MAPOWY SERWIS WWW, JAKO POMOC
W ZARZĄDZANIU LASAMI SKARBU PAŃSTWA
W OTOCZENIU AGLOMERACJI TRÓJMIEJSKIEJ
Wojciech Pardus
Praca magisterska złożona zgodnie z wymogami programu studiów magisterskich
UNIGIS (Master of Science)
w zakresie
"Geographical Information Science & Systems".
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Parisa Lodrona w Salzburgu
Oświadczam, że wszystkie źródła wykorzystane w pracy zostały wymienione zgodnie z regułami cytowania. Niniejszą pracę wykonałem samodzielnie. Praca ta nie była i nie będzie składana jako praca dyplomowa w innym miejscu.
Data / Date ………... Podpis / Signature ………
Dziękuję Promotorowi
Panu dr. hab. Jackowi Kozakowi
za opiekę merytoryczną i cenne wskazówki podczas pisania pracy.
Spis treści
1 WPROWADZENIE ... 6
2 CEL PRACY ... 8
3 METODYKA ... 9
3.1 OKREŚLENIE CELÓW STAWIANYCH PRZED SERWISEM ... 9
3.2 OKREŚLENIE POTRZEB FUNKCJONALNYCH SERWISU ... 9
3.3 OKREŚLENIE PRZEPŁYWÓW INFORMACJI W SYSTEMIE ... 10
3.4 PRZECHOWYWANIE I ZARZĄDZANIE INFORMACJĄ W SERWISIE ... 10
3.5 MAPY DLA UŻYTKOWNIKÓW SERWISU ... 10
3.6 ELEMENTY INTERFEJSU UŻYTKOWNIKA ... 10
3.7 PODOBNE SERWISY WWW ... 11
4 PROJEKT ... 12
4.1 OKREŚLENIE CELÓW STAWIANYCH PRZED SERWISEM ... 12
4.1.1 Analiza stanu obecnego ... 12
4.1.2 Analiza zainteresowanych ... 14
4.1.3 Analiza celów ... 19
4.1.4 Matryca Logiczna Projektu (LFM): ... 19
4.2 MODEL PRZYPADKÓW UŻYCIA ORAZ SCENARIUSZY UŻYCIA ... 20
4.2.1 Scenariusz Rejestracja Użytkownika ... 22
4.2.2 Scenariusz Logowanie... 23
4.2.3 Scenariusz Przeglądanie mapy ... 24
4.2.4 Scenariusz Wyszukiwanie wysypisk po atrybutach ... 25
4.2.5 Scenariusz Zgłoszenie wysypiska ... 26
4.2.6 Scenariusz Przyjęcie zgłoszenia ... 27
4.2.7 Scenariusz Prośba o uzupełnienie zgłoszenia ... 28
4.2.8 Scenariusz Uzupełnienie zgłoszenia ... 29
4.2.9 Scenariusz Zgłoszenie uprzątnięcia ... 30
4.2.10 Scenariusz Potwierdzenie uprzątnięcia ... 31
4.2.11 Scenariusz Zarządzanie danymi ... 32
4.2.12 Scenariusz Dodanie użytkownika ... 32
4.2.13 Scenariusz Usunięcie użytkownika ... 33
4.3 PRZEPŁYW INFORMACJI W SYSTEMIE ... 34
4.4 MODEL DANYCH ... 35
4.4.1 Model Konceptualny – perspektywa użytkownika ... 36
4.4.2 Model Konceptualny – obiekty i relacje ... 36
4.4.3 Model logiczny danych... 39
4.5.2 Model kartograficzny pozostałych użytkowników Serwisu ... 46
4.5.3 Dostosowanie modeli kartograficznych do potrzeb Serwisu ... 58
4.5.4 Dostosowanie modeli i określenie źródeł danych ... 64
4.6 PROJEKT INTERFEJSU UŻYTKOWNIKA SERWISU ... 67
4.7 PROJEKTOWANY SERWIS NA TLE PODOBNYCH ROZWIĄZAŃ ... 71
4.7.1 Serwis: Miplo ... 72
4.7.2 Serwis: Urban ForesTREE Management; ... 73
4.7.3 Serwis: Geocache Polska ... 76
4.7.4 Porównanie serwisów ... 77
5 PODSUMOWANIE I WNIOSKI ... 80
LITERATURA ... 83
SPIS ILUSTRACJI ... 85
SPIS TABEL ... 87
DODATEK A. DOKUMENTACJA MODELU LOGICZNEGO BAZY TRASH ... 88
1 Wprowadzenie
Nielegalne wysypiska śmieci na terenie lasów stanowią rosnący problem, zarówno estetyczny jak i społeczny (zanieczyszczenie środowiska). Szczególnie widoczny jest on w okolicach dużych aglomeracji miejskich takich jak Trójmiasto. Bezpośrednia bliskość obszarów leśnych skłania niektórych mieszkańców, kierowanych fałszywymi oszczędnościami lub zwykłym brakiem kultury, do wywożenia swoich śmieci bytowych, budowlanych itp. bezpośrednio do lasu zamiast na miejskie wysypisko.
Za utrzymanie lasu w czystości i usuwanie takich składowisk odpowiedzialny jest właściciel lub zarządca terenu leśnego. W przypadku Trójmiasta większość lasów otaczających obszary miejskie to lasy Skarbu Państwa w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, niewielka część to lasy miejskie miast Gdańska, Gdyni oraz Sopotu. W nadleśnictwie Gdańsk jest zatrudnionych 19 leśniczych oraz 3 strażników leśnych sprawujących bezpośredni nadzór nad około 20 000 ha powierzchni (Nadleśnictwo Gdańsk, 2009). Rocznie, w wyniku interwencji nadleśnictwa, usuwanych jest z lasów będących w jego zarządzie około 600 m3 śmieci. Koszt tej operacji wynosi około 100 tys. zł. Siłą rzeczy pracownicy terenowi nie są w stanie być w każdym miejscu lasu o każdej porze i reagować na powstające wciąż nowe nielegalne wysypiska. Dzięki silnej antropopresji na lasy trójmiejskie większość nielegalnych wysypisk śmieci jest znajdowana przez osoby korzystające z lasów w celach wypoczynku i rekreacji (spacerowicze, rowerzyści, przyrodnicy amatorzy). Niestety brak jest miejsca gdzie obserwacje społeczności lokalnej mogłyby być w prosty sposób przekazane administracji LP, aby mogła podjąć działania interwencyjne. Brak wyspecjalizowanego miejsca do zarządzania tego typu informacją powoduje, że informacja o nielegalnym wysypisku często musi przebyć długą drogę wewnątrz systemu informacyjnego nadleśnictwa zanim trafi do osoby bezpośrednio odpowiedzialnej za usunięcie śmieci. Jeżeli lokalizacja wysypiska w zgłoszeniu była podana nieprawidłowo lub uległa przekłamaniu podczas przemieszczania się przez system informacyjny organizacji, trudno jest uzyskać dodatkowe informacje od zgłaszającego, a bezpośredni wykonawca skazany jest często na straty czasu w poszukiwaniu nielegalnych wysypisk.
Rozwiązaniem problemu komunikacji mógłby stać się serwis mapowy WWW, którego użytkownikami byłaby społeczność lokalna oraz zarządzający lasami w okolicach
wspomagałyby zarządzanie informacją o nielegalnych wysypiskach śmieci (zgłaszanie, społeczny nadzór nad procesem usuwania).
2 Cel pracy
Celem pracy jest opracowanie założeń modelu konceptualnego i logicznego, modelu kartograficznego, interfejsu użytkownika oraz wskazanie możliwych źródeł danych dla serwisu opartego o technologię WWW i GIS, którego zadaniem byłoby usprawnienie zarządzania przestrzenią leśną na terenach wokół Trójmiasta.
Serwis ten, dzięki użyciu technologii WWW (szeroki dostęp społeczny) oraz technologii GIS (interakcje, model kartograficzny), miałby ułatwić, przyśpieszyć oraz uwiarygodnić komunikację pomiędzy społecznością lokalną a instytucjami odpowiedzialnymi za utrzymanie porządku na terenach leśnych.
3 Metodyka
Osiągnięcie celów pracy wymaga analizy następujących obszarów wiedzy:
1. Zarządzanie projektami – określenie celów stawianych przed serwisem i umiejscowienie go w przestrzeni społecznej;
2. Model Przypadków Użycia oraz Scenariusze Użycia (UML) – określenie potrzeb funkcjonalnych serwisu z punktu widzenia użytkowników i celów jakie chcą osiągnąć;
3. Diagramy aktywności (UML) – określenie przepływów informacji w systemie;
4. Modele danych – model ERD (Entity-Relationship Diagram) służący do przechowywania i zarządzania informacją w serwisie;
5. Modele kartograficzne – jak mają wyglądać mapy dla poszczególnych użytkowników serwisu oraz źródła danych;
6. Elementy interfejsu użytkownika – jak ma wyglądać komunikacja pomiędzy ludźmi a systemem;
7. Analiza przyjętych rozwiązań w świetle działania podobnych serwisów WWW.
3.1 Określenie celów stawianych przed serwisem
Do zdefiniowania zakresu projektu zostanie użyta metodologia LFA (Logical Framework Approach) (Wikipedia, 2009). Z uwagi, że celem pracy jest opracowanie założeń do Serwisu, a nie projektu wdrożenia Serwisu zostaną użyte tylko wybrane elementy metodyki LFA takie jak:
- analiza stanu obecnego;
- analiza zainteresowanych;
- analiza problemu i celów;
- matryca logiczna (Logical Framework Matrix, LogFrame).
Użycie powyższej metodyki umożliwi sformułowanie zadań stawianych przed serwisem oraz umiejscowi go na tle przestrzeni społecznej.
3.2 Określenie potrzeb funkcjonalnych serwisu
użycia (Wikipedia, 2009a). Zaletą tego podejścia jest możliwość opisania celów i interakcji z serwisem na poziomie biznesowym (wolnym od terminologii technicznej).
Pozwala to na zachowanie dużej elastyczności przy wyborze konkretnej technologii implementacji Serwisu z równoczesnym zachowaniem stawianych przed nim celów.
Graficzną prezentacją przypadków użycia jest diagram przypadków użycia (Wikipedia, 2009b).
3.3 Określenie przepływów informacji w systemie
Na podstawie przypadków użycia oraz scenariuszy użycia zostanie dokonana analiza przepływu informacji. Do analizy zostanie zastosowana technika „diagramów aktywności”
(Wikipedia, 2009d). Przeprowadzona analiza umożliwi stworzenie w następnym kroku projektowym logicznego modelu danych.
3.4 Przechowywanie i zarządzanie informacją w serwisie
Na podstawie wcześniejszych analiz zostanie zdefiniowany model logiczny danych Serwisu wraz z określeniem encji oraz relacji między nimi. Model logiczny posłuży do stworzenia modelu fizycznego bazy danych.
Do stworzenia modelu logicznego zostanie użyta abstrakcyjna i konceptualna reprezentacja danych w postaci diagramu związków encji (Wikipedia, 2009c). Użycie tej metody modelowania w narzędziu typu CASE umożliwi wygenerowanie kodu języka DDL SQL (ang. Data Definition Language Structured Query Language). Na podstawie uzyskanego kodu możliwe będzie wygenerowanie fizycznej struktury danych.
3.5 Mapy dla użytkowników serwisu
Założenia pracy przewidują, że mapy mają być głównym środkiem komunikacji w Serwisie. Określenie wyglądu map (modeli kartograficznych) zostanie dokonane na podstawie analizy map analogowych oraz serwisów mapowych WWW, prezentujących informację o lasach w pobliżu aglomeracji trójmiejskiej. Modele zostaną dostosowane do użytkowników Serwisu oraz uzupełnione o elementy poprawiające ich funkcjonalność.
3.6 Elementy interfejsu użytkownika
Na podstawie analizy przypadków użycia, scenariuszy użycia oraz diagramów aktywności zostaną zdefiniowane elementy interfejsu Serwisu.
3.7 Podobne serwisy WWW
Projekt Serwisu zostanie poddany porównaniu z innymi serwisami WWW wykonującymi podobne zadania. Analiza taka umożliwi umiejscowienie serwisu w kontekście technologicznym.
4 Projekt
4.1 Określenie celów stawianych przed serwisem
4.1.1 Analiza stanu obecnego
Lasy Nadleśnictwa Gdańsk oraz przyległe do nich lasy komunalne Trójmiasta są wystawione na silną antropopresję zarówno, z powodu dużej liczby mieszkańców rejonu Trójmiasta (751 837 przy zagęszczeniu 1812 os./km2) (Wikipedia, 2009e), jak i z powodu specyficznego ukształtowania osadnictwa w relacji do tych lasów (Ryc. 4.1). Lasy trójmiejskie są otaczane przez nowo powstające tereny zurbanizowane na ich zachodnich oraz południowych krańcach i fragmentowane przez sieć drogową, łączącą nowo powstałe osiedla z centrami miast wchodzących w skład Trójmiasta (Ryc. 4.1).
Ryc. 4.1. Mapa użytkowania terenu w zasięgu terytorialnego działania nadleśnictwa Gdańsk (na podstawie CORINE Land Cover, 2000)
Obecnie z terenu w zarządzie nadleśnictwa Gdańsk oraz terenów przyległych (lasy komunalne) usuwanych jest rocznie około 600 m3 śmieci rocznie. Głównym podmiotem
Informacje o miejscach znajdowania śmieci są najczęściej przekazywane przez służby terenowe nadleśnictwa oraz osoby penetrujące lasy trójmiejskie (spacerowicze, rowerzyści, straż miejska itp.). Głównym medium przekazu informacji jest poczta elektroniczna, rzadziej telefon. Przy takim sposobie komunikacji występują co najmniej dwie niedogodności:
1. informacje często nie trafiają do osoby bezpośrednio odpowiedzialnej za dany teren (leśniczy). Ponieważ wewnętrzna struktura Lasów Państwowych nie istnieje w szeroko rozumianej świadomości społecznej, informacje o zauważonych wysypiskach śmieci często trafiają do sąsiedniego leśnictwa, nadleśnictwa, Zarządu Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, straży miejskiej a nawet do siedziby Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku. Wszystkie wcześniej wymienione instytucje w świadomości społecznej są wiązane z tematem lasów i śmieci. Sytuacja taka powoduje, że informacja o zauważonym wysypisku często musi przejść długą drogę od osoby, która ją wytworzyła, do leśniczego, na terenie którego zauważone wysypisko występuje i który inicjuje jego uprzątnięcie;
2. drugą dużą niedogodnością związaną ze sposobem komunikacji (poczta elektroniczna) jest problem ustalenia dokładnego miejsca gdzie zauważono śmieci.
Odbierający zgłoszenie w zależności od zgłaszającego i jego obycia z terenem może uzyskać informację z bardzo różną dokładnością od współrzędnych GPS (dokładność około 15m dla odbiorników turystycznych) do ogólnego opisu miejsca zdarzenia. W zależności czy osoba odbierająca zgłoszenie zna czy też nie zna teren, z którego ono pochodzi, może ona uściślić lokalizacje, bądź bezpośrednio przekazać osobie odpowiedzialnej za sprzątanie informacje od osoby zgłaszającej.
Często takie „surowe” informacje są mało precyzyjne, w rezultacie czego odnalezienie miejsca nielegalnego wysypiska nastręcza sporo problemów i pochłania dużo czasu.
Oprócz wyżej wymienionych niedogodności należy wspomnieć o słabym istnieniu problemu śmieci w lasach w świadomości społecznej. Zwykła działalność Nadleśnictwa Gdańsk polegająca na bieżącym usuwaniu śmieci powoduje, że nie widać jak dużym problemem są nielegalne wysypiska śmieci, i jak dużo sił i środków jest użytych w celu ich
4.1.2 Analiza zainteresowanych
Analiza zainteresowanych została dokonana przy pomocy narzędzia „matryca zainteresowanych” będącego częścią metodyki LFA. Użycie tego narzędzia ma odpowiedzieć na pytania dotyczące zainteresowanych w ujęciu analizowanego problemu oraz ujęciu ich wpływu na problem.
Przed stworzeniem „matrycy zainteresowanych” dokonano analizy problemu przy pomocy narzędzia „drzewo problemu”. Narzędzie to pozwala na logiczny rozbiór problemu na elementy składowe, do rozwiązania których można użyć konkretnych działań (Ryc. 4.2).
Ryc. 4.2. Drzewo problemu „Rosnąca ilość dzikich wysypisk śmieci”. Na czerwono zaznaczono obszar Rosnąca ilośd
dzikich wysypisk śmieci
Wzrost opłat za wywóz śmieci
Słaba wykrywalnośd powstających wysypisk
przez leśniczych i strażników leśnych
Niedostateczny udział społeczności lokalnej w wykrywaniu i zgłaszaniu wysypisk
Polityka UE Polityka rządu RP Polityka władz lokalnych
Rosnące koszty składowania i utylizacji odpadów
Obciążenie innymi obowiązkami służbowymi;
Relatywnie nieduża ilośd czasu pozostająca do obsługi problemu znajdowania i usuwania wysypisk;
Małe zagęszczenie pracowników terenowych;
Mała świadomośd społeczna problemu nielegalnych wysypisk
Trudności w znalezieniu instytucji odpowiedzialnej za utrzymanie czystości w lesie i komunikacji z nią
Drzewo problemu pozwala na określenie dwóch głównych grup Zainteresowanych - społeczności lokalnej oraz pracowników nadleśnictwa. W ramach tych grup wyodrębniono Zainteresowanych uwzględniając ich stosunek do problemu.
Zainteresowani:
1. Zgłaszający;
2. Leśniczowie;
3. Strażnicy leśni;
4. Pracownicy Zakładów Usług Leśnych (ZUL);
5. Nadleśniczy Nadleśnictwa Gdańsk;
6. Administrator Serwisu;
7. Pozostali.
Charakterystyka Zainteresowanych umożliwi ich jednoznaczną identyfikację w projekcie:
ad 1. osoby, które zgłaszają zaobserwowane nielegalne wysypiska śmieci czyli aktywni uczestnicy wymiany danych. Do tej kategorii zaliczają się takie osoby jak:
turyści, spacerowicze, rowerzyści, straż miejska, policja, straż pożarna. Osoby te zgłaszają zauważone wysypiska, udzielają dodatkowych informacji o znalezisku oraz są zainteresowane skutkami swoich działań;
ad 2. osoby bezpośrednio odpowiedzialne za zachowanie porządku na terenach leśnych w ramach obowiązków służbowych. Odbierają one zgłoszenia, uściślają informacje o lokalizacji i wielkości zaobserwowanego wysypiska, zlecają jego uprzątnięcie i markują je;
ad 3. osoby patrolujące las w poszukiwaniu przejawów łamania prawa, między innymi nielegalnych wysypisk śmieci. Po znalezieniu wysypiska zgłaszają je do leśniczego. Po otrzymaniu zgłoszenia o znalezieniu wysypiska starają się ustalić kto jest za nie odpowiedzialny;
ad 4. osoby fizycznie odpowiedzialne za usunięcie wysypiska. Przyjmują zlecenie od leśniczego, znajdują wysypisko, uprzątają je, informują leśniczego o wykonaniu zlecenia, pobierają za swoją usługę zapłatę;
ad 5. przełożony leśniczych, osoba formalnie odpowiedzialna za porządek na terenie nadleśnictwa. Odpowiedzialny za politykę oraz finanse jednostki;
ad 6. osoba odpowiedzialna za techniczną stronę działania Serwisu –
ad 7. pozostałe osoby widzące nielegalne wysypiska śmieci podczas wizyty w lesie, internauci. Nie biorą bezpośrednio udziału w procesie uprzątania nielegalnych wysypisk, posiadają małą świadomość problemu wysypisk.
Tabele Tab. 4.1 oraz Tab. 4.2 określają jakie są motywy uczestnictwa poszczególnych Zainteresowanych w projekcie Serwisu i pozwalają na ustalenie głównych aktorów projektu spośród Zainteresowanych, na których powinien być skierowany proces projektowy.
.
Tab. 4.1. Matryca Zainteresowanych – analiza pod względem problemu
Zainteresowani Jak dotyczy ich problem? Motywacja do udziału
w rozwiązywaniu problemu Relacje z innymi zainteresowanymi ZGŁASZAJĄCY Zachowanie lasu bez śmieci jest dla nich
ważne z powodu przekonań osobistych lub powinności służbowych. Po zauważeniu nielegalnego wysypiska zgłaszają je do nadleśnictwa lub innych przedstawicieli władz lokalnych.
Dbałość o środowisko naturalne i jakość otaczającej ich
przestrzeni. Obowiązki służbowe.
Współpraca z LEŚNICZYMI, kontakty z innymi ZGŁASZAJĄCYMi oraz POZOSTAŁYMI
LEŚNICZOWIE Utrzymanie lasu w czystości należy do ich obowiązków służbowych
Ułatwienie wykonywania obowiązków służbowych.
Współpraca ze ZGŁASZAJĄCYMI, STRAŻNIKAMI LEŚNYMI, PRACOWNIKAMI ZUL, podległość NADLEŚNICZY
STRAŻNICY LEŚNI Do ich obowiązków służbowych należy między innymi znajdowanie nielegalnych wysypisk śmieci oraz próba ustalenia sprawcy wykroczenia.
Ułatwienie wykonywania
obowiązków służbowych. Współpraca LEŚNICZOWIE, ZGŁASZAJĄCY, podległość służbowa NADLEŚNICZy
PRACOWNICY ZUL
Fizycznie znajdują i usuwają wysypiska z lasu.
Powiększenie efektywności i wydajności usuwania śmieci.
Współpraca LEŚNICZOWIE, STRAŻNICY LEŚNI NADLEŚNICZY Odpowiada prawnie za działalność
nadleśnictwa. Zabezpiecza środki na wykonywanie zadań przez nadleśnictwo.
Możliwość oceny wielkości problemu, jaki dla zarządzanego przez niego przedsiębiorstwa stanowi usuwanie śmieci.
Usprawnienie zarządzania przedsiębiorstwem
Podległość służbowa LEŚNICZOWIE, STRAŻNICYLEŚNI
ADMINISTRATOR Odpowiada za techniczną stronę Serwisu.
Administracja użytkownikami, aktualizacja danych
Wykonywanie pracy w ramach
obowiązków służbowych Współpraca LEŚNICZOWIE, STRAŻNICY LEŚNI, ZGŁASZAJĄCY
POZOSTALI Spacerowicze, turyści, internauci spotykający się z problemem śmieci sporadycznie
podczas spacerów lub artykułów w Internecie, TV oraz w prasie.
Brak. Uświadomienie istniejącego problemu dzięki portalowi może spowodować przejście z grupy POZOSTALI
Brak
Tab. 4.2. Matryca Zainteresowanych – analiza pod względem wpływu
Zainteresowani Główne cele zainteresowanych Pozytywny wpływ/korzyści Negatywny wpływ/koszty ZGŁASZAJĄCY Życie w czystym środowisku, świadomość
wykonywania pożytecznej pracy na rzecz środowiska i społeczności.
Nasilenie działań polegających na wyszukiwaniu wysypisk, dzięki ułatwionej procedurze zgłaszania i możliwości śledzenia postępów w uprzątaniu
Problemy z obsługą portalu
LEŚNICZOWIE Solidne i sprawne wykonywanie
powierzonych obowiązków. Sprawniejsze wykonywanie
powierzonych obowiązków Bezpośrednia kontrola społeczna nad wykonywanymi czynnościami
STRAŻNICY LEŚNI Solidne i sprawne wykonywanie
powierzonych obowiązków. Usprawnienie komunikacji z LEŚNICZYMI. Szybsze odnajdowanie zgłoszonych wysypisk
Więcej obowiązków spowodowanych większą ilością zgłoszeń. Większa liczba zgłoszeń do obsłużenia PRACOWNICY ZUL Podniesieni zarobków poprzez wzrost
wydajności pracy. Wzrost wydajności pracy dzięki łatwiejszemu znajdowaniu wysypisk
Więcej pracy bez wzrostu wynagrodzenia NADLEŚNICZY Sprawne zarządzanie przedsiębiorstwem. Lepsze zarządzanie
powierzonym majątkiem
Społeczna kontrola nad działalnością nadleśnictwa ADMINISTRATOR Zminimalizowanie nakładu pracy
wymaganego do administracji Serwisem. Wzrost znaczenia stanowiska Więcej obowiązków związanych z administracją Serwisu bez wzrostu wynagrodzenia
POZOSTALI Brak brak brak
Główni aktorzy projektu to Zgłaszający oraz Leśniczowie.
Tabele te zostaną też wykorzystane w dalszej części projektu do zaprojektowania przypadków i scenariuszy użycia.
4.1.3 Analiza celów
Do analizy celów użyto narzędzia LFA o nazwie „Drzewo Celów”
Analizę celów (Ryc. 4.3) można traktować jako odpowiedź na „Drzewo problemu”
(Ryc. 4.2) z tą różnicą, że określenia negatywne zostają zastąpione przez pozytywne.
Ryc. 4.3. Drzewo Celów
Analiza celów jest podstawowym narzędziem służącym do późniejszej weryfikacji całego projektu. Pozwala określić czy postawione cele zostały osiągnięte. Znacząco też ułatwia proces projektowania serwisu informując, co jest istotne z punktu widzenia celów projektu, a jakie elementy mogą być pominięte lub potraktowane pobieżnie.
4.1.4 Matryca Logiczna Projektu (LFM):
Z uwagi, że praca skupia się na części technicznej projektu bez rozpatrywania jego skutków finansowych i wdrożenia LFM (Tab. 4.3), została ona okrojona tylko do
Polepszyd stan środowiska naturalnego lasów otaczających aglomerację trójmiejską
Zmniejszyd liczbę nielegalnych wysypisk śmieci w nadleśnictwie Gdaosk
Zwiększyd udział czynnika społecznego w wyszukiwaniu wysypisk
Zwiększenie świadomości społecznej problemu nielegalnych wysypisk
Zwiększyd wydajnośd pracy leśniczych i strażników leśnych
Ułatwienie procesu zgłaszania i kontroli społecznej nad zgłoszeniem
Usprawnid przepływ informacji pomiędzy Zgłaszającymi, Leśniczymi i ZUL
Tab. 4.3. Matryca Logiczna Projektu
Rodzaj i celowość działań (logika interwencji)
Cele ogólne Polepszenie stanu środowiska naturalnego lasów otaczających aglomerację trójmiejską
Cele bezpośrednie Zmniejszenie liczby nielegalnych wysypisk śmieci
Rezultaty Spadek liczby nielegalnych wysypisk śmieci na terenie zarządzanym przez nadleśnictwo Gdańsk
Działania Stworzenie portalu internetowego umożliwiającego komunikację pomiędzy czynnikiem społecznym a osobami odpowiedzialnymi za porządek na terenie Nadleśnictwa Gdańsk Matryca zawiera podsumowanie analizy przeprowadzonej w poprzednich punktach od
„drzewa problemu” do „drzewa celów”.
4.2 Model Przypadków Użycia oraz Scenariuszy Użycia
Wykorzystując analizę Zainteresowanych (r. 4.1.2) zidentyfikowano Aktorów „aktor specyfikuje rolę graną przez użytkownika lub inny system, który wchodzi w interakcję z podmiotem..” (OMG, 2009). Dla lepszego rozróżnienia Aktorów nadano im imiona obok funkcji, jakie pełnią w projekcie. Jak wynika z Tab. 4.4, niektóre przypadki użycia powtarzają się dla różnych Aktorów. W związku z tym usunięto Aktorów, dla których przypadki użycia są zdefiniowane przy innych Aktorach. Usunięto: Adam STRAŻNIK, Zdzisław ZUL oraz Jan NADLEŚNICZY.
Tab. 4.4. Identyfikacja aktorów i ich celów oraz wynikających z nich przypadków użycia
Aktor Cel Przypadki Użycia
Asia
ZGŁASZAJĄCA
Spowodowanie
uprzątnięcia wysypiska
Logowanie
Rejestracja w serwisie Podanie lokalizacji Uzupełnienie zgłoszenia Potwierdzenie usunięcia Przeglądanie serwisu – cel
tożsamy z Grzegorz POZOSTAŁY
Przeglądanie serwisu – cel tożsamy z Grzegorz POZOSTAŁY
Aktor Cel Przypadki Użycia
wysypiska Logowanie
Prośba o uzupełnienie zgłoszenia
Zgłoszenie uprzątnięcia Adam STRAŻNIK Odnalezienie wysypiska. W przypadku znalezienia
wysypiska cele identyczne z Asia ZGŁASZAJĄCA Informacja o lokalizacji wysypiska. Przypadek użycia tożsamy
z „Przeglądanie serwisu”
Grzegorz POZOSTAŁY Zdzisław ZUL Szybkie uprzątnięcie
wysypiska
Informacja o lokalizacji wysypiska. Przypadek użycia tożsamy
z „Przeglądanie serwisu”
Grzegorz POZOSTAŁY Jan NADLEŚNICZY Sprawne zarządzanie
nadleśnictwem
Roczne raporty o problemie śmieci wykonywane przez ADMINISTRATORA w ramach zarządzania danymi
Waldek
ADMINISTRATOR
Sprawne wykonanie powierzonej pracy
Zarządzanie Użytkownikami Zarządzanie danymi Grzegorz
POZOSTAŁY
Szukanie informacji i rozrywki
Przeglądanie serwisu
Ryc. 4.4. Projekt przypadków użycia Serwisu
Na podstawie projektu przypadków użycia z Ryc. 4.4, dla każdego przypadku użycia zostanie opracowany kluczowy scenariusz użycia.
4.2.1 Scenariusz Rejestracja Użytkownika Aktor: Asia ZGŁASZAJĄCA.
Cel: Spowodowanie uprzątnięcia wysypiska.
Opis: Scenariusz jest wykonywany w przypadku, kiedy Asia ZGŁASZAJĄCA nie jest zarejestrowana w Serwisie. Podczas scenariusza jest dokonywana rejestracja nowego użytkownika z uprawnieniami do zgłaszania nowych wysypisk, edycji informacji o wysypisku, potwierdzeniu zgłoszenia oraz usunięciu siebie jako użytkownika systemu bez możliwości usunięcia zgłoszonych wysypisk. Schematycznie scenariusz został przedstawiony na Ryc. 4.5.
Uwagi: Elementy - email, imię, nazwisko, login, hasło są przechowywane w bazie danych.
Ryc. 4.5. Kluczowy scenariusz użycia Rejestracja Użytkownika
4.2.2 Scenariusz Logowanie
Aktor: Asia ZGŁASZAJĄCA, Stefan LEŚNICZY, Waldek ADMINISTRATOR.
Cel: Asia ZGŁASZAJĄCA – spowodowanie uprzątnięcia wysypiska, Stefan LEŚNICZY – usunięcie wysypiska, Waldek ADMINISTRATOR – administracja serwisem.
Opis: Przypadek użycia Logowanie jest częścią składową (stereotype <<include>>) innych przypadków użycia, takich jak Zgłoszenie wysypiska, Usunięcie wysypiska itp.
Jest on używany przez Aktorów, kiedy chcą uzyskać dostęp do zaawansowanych funkcji serwisu wymagających uwierzytelniania. Graficznie scenariusz został przedstawiony na Ryc. 4.6.
Ryc. 4.6. Kluczowy scenariusz użycia Logowanie
4.2.3 Scenariusz Przeglądanie mapy
Aktor: Grzegorz POZOSTAŁY, Asia ZGŁASZAJĄCA, Stefan LEŚNICZY
Cel: Grzegorz POZOSTAŁY – informacja i rozrywka, Asia ZGŁASZAJĄCA – spowodowanie uprzątnięcia wysypiska, Stefan LEŚNICZY – usunięcie wysypiska.
Opis: Aktor przy pomocy narzędzi do nawigacji porusza się po oknie mapy odnajdując interesujący go obszar. Przypadek użycia jest częścią innych przypadków użycia (stereotype <<include>> Ryc. 4.4). Graficznie scenariusz reprezentowany jest na (Ryc.
4.7).
Uwagi: Narzędzia używane do poruszania na mapie należy opisać w części dotyczącej interfejsu użytkownika Serwisu.
Ryc. 4.7. Kluczowy scenariusz użycia Przeglądanie mapy
4.2.4 Scenariusz Wyszukiwanie wysypisk po atrybutach Aktor: Grzegorz POZOSTAŁY, Asia ZGŁASZAJĄCA, Stefan LEŚNICZY.
Cel: Grzegorz POZOSTAŁY – informacja i rozrywka, Asia ZGŁASZAJĄCA – spowodowanie uprzątnięcia wysypiska, Stefan LEŚNICZY – usunięcie wysypiska.
Opis: Aktor wyszukuje wysypiska według zadanych kryteriów i otrzymuje adekwatny do zapytania wynik w tabeli i widok na mapie.
Uwagi: Cechy wysypiska, na podstawie których jest ono wyszukiwane, należy uwzględnić w modelu bazy danych. Sposób zadawania zapytań należy uwzględnić w części dotyczącej interfejsu serwisu.
Ryc. 4.8. Scenariusz kluczowy Wyszukiwanie wysypisk po atrybutach
4.2.5 Scenariusz Zgłoszenie wysypiska Aktor: Asia ZGŁASZAJĄCA.
Cel: Spowodowanie uprzątnięcia wysypiska.
Opis: Aktor zgłasza nowe wysypisko, podaje jego lokalizacje oraz informacje dodatkowe dotyczące lokalizacji, typu lub wielkości wysypiska, następnie potwierdza wprowadzone informacje. Scenariusz graficznie został przedstawiony na Ryc. 4.9.
Scenariusz zawiera w sobie inne scenariusze użycia takie jak: Logowanie, Przeglądanie Serwisu (patrz Ryc. 4.4).
Uwagi: Model bazy danych musi uwzględniać wprowadzone informacje oraz automatycznie dodawać takie informacje jak data wprowadzenie zgłoszenia. Zgłoszenie automatycznie uzyskuje status „wprowadzone”, a Serwis na podstawie lokalizacji wysyła powiadomienie do właściwego leśniczego oraz uzupełnia zapis Przyjmujący w bazie danych Serwisu. Interfejs powinien uwzględniać różne sposoby wprowadzania współrzędnych, oraz sposoby powiadamiania o nowym zgłoszeniu Stefana LEŚNICZEGO.
Ryc. 4.9. Scenariusz kluczowy Zgłoszenie wysypiska
4.2.6 Scenariusz Przyjęcie zgłoszenia Aktor: Stefan LEŚNICZY.
Cel: usunięcie wysypiska.
Opis: Aktor zostaje powiadomiony o pojawieniu się w Serwisie nowego zgłoszenia.
Loguje się do systemu, zapoznaje ze zgłoszeniem i potwierdza jego przyjęcie. Serwis zmienia status zgłoszenia na „przyjęte” oraz powiadamia Asia ZGŁASZAJĄCA o zmianie statusu zgłoszenia. Scenariusz zawiera w sobie inne przypadki użycia, takie jak: Logowanie oraz Przeglądanie Serwisu. Graficznie scenariusz przedstawia Ryc.
Uwagi: Model bazy danych musi uwzględniać wprowadzone informacje oraz automatycznie dodawać takie informacje jak data zatwierdzenia zgłoszenia. Zgłoszenie automatycznie uzyskuje status „zatwierdzone”.
Ryc. 4.10. Scenariusz kluczowy Przyjęcie zgłoszenia
4.2.7 Scenariusz Prośba o uzupełnienie zgłoszenia Aktor: Stefan LEŚNICZY.
Cel: usunięcie wysypiska.
Opis: Aktor odnajduje wprowadzone zgłoszenie ze statusem „wprowadzone” lub
„uzupełnione” i pisze prośbę o podanie dodatkowych informacji odnośnie zgłoszenia, przy czym status zgłoszenia zmienia się na „do uzupełnienia”. Serwis wysyła stosowną informację do Asia ZGŁASZAJĄCA. Scenariusz graficznie przedstawiono na Ryc.
4.11.
Uwagi: Model bazy danych musi uwzględniać zmiany stanów zgłoszeń. Interfejs dla Leśniczy STEFAN powinien posiadać opcję „moje zgłoszenia”, która powinna być domyślna po logowaniu.
Ryc. 4.11. Scenariusz kluczowy Prośba o uzupełnienie zgłoszenia
4.2.8 Scenariusz Uzupełnienie zgłoszenia Aktor: Asia ZGŁASZAJĄCA.
Cel: Spowodowanie uprzątnięcia wysypiska.
Opis: Serwis informuje Aktora o prośbie o uzupełnienie zgłoszenia. Aktor logując się do systemu otrzymuje listę zgłoszeń z prośbą o uzupełnienie. Uzupełnia zgłoszenie, jego status zostaje zmieniony na „uzupełnione”, a Serwis wysyła informację o tym zdarzeniu do Stefan LEŚNICZY. Graficznie scenariusz reprezentuje Ryc. 4.12.
Uwagi: Model bazy danych musi uwzględniać zmiany stanów zgłoszeń.
Ryc. 4.12. Scenariusz kluczowy Uzupełnienie zgłoszenia
4.2.9 Scenariusz Zgłoszenie uprzątnięcia Aktor: Stefan LEŚNICZY.
Cel: usunięcie wysypiska.
Opis: Po fizycznym uprzątnięciu wysypiska Aktor zgłasza to w Serwisie. Zmiana statusu zgłoszenia skutkuje wysłaniem prośby do Asia ZGŁASZAJĄCA o zweryfikowanie informacji Stefana (społeczny aspekt kontroli nad zarządzającymi majątkiem Skarbu Państwa). Graficznie scenariusz został przedstawiony na Ryc. 4.13.
Uwagi: Model bazy danych musi uwzględniać zmiany stanów zgłoszeń.
Ryc. 4.13 Scenariusz kluczowy Zgłoszenie uprzątnięcia
4.2.10 Scenariusz Potwierdzenie uprzątnięcia Aktor: Asia ZGŁASZAJĄCA.
Cel: Spowodowanie uprzątnięcia wysypiska.
Opis: Asia ZGŁASZAJĄCA dostaje prośbę o potwierdzenie usunięcia wysypiska.
Weryfikuje zgłoszenie w terenie. Potwierdza zaistniały fakt w serwisie. Graficznie scenariusz został przedstawiony na Ryc. 4.14.
Uwagi: Model bazy danych musi uwzględniać zmiany stanów zgłoszeń. Zgłoszenia ze statusem „potwierdzone” zostają oznaczone jako archiwalne i nie podlegają dalszym zmianom statusów. Jeżeli od wysłania prośby o potwierdzenie zgłoszenia mija 3 miesiące, a zgłoszenie nie zostaje potwierdzone, Serwis automatycznie zmienia status zgłoszenia na „potwierdzone”.
Ryc. 4.14. Scenariusz kluczowy Potwierdzenie uprzątnięcia
4.2.11 Scenariusz Zarządzanie danymi Aktor: Waldek ADMINISTRATOR.
Cel: administracja serwisem.
Opis: Zarządzanie danymi będzie odbywać się w zależności od potrzeb z poziomu systemu plików lub poprzez ODBC przy pomocy języka SQL, w związku z tym Serwis nie będzie wyposażany w specjalne funkcje do obsługi danych.
4.2.12 Scenariusz Dodanie użytkownika Aktor: Waldek ADMINISTRATOR.
Cel: administracja serwisem.
Opis: Dodanie nowego użytkownika i określenie jego roli w Serwisie. Waldek będzie dodawał głównie użytkowników po stronie nadleśnictwa. Graficznie scenariusz jest przedstawiony na Ryc. 4.15.
Uwagi: Model bazy danych musi przewidywać różne role pełnione przez użytkowników.
Ryc. 4.15 Scenariusz kluczowy Dodanie użytkownika
4.2.13 Scenariusz Usunięcie użytkownika Aktor: Waldek ADMINISTRATOR.
Cel: administracja serwisem.
Opis: Waldek odnajduje użytkownika, który ma być usunięty i go usuwa. Graficznie scenariusz jest przedstawiony na Ryc. 4.16.
Uwagi: Fizycznie użytkownik nie jest usuwany, tylko oznaczany jako „nieaktywny”.
Ryc. 4.16. Scenariusz kluczowy Usunięcie użytkownika
4.3 Przepływ informacji w systemie
Jak wynika ze scenariuszy użycia Zgłoszenie wysypiska, Przyjęcie zgłoszenia, Prośba o uzupełnienie zgłoszenia, Uzupełnienie zgłoszenia, Zgłoszenie uprzątnięcie oraz Potwierdzenia uprzątnięcia - informacją przetwarzaną w serwisie jest stan zgłoszenia, który to stan powiązany jest z rzeczywistym zdarzeniem (nielegalnym wysypiskiem śmieci). Diagram z Ryc. 4.17 przedstawia przepływ informacji w Serwisie w powiązaniu z rzeczywistością (zielone owale), podczas projektowania bazy danych należy wymodelować wszystkie stany zgłoszenia i relacje pomiędzy nimi.
Ryc. 4.17. Przepływ informacji w Serwisie w powiązaniu z rzeczywistymi zdarzeniami
4.4 Model danych
Posiadając wiedzę o przypadkach użycia oraz o przepływach danych w Serwisie można przystąpić do projektowania modelu danych. Proces projektowania zostanie podzielony na dwa etapy: stworzenie modelu konceptualnego oraz logicznego (Longley i in. 2006).
Z uwagi na charakter pracy model fizyczny zostanie pominięty.
4.4.1 Model Konceptualny – perspektywa użytkownika
Analiza z perspektywy użytkownika powinna nam odpowiedzieć na takie pytania jak przeznaczenie bazy danych, określenie potrzebnych danych oraz sposób ich organizacji.
Większość tych zadań została wykonana w rozdziałach Określenie celów stawianych przed serwisem oraz Model Przypadków Użycia oraz Scenariuszy Użycia. Z rozdziałów tych wynika, że informacjami, które będą przetwarzane w bazie danych są Zgłoszenia wysypisk oraz Użytkownicy Serwisu. Z Ryc. 4.17 wynika, że zgłoszenie przez okres swojej aktywności przyjmuje różne stany - od „zgłoszone” poprzez „zgłoszone uprzątnięcie” do „archiwalne”. Stan „archiwalny” kończy przetwarzanie zgłoszenia w Serwisie. Od tej pory można tylko przeglądać zgłoszenie bez zmiany jego stanu.
Użytkownicy w Serwisie też pełnią różną rolę i powinni mieć różne uprawnienia. Stefan LEŚNICZY nie powinien mieć uprawnień do usuwania zgłoszeń, a Asia ZGŁASZAJĄCA do Zgłoszenia uprzątnięcia.
4.4.2 Model Konceptualny – obiekty i relacje
Z powyższego wynika, że baza danych Serwisu zawiera dwie encje: UŻYTKOWNICY oraz ZGŁOSZENIA.
UŻYTKOWNICY opisani są przez Imię, Nazwisko, Email, Login, Hasło, Datę rejestracji, rolę pełnioną w serwisie oraz stan aktywny/nieaktywny. Stan nieaktywny odpowiada usunięciu użytkownika. Rola użytkownika opisuje jakie czynności w Serwisie może wykonywać użytkownik, któremu przypisano odpowiednią rolę.
ZGŁOSZENIA opisane są przez zgłaszającego, przyjmującego, opis zgłoszenia, współrzędne położenia, aktualny stan oraz archiwalne tak/nie.
Model konceptualny bazy danych Serwisu przedstawia Ryc. 4.18.
Pomiędzy encją UZYTKOWNICY a ZGŁOSZENIA zachodzi podwójna relacja jeden do wielu. Relacja ta modeluje Scenariusz Zgłoszenie wysypiska, gdzie po zgłoszeniu wysypiska oprócz zgłaszającego automatycznie dopisywany jest do zgłoszenia Stefan LEŚNICZY na podstawie relacji przestrzennych współrzędnych zgłoszenia oraz terytorialnego zasięgu leśnictwa. Aby zachować zgodność z zasadami modelowania relacyjnych baz danych (Wikipedia, 2009f) dodano tabelę przechowującą Stany Zgłoszenia. Tabela ta przechowuje obecne jak i poprzednie stany zgłoszenia oraz informację dodatkową o tych stanach np. pochodzącą ze Scenariusz Zgłoszenie wysypiska. Tabela Stan Zgłoszenia jest w relacji wiele do jednego z tabelą Zgłoszenie.
Za jednoznaczne określenie stanu zgłoszenia odpowiada tabela słownikowa Słownik stanów zgłoszenia. Przechowuje ona zdefiniowane wcześniej stany jakie może przyjąć zgłoszenie (Tab. 4.5). Tabela ta jest w relacji jeden do wielu z tabelą Stan Zgłoszenia.
Tab. 4.5. Tabela słownikowa stanów Zgłoszenia
Z_stan_dic
S_ID Full_stan_cd Stan_cd
1Zauważenie ZAUWAG
2Zgłoszone ZGLOS
3Potwierdzone wysypiskoPOT_W
4Usunięte USUN
5Potwierdzone usunięcie POT_U 6Do Uzupełnienia UZUP
Tabela Słownik ról pełnionych przez użytkowników jednoznacznie definiuje role, jakie zostają przypisane użytkownikom jak i zakresy modyfikacji bazy danych, jakie każda rola może dokonywać. Tabela ta jest w relacji jeden do wielu z encją UŻYTKOWNICY. Zawartość tabeli przedstawia Tab. 4.6.
Tab. 4.6. Tabela słownikowa ról pełnionych przez uzytkowników
U_rola_dic
R_ID Full_role_cd Role_cdUUEUDZUZEZInfo 1Administrator ADMIN -1 0 0 0 -1
2Zgłaszający ZGLASZ 0 -1 -1 -1 -1
3ZatwierdzającyZATW 0 0 -1 -1 -1
Każdej roli przypisano zakres modyfikacji bazy Serwisu, jakich może dokonywać.
0 oznacza możliwość dokonywania zmian, -1 brak takiej możliwości.
4.4.3 Model logiczny danych
Na podstawie konceptualnego modelu danych (Ryc. 4.18), poprzez dopasowanie typów obiektów do danych obsługiwanych przez oprogramowanie, opracowano logiczny model danych (Ryc. 4.19).
Pełna dokumentacja logicznego modelu danych Serwisu znajduje się w Dodatek A.
Dokumentacja modelu logicznego bazy TRASH.
4.5 Model kartograficzny serwisu oraz jego źródła danych
Kluczowym elementem podczas kontaktów (zgłaszanie wysypisk wraz z ich lokalizacją oraz ich znajdowanie na podstawie podanej lokalizacji) pomiędzy społecznością lokalną, a administracją Lasów Państwowych przy użyciu Serwisu, będzie znalezienie wspólnego języka. Praca zakłada, że językiem służącym komunikacji w serwisie ma być przestrzeń geograficzna, uzupełniająco zaś język naturalny. Aby przestrzeń geograficzna stała się językiem komunikacji należy przeanalizować poniższy ciąg przetwarzania danych przestrzennych (Ryc. 4.20).
rzeczywistość
rzeczywistość Konstrukcja modelu wybór obiektów geograficznych
(np..pomiar, fotogrametria, obrazy satelitarne, mapy papierowe, dane statystyczne)
cyfrowy model krajobrazu cyfrowy model krajobrazu
Punkty
Geometria, atrybuty
Linie
Geometria, atrybuty
Powierzchnie
Geometria, atrybuty
mapamapa
wyobrażenie użytkownika wyobrażenie użytkownika
Kody znaków graficznych cyfrowy model
kartograficzny cyfrowy model
kartograficzny
poznanie analizy
prezentacja
Wybór i konstrukcja prezentacji kartograficznej
(np.. Mapa drzewostanowa, cięć, itp..)
Ryc. 4.20. Przetwarzanie danych przestrzennych od rzeczywistości do wyobrażenia użytkownika (Kraak MJ, Ormeling F, 1998)
Analizując Ryc. 4.20 zauważamy, że przed wyobrażeniem użytkownika o rzeczywistości geograficznej (mapa mentalna) znajduje się mapa jako nośnik obrazu, powstała przez użycie
przedstawionych. Zdefiniowanie modelu kartograficznego umożliwi znalezienie źródeł danych dla opracowanych modeli.
Użytkowników Serwisu z uwagi na używany przez nich model kartograficzny możemy podzielić na: administrację Lasów Państwowych oraz pozostałych.
Co najmniej dla tych dwu grup użytkowników należy przeprowadzić analizę używanych przez nich modeli kartograficznych. Na podstawie analizy należy zdefiniować adekwatne modele kartograficzne, a na podstawie zdefiniowanych modeli kartograficznych określić źródła danych dla modeli.
Etapy analizy i dostosowania:
1. określeniu modelu kartograficznego używanego w administracji Lasów Państwowych;
2. określenie modelu kartograficznego używanego przez pozostałych użytkowników;
3. dostosowanie modeli kartograficznych administracji Lasów Państwowych oraz pozostałych użytkowników do potrzeb Serwisu wraz z określeniem źródeł danych.
4.5.1 Model kartograficzny administracji Lasów Państwowych
Praca leśnika jest nierozerwalnie związana z operowaniem w przestrzeni, czego skutkiem jest sformalizowanie modeli kartograficznych, obowiązujących w organizacji.
Dokumentem formalizującym model kartograficzny (głównie mapy analogowe) w Lasach Państwowych jest Instrukcja Urządzania Lasu (IUL, 2003), a w szczególności załącznik do tej instrukcji - Standard Leśnej Mapy Numerycznej (SLMN, 2005). Instrukcja Urządzania Lasu określa główne rodzaje map używanych w organizacji i ich zawartość merytoryczną oraz sposób prezentacji:
a. mapa gospodarcza – „…Mapa gospodarcza jest ilustracją stanu posiadania nadleśnictwa, granic i powierzchni wyłączeń taksacyjnych oraz szczegółów sytuacyjnych; stanowi również kartograficzny podkład do przestrzennego i czasowego planowania czynności gospodarczych oraz do opracowania map przeglądowych…” (IUL, 2003);
b. mapy przeglądowe - „…Mapy przeglądowe służą do wizualizacji przestrzennej zbioru informacji o siedliskach, drzewostanach, funkcjach lasu, itp., na tle oddziałów leśnych i pododdziałów, z uwzględnieniem ważniejszych szczegółów sytuacji wewnętrznej (dróg utwardzonych, cieków podstawowych, itp.) w obrębie leśnym,
skompilowanych w ścisłym związku z sytuacją zewnętrzną, czyli z wykorzystaniem istotnych szczegółów map topograficznych…” (IUL, 2003);
c. mapa sytuacyjna obszaru w granicach terytorialnego zasięgu nadleśnictwa – „…Mapa sytuacyjna obszaru w granicach terytorialnego zasięgu nadleśnictwa, sporządzana jest dla całego nadleśnictwa, w skali 1:50000 lub 1:100000, na podkładzie odpowiedniej mapy topograficznej, stanowiąc samodzielny załącznik do planu urządzenia lasu (w celu wizualizacji informacji przestrzennych istotnych dla gospodarki leśnej oraz ważnych dla zarządzania nadleśnictwem) oraz służąc jako podkład dla odpowiednich tematycznych map przeglądowych w małych skalach (nazywanych też mapami sytuacyjno-przeglądowymi)…” (IUL, 2003).
Biorąc pod uwagę zapisy IUL i codzienną praktykę leśną (użytkowanie map opisanych w modelu) można stwierdzić, że pracownicy LP posiadają spójny model kartograficzny pozwalający im tworzyć mapy mentalne odpowiadające rzeczywistości (prawidłowe określenie położenia i wzajemnych relacji obiektów rzeczywistych).
Zapisy IUL jak i SLMN dotyczą jednak w większości map analogowych, brak jest opracowanego modelu dla map dynamicznych (ekranowych). Pomimo nieistnienia sformalizowanego modelu map dynamicznych w LP istnieją serwisy dostarczające użytkownikom map dynamicznych. Modele kartograficzne tam używane powstały na podstawie zapisów IUL dotyczących map analogowych, a następnie zostały dostosowane do dynamicznie zmieniających się skal zakresów danych oraz wyświetlania na monitorach.
Głównym serwisem mającym rozbudowany model kartograficzny map dynamicznych jest serwer map leśnych eLAS (ZZdsLMN, 2009). W serwisie można znaleźć następujące mapy:
1) Mapy Gospodarcze;
a) gospodarcza;
b) drzewostanowa;
c) genetyka;
d) siedliskowa;
e) mapy rastrowe;
f) zdjęcie lotnicze;
2) Mapy ewidencyjne;
a) ewidencyjna;
d) mapy rastrowe;
3) Mapy Plan/Wykonanie;
a) hodowla;
i) melioracje;
ii) przygotowanie gleby;
iii) odnowienia;
iv) poprawki;
v) pielęgnacje;
b) ochrona;
i) ochrona przyrody;
c) pozyskanie;
i) planowe;
ii) przygodne;
d) historia planów;
4) Szkice;
a) powierzchni zrębowych;
b) odnowień i zalesień;
5) Edycja;
a) podstawowa;
b) mapy rastrowe;
c) zdjęcia lotnicze;
6) Przeciwpożarowa;
a) lokalizuj pożar;
b) raporty;
7) Inne mapy;
a) łowiectwo;
b) ochrona przyrody;
c) turystyka;
8) Mapy RDLP;
9) Mapy nadleśnictwa.
Wdrożenie serwera eLAS nastąpiło w roku 2005 (Las Polski, 2006/7), czyli obecnie jest on użytkowany przez organizację przez około 4 lata. Można domniemywać, że po takim czasie
Z tego wniosek, że model kartograficzny projektowanego serwisu powinien nawiązywać do modeli zawartych w projektach map serwera eLAS z niezbędnymi modyfikacjami wymaganymi przez specyfikę projektowanego Serwisu.
Większość map serwisu oparta jest o model kartograficzny najczęściej stosowanej w praktyce leśnej mapy gospodarczej w skali 1:5000. Ponieważ, jak już wzmiankowano, brak jest modelu kartograficznego dla leśnych map ekranowych, dostosowano odpowiednio model kartograficzny z map analogowych (Ryc. 4.21).
Ryc. 4.21. „Skaloszereg” dla mapy gospodarczej serwera eLAS 1:500000, 1:100000, 1:10000, 1:5000, 1:2500
Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania do budowy modelu kartograficznego Serwisu po stronie administracji leśnej, należy użyć jako modelu wyjściowego modelu użytego do budowy mapy gospodarczej serwisu eLAS.
4.5.2 Model kartograficzny pozostałych użytkowników Serwisu
Określenie modelu kartograficznego dla pozostałych użytkowników Serwisu (nie administracji LP) jest zadaniem dużo bardziej skomplikowanym. W odróżnieniu od administracji LP użytkownicy POZOSTALI nie posiadają jednego obowiązującego modelu kartograficznego, korzystają oni z różnych map analogowych, jak i mapowych serwisów internetowych. Model kartograficzny dla użytkowników POZOSTALI zostanie zdefiniowany w następujących krokach:
1. Zestawienie analogowych materiałów kartograficznych dla terenu nadleśnictwa Gdańsk, z naciskiem na opracowania popularne (mapy turystyczne, topograficzne itp.);
2. Zestawienie mapowych serwisów internetowych mogących być używanych przez POZOSTAŁYCH;
3. Porównanie modeli kartograficznych określenie podobieństw oraz różnic.
ad. 1
W Tab. 4.7 zestawiono materiały kartograficzne z obszaru nadleśnictwa Gdańsk, które są dostępne na rynku. Materiały te poddano analizie ze względu na zawartość kartograficzną, Jako modelu referencyjnego użyto modelu kartograficznego użytego dla mapy Mapa topograficzna Polski. Gdańsk (2002) w skali 1:100 000. Z uwagi na występujące pomiędzy mapami różnice w nomenklaturze obiektów kartograficznych, podobne znaczeniowo obiekty umieszczano w tych samych klasach.
Tab. 4.8 zawiera porównanie ilości obiektów topograficznych na poszczególnych mapach do mapy użytej jako referencyjna Mapa topograficzna Polski. Gdańsk (2002) w skali 1:100 000 oraz porównanie, jaki procent obiektów mapy topograficznej znalazł się na pozostałych mapach.
Porównanie modeli kartograficznych polegało na umieszczeniu w tabeli zawartości legendy mapy referencyjnej, następnie analizowano elementy legendy kolejnych map w odniesieniu do tych zapisów. Jeżeli mapa referencyjna nie zawierała określonego typu obiektów dopisywano go do tabeli.
Na podstawie analizy zawartości obiektów kartograficznych można stwierdzić, że wszystkie analizowane mapy zawierają elementy mapy topograficznej 1:100 000. Zawartość tych elementów kształtuje się od 20% do 43%. Mapa topograficzna 1:100 000 zawiera też
najwięcej elementów kartograficznych, na innych mapach zawartość obiektów w porównaniu z modelem referencyjnym kształtuje się na poziomie od 31% do 66%.
Ciekawym przypadkiem map opisujących obszary leśne są mapy Mapa turystyczna. Lasy Oliwskie, 1995 oraz Mapa turystyczna. Lasy Sopockie, 1995. Mapy te w porównaniu z mapą referencyjną nie wypadają najlepiej: przedstawiają odpowiednio 26% oraz 28% obiektów z mapy referencyjnej. Spowodowane to jest tym, że mapy te zawierają model kartograficzny, gdzie usunięto wszelkie obiekty, które nie są bezpośrednio związane z lasami. Skale tych map (1:15000) oraz przyjęte rozwiązanie modelu kartograficznego ograniczające się do elementów występujących w lasach powodują, że mapy te stanowią ciekawą alternatywę dla
„przeładowanych” (zawierają model kartograficzny dla całego obszaru mapy – lasy, role, obszary zbudowane) map topograficznych.
Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że model kartograficzny dla grupy Pozostali oscyluje w pobliżu uproszczonego modelu kartograficznego mapy topograficznej 1:10 000, uzupełnionego o elementy turystyczne.
Tab. 4.9 zawiera przegląd wybranych serwisów WWW oferujących informację kartograficzną z terenów Trójmiasta.
Analiza serwisów z Tab. 4.9 oraz innych serwisów mapowych WWW, pozwala stwierdzić, że dominującym modelem kartograficznym w medium jakim jest Internet, jest przedstawianie powierzchni Ziemi w postaci zobrazowań lotniczych bądź satelitarnych w barwach naturalnych. Informacja obrazowa uzupełniona jest o sieci komunikacyjne, których przedstawienie nawiązuje do analogowych atlasów samochodowych. Niewiele jest serwisów oferujących informację turystyczną, a szczególnie informację turystyczną dotycząca obszarów leśnych.
Podsumowując powyższe, możemy stwierdzić, że użytkownicy Pozostali (turyści, spacerowicze, przyrodnicy, rowerzyści) powinni posiadać model mentalny przestrzeni lasów trójmiejskich, oparty o analogowe mapy turystyczne, które to mapy zawierają uproszczony model kartograficzny średnioskalowych map topograficznych. Serwisy WWW, oprócz modelu obrazowego, nie oferują spójnego modelu dla obszaru lasów trójmiejskich.
Tab. 4.7. Analogowe materiały kartograficzne dostępne dotyczące obszaru nadleśnictw Gdańsk
Lp Tytuł mapy Skala Wydawca Rok wydania obraz
1. Mapa topograficzna Polski. Gdańsk
1:100 000 Zarząd Geografii Wojskowej Sztabu Generalnego WP
2002
2. Mapa topograficzna Polski. Puck i Gdańsk
1:200 000 Wojskowe Zakłady Kartograficzne
1991
Lp Tytuł mapy Skala Wydawca Rok wydania obraz 3. Trójmiejski Park
Krajobrazowy - część północna
1:25000 EKO-KAPIO 2002
4. Trójmiejski Park Krajobrazowy - część południowa
1:22500 EKO-KAPIO 2001
Lp Tytuł mapy Skala Wydawca Rok wydania obraz 5. Trójmiejski Park
Krajobrazowy. Mapa dwustronna
1:15000, 1:30000 EKO-KAPIO 1997
6. Mapa rowerowa.
Gdynia/Sopot
Brak danych Dziennik Bałtycki, Brak danych
Lp Tytuł mapy Skala Wydawca Rok wydania obraz
7. Mapa rowerowa.
Gdańsk
1:35000 Dziennik Bałtycki, Brak danych
8. Mapa turystyczna.
Lasy Sopockie
1:15000 Via Mercatorum 1995
Lp Tytuł mapy Skala Wydawca Rok wydania obraz
9. Mapa turystyczna.
Lasy Oliwskie
1:15000 Via Mercatorum 1995
10. Okolice Trójmiasta 1:50000 ExpressMap 2008
Tab. 4.8. Porównanie ilości obiektów kartograficznych na mapach
Lp Mapa Ilość obiektów Ilość obiektów mapy
topograficznej 1:100 000
Ilość obiektów do ilości obiektów mapy topograficznej 1:100 000
[kol. 1/140]
Ilość obiektów mapy topograficznej do ilości
obiektów referencyjnej mapy topograficznej
1:100 000 [kol. 4/140]
1 2 3 4 5 6
1. Mapa topograficzna Polski. Gdańsk 140 140 100% 100%
2. Mapa topograficzna Polski. Puck i Gdańsk 67 58 48% 41%
3. Trójmiejski Park Krajobrazowy - część
północna 72 41 51% 29%
4. Trójmiejski Park Krajobrazowy - część
południowa 78 43 56% 31%
5. Trójmiejski Park Krajobrazowy. Mapa
dwustronna 59 38 42% 27%
6. Mapa rowerowa. Gdynia/Sopot 50 30 36% 21%
7. Mapa rowerowa. Gdańsk 44 28 31% 20%
8. Mapa turystyczna. Lasy Sopockie 55 36 39% 26%
9. Mapa turystyczna. Lasy Oliwskie 59 39 42% 28%
10. Okolice Trójmiasta 92 60 66% 43%
Tab. 4.9 Wybrane serwisy WWW oferujące informację kartograficzna o terenach wokół Trójmiasta
Lp Nazwa
Serwisu
Adres obraz Krótki opis użytego modelu
1. Gogle Mapy Polska
http://maps.google.pl/maps?hl
=pl&tab=wl
Model oparty głównie o dane obrazowe wysokiej i średniej rozdzielczości, uzupełniony siecią dróg odpowiadającą szczegółowością mapie 1:25000, zawiera też informacje o lokalizacji rezerwatów przyrody, rzeźbie terenu, wodach, obszarach zurbanizowanych.
Prezentacja nawiązuje do map samochodowych.
2. Targeo.pl http://www.targeo.pl/ Model oparty głównie o elementy infrastruktury sieciowej (drogi).
Jest to serwis, którego głównym celem jest dostarczanie informacji dla kierowców. Sieć dróg ograniczona jest do danych istotnych dla komunikacji samochodowej. Brak dróg leśnych, podrzędnych itp.
Prezentacja nawiązuje do analogowych atlasów samochodowych.
