DIVI CLEMEN»

(1)

i

M F'

V „

i • .i i r ^M

1>VV

\%

'lllif J) ii I

*!•

,Vrt '

•*A l, 1

i—' p^L, h-.^L.Jl— l,J' V/« /

- • • - ,7r4_ -:

• f • ,jJ&M;.

S^TELES' plato^Q. SALOMON > REX ,SOCRATES

Kvl

DIVI CLEMEN»

T I S R E C O G N I T I O N V M L I B R I X * A D I A C O B V M FRATREJWL

D O M I N I , R V F I N O T O R A N O A Q V I L E I E N S E

I N T E R P R E T E .

C V I A C C E S S I T N O N P O E N I T E N : da epiftolarum pars uctuftiffimoru Epi

fcoporum,hadenus noa -uifa.eoru qui ab hinc an>M»c c» Roma*

NX ecclefiac prscfuerunt.

I ° . B E B E L I V S P I O L E C T O R I .

f}1 EMe^TJ S libros3&-eruditionc,0' pietdte

Z<td Pbthppenfc! memmit, cuwscj; cafcrtur magno ^FT,R °?R^MORT Gr*corum &• Lati-PAVLVS

nortimconfenfucpiftol4,qu£dd HFbrteosnunc uulgo P^aui⁰^R. . cji. Quibm uctufhfiimoru epifcoporU adiccimm epiftolas pcrqU;imcru

ditas,annotatiunculk <y argumcntis <t lorfttnc Sichardo iUuftratasycx quibuiplcracfc ccclcfiarum hodie emendaripofiint. Exnoftraofjicina, An. M. D. XXVI. MenfeAugufto. *'"•

Catalogum omnium quac in hoc libro con- tinentur,inuenies proxima pagella*

I N I N C L Y T A G E R M A s N I A E B A S I L E A *

Cum gratia &C priuilegio Csefarco»

)RAS»

m

V

b

%

L

f i¹

^ M

% W

. iue' _M

-oey

X v f •

(2)

C A T A L O G V S E O R V M Q . V A H I N H O C L I B R O C O N T I N E N T V R *

Pracfatio Ioannis Sichardt ad Epifcopu Tridcntinum*

DiuiClement/s lib, x, Recognitionum, Clementis

Anacleti Euarifti Alexandri

Xifti Hygini Soteri Vicfioris Zephyrini Vrbani Ponnani Antheri Eutychiani

Conftanrini Impcraroris confefllo*

Quiomnesa C HRISTO nato sui» CCC»R<5#

manae ecclefia? prgefucrunt».

Epiftolae V,

ra -o p I»

Epift» II»

Epift# IIU

Epift# l.

Epift* II»

Epift*

u

Epift*

u

Epift.

u

Epift»

u

Epift»

u

Epift#

u

Epift^

u

REVERENDISSI.

M O I N C H R I S T O P A T R I , E I D B M Q . V E Illuftriffimo principi ac domino,D* Bernardo

EpifcopoT ridentmo.Io,Sichardus S»D«.

E L L E M cquidemReueren.inC H R I STO patcrJdemcjrilluRriffime prin- ceps,tam eiletmihifacile uirtutes tuas praidicare, quam id tu es prolixe mcrv tus diuiriis tuis no modo erga mc bcnc.- ficrjs^ucrumetiam ab uniuerfo hominu gencrc,dum uidelicethoc tantotibiftudio fumis.utfis &

ipfe prsctcr uulgarcm ordinistui captum haud mcdiocri- tcr doftus „ 8C literas in capitis iam pridem difcrinien uo- \ catas,quantuab uno prseftari poteft Jatiffime propaocs.

Si^cnlmmeritis afcendimus cctlu,& \rxc reliqua eft,ut illc dicitjUia ad diuinos honoresjuuare mortales, qm'dfupcr=

cft quin tc lndigitemus 1 lyieruu enim Hcrcuhs ilk KOCKOQ ob nefcio quac domiiamonttra, ftiinibrtalem nomi- nis fui gloriam,Hipp6cranuero litaitu eft tanqua prxfcn- ti deo, ob unum atcp alteru quibus opem contra uulgata I iamtumcotagionisluem tulit. Tuum uero quale dicam nunc fadum3fi cum his confcraturf1 aut quem animu erga

II honeftiora ingenia^ dum pcrpetuas illas curas5quibus dic ' nodtucp ob rerum adminiftratione diftincris ^pofthabes etiam literarumcau[&,agiscp,utnonfolum optimi quicp autores dcterfo Gtu in lucem uindicctur, ucrum uis hoc tibi deberi,uis hanc tibi efle famam fupcr ftitem, ut unus tu Sc efle &£ dici merearis,cuius commcndationc, opera, au-

| toritate,in eum poftliminio locum literac'reftituantur,un de quorunda improbitate⁵non dico duanto rerum publi

„• i , . , — i i,i .i — 1-n

J

quas ne i! mihi profuerint litcra?

vi

1

(3)

BPISTOLA NVNCVPATORIA AD BERNARF

per fummam impudentiam optare in animu induxifiem.nifi hoc tu tibi,tan$

debitum offict}^tuipenfum,fpote popofci(Ies^stifrtua intcrefle exiftimares,^

quod in te eflet, diutius iaccrent re<5ta ftudia. TuiVergo adeocp illuftrin^

principis Ferdinandiaufpicrjs cgreflus,non pocnitendam bonorum, eoru^

uetuftifllmorumautoru copiam mecum,tanquam ex diudno uenatu,reflJ' quosnunc de integro hoc mafore doctiflimorum quorucp expediationep^

turio* quomagis illi praeter opinionem contigerunt. Cui em'm,ita compara<

tis hominum moribus,tale quicquam in mentem uenire, hoc pra^feriim t^fn^ pore potuitCubi eo temeritatis quorundam furor progreffus eft,ut rewe ^ quidem quoquo paclo opus fit,nondum tame faris adpareat ratio,qua ^

^ terato iam morbo,atqp ob id tenadori occurramus. Mihi (ane uidentur ^r ^ fliflj^{me ac}| recuperadam Germaniac tranquillitatem ingredi,qui cos rh^conalundl111 medium proponunt libros.eanqua publicos fontes, unde hauriant^ f [ft. lefcentes (anioris mentis iniua, poftcj? de quibuflam iam natu grandioi*1 ^

' defperatum cft, Quamobrem multum omnino,ac ncfcio an no totuM^^

uel animocofequi poflumus melioris (pei,fitu mihi uidetur in srtate

tcnera, qux 111 tatalia quxdam huius temporisfcripta imprudens,taJ^ ^ tempcftate aliqua ad fcopulos, delata eft, ad quos nc confenefcat, cx tofl ^ autorum apditione pcndet«Sunt enim plericpnoftratiu, quibusialtc

genrj eft,ita alioqui afiedli erga ftudia.ut non ita magno negocio opus^ j deatur ad abolendas quorunda n<cnias,quarum uidcmus ubicx nunc g^cfl' tantam oriri naufcam,ut praeter paucos quofda,eoscp indoftos legere i^lC fuftineat. Quemadmodu crgol/teraru cafus, ueluti Ca^cias quifpiam ^¹¹^ traxit (ecum omnitim honeftaru artium fi non ftragcm, at cer te ^c°^na jl'aJ ita in poileflionem dignitatis reftitutis literis,conftantius ,acquiuscp ^ ' ra funromnia»quibus in mcdio uitx ufiiq; communi uiuitur,pracrfeft,,,1^/>

coruos quibufdam relegatis ,qui ut felicius infandam fuam palliarcnt» F1^ Ccuxcp plebi(e infinuarent,id nobis calamitatis in litcras inucxerirt»^ulP

contempfifle quam ignorafle uidercntur. Nimius fum,fateor ,at qui^s& ^ ^ indignitatc rei totus in lachrymas folueretur C poftcp uidet no modo ^

\ cos qui malu hoc orbi cociliat,animaduerd Senatus ^c6(ulris,qd⁴dcce acerbifllmis,fed ociote etiam atcp delicatei ob illa fcilicet in rcmp* ^ ^yt% bcnefa<fta,nepotari. Vtinam hoc moribus noftris aliquando r ccip,atlJl^jlj(i ingeniorum curamfaltemfubficiuam ad (e putctpertinere qui

Crdlfui ccitfor praefunt, eocp nomine rerup» clauos tenejit. Si em Craflus cenfor o"icl l dodos quofdu tlQ putauit indignum,imperitos quofdam rhctoras coocre in ordinc,

7t^0X'kerdiccreprofemonismunere,quodparumhocfciteadminiftrarent'^

mccocy . j0^0p^IS) qUOCj nouam quanda ociandi rationcm prartextu P^11^

troducerent,fi non modo ciuitatis ius,(ed &Italia tota adempta clt* V-- f0pi mum dc his noftratibus futuru fuiflc putamus.fi ex inlperato,tanqu^^^ Jfi tiusaliquislupiter.CrafEisquidamapparcat,quiautoritatisfu^Z ^gtcf^c^ cos diftringatTquibus ludus cft fantiiflima quaccp ftudia lancinai e - ^

X

f DVJI BPISCOPVM TRIDENTINVM* .

lotls pedibus conculca(le,ueru hoc infuper agunt, ne quiccp fit ufquim gerW lium rerum,quod uel acumen refipiat aliquod,uel non prophana? etiam tur-

hdc fit obuium.Haec adeo caufla eft cur mathemata etiam uulgo ridcantur» ' tanquam fupcruacaneum fit in ca id temporis locare, quod nolimus uelimus

cogimur paretes uiui uidentescp afpicere palam infumi in alcam,8< quxdam non paulo his etiam deteriora. Bloquentiam putateam fatis efle Chriftiano, quae utcucx poffit adumbrare rem quam animo conceperis. At no uidcnt, ut Uelhoc tantulu a(Tequamur,opus efle longiufculo tempore$nc obfcuri fimus,

& dcmus fine mente fonum,urelegantiflimus poeta dicit.ut enim in Theolo

go fumma eloquentiam anxie n5 requiro,fi defit,quam tamc fim in lucro ha- EloqtiZtUfhtv Diturusfiadfit,itamediocremcum dignitate coniunctam omnino neceflaria ^loZ^{os mAxmc} duxerim, eft enim omnino etiam in facris fuus eloquentiac locus ,eft fua admi

ratio* V eluti in matrona aliqua honeftiore, laudes ornatu eum qui autfine im penfiore fumptu paretur ,aut no abhorreata perfona» decoro,ita fordes ode- ris,ut etiam omnibus fit numeris alioqui in fuo genere abfoluta. Aut dicanl

mihi ifti barbariei patroni, quid calumniatus eft in Iouiniano Hieronymus loniniunm. ; maioreapparatu,atq>cotentione,ipfocp adeo libri ingreflu, quamoratione

male fibi cohacrentem,ridiculum qucndam tumorem,atcp dcmu fpurciriemC ut non (criptorcm,(ed euvty/maris^ uocet. An non maximi ut quifcp prccrj habetur in re theologica,ita eloquentia» fu/t ftudiotiftjmusf' ut nuncT ertullianu,

La(ftantium,Cyprianum,atcp denicp ipfum quem iam nunc adornamus Vi- viaorim tiorinum Afrum taceam. b(taviteq^Uicqua Aupuftino, Ambrofio, puriusf aftr.

qUorum oratio ta.uum abeft a barbarie. v,an§ eft comm inquinatior, qui hodiecx nomen & lucellum ex literarum oppugn»tione quxrunt, Addc eiia fi Iibet,quod diuus Aurelius Auguftinus de rhetoricis Sc dialedticis inte^rof v libros con(cripfit,qui licet uulgo non extent,dabimus tamenoperam ut pros pediem in manus hominu ucniant.Quantus uero thcologusCDcnicp ut femel finiamus,nullum hominu genus,diutius florem eloquetiae tcnuit /pfis Theo- logis.Cocperunt enim iam tum cadere caufla iureconfulti, cum & Ciccro in foro uerfarctur» Medici aut adeo dedidicerunt larine.ut poft Plinium, quod faltem (ciam,nihil in hoc genere ferme fcriptum fit tolerabili eloquentia.Nifi

unum mihi Ca^Iium Aurelianum Sicccnfem opponas,cuius mihi copiam fe- cdim Aurdig cituir adprime eruditus,& comunibus ftudi>s,ut quifquam alius,bcne uoles m*

Theobaldus Fcttichius Vuormaticnfis ,Ludouico principiPalatino icura ^Tj^7f0^,⁴y^M medica.Abhincucroquingcntis annisdeficruntuix tandem thcologt latine tmchim loqui, quippe Albinu,& Paulum diaconu nofuifleomnino elingues, quo-

ruruutcrcp principemapud Carlum magnu locu obtinuit, monumcnta quae paffim in bibliothccis paulo uetuftioribus uifuntur ,fatis teftantur.Ob id pro uiriiicuicp pro fe annitendu cenfeo, cui uel lcuiter il)e publicus rcrum homi- numcp ftatus doleat³ut quemadmodu noftra tempcftate fere opicos aliquo ui demus ^pgrcffos in ards fua? myfterrjs.quo fupcrior illa artas afpirare ncquis uit,fic nos quocx nihil de induftria remittamus.ut fi ad eum que a maioribus

(4)

E P I S T O L A ^ V N C V P A T O . R I A A D B E R n A R s

acccpimus curtnffi nihil acccdat,(alte'a Godioru mcurfidne a(Ieratur,id 4^u0 minus faciamus nihil caufla» eft,quandoquide argumentis iam aliquot dcpt&

henfum eft,nec ingenia noftris deefle,nec adquoru imitatione excite ntur*S^

quide inter Germaniae principes,quod nobis bene uertat,ncc fere eftquiH paulo cordatior ,qui no inter purpuratos illos aliquid etiam loci rclinquatl1

beralius eruditis»Quo nomine pracbuit nuper R»Epi(copus illeT reuericus, dexteritate rerum adminiftrandarum (ingulan%pracditus,prorfus miracu^

fui,cu praeter alios impenfe uideatur rcnalcetibus ftudrjs fauere, tu & oftoP fijis eos pouflimu pracficit,qui literaru fint ipfi non exper tes ^tCuiu(modi fl¹"¹¹ MAttbhs* sa uifus eft propius intuenti Matthias de Saracaftro Oflicialis, ut uulgo app^

tacitilro. mus,qui in fure ciuili Sceuolam quenda,in re facraHieronymu pra:ftct,rni^rLl autem qua polleat eloquentia.qua humanitate ,qua prudentia.atcp dcini'111' quod in max imalaude numero-, quam ex animo faues bonis ftudi)s,ut in110

decuriam iamdomi fcribaru alat uelut amanuenfiu,non alio cofilio,

vttolfgMgM *ⁿ^cribendis uctuftiflimis codicibus,eoru opera ad publica comoditat^

4b Affcn(lm. utatur.Nec minore ftudio id agitVuoIigangus ab Affenftein,nobiliu, ego uiderim.facile dod;iflimus)& dodloru nobiliflimus,q prscfedus urb^ ^ Epitcopo Vuormattenfi* De R* T. P. uero qxiid dica^cuius mihiaula AuU epifcopi adeo nihil aulici uifaeft prx fe fcrre,ut in Academia quadam me ucrfari^

Tridctinifimi marem,fiquando in congreflibus,quod non raro fiebat,mentio eflet ucl ^ Usmdmix, teris,ueladminiftrationererum orta» Licqit ergo omnino coftantiflim⁰^⁰

uitae tenore philofophutri, mundicie principem³parfimonia Epifcopu agⁿ° (cere>in cuius aula uelutj equo T roiano /liclufi eflent tot literarum pr oc&cS? apudquos cum femel atque/tcru eflet de.comunibus rebus inftitutus forte Clementis memiiuucuiiis ego acditionem iam tum paraba * Et quia¹¹⁰¹¹ oblcureprxfe R*P.T» uifaeft ferre incredibilem quendm erga bonos^*

rores amorem,& eiufmodt erat uoluntatis tusc erga me pxopenfio, ut uit^ ^£^ debere me tibi ingcnue faterer,cocpi cofiIiu,,utuel parti bcneficioru t^uorU|⁰» qui poflemrcfponderem,in(cribendi tibi Clementem,que eriamdu a P^r? ³ madentem R.P,T*dedico>utuelfici, quibutia huius aztatis uituperatorl ^ in tuto fit* Nec enim me mouit illa plus quim decatata ubicp de ApocryP fententia,quae fi funt abijcieda,Tertulliano carebimus, Euiebij magna P^a

La<ftantio»Quid multisC aegre quifqua paulo uetuftior locu fuu tuebit^J1 v, pc quorum plericp fynodos illas pr5cceflerint>quibus ueluti cancellis q¹¹¹^

v:' * dam circufcripta fuit Chriftianifmi profeflio. Mirum ergo uideri debet) ^

r uetuftioribus illis quid fit uariatu^&cocperint legi priuatim,id eft fieri aP°^

pha,quce paulo ante publice legebatur t Vtuero interim dicam quodien ^ nondu fatis mecum conftitui,quid illa ueterum autoru cenfura fibiuelit^

diftin»x V.cap»(andla Ro» habetur,ut omittam quod qu^dam ^eJTi/

metro inter (e pugnant.CIementis uero dum cxfto facit libros, H ^caP^ItUj^^UiV nit,nifime animus &IIit,quinquaginta,qu^fintpro autenticis,

tur,recepta³non poteft mihtnonpnvbcre ncicio cuius monftri i^ulP^,c^j j¹⁽x

DVM EPISCOPVM TRIDENTINVM>

Uel hoc nomine maxime,quod quoe hodie in uetuftiflimis bibliotheds fupers funt exemplaria,quoru duo omninolicuit per fefquimeftrem illa excurfione uidere,unum Bafileaz,quofumus ufi comodato,alteru Schonaugia?,nec ullas habebat capitum fecftiones, &C indecem Clemens ipfe libros cotumuolumen digeflerat,id qcf ex fine tmrj libri facile eft uidere* Sed hoc quicquid eft rei, iudicandum alrjs in medio relinquam,fi hoc unum addidero,mihi alioqui no tam fuperftitiofe nafuto,nec uideri uerifimile Rufinu uirum, ne quidaddam prceterea,magnu .potuifle adduci,ut Latio donaretlibrum, quem uidiflet pa rumdextre ab eruditioribus accipi,autcuidignitatisfusc ratio noniamante conftaret*Etqua?fo quifieret ut Origcnem,Xiftum philofophu,Eufebium Cacfarienfem,Gregofiu Nazanzenu, Bafiliu magnu,Pamphilu martyrcm, Euagrium,rei theologicse,quod in cofeflo eft,facile principes, ex Grsecis uer teretjhicuero tanquamfui oblitus,imperare fibi potuerit,ut tot lucubrationu gloriam,iftius uerfionts ueluti tenebris ob(curaret,8£ tanquam maliis poeta uno adlu,eocp poftremo tota fabula dehoneftaret» Quod ergo huius loci eft, nihilfane reftat, quod quencp torqueat illa quorunda no Ari(l:archorum,(ed Phalaridu exadlior quamuertor cenfura,dummodo coftetEufebiu illu quse*

dam ex his Recognitionu libris no modo mutuam.uerum quodparu etiam attentis apparet, ad uerbum qiiacda defcripfifle in libro De Euangelica prX- paratione v i. Cxteru cu iam aeditione cogitaremus Clemcntis noftri,forte fortuna incidimus in epiftolas qua(3a,quac nefcias plus habeant eruditio=

nis an pietatis,eas quoma argumento noftro magnopere couenirent,nec ante typis excufae eftent.curauimus ut una. fo,^misdeBriberentur. I n quibus quia no pauca erant,quae magndtemporu interuaiio e(Tcntremotiora,fcholijs fi=

quandoufusuidebatur,at« argumetisilluftrauimus.quas R«TIP,noenim occurrit alius cui potius intcribi debeant, nucupatim dedico coiecrocp* Quo enim munere apud R.T.p. maiore me gratia inituru cofidere, no crat, quam fi libru dodiffimu eumcp uetuftiflimu ei potiflimu confecrarem,qui nd mo-

do fingulari eft praeditus pietate,ueru elegantiore literatura tanta,quan»

ta uel in eius generis hominibus defiderari poteft maxima.qui o- mnem setatem in literis columpferunt.Bene ualeat R.P.T.

q u a m n o b i s c o m m u n i b u s c p f t u d y s C H R I S T V S qrnrn diutiflimeleruet incolumem»Bafileac,

An. xxvi.Augufti x V I I I .

(5)

i' I '!"j '

|Z 4 I

m> i i aiii, ' i

9

, J i M A.' H M: I, ' V •

I,

¹

" '

:•' ^ij i6

,:! iilr

' |?v

^{V miV '}

• ^{V : = v}:¹ . o_V: i : i , T

,E'', r : : ^

• • '!>':•

i:V5;. rr''tu;, ¹•

I , ' ' 1

! :

r r i '1 r •-' .• |,r:" VIi< 11 :ii111 • li/fjrv'-; /i;

- •

.^r; r . . . . » , • !;•;•!••.;.•';' H L • ¹ "

: r:' I , 1 •' ' '• :<• _{i ,} _f •'"••,•

, ; 'il •- r' I' 'J /' 1 ••'•'• • ••) j /f 1 h-1 ] .r ; ; ) . ,-•

• • ;

]i ;

• . :

t' vt-.rrr

:!•;!.' . . ;•:

.rvp •-!

. i ' ' ' v W M D r r

• ;1 r . , r : ^ , - I„ V-i -r4lf • ' •

'• • " ;•::

' | 4 i ' ' ! ' i h j : , V ^!> " i i

v ' i ! ' 1 ; ' : i 1, j • - 1 I r r,: r, f

- • • - ¹ r.; '!:M r ' ']«<'•

. ' » » ' ' ! ' ' "

J^; ' 5'

j.;: V-

. i - r ! i •1''

1

• i ' i

ir S¹':

v

4 , < A .

P H L ^ I P P V S E N G E N T I N V S P O ^ T A LAVREATVS IN AEDITIOS

NEM D* CLEMENTIS,

I ucterum pracftant uencranda uolumina patrum, Vt fidei reddant lecula qu sccp ftatum;

Hax funt e cumulo propius fpedlanda,uetuftas Quac pia commendat, pofteritascp probat, Talia Clementis fi quis ferat efie difcrtf,

»

Nunquam iudicio fallitur ille meo.

Aufoniam tamen hinc ledlorcs ponite libram', Scmper enim lanx hscc non fuit acqua jatis*

Hoc eft iudicio patres fraudare fupcrbo»

Hoc eft fccturas detercrc ingcntj^. , . , . ^L, Scilicet haec notha funt,uctcricp inrnla rcpulfa*

• Autoris fruftra ceffit &C ille labor» ,^r Id nolmt manes Clementis,8£ illius a quo

Sunt mutata toga pallia Romulca*

Noluit hoc ctiam chari mihi cura SichardiV Erutauix tandcm qui monumenta dcdit*

L:

I, !

* i

*, '4 i :

L'I : V • •

li£T'

- i:1 ^ j|

^RVFINI TORANI

A Q . V I L E I E N S I S I N C T V K * ^

n,n-;rr i> >rr E N T I 8 v E=

tultiiiimos^atque eruditiiTimos libros Prm^ftr, a d G A V D E N T i V M cpifcopum.

t-r. .j

.^ne t.a eftut G quid - te eciam quotidiani eloqu^ 'Zrldt amr, fi qmchn ccclefia dcclamatur, ,d inl.hL habcri,

& ad mftrufnonem trad, pofteris debeat.Nos tame, v—quosc^ ingeni) tcnuitasminus promntos ,<Vf !n iam tardos redditac fcgnes, opus quod olim uenerada: memorij?

byluiainiLinxerat,ut CLEMENTEM noltr» linoux reddcremufW tu demcepsiurehxredrtario pofcebas.licct multas poft moras, tamcn S qiiando reftituimus prardam, quam.ut opinor,non paruam ,Gra*coru

protm^m^ & lUlhcaub"^sconueflamus,utquos iuauiora uiderf percorina, mti "11S nutriamus alimoniis»Nam &Cfolent num eft penc omnc quod medelam^or ^ ^ utih'0J?* Denicluc Pcrcgn':

currit,quod uencna dcpellit. ludaca balltmii^ ^cokn^uod morbls oc= Ctamni mittit,Arabia arornam flores^ fpicarfr twdi comam &

tit:qux ad nos etiam, fi aliquantulo quam proprius aoeratmhf fraS pcrucniunr, odoris tamcn grattam,uimq? mcdcndi integram feruant?^

buicipcigituranimemircdeuntcmadte C LEMENTEM noftruin.Su icipe iam Romanum; nec mireris,fi fortc tibiin eo minus folito floridus e oqucntia: uultus appareat+NihiI intereft dummodo (cnfus idem fapfat pcregrinas crgo mcrccs multo in patriam iudore tranfuehimus,ct nelcio quatngratus mc ciuium uultus accipiat,magna fibi gratfa fpolia dcfcrcn- tcrn^ occultos fapicntte thefauros,noftr;c Immix clauc rcfcrante. Scd dusntUIS aUCaj- 'uc nu^1IS nobls finiftcr oculus, nec cuiufquam Imi- illi nniS!^³^ f cxtrcmo prodigfj gcnerc, cum nihil inuidcant fane tibi a ' hucicant tamcn ifti quibus confertur. Acquum eft iVe fpt-niM ^{1 la c ct}'^aniGraxc lcoeris (ne tortc in aliquibus minusa no=

carpronnr^^D nS atlomsordincm putes) intcrprctationis noftra? indi-

ST!'T0QUODR TE ^CLEMENTIS huius in Gra:co

av?T'vu<rt6jf> hoc eft^RccoonitionUjduas a:dinoncs habcri,

•A:>,X-5

lii*

f . iT •«

» : i ;

r

>^;i i ft i

:;1

I

" ';,•;•

(6)

z R V F I N I A Q V I L * I N L I B R O S C L E M . P R A E F A T t d *

&C duo corpcra cde librornm,m aliquantis qufdcm diuer fa, in multis tamcf¹ ciufdcm narrationis.Denicp pars ultima huius opms,in qua de transforma' tioneSimonisrefcrtur,inunocorporchabctur,inalio pcnitus non habecur.

. Suntautem&quazdaminutrocpcorporedeingcnitodeo,genitocpdiucrI1

hlcfuijTe fufpi &C dc altjs nonnullis ,qua!,ut nihil amplius dicam, exceflerunt inteIligennan1

cor ab Eumo- noftraiT»*Ha?c ergo ego tanquam quX fupra uires meas eflent, alijs referu^

mo, queadmo* malui,quam minus plena proterreJn caeteris autem quantu poaiimus, °P^

ftoU ?adConn ram dedimus^non folu a. (ententi]s,fed ne a (ermonibus quidem fatis, cl°^' thics>*mrcio tionibuscp di(cedere*Qu5e res quamuis minus ornatum, magis tamen

"^Ct 1 enarrationisredditeloquium^fcpiftolamfanc,inqua idem CleMBNS⁵ IAC o B v M fratre domini icribes,de obitu nuncians P E T R I &C quoo liquerit (uccedorcm cathcdrac &C docflrinae fusc» In qua etiam dc omni of ne ecclefiaftico continetur Jdco nunc huic opcri no pra?mifi,quia &C tcnip^

rc pofterior cH:,& c lim i me interpretata atque acdita. Sed quod in ca nullis fortade uidcbitur inconfequens,G hic explanctur,non puto abfurclu uideri.Quidamenimrcquirunt,quoniodo cum LINvs & CLETV^ urbeRomaanteCLEMENTEMhuncfucrint cpifcopi• Ipfe c L E M ^

ad iACO B VMfcribcns.fibidicatAPETRO doccndicathcdramtra^

c u i u s r e i h a n c a c c e p i m u s e f l e r a t i o n e m , q u o d L I N V S & C C L E T VS ^ runt quidem ante CLEMENTEM epifcopi in urbe Roma,fcd fupcf ^ te PETRO,uidelicctutilliepifcopatuscurain gererent,ipfeuero apo^ . tVUCOVi tus impleret officium.Sicut inuenitur etiam apud Cxfaream feciS,^

APOSTOII cum ipfc efferprarfens, ZACHAEVM tamenA fe ordinatum habcbat epjfcopum: &C hoc modo utrnnqp ucrum uidebi-

tur,ut&Cilliante CLEMLENTEM numeretur epiico

p i , & C CL E M E N S t a m e n p o f t o b i t u m P E T R I X

docendi fufcepcrit fcdc. Sed iam uidearnus, fcribens IA C O R O fratri domini ope*

ris iui C L E M E N s ipfe, quod fumatnarrationis

initium*

Rccogmdo"¹¹"¹

Z

^REGOGNITIONVM

D I V I C L E M E N T I S A D I A C O B V M F R A S trcm DominfiLiBER PRIM V s,aRufinoTorano

Acpileienfe e Gracco in Latinum uerfus.

G O C L E M E N S I NurbeRomanatus,cxprimi xtatc pudicitias ftudium geffi. Dum mc animi iiU tcntio uelut uinculis quibufda folicitudinis SC mcc roris innexifm teneret. Incratenini mihi cogitatio (incertumfane unde initiu&mpferit) crebro enirn ad memoriam meam conditionem mortalitatis ad- ducens,fimulcp di(cutiens:utrum ne fit mihi al/qua uita poft mortem,an nihil omnino poftea fim futu rus: Si nonfucrim antequam nafcerer: Vel 0 nul- la prorfus uitac huius crit poft obitum recordatio: Et ita immenGtas temporis cuncfta obliuioni,ac filentio dabit,ut non folum no fimus, (cd neque quod fuerimus,habcatur in memoriauSed 5C illud uerfabatur in pe<ftorc,quandofa dais fitmundus:aut i omninofaclus antequam fieret quid erattan uero

fonperfuent. Namccrtizuidcbatur^uodfi^C(I^CCMus>e£ ^rofectofoluen

dus: oC fi ioluatur,quid lterum ent, nifi forte obhuio cUnaa & filcntiu teoet:

autfortealiquiderit,quodnunc fentirc mortalium non potcft mens Hace

&C his fimilia, nefcio unde,indefinenter animo reuoluens, nimietatc mccroris incrcdibiliter tabcfcebam.Et quod eft grauius,fi quando retpueram huiufce»

modi curas,uelut minus uules cogitaba: ualidiores in me fluctus folicitudinu cofurgebant.lnerat cnim mihi comes optima,qu3C me quiefoere no finerct,

IMMORTALITATIS cvPiDO.Vt enim.poft reru exitus docuit, &C ^orutit^

gratia dei omnipotentis oftendit,ha?c me animi intentio ad inquifitione ueri- m^comc^

«•1«-.^ Qr -V? ~ 1 11 ' r - •

^ | ^< ^v ^, ^J ^l^{M 1} v i 1 1 • i L U l l l 3 - p l ll l l d 1 1 1 1 iufcemodi animoru intentione uerfarer,cupiens aliquid difcere, philofophos rumfrcquentabam fcholas, ubi nihil aliud quam dogmatum adiertiones, &C impugnationes,uidebam agi fine fine certamina: arte fy llogifmoru conclufio numque agitari uerfutias. Et fiquando quidem obtinebat hic (ermo,quod ini mortalis eilet anima,gratulabar: Siquando uero arguebaturquafi mortalis, cum triftitia difcedcbam: neutrum tamen in corde meo firmitudinem uerita*

tis tcnebat: ied hoc tantum intelligebam, quod fententiae ac diffinitiones reru non pro naturafui, ac ueritate cauflarum,fcd pro ingenrjs defendentiu, falfe imaginarentur, aut uerae: eocp magis in profundopccloris cruciabar,quod

a a

(7)

4 R E C O G , D I V I C L E M E N T I S A D I A C O B V M

c ne£g aliquid ex h is qua» diccbanmr,tanquam firmu tenere poteram,ne(p abrj cere defiderium requirendi:(cd quanto magis negligerc conabar acfperne*

re,tanto ardentius,ut iupra dixi, uelut cum quadam uoluptate latenterinre»

pens huiufcemodi cogitatio mentem atque animii poffidebat* Coanouftatus

lgiturinuentionererum,aiebamapud mcmctipfum;Quidmaniter*abora*

mus,cum manifeftus fit terminus rerum C Si enim poft morce non ero, nun^

fuperfluo crucior:Si uero erit mihi uita pofl obitu,fcrizemus illi uitscfui ceM- poris motus,nc forte his-quae nuc patior,aliqua me lbi triftiora excipiat, tPyriphtege* pie acfobrie uixero,& fecundum nonulloru fententias philofophoru

fTuie de ^^hIc§^ct5t,sfluuio,uel tartaro,ut Sifyphus &Tityus⁾fcd & Ixion,ac Tantal^

fhk, ^rnis inferno fupplicns tradar, & rurfus mihi ipfi rcfpondebam. Sed h$c

fabuia! funt: aut fi ita eft in rebus dubtjs,prxfi:at pie uiucre, Sed itenuv tabam mccum,quomodo poflem fiib inccrto iuftitiae pra?mio,a peccati^

bidine continere: maxime cu etiam qua? fit ipfa /uft/tia,quse deo placeat,ap11"

me habeatur incertu, 8C nccp fi immortalis fit anima, ac fitca quxaliquid iPc' rarepofHt,agnofcam,necp quid certi futuru fitnouerim: nec tamen quicfc^

ab huiufcemodi cogitationibus poflum* Quid igicuragam * hoc faci.i, Xicrophm* ptum pcta:atcp ibi Hicrophantis uel ^phetis qui adytis pra£mt,amicus^

fdcerdotesAe* ciar,Lc pecuniaab eis inuitatu magum prccabor,ut educat mihianima ddⁿ''

mU' feruis,pereamqua^ecromantiamuocant,tanGdealiquoneoocioc6fulere cupienti:mihi uero haec erit confulatio,fi immortalis eft an/ma?ProbariD aUt

r> animacquodimmortalisfit^noexeoquodloquimrer/t m/hi certa ucl&^c°

quod audio,(ed ex eo qcF ui'dco,ut oculis mriscernens eam, cerdffima d^e liquoimmortalitatiseiusfentenm tencam. Nccp cnimultra poteritucf^

ui(us,uerborum falIacia^y&C auditio incerta)turbare*\ZeruntamcH hanc deliberatione meam retul/ad quenda familiarem meu philofophu, qui confilium dedit,ne hoc facere auderem. Siue enimjnquit, euocanti niag0 n° obediat anima,tu poft ha^c tanquam nihil cfle putans poft mortem, defp£*?<

bilius uiues: Quippe qui &C inlicita tcntaucris.Siuero &Cal/qd ibi uidcte uifus fueris,quX tibireligio?autqusc pietas ex inlicitis tradetur & imp^

exofum nancp diuinitati huiufcemod/ negocium ferunt, &C aduerfari his, qui animas poft abfolutionem corporum uexant. Ego uero his

pigrior quidem fum redditus ad hoc quod parabam, nec tamen ufqu^³^ autdefideriumponerepoteram,aut moleftiam cogitationisabiiccrc.B n longa utar narratione, cum his ego cogitation/s mea? .Tft/bus agitarcr, Tiberiut c** quxdam fenfim in /mpcrio Tiberrj CxTaris, initio cx Orientis partibus

f*r. pto,peruenitaclnos,& perfingula conua!efcens,uclut a deo bonusqujdj^

nuncius m/flus, uniuerfum replebat orbem,nec patiebatur diuinam U°\U0 tcm filentio tegu D/ffiindebatur crgo per fingula ^loca,adnuncfans quod quidam in Iudxa, qui fumptoa tcmporeuer/s cxord ic,rcgnum deicua^^

zarct Iudxis,idcp percepturos diceret cos, qui mandaiorum fuorum» , ⁵ / cftrina: inftituta icruaflcnt:utautem fermo eius fide d/gnus, ac diumit&lS

EilA T R E M D O M I N I , L I B E R PRI&LVS» 5

^ nlis efle evederetur,uirtutes multas & figna ac prodigia mira efficere iufTiod ne fola,dicebatur:ita ut tanquam a deo poteftatem habens", furdos facerct audire,& ccrcos uidere,86 claudos erigere, atcpomne infirmitatem, cunctoscp dxmoncs ex hominibus effugarct, fcd &C oblatos fibi mortuos fufcitaret, le- profos quoque eminus uidens,curaret:S6 nihil omnino eflet,qiiod ei impofii bilc iiidcretur. Hacc &C horum fimilia proceffu temporis, crebris iam no ru moribus, fed manifeftis quodammodo aduentantium cx illis partibus nun- crjs,firmabantur:&: /pfa iam per dies fingulos rei ueritas patefccbat. Dcnique in urbe per loca conuenms Eer i, &C de hoc fcr mone tradtar 1, atque in admira- tione res haberi ccrpit.Qiiis nam is cflet,qui apparucrit,ucl quid nun crj adeo hominibus dctuliflctvdoncc fub eodem anno uir quidam adftans in urbis lo

» co celeberrimo,proclamaret ad populum,dicens: Audite me o ciues R_oma- ^Bxrnx^^oH*

» ni: filius dei in partibus adcft Iudacac, promittens omnibus uoletibus audire ^tio^

» fe uitam actcrna. Si quis tamen fecundu uoluntatem eius,a quo miflus cft det ^{Rom4nMm 4} ,» patris,adtus fuos direxerit:propter qci couertimini a malis ad bona, a ^tem

poralibus ad aeterna.Agnofdte unu efledeum coeli temecp rcctorc: in cuius

>» iuftis afpc<ftibus,uos iniufti mundum eius habitatis. Sed fi c5ucrtimini,& fe

>> cudum uoluntatem eius agitis, ad futuru feculu uenicntes,& acterni eflc6ti,in-

" effabilibus eius bonis ac praemijs perfruemini • Erat aute uiriftequihazclo- Bdmakisquis quebatur ad populu,ex Orientis partibus,natione Hebrams, nomine Barna j«m>.

bas,quifcetiaunugceiusdifcipulis —FT.—F— -JI I

o : "™ "7^vureiiquamultitudinc (cquieuccrpii SC audire qux d.cerec lncelhgebafane qd' nihii d,akdiic.^varcis elfe in liomi- ne,fed fimpliciter & abfcp ullo dicedi fuco,quacaudi(reC i fiho dei)Uel uidl(]cc, ffiL*

exponeret.Adfertiones enim fuas no argumentoru uirtutc municbat,fed ucr rum crut.

boru &C mirabiliu quX adnunciabat, teftes multos,ex ipfo etia circiiftantc po pulo, fpducebat. Veru quonia ad ea qur fyncere dicebantur,libcter annuere popuius, &C amplecti fermonc fimplice ccepit.Hi qui fibi er uditi uidcbantur, ucl philofophi,ridere hominc,ac fpernere cocpere/yllogifmoru in eu tcndicu las uelut ualidiflima arma ,pfcrrc.At ille interritus,& uelut deliramenta argu tias eoru duccns,ne refpofione quide dignos eos iudicabat,fcd ca qua? ^ppo*

fueratexequebatur intrepidus.Dentcp cu loquenti ei,quida propoluiflet, cur ita factus eflet culex,ut cu fit animal exiguu)& fex habeat pcdes,infuper ei ad-- ditae fint &C alcc: elephantus uero,cu fit immane animal,necp alas habeat, qua-

tuor tantu pcdes habeat. Ad hxc llle, ne refpicies quidem, fermonc fuu, que Vtde ridicuU importuna ^ppofitio interruperat, continuata intentionc pcragcbat.Hac fbla philo*

admonitioe per fingulas quafcp intcrruptiones addita, Nos eius qui mifit nos uerba,fadtacp mirabilia,adnuciare tiobis in mandatis habemus,fidemq3 eoru quac dicimus no ex argumetis arte qu^cfitis, fed ex uobifipfis produtftis tefti-

DUS c5firmare. Agnofco enim plurimos adftarc in mcdio ueftru, ex his quos una nobifcu memini aucliflc quae audiuimus,&- uidifle quX uidimus.Sit aut mueftra poteftateuel rccipcrc qna: adnunciamus, uel fpcrnerc. Nos em'm

(8)

6 R E C O G * D I V I C L E M E N T I S A D I A C O B V M

C quod uobis cxpcdire nouimus,tacerc no pofliimus: qura nobfs,(i taccamu^

damnu cftiuobfs ucro qua* dicimus^?fi no rccfpiatis, pernicies. Sed &C ftultis propofitionibus ueftris rcfpondcrc pcrfacile poffim,(i ucritatis difcendx caufla quacrcrctis, de culicis dicoatquc elcphantis diffcrcntia, fcd nunc dc creaturis dicere uobis aliquid,abfiirdum eft,cum a uobis ipfiromniu crcator?

& conditor ignoretur.Hax autcm cum dixiflct uelut ex uno conlenfu, in^

faplinato orc omncs fimul rifum dcdcre, incutere ei ucrecundiam, ac filentiu imponcrc cupicntcs ,barbarumcp & minus ianae mcntis eum adclamantes*

Eg°uP"° cu harc ita fieri ccrnerem,zclo quodam ncicio unde,replcms,ac relj

diui* giofo furore fucccnfus,filcre non potui, fcd cum omni libcrtate proclam^l^' {l°ontio\ me^nquam,dcus omnipotens abfcondit auobisuoluntatcm fua*¹¹' quos agnitione fiii pracuidit indignos, ficutcx his qua? nunc agitis fanum &P¹ entibus pallm eft, Nam cum uideatis prscdicatores uoluntatis dei aduciHy^

cjuianullam iermo eoru Grammatica: artfs feientiam profitctur^fcd fim pW bus 5C impolitis iermonibus perfcrunt ad uos diuina mandata, ita ut om^,1fS quiaudiunt,iequi poffint,& mtelligerequazdicuturtridetis falutis ueftra^

niftros, 8C nuncios ignorantes,quia ueftra,qui uobis periti 8c cloqucntes dcmini,condcmnatio eft, quod apud agreftes 8C barbaros habcmrucrit^atl$

J „ nrr nutft hofoita fulcivicur.csuX nifiin^

Ho (cnfi

D

uaniloqui eftis: qui ucritatem no in iinipiicibus uerbis ,ica m ueriut^ ^ dis creditis habitare,et innumerabilia ucrboru pro(crtis,unius uerbi ^ncCP^

precio penfitanda. Quid ergo putatis fumrum de uobis, uos 6 omnistUf

Grxcorumfi erit iudicium dei ficut ifte dicit C Sed nunc omittcntes rid&c

pcrniciem ueftri uiru hunc,rc(podcat mihi qui uult cx uobis,quonia qul . folo latratu ueftro obturbatis etiam eoru aures,qui falui efle uolunt: &

tcs quxad fidem parata?funt,ad infidciitatis Iapfum,ucftris obturbation^

i declinatis» Quse uobis crit l unquam uem'a,qui diuinitatis nunciutn?pr° $ tcntcm uobis agnitionem dci ridctis,& iniurijs afficitis ? Quem utiqi^cti^ nihil ueritatis adferret,pro ipfo tamen benignitatis erga uos propofito,

acceptumcp habere dcbcrctis.Ha^c 8c his fimilia cum profcqucrcr ^lir-f€r^ adftantis populifremitus concitabatur:dum ali] uelut crga hoipiteif¹¹¹¹^j,j tione mouerentur,meumc|5 fermoncm cofcqucntcr habicum probareN^ ^ pcmlantcs,&ftolidi in me quocp paritcr ut in Barnabam effrenati ^anll1^ⁿfa

clmentisv- cundiamconcitarcnt.Scdcumaduefpcrumiamdeclinaretdies,apPr^u|Tl,

%lrn&£. Barnabx dextcra, obluftantem licet cum, ad meam tamcn adduxi doi ^ atqueibimanere feci,ne quis fortcex indociUuulgo inijceretei ^manU^^tjslv quanmlis igimr dicbus una pofiti,diflerente eo ^paucis,icrmonem^llCl

bcntcr audiebam: urgcbat tamcn profedioncm fuam,diccns fe ^ -yij}

religionis fux, qui immineret omnimodis apud ludxam celcbratn ^ju de rcliquo cu fuis ciuibus ac fratnbus ^pcrmanfurum,cuidcnter m ¹

. F R A T R E M D O . M I N I , L I B E R P R I M V S ; •* 7 ria? fe horrore pcrculium. Dcnicp cum ego diccrcm,tu mihi tantum eius uiri, quern apparuiflc dicis,expone dodtrina,5d ego meis fermonibus tua dicla co poncns,omnipotcntis dei regnu,iuftitiamq3 pracdicabo,8d poft hacc fi uolue ris,ctiam nauigabo tecumtualdeenim cupio uidcreIud.eam,uobifcufbrtaffis

p e r p e t u o p e r m a n f u r u s . A d h x c i l l e : T u , i n q u i t , f i q u i d e m u i d e r e u i s p a t r i a m B A R N A * noftram,o£ difcere quae defidcras,iam nunc mecum pariter nauiga:fiuero te ^{B AS}* aliquid tcnct,figna tibi habitationis noftrac derelinquam, ut cum uenire uo-

lucris,inuenire nos facile poffis: ego enim craftino ingrediar itcr.Quc ubi im mobilem uidi,defcendi cum ipfo ufq? ad portu,ac diligcnter ab eo fiona quac dixcrathabitationis accepi,dicens ei: Quia nifi aliquantulu pecunix ncccfla- rio mihi eflet a dcbitoribus rcpofcendu,nihil omnino difierrem, uelociter tamcn infequar iter tuum.Cu hxc dixiflem,comendato eo attentius his qui na- ui praccrant,regreflus fum triftis.Habcbat enim me recordatio confuetudis nis boni hofpitis,& optimi amici. Dicbus aute paucis remorattis, 8c his qusc debcbantur ex parte aliqua profligatis: plurima cnim fcftinandi ftudio neole

xi,ne a propofito impedirer,cnauigaui cotinuo in Iuda?am.&poft dies x v. ^Clemmln IK

Cacfaream Stratonis,quae eft Palxltinsc urbs maxima adpuHus fum.Cumq? d*m nwgtf*

n a u i e g r c f l u s , h o f p i t i u q u x r e r e m , r u m o r e p o p u l i c o m p e r i , q u o d P E T R V S quidam,illius qui in Iudxa apparuit.St" figna multa ac prodigia diuinitus ge- fta inter homines oftedit,di{cipulus probatiffimus, craftino cu Simone quo- damSamaritanocxcaftelloGethonumhabituruseflct uerborum,qua?itios iiumcp ccrtamcn. Qiiibus ego audkis, mgabarn demonftrari mihi cius ho=

fpitium: quod cum reperiflem,atque ante fores conftit.ffcm, inserebam iani tori,quisnam eliemsatqueunde aduentarem: & ecce Barnabas procedens, ftatim ut me uidit,in complexus meos corruit, gaudio lachrymans, atque ap prehenfummemanu,introducebatad PETRVM:Qticmcummihicmi- nusoftendiflet:hiceft,inquit, PETRVS,quemtibimaximuefle indeifapis entia diccbam: cuiq? de te rurfus fine ceflatione loquutus fum. Ingrcdcre igj tur tanquam bene ei cognitus.Omnia enim quX in te funt bona, ueriffime co perit, 8c rcligicfum propofitum dil igenter agnouit, ex quo 8c iummo defide rio agimr, uidendi te.Vnde magnum ei hodie munus meis te manibus oftc=

ro.fimulqzoblatomeait:Hiccft CLEMENS PETRE. Atbenigniflimus

PETRVSauditonomine,adcurrens protinus inhxfit ofculismeis,8>Cpoft Pffmhutnani hxc cum fcderc feciflet me,ait :Bene fecifti prxdicatorc ueritatis hofpitio rc- tcrexdpit cte cipcre BARNABAN,nihilucrituspopuli infanicntisfurorem,bcatuscris.

Sicut enim tu legatum ueritatis omni honore dignu duxifti, ita te quocp pere

grinantcm,5<: hoipitem,ucritas ipfa(ufcipiet,& ciucm propriae urbis adicri- r

bet,&: tunc tibi erit gaudium magnum,quod exiouam nunc imparticns gra=

tiam, asternorum bonorum harrcs fcriberis.Nunc ergo ne labores cxponc-'

re mihi animum tuum: cundta enim de te 8C de moribus tuis B A R N A B A S * fideli fermone perdocuit,quotidie pene 8c indefinenter bonoru tuorum me*

wvriam rcpctcns.Et ut tibi breuiter tanquam unanimi iam amico quod in rc

DIVI CLEMEN»

i

DIVI CLEMEN»

m

%

u

u

u

u

u

u

u

REVERENDISSI.

1

9

I,

" '

:•' ij i6

' |?v

^RVFINI TORANI

:;1

^REGOGNITIONVM

:•' ^ij i6