constitutiqnum ut remedium n o - strumfanquam speciHcum tentarem, qua ex causa yariam diaetam etiampraescripsi etfor- marn remedii variamadhibui ut eam invenirem cufus efficacitas ceteras superaret,—porrexi denique aegrotis nonnuliis. remedium hoc, qui jam antea aliis anthelminthicis usi erant, tit directo modo majprem anthelminthici nostri vim experirer. .

i.,,NBsquam forsan crebrius quam in in- fftntio.us. geptis esthonicae occurrit helmin- thiasisiet Jumbrici in specie, quorum procre- ationem.certe maxime adfuvant victus tenuis concoctu difiicillimus, domicilia humida, et aordidum vitae genus. Aptissimum ergo jnjhi dvidebatur, ad experimenta, quotquot bl&vjstimo tempore poteram , instituenda, ulh pluse» casus compararp possem, me rus comerre ubi e muitis octo infantes rustico- rum;e.legi et nosocomium constitui, ut se- cundunv praecepta mea ibi curari possent, quae praecepta quantum ad medicamina pertinent, oasus singulares describens, afFe- ram. Diaeta in omnibus casibus haec erat:

po.'tquam remedium fefuniadhucsumpserant aegroti, jusculum edebant liquidum ex hor- deo decorticato cum aqua coctum. Dr.

Sohupmanni praecepta ea ex causa non se- cutussum, quia infusum coffeaenigrum p r o p - tersaporem insolitum et novumcoloremque nigrum.in/antibus pertinacibus nullo m o d o inferre. potui. Ceterum ne incitamento ma-

(42)

— 4 3 —

Jori et insolito effectus turbaretur non nisi victura consuetum admittere decrevi. M e - ridie tum jusculum carnis edebant. Afferen- dum est, iunam eo tempore quo experimen- tahaecinstitui, plenam vixfactam esse; o m - nia die X V I mens.Oct. anniMDGCCXXXIII incepi.

O b s e r v a t i o p r i m a . F., puer annos sex natus, temperamento maxime phlegma- tico, facie tumida, oculis ravis, capillisila- vis, pupilla dilatata, abdomine • inflato et duro, appetitu irregulari, saepissime o b - structione alvi, torminibus, ptyalismo n o c - turno, et tussi vexabatur, quae symptomata Ut parentes dixerunt, luna nova praecipue ipcrescere solebant. Tussis mihi cum affectione morbosa abdominis nexum causalem alere videbatur; in thorace enim ipionulla fere incommoda aderant, causaeque exter- nae in organa thoracis agentes v. c. ae'r p r o - funde inspiratus, motusque varii etsitusnul- liuseranteffectusnocentis; saepius veronau- sea et vomituritionibus laborabat, «putaque si ejaculabantur nonnunquam , pituitosae et tenuissimul erant indolis; sonas tussispro- fundus. Aliis morbisacunabulis usqueadhoc tempus nunquam laboraverat. Verrnes non adhucvisi. Propinabam aegroto dienominato extracti aeth. gr. vj cum sacch. albi s. q. in pulverem redacti in aqua.

Postridie mane nondum ulli vermes d e - positi erant, ideoque eandem dosin iteravi;

, nocte sequente Iumbrici sex sine mole- stia evacnabantur; — maneque quatuor alii.

O b s . s e c u n d a . J., puer decem annos natus, oculis coeruleis, pupillis dilatatis,

(43)

— 44 —

capillis fiavis, corporis structura gracili, temperamento mobili, saepius ciborum appetentia irregulari, doloribus alvi et capitis cum diarrhoea iaborans, annis duobus prae- teritis febri intermittente vernali affectus fuerat. Abhinc semestri frustra ei dabant doses aliquot seminum cinae. Propinabam ei eodem die gr. vjjj extr. aeth. cum saccharo;

— dosin hanc die sequente repetivi, nullum vero eventum impetravi, et assumere licet, functio'nes abdominis turbatas fuisse febris in- termittentis sequelis vel aliis jcausis potius quam vermibus, quos nemo adhuc aegrotum evacuisse viderat, sed ex constitutione ende- mica et symptomatibus nonnullis eos adesse suspicabar,

O b s . t e r t i a . ,P. puer annos quatuor natus, capillis colore stramineo, oculis c o e - ruleis circulis lividis,circumdatis, habitu inflato et facie tumida, ventre elato, fere semper appetentia ciborum irregulari, obstruc- tione et doloribus alvi laborabat; increve- ' runt haec symptomata quavis luna nova.

Doses aliquot scminum cinae ante menses tres adhibitae nullos elicuerunt vermes. D a - bam ei gr. jv remedii nostri cum saccharo, et postridie mane effectunondum apparente, alteram dosin talem; tum duos deponebat iumbricos cum faecibus duris etparcis: post meridiem laxante adhuc usus sex lumbricos evacuabat.

O b s . q n a r t a . J. puer tres annos natus, constitutione corporis robusta, oculis coeruleis, capiJlis subflcvis, saepius affectus erat torminibus, quae cum invaderent, ptya- Iismo simul somnoque inquieto vexabatur,

(44)

et nares digitis terebrabat; praeterea tussi etiam jcruciabatur ei quam sub obs. prima descripsi, simili. Vermes ad h o c tempus nondum observati erant. Eodem, quogr.jjj extr. aeth. ei dabam, die, diarrhoea et d o - loribus alvi cruciabatur. Postridie mane quatuor vermes cum sede diarrhoica d e p o - nebat, — et quamvis dosi non reiterata, ves-

E

ere septem . adhuc glomere cpnvolutos.

>ie sequente neque diarrhoea neque tormi- na aderant.

O b s . q u i n t a . A . a o r o r e f u s gemina, simili modo affecta erat, alacriore tantum temperamento, oculis et capillis fuscis. R e - medio bis adhibito Iumbrici sex evacnabantur. Diarrhoea, qua laboraverat quum medicamen ei propinarem, per diem adhuc du- rabar, tum vero evanescebat.

O b s . s e x t a . J. puer annos. quatuor natus, oculis ravis, pupillis dilatatis, capillis subflavis, temperamento alacri, abdomine inflato, saepissimi doloribus alvi, ptyalismo nocturno, somno inquieto, Iuna nova prae- Sertim laborans, fam pfius vermes ediderar,

— anno praeterito vero frustra ei sem. cinae in substantia dabant. Nunc extracti nostri

dosi unica usus, quatuor lumbricos deponebat cum faecibus consuetae consistentiae et cum copia magna ascaridum. Adhuc de d o - loribus alvi querenti alteram dabam dosem, quam alvi defectio sex lumbricos et glomus magnum ascaridum continens sequebatur.

Tum alacer et nullis doloribus vexatus vi- sus est.

O d s . s e p t i m a . L. puella septem annorum, oculis coeruleis, capillis flavis, c o r -

(45)

— 46 —

poris structura gracili, somno inquieto, torminibus, ptyalismo nocturno, nausea, appetitu irregulari laborans jam anno praeterito vermes evacuaverat; gr.fv extracti nos*

tri cum saccharo ei bis propinabam, tamen pertinacitas et clamores efus impediebant quominus plus quam dimidiam partem ei inferre possem. Nullum etiam eventum ani- madvertebam.

O b s . o c t a v a . E.puersextumvitaean- num agens, oculis fuscis circulis lividis circumdatis^? capillisque efusdem coloris, pupillis dilatatis, facie pallida tenera, ventre paululum inflato praeciitus,—saepius, et quidem luna nova maxime, torminibus, ptyalismo nocturno, tussi et dolore capitis vexatus fam prius vermes deposuerat. Nunc remedio nostro usus lumbricos decem et c o p i - am magnam ascaridum necatorum evacuabat.

In omnibus his casibus evacuatio vermium nullis molestiis Confuncta erat.

Aliam experimentorum seriem alioprae- dio atqrie alio tempore institui, luna decres- cente, die 26 Oct.anni t833 incipiens et qui- dem infantes eligens* qui nutrimentis et d o - miciliis fam melioribusadsueverant; diaetam in casibus tribus primum afferendis secundum praecepta Dr. Schupmanni institui, —•

in ceteris vero eandem quam in m o d o allatis.

O b s . n o n a . L . puella octavum agens annum, oculis coeruleis hilaribus, pupillis dilatatis, capillis subfuscis, constitutione robusta, abdomine paululum inflato, doloribus alvi et ardentissima fame nonnunquam vexabatur et inquietis somniis; post secundum hufusmodi insultum a — 3 lumbricos

(46)

— 4 7 —

evacuaverat, — ultimus paroxysmus mense Augusto invaserat. Pilulis gr. vj extr. aeth.

continentibus adhibitis eodem die decem lumbricos necatos deponebat.

O b s . u l e c i m a . L . St. puellula annos o c t o nata,"culis ravis, capillis flavis, colore faciei pallido et constitutione phlegmatica praedita, ptyalismo nocturno, doloribus alvi et capitis coenae praecipueinitio intrantibus, laborans, in sonino haud raro repente exci- tabatur dentibusque fremebat; anno abhinc secundo vermes de^ecti erant; mense Sept.

verQ sem.cinae forma electuarii ei propinata nil^egerant. Pilulis grana vj remedii nostri coctinentibus bis usa, lumbricos duodecim deponebat sine molestiis.

O b s . u n d e c i m a . S.St., quinqueannos nata, soror modo memoratae, simili consti- tutiorfe corporisque'habitu, de iisdem fere fholestiis querebatur; vermes nondum d e - fecti. Extracto jam consumto, pilulas quas infans deglutire non poterat cum saccharo contritas ei dabam, eodemque jam die lumbrici plures evacuabantur.

O b s . d u o d e c . G. St. puer annorum trium, frater illarum, temperamento et c o n - stitutione corporis phlegmaticis, facie tumi- d a , ventre inaequali modo inflato, — alvi obstructionibus, ptyalismo, somno inquieto in quo ex more ventri incumbebat, laborans, fam prius lumbricos deiecerat. Propinabam ei pilularum cum sacfch. contritarum doses duas granorum j v ; alvo vero tertio etiam die adhuc obstructa, Iaxans adhibui, q^Uo facto lumbrici Sex mortui cum aliis intestinorum contentis dejiciebantur.

O b s . t e r t i a d e c i m a . F. R . puer

(47)

— 4 8 —

quinque annorum, oculis coeruleis retrac- tis, circulis lividis circumdatis, capillis subfuscis, constitutione Corporis mobili, colore pallido tenerae faciei, minus de alvi affectio- nibus querebatur, quam de somno inquieto, noctambulationibus et loquendoAiterrupto;

rogante vero matre ejus, quae vermea causam esse suspicabatur, dabam puero duas doses, tertioque die remedium laxahs, sed sine ullo eventu.

O b s . q u a r t a d e c i m a . S. puero quatuor annos nato, oculis coeruleis, capillis flavis, constitutione corporis phlegmatica, tempersmento tardo m o r o s o , facie pallida, ventre inaequaliter inflato, — torminibus m o d o cruciato, m o d o flatulentia cum o b - structione alvi, modo diarrhoeis, ptyalismo nocturno et appetentia ciborum irregulari vexato, mense Septembri sem. cinae dabant parentes sed sine eventu. Post doses duas re*

medii nostri complures lumbrici evacuabantur.

Ex experimentis m o d o allatis, et hisce quidem ex casibus haec sequi mihi videntur:

i ) remedii nostri efficacitatem non e lunae mutationibus pendere; 2) pro constitutione corporis magis phlegmatica^et torpida plures doses etiam expostulantur, et nonnunquam etiam laxantia Ienia; 3) nec forma sub qua extractum adhibebatur, nec diaeta efieCtum variare yidebatur; 4) agit etiam remedium nostrum in casibus ubi semina cinae plane non egerunt, attamen non tam certum h o c haberevolo, quiasem. cinae incasibusallatis ab hominibus artis non peritis adhibebantur.