• Keine Ergebnisse gefunden

Die erste gedruckte griechisch-

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Aktie "Die erste gedruckte griechisch-"

Copied!
588
0
0

Wird geladen.... (Jetzt Volltext ansehen)

Volltext

(1)

Specimina Philologiae Slavicae ∙ Band 76

(eBook - Digi20-Retro)

Verlag Otto Sagner München ∙ Berlin ∙ Washington D.C.

Digitalisiert im Rahmen der Kooperation mit dem DFG-Projekt „Digi20“

der Bayerischen Staatsbibliothek, München. OCR-Bearbeitung und Erstellung des eBooks durch den Verlag Otto Sagner:

http://verlag.kubon-sagner.de

© bei Verlag Otto Sagner. Eine Verwertung oder Weitergabe der Texte und Abbildungen, insbesondere durch Vervielfältigung, ist ohne vorherige schriftliche Genehmigung des Verlages unzulässig.

Olexa Horbatsch (Hrsg.)

Adelphotes

Die erste gedruckte griechisch-

kirchenslavische Grammatik

(2)

SPECIMINA PHILOLOGIAE SLAVICAE

Herausgegeben von

Olexa Horbatsch, Gerd Freidhof und Peter Kosta Band 76

ADELPHOTES

Die erste gedruckte griechisch-kirchenslavische Grammatik

L'viv-Lemberg 1591

Herausgegeben und eingeleitet von

Olexa Horbatsch

2.,um das Faksimile erweiterte Auflage

VERLAG OTTO SAGNER • MÜNCHEN

1988

(3)

sP 4

ISBN 3-87690-401-3

Copyright by Verlag Otto Sagner, München 1988 Abteilung der Firma Kubon und Sagner, München

Druck: Mauersberger, Inh.M.Diebel, 3550 Marburg/Lahn

(4)
(5)

* I т• » f kJ י י V ł 4•

U & ' * s f ‘•!;•• י ־ י י י■״. '•; ь-. . .י

. W ו -

t

j

и

(6)

D i e e r s t e g e d r u c k t e g r i e c h i s c h - k i r c h e n s l a v i s c h e Grammatik aus dem J . 1591

D a t i e r t m i t dem Jahr 1391 e r s c h i e n i n d e r D r u c k e r e i de r o r t h o d o x e n S t a u r o p e g i o n - B r u d e r s c h a f t i n L ' v i v (Lemberg) d i e e r s t e g r i e c h i s c h - k i r c h e n s l a v i s c h e Grammatik " A d e l p h o t e s11 a l s e i n e L e i s t u n g de r S t u d e n t e n d e r Lemberger B r u d e r s c h a f t s s c h u - l e ( d a r ü b e r s a g t d e r B u c h t i t e l a u s ) , g e wi ß u n t e r d e r A n l e i - t u n g d e s z e i t w e i l i g e n ( 1 5 8 6 - 8 8 ) G r i e c h i s c h - L e h r e r s d i e s e r S c h u l e A r s e n i o s , d e s M e t r o p o l i t e n von E l á s s o n ( ü b e r s e i n e Tä- t i g k e i t a l s G r i e c h i s c h - L e h r e r s p r i c h t das Vorwort zur Gram- m a t i k , S . 4 , über s e i n Ans e he n - d i e S c h l u ß z e i c h n u n g i n de r Grammatik m i t s e i n e m Namen, S. 2 1 2 ) .

Von w e i t e r e n e v e n t u e l l e n M i t a r b e i t e r n am Gr a mma t i kt e x t w e i ß man g a r n i c h t s ; man kann nur a u f g r u n d d e s G r a m m a t i k t e i - l e s ü b e r d i e S c h w i e r i g k e i t e n d e r g r i e c h i s c h e n Verba ( S . 152) v e r m u t e n , daß noch w e i t e r e G r i e c h i s c h - L e h r e r da r a n m i t g e a r - b e i t e t h a t t e n . V i e l l e i c h t war e s d e r N a c h f o l g e r von A r s e n i o s im G r i e c h i s c h - U n t e r r i c h t ( b i s 1 592) K y r y l o T r a n k v i l i o n S t a v - r o v e c k y j * ^ bzw. e i n a n d e r e r L e h r e r d e r s e l b e n B r u d e r s c h a f t s - s c h u l e ( b i s 1592) L a v r e n t i j Z y z a n i j , d e r V e r f a s s e r de r e r s t e n g e d r u c k t e n k i r c h e n s l a v i s c h e n Grammatik 2) , i n w e l c h e r s i c h v i e -

5(

l e G e m e i n s a m k e i t e n mit " A d e l p h o t e s " b e f i n d e n ־ .

Der Gr a mma t i kt e x t von 11 A d e l p h o t e s11 i s t im W e s e n t l i c h e n s o a u f g e b a u t , daß e i n e r j e d e n g r i e c h i s c h e n T e x t s e i t e ( g r u n d s ä t z - l i e h a u f d e r K e h r s e i t e d e s B l a t t e s - b e i uns j e w e i l s a l s 6 v e r m e r k t und zur Hervorhebung d e s g r i e c h i s c h e n T e x t e s m i t ein- g e z o g e n e m Rand w i e d e r g e g e b e n ) e i n e w ö r t l i c h e k i r c h e n s l a v i s c h e Ub e r s e t z u n g - g r u n d s ä t z l i c h a u f den V o r d e r s e i t e n d e r B l ä t t e r -

b e i g e f ü g t wurde. B e i g e w i s s e n G r a m m a t i k t e i l e n f e h l t e i n e s o l - che g r i e c h i s c h e V o r l a g e ( S . 1 4 0 - 6 8 , - a b g e s e h e n von manchen a u ß e r g r a m m a t i s c h e n , z . B . S . 2 - 3 , 6) . Der k i r c h e n s l a v i s c h e Text s t e l l t m e i s t e n s e i n e s k l a v i s c h e Ü b e r s e t z u n g d e r g r i e c h i s c h e n F o r m u l i e r u n g e n , K o n s t r u k t i o n e n und T er mi ni d a r , d i e ohne ihre g r i e c h i s c h e n V o r l a g e n manchmal f a s t u n v e r s t ä n d l i c h wä re n. Man d a r f v e r m u t e n , daß der g r i e c h i s c h e T e x t u n t e r A n l e i t u n g von A r s e n i o s ( o d e r d i r e k t von ihm s e l b s t ) a u s a n d e r e n g r i e c h i s c h e n

(7)

Grammtiken ( d a r ü b e r w e i t e r u n t e n ) k o m p i l i e r t wurde. D i e k i r - c h e n s l a v i a c h e Spra c he d e s G r a m m a t i k t e i l e s ohne d i e g r i e c h i s c h e V o r l a g e i s t r e l a t i v f r e i von s o l c h e n L e h n ü b e r s e t z u n g e n , wo- d u r c h s i e s i c h von s o n s t i g e n S t e l l e n u n t e r s c h e i d e t .

Noch e i n w e i t e r e s Merkmal d e r k i r c h e n s l a v i s c h e n S p a l t e des G r a m m a t i k t e x t e s i s t h e r v o r z u h e b e n : Br s e t z t e i n e n M i t a r b e i t e r v o r a u s , de r s i c h im u k r a i n i s c h e n m u n d a r t l i c h e n und p a l ä o g r a - p h i s c h e n Formengebrauch g u t a u s k a n n t e und i n de r k i r c h e n s l a - v i s c h e n Ü b e r s e t z u n g "adäquate" s l a v i s c h e P a r a l l e l b e i s p i e l e zu den b e h a n d e l t e n g r i e c h i s c h e n m u n d a r t l i c h e n Formen b o t . Ein s o l c h e r M i t a r b e i t e r wäre nur u n t e r den d a m a l i g e n Lemberger P h i l o l o g e n zu s u c h e n .

Aufgrund e i n e s B r i e f e s de r W i l n a e r B r u d e r s c h a f t an d i e Lern- b e r g e r vom 2 8 . 3 - 1 5 8 8 , i n welchem d e r Empfang d e s A nf ang s einer ü b e r s a n d t e n g r i e c h i s c h - s l a v i s c h e n Grammatik b e s t ä t i g t w i r d , nahm K . S t u d y n ś k y u r s p r ü n g l i c h a n , daß s i c h das Drucken der

"A d e l p h o t e s " - G r a m m a t i k e i n i g e J a hr e ( 1 3 8 8 - 9 1 ) h i n z o g und a l s o noch zur Z e i t de r A n w e s e n h e i t von A r s e n i o s i n Lemberg be g a n n . D i e s e m Gedanken s t i m m t e n s o w o h l V . J a g i c 3) a l s auch M.Wein- g a r t ^ z u . Aufgrund a b e r d e s s p ä t e r e n V e r g l e i c h e s de r b e i d e n ihm z u g ä n g l i c h e n Exemplaren von "A d e l p h o t e s " ( d e s n i c h t näher b e s t i m m t e n "Kiewer" und e i n e s Exempl ars d e r B i b l i o t h e k d e s Lemberger S t a u r o p e g i o n - I n s t i t u t s ) h a t K . S t u d y n ś k y j 7 z w e i7 ) Ausgaben von " A d e l p h o t e s " z u g e g e b e n : Im "Kiewer" Exemplar wer- den a u f de r S e i t e 14 ( i n unserem Abdruck S . 16) d i e Formen d e s Gen. und D a t . P I . д н ’швъ, д н ’шмъ ( w e l c h e l a u t S t u d y n ś k y j a u f E r s t a u s g a b e h i n w e i s e n w ü r d e n ) , im Lemberger Exemplar d a - g e g e n д ненъ, днемъ g e f ü h r t ( l a u t S t u d y n ś k y j - d i e Z w e i t a u s - g ä b e ) . D i e s e A u f f a s s u n g S t u d y n à k y j s wurde von V . J a g i c 5 ) i n d e r B e s p r e c h u n g de r Abhandlung S t u d y n á k y j s a b g e l e h n t und di e b e s a g t e n U n t e r s c h i e d e a n g e s i c h t s d e s s o n s t i d e n t i s c h e n Drucks nur a l s k o r r i g i e r t e Bögen d e r s e l b e n Ausgabe e r k l ä r t .

D i e e r h a l t e n e n b i s d a h i n b e k a n n t e n Exemplare de r "Adelpho-

Q \

t e s " - G r a m m a t i k werden b e i 1 . P . K a r a t a e v ' a n g e f ü h r t : i n Peters- bürg i n d e r Ö f f e n t l i c h e n B i b l i o t h e k , i n d e r E i b l i o t h e k de r Akademie de r W i s s e n s c h a f t e n ( v o n V . J a g i c e i n g e s e h e n und f ü r i d e n t i s c h m i t S t u d y n ś k y j s " Z w e i t a us g a be " e r k l ä r t ) und i n d e r B i b l i o t h e k de r T h e o l o g i s c h e n Akademi e, i n Moskau i n d e r B i b-

- I I -

(8)

l i o t h e k d e r S y n o d a l e n T y p o g r a p h i e , i n der ö f f e n t l i c h e n B i b l i - o t h e k - Rumjancev-Museum und i n de r B i b l i o t h e k Š c a p o v s s o w i e i n Lemberg i n de r B i b l i o t h e k d e s B a s i l i a n e r Onufr i j - K l o s t e r s . Die B e s c h r e i b u n g de r A l t d r u c k e der Kiewer ö f f e n t l i c h e n S t a a t s - b i b l i o t h e k von S . O . P e t r o v Q \ f ü h r t d r e i Kiewer Exemplare von

" A d e l p h o t e s " a n, von de ne n j e d o c h nur e i n s k o m p l e t t i s t , i n den b e i d e n a n d e r e n j e w e i l s d i e e r s t e n 4 B l ä t t e r f e h l e n . V er - m u t l i c h d i e s e s k o m p l e t t e Exemplar b e n u t z t e K . S t u d y n s k y j - im G e g e n s a t z zum u n k o m p l e t t e n d e s Lemberger S t a u r o p e g i o n - I n s t i -

t u t s ' . Es war uns n i c h t m ö g l i c h , d i e T e x t e a l l e r e r h a l t e n e n4 ) Exemplare zu v e r g l e i c h e n . Die b e i d e n E x e m p l a r e , d i e uns i n M i k r o f i l m e n zur Ve r f ü g un g s t a n d e n - 1) das d e s ehem. Moskauer Rumj ancev- Kus eums , N r . 37 ( h e u t e i n d e r L e n i n - B i b l i o t h e k ) * ^

und 2) das der B i b l i o t h e k von "Narodnyj dim" zu Lemberg ( a u s v 11 ץ

d e r Sammlung von A . P e t r u s e v y c ) , - g e h ö r e n zu d e m s e l b e n Typ ( S t u d y n s k y j s " Z w e i t a u s g a b e " ) , was d i e Formen д н е в ъ , днемъ ( S . 16) a n b e t r i f f t . Der U n t e r s c h i e d z w i s c h e n u n s e r e n b e i d e n Exempl ar en b e s t e h t j e d o c h d a r i n , daß das von uns b e n u t z t e Lern- b e r g e r Exemplar a u f B l a t t 1826 ( S . 2 1 1 ) im k i r c h e n s l a v i s c h e n Z w e i z e i l e r das Wort ничто же m i t einem D r u c k f e h l e r ( ohne den B u c h s t a b e n -4- ! ) a u f f ü h r t , das Moskauer Exemplar a b e r d i e s e n D r u c k f e h l e r b e r e i t s behoben h a t . Das s o r i c h t a l s o d a f ü r , daß e s w e i t e r e V a r i a n t e n d i e s e s Buches (was d i e Kombi nat i on e i n - z e l n e r Druckbögen a n b e t r i f f t ) g e g e b e n h a t .

E i n z e l n e F o r s c h e r i n t e r e s s i e r t e n s i c h vor a l l e m f i i r den E i n f l u ß de r g r a mma t i s c h e n T e r m i n o l o g i e d e r " A d e l p h o t e s" a u f d i e Grammatiken von L . Z y z a n i j und M . S m o t r y ö k y j ; s o vor a l l e m S . B u l i c * ^ , M . V o z n j a k ^ , M . W e i n g a r t ^ ( d e r a u f den Zusammen- hang de r " A d e l p h o t e s " m i t der T e r m i n o l o g i e f r ü h e r e r handschrifV

1Ъ )

l i c h e r T r a k t a t e h i n w i e s ) und z u l e t z t N . Moskalenko (im Rah- men de r E n t w i c k l u n g der u k r a i n i s c h e n g r a m m a t i s c h e n T e r m i n o l o - g i e ) . Der V e r d i e n s t , d i e Q u e l l e n von " Ad e l p h o t e s " e i n g e h e n d u n t e r s u c h t zu ha ben, f ä l l t K . S t u d y n å k y j ^ z u . Auf d i e s e Unter- s uc hu ng v e r w e i s t auch V . J a g i c * ^ .

im W e s e n t l i c h e n f o l g t e " A d e l p h o t e s " d e r g r i e c h i s c h e n Gram- rnatik von C . L a s c a r i s 15) , i n s b e s o n d e r e b e i der E i n t e i l u n g d e r

" B u c h s t a b e n " , d . h . L a u t e , b e i D e f i n i t i o n e n der S p r a c h e , der R e d e t e i l e und i h r e r E i n t e i l u n g , b e i de r E i n t e i l u n g de r Sub-

(9)

s t a n t i v a i n 5 Grund- und 5 k o n t r a h i e r t e D e k l i n a t i o n e n , b e i De- k l i n a t i o n e n de r N u m e r a l i a und A d j e k t i v a , b e i d e r n o m i n a l e n E6- r i v a t i o n , b e i d e r E i n t e i l u n g d e r Pronomina ( i n p r i m ä r e , cotn- p o s i t a , c o n s t r u c t i v a , d e m o n s t r a t i v a , a n a p h o r i c a ) und Verba ( i n 3 Gruppen: a) B a r y t o n a mit 5 K o n j u g a t i o n e n j e nach dem L a u t v o r -w de r l . S g . P r ä s . und d e r B i l d u n g s a r t F u t . I und Peril, b) P e r i s p o m e n a mi t k o n t r a h i e r t e n Endungen i h r e r 3 K o n j u g a t i o - nen a u f - á w , -éto, -óco, с ) a u f -1ןג mit 4 K o n j u g a t i o n e n т і ^лці ,

1 0 тг) \ 1 1 , ôCôoHii, Сеиуѵиці) , de r Tempora ( Pr äs I m p f P e r f . , P I -

p f . , A o r . I , I I , F u t . I , I I , I I I ) , Modi ( I n d . , I m p e r . , O p t . , S u b j u n e . , I n f . ) , Numeri ( S g . ,Du. , P l . ) , 3 P e r s o n e n , 3 Genera ( A c t . , P a s s . , M e d . ) , beim Augment, b e i de r B i l d u n g s a r t d e s Impf, der Verba

a u f ( e i n s c h l i e ß l i c h i h r e P a r t . P a s s . ) , d e s P l p f . , d e s Me- d i u m s , I n f i n i t i v s und P a r t i z i p s , b e i Verba a n o m a l a , b e i P r ä - P o s i t i o n e n ( 1 8 e i n - und z w e i s i l b i g e ) , K o n j u n k t i o n e n s o w i e bei de r P r o s o d i e ( A k z e n t , Q u a n t i t ä t , S p i r i t u s , I n t e r p u n k t i o n ) . Die- s e A b h ä n g i g k e i t von L a s c a r i s war de r Grund, warum manche Fo r - s c h e r f r ü h e r d i e ״ Adelphotes*' nur e i n e Uma r be i t ung aus L a s c a - r i s n a n n t e n * ^ .

V i e l s e l t e n e r wurden F o r m u l i e r u n g e n d e r g r i e c h i s c h e n Gram- m a t i k von M . Cr us i u s 17 )' übernommen: s o ü b e r d i e B i l d u n g s a r t e n d e r Z e i t f o r m e n ( I m p f , b e i den Verben m i t v o k a l i s c h e m Wortan- l a u t , Aor. I I , F u t . I , I I , P e r f . ) , Modi ( I m p e r . , O p t . , S u b junc., I n f . ) und P a r t i z i p i e n s o w i e der Genera ( P a s s . , M e d . ) .

Ä h n l i c h wurden aus d e r g r i e c h i s c h e n Grammatik von Ph. Me- l a n c h t h o n * ^ d i e R e g e l n ü b e r d i e B i l d u n g s a r t d e s I m p e r f e k t s ( b e i Verben a u f p־ ) , d e s p a s s i v e n I m p e r f e k t s , d e s A o r i s t s I und I I s o w i e de r Verben a u f -jai und d e r e n A o r i s t s I und d e s p a s s i v e n A o r i s t s übernommen.

Der g r i e c h i s c h e n Grammatik von N . C l e n a r d u s 19)' wurde de r Ab- s a t z ü b e r d i e D e k l i n a t i o n de r n o m i n a l e n H e t e r o k l i t i k a (ZeOç, ( i é y a ç , noXuç, - p ) entnommen.

V e r m u t l i c h o r i g i n e l l e F o r m u l i e r u n g e n , f ü r d i e S t u d y n á k y j k e i n e V o r l a g e n i n den z e i t g e n ö s s i s c h e n g r i e c h i s c h e n Grammati- ken g e f u n d e n h a t , b e t r e f f e n z . T . E r l ä u t e r u n g e n ü b e r d i e B i l - d u n g s a r t d e r S u b s t a n t i v a d e n o m i n a l i a , de r Nomina d e v e r b a l i a s o w i e e i n z e l n e r v e r b a l e r Formen ( P e r f . , F u t . I I , Aor. d e r 1.

und 5 • K o n j u g a t i o n , d e s p a s s . Imper. und I n f . , d e s m e d i a l e n P e r f . , O p t . , S u b j . und I n f . s o w i e de r a k t i v e n P a r t i z i p i e n der

- I V -

(10)

Verben a u f - ц і ) . Dazu g e h ö r e n auch d i e a u f m u n t e rn d e n Worte an d i e L e r n e n d e n , d i e ü b r i g e n s h i e r - wie auch i n den s o n s t i - g e n o r i g i n e l l e n P a r t i e n ־ ohne den ü b l i c h e n g r i e c h i s c h e n Tex t e r s c h e i n e n .

S t u d y n ś k y j v e r s u c h t e d i e s p r a c h l i c h e n Merkmale d e s kirchen- s l a v i s c h e n ״A d e l p h o t e s " - T e x t e s bzw. d e r d o r t a n g e f ü h r t e n k i r - c h e n s l a v i s c h e n E n t s p r e c h u n g e n zu den g r i e c h i s c h e n Formen zu e r f a s s e n und s i e , dem d a m a l i g e n W i s s e n s s t a n d e n t s p r e c h e n d , i n e i n V e r h ä l t n i s zu der u k r a i n i s c h e n und w e i ß r u s s i s c h e n h i s t o - r i s c h e n D i a l e k t o l o g i e und S p r a c h g e s c h i c h t e zu b r i n g e n - D i e - s e r T e i l s e i n e r U n t e r s u c h u n g e r f o r d e r t h e u t e w e i t g e h e n d e Kor- r e k t u r e n .

D i e k i r c h e n s l a v i s c h e R e c h t s c h r e i b u n g de r " A d e l p h o t e s11 we i st noch g e w i s s e Spuren d e s m i t t e l b u l g a r i s c h e n E i n f l u s s e s a uf (s po - r a d i s c h e r Gebrauch von ж: міжъ 2 7 , s o w i e d i e S c h r e i b w e i s e пресовръше/ и н о е / 7 0 6 , о б о а г о 1 3 6 ) , d e r ü b r i g e n s noch i n P . B e -

r y n d a s L e x i k o n ( 1 6 2 7 ) d u r c h s c h l ä g t .

An ma r k a n t e r e n u k r a i n i s c h e n s p r a c h l i c h e n Zügen, d i e g l e i c h - z e i t i g a u f den w e s t u k r a i n i s c h e n ( e t w a s ü d w e s t w o l h y n i s c h e n ?) m u n d a r t l i c h e n H i n t e r g r u n d de r M i t a r b r i t e r h i n w e i s e n k ö n n t e n , wäre a n z u f ü h r e n : 1) Zus a mme nf a l l von и } ы (Gen.Sg. мѣри 2 3 , тисА4наго 3, изимаютсл 1 2 9 6 ) , 2) Übergang von ѣ zu и ( в и - дахъ / / оувѣдаю 1 6 3 ) , 3) E n t p a l a t a l i s i e r u n g von г (бо^усА 60),

4) Übergang von - ń k - zu - . i k - ( д у р н е й к і й 4 8 ) , 5) möglicher- w e i s e Übergang von (Ta zu СЧ (одѣгаюсА 1 5 9 ) , 6) v e r b a l e Formen vom Typ буде 2 6 , совѣтуемо 1 3 6 , бѣжу 1 6 5 , течу 1 7 3 , кленусА и клинусА 1 7 1 , старалемсА 1 6 6 , und das Pronomen сесь, с е с е 5 6 , 7) L e x i k ( богме 1 5 4 , з а р а з ъ 1 5 3 , колопна 2 5 , нынѣ- ка 156; d a r u n t e r auch P o l o n i s m e n б а р з е 1 5 4 , з наг ла 1 5 4 , п а з - нокти 1 36) .

Es b r a u c h t n i c h t b e t o n t zu werden, daß i n d e r R e c h t s c h r e i - bung d e s g r i e c h i s c h e n T e x t e s h ä u f i g e Spuren d e r m i t t e l g r i e - c h i s c h e n P h o n e t i k a n z u t r e f f e n s i n d (ß = v , au = a f , a t = e, Л , е1 ,0 1, и = i, w = 0; W e g l a s s e n von S p i r i t u s - Z e i c h e n und J o t a

s u b s c r i p t a ; V e r t a u s c h e n von A k z e n t z e i c h e n ) .

Man muß i n s b e s o n d e r e z w i s c h e n d e r Sprache d e r k i r c h e n s l a - v i s c h e n P a r a l l e l e n zu den g r i e c h i s c h e n B e i s p i e l e n und den Sprachmerkmalen des s o n s t i g e n T e x t e s i n d e r " A d e l p h o t e s " un-

(11)

t e r s c h e i d e n .

Im F a l l e de r k i r c h e n s l a v i s c h e n E n t s p r e c h u n g e n zu den g r i e - c h i s c h e n F o r m e n , - d i e ö f t e r s g r i e c h i s c h e D i a l e k t u n t e r s c h i e d e h e r v o r h e b e n ( a t t i s c h e , i o n i s c h e , ä o l i s c h e , s y r a k u s i s c h e R e g i - o n a l i s m e n ) , - bemühte s i c h de r Ü b e r s e t z e r nach M ö g l i c h k e i t im- mer ä h n l i c h e k i r c h e n s l a v i s c h - u k r a i n i s c h e P a r a l l e l e n a n z u f ü h - r e n , auch wenn e s s i c h nur um o r t h o g r a p h i s c h e D i f f e r e n z e n han- d e l t e . D a s s e l b e b e t r i f f t d i e a n g e f ü h r t e n k i r c h e n s l a v i s c h e n

" E nt sp r e c h un g e n " zu g r i e c h i s c h e n V a r i a n t e n a u s dem B e r e i c h der W o r t b i l d u n g . Um dem g r i e c h i s c h e n v e r b a l e n Formenrei cht um mit k i r c h e n s l a v i s c h e n "Ent sprechungen" g l e i c h z u k o m m e n , verwende te e r mehrmals d i e ihm b e k a n n t e n k i r c h e n s l a v i s c h e n (und sogarrr.it»־

t e l b u l g a r i s c h e n ) Al l o mo r ph en ohne R ü c k s i c h t d a r a u f , daß s i e a n d e r e B e d e u t u n g e n h a t t e n . Auch v e r s c h i e d e n e S c h r e i b w e i s e n ver-

schmähte e r d a b e i n i c h t . Somit nehmen b e i ihm auch d i e damali - g e n z u w e i l e n i n de r " A d e l p h o t e s " a u f t r e t e n d e n u k r a i n i s c h e n Di- a l e k t i s m e n (i m F a l l e d e r B e i s p i e l e , d i e a l s k i r c h e n s l a v i s c h e P a r a l l e l e n d i e g r i e c h i s c h e n D i a l e k t z u s t ä n d e v e r a n s c h a u l i c h e n s o l l t e n ) e i n e g a n z a n d e r e Be d e u t un g a n . Manchmal kommt e s vor, daß d i e s e l b e n k i r c h e n s l a v i s c h e n o r t h o g r a p h i s c h e n ü n t e r s c h i e - de an e i n e r a n d e r e n S t e l l e g e r a d e i n e i n e r umgekehrten Funkti- on a u f t r e t e n .

Im Si nn e d e u t l i c h e r k i r c h e n s l a v i s c h e r E n t s p r e c h u n g e n zu den B e g r i f f e n d e r g r i e c h i s c h e n Grammati klehre und d e s g r i e c h i s c h e n Fo r me ns y s t ems wurde vom " A d e l p h o t e s " - Ü b e r s e t z e r b e s o n d e r s das s l a v i s c h e V e r b s y s t e m den g r i e c h i s c h e n V o r b i l d e r n k ü n s t l i c h an- g e g l i c h e n . D i e s war der o r i g i n e l l s t e G r i f f d i e s e r Grammatik;

i h r e A n s ä t z e wurden von Z y z a n i j und S m o t r y c k y j übernommen und w e i t e r a u s g e b a u t . So t r a t i n der " A d e l p h o t e s " - zum e r s t e n Mal wohl - d i e n i c h t k o n t r a h i e r t e k i r c h e n s l a v i s c h e I m p e r f e k t f o r m a u f - аахъ a l s d i e E n t s p r e c h u n g d e s g r i e c h i s c h e n P l u s q u a m p e r - f e k t s ( u n e p a uv x é X LH0Ç = пресъвершен’ н о е ) a u f : е т е г и ф е і ѵ 6Ï a - ах 6 8, 7 1 , £7t£7ÏO L fļH£ i v творАах 84 , CßeßOT^HE IV ВОПІАаХ 9 3 , è -

к e x p ט a(л>иE i v позлащаах I O I , е т е д е Ске i v полагаах 1 1 0 , è o T á - h e i v ставлАах 1 1 9 , е б еб шне іѵ даАах 1 2 8 . D i e s e n E i n f a l l w i e - d e r h o l t e Z y z a n i j b e i прес о в е р ’шен * ное ( 5 7 ) : }־авллах 5 7 , і в в - л aêExcа 6 0 , cnacaáxcA 6 5 , глашаах 6 9 , 6iAáxb 73 ( i r r t ü m l i c h als

протАженнос = P e r f e k t b e z e i c h n e t , denn im O p t . P e r f . h e i ß t e s да бы 6 ï ах und im O p t . P l p e r f . да бы б і л а х ъ 7 3 ; e b e n f a l l s im

- V I -

(12)

I n d . P l p e r f . P a s s . б і л а х с А 74) und S m o t r y c k y j a l s м и м о ш е д ш е е y- чащателнаго в и д а (345:и> м и м о ш е д ш е м ъ ) : читаах 2 4 1 , 3 5 5 , читаах- c a 2 6 9 , т ь о р л а х ъ 2 9 1 , 3 5 5 , т в о р А а х ъ с д 3 0 2 , б і л а х ъ 3 5 0 , дѣйство- в а а х ъ 3 5 5 , т р е б о в а а х ъ 3 4 5 , в ѣ д а а х ъ 3 2 7 , б ы в а а х3 2 2 ״, і а д а а х י

3 3 3 , ймѣаахъ 3 4 0 , подобааше 3 1 5 , с л у ч а а т е с А 3 1 6 , достодаше 317, мнАашесА 318 ( m i t w e i t e r e n davon a b g e l e i t e t e n Formen).

Keine b e s o n d e r e n K o m p l i k a t i o n e n e r g a b e n s i c h - b e i den b e i - den i n d o g e r r i a n i s c n e n Sp r a c he n - aus de r G l e i c h s t e l l u n g der w o r t b i l d u n g s m ä ß i g e n g r i e c h i s c h e n und k i r c h e n s l a v i s c h e n B o g r i f - f e n e i ô o ç - видъ ' f o r m a1 ( é .прсотбхипоѵ ' p r i m ä r e s V e r b1 äpäo напалю und £ .1ד apáywyov ' s u f f i x i e r t e s V e r b ’ арбеиш напаваю)

s o w i e ax%ct - на ч е р т а н і е ' f i g u r a ' { a . à n k o v v *verbum simplex' cpćpw не с у ; a . a ú v ó e x o v 'verbum praefixum* e1u<pćpw наношу;

a. парааиѵбетоѵ 'verbum s u p e r p r a e f i x u m1 я р о а е л tcpćpw произ но- шу) und aus den g r a m ma t i s ch e n K a t e g o r i e n d e r P e r s o n ( Tipóaamov лице) und de r Zahl ( á p t $ n ó ç - число: S g . , D u . , P l . ) , - wohl abe r beim Suchen nach k i r c h e n s l a v i s c h e n E n t s p r e c h u n g e n zu den g r i e - c h i s c h e n K a t e g o r i e n , d i e daa s l a v i3che Verb n i c h t k a n n t e . Es waren:

1) d i e g r i e c h i s c h e n Genera: naben A k t i v und P a s s i v noch Neutrum bzw.Medium ( y é v o ç / ô t á ^ e a i ç - р о д ъ / з а л о г ъ : o ù ô é i e p o v

с р е д н і й ־ uyiocLVu) здравств£ю, H o i v ó v / i i é a o v б б щі й/ п о с р е д с т в ё н - ный ßidCofiai понуждаюсА, а и о д е т і х б ѵ сотложный !iáxo^iai 60- р у с л ) , m i t w e l c h e n e n t s p r e c h e n d d e r d a m a l i g e n Grammati kl ehre

v e r b a l e Gruppen v e r m i s c h t wurden;

2) d i e g r i e c h i s c h e n Modi ( e y n X i c i c и з л о ж е н і е ) : I n d i k a t i v , I m p e r a t i v , O p t a t i v , S u b j u n k t i v und I n f i n i t i v , - wobei den g r i e - c h i s c h e n I m o e r a t i v e n und I n f i n i t i v e n m i t d e r e n Z e i t f o r m e n h y - p e r t r o p h i e g r u n d s ä t z l i c h nur j e w e i l s e i n e s l a v i s c h e Form von einem p e r f e k t i v e n ode r i m p e r f e k t i v e n Verb g e g e n ü b e r g e s t e l l t wurde; g e g e n ü b e r dem g r i e c h i s c h e n O p t a t i v b e d i e n t e s i c h der ' * A d e l p h o t e s " - Ü b e r s e t z e r d e r Umschreibung m i t да ( P r ä s . / I m p f . Ak t . да б і ю , P a s s , да б і ю с л , Med. да 6'іюса , P e r f . / P l p e r f .Akt.

дабы б i ах » Pa s s . / n ą / біен бых , Med. да бых білл, Aor Л A k t . дабы б і ах 1 P a s s , да бых 6илса, Med.да бых б и л , A o r . I I A k t -дабы б и х ,

P a s s . дабы 6 и х с а , Med. да бых б и л , F u t . I Akt . д а б і ю , P a s s , да оубіюсА , Med-да оубію , F u t . I I A k t -да б ию , Р а з з . д а оубиюсА, b l e d ł a оубию , 7 2 - 8 2 ) , g e g e n ü b e r dem S u b j u n k t i v d e r m i t аще

( P r ä s . / I m p f . A k t . / M e d . аще 6i r o , P a s s . аще 6 і ю с а , P e r f . / P l p e r f . - V I I -

(13)

- V ī l i -

A k t . аще 6 і а х , P a s s . / M e d . аще біен бых, A o r . I , I I Akt . а щ е б і ю , A o r . I P a s s . / M e d . аще оубіюсл, A o r . I I P a s s . / M e d . аще оубюсА);

3) d i e g r i e c h i s c h e n Tempora, i n s b e s o n d e r e d i e p r ä t e r i t a l e n Formen, w e l c h e dazu n i c h t immer k o n s e q u e n t ü b e r s e t z t werden ( P r ä s . A k t . бі'ю 6 7 , 6 8 , 7 1 , твору 8 4 , P a s s . б і ю с л , творусл 6 7 , 8 ל, Med. б и ю с А 7 9 , т в о р у с А 90; I m p f . - TtapaxaTiKÓç - мимошедшее:Akt.

оубихъ 6 8, бих 7 І , т в о р и х 8 4 , P a s3. / Med. 6и х с а 7 5 , 7 9 , творихсл 8 7 , 9 0 ; P e r f . - лараке L1i e v o ç - протАженное : Akt . 6 и а х ъ 6 8, 61ах 7 1 , т в о р Ах 8 4 , P a s3 . / Med. 6 ï a x c a 7 5 , 8 0 , т в о р а х с а 8 7 , 9 0 ; P i p e r i . tmepauvxéXiHOç - пресъвершенное : A k t . / M e d . б і д а х 6 8 , 7 1 , 8 0 ,тбс~

рлах 8 4 , P a s s . 6 ‘Ï A a x C A 7 5 , творлах/сА/ 87; Аог. - á ó p i a x o ç - непредѣлное - 1 , 1 1 A k t . / M e d . бихъ 6 8 , 7 1 , 8 0 , сотворих 8 4 , 9 0 ,

Р а з з . б и х с А 7 5 , с о т в о р е н бых 87; F u t . - (1ć\\a>v - будущее - I A k t . / M e d . оубі ю 6 8, бити имам 7 1 , 8 0 , сътвору 8 4 , 9 1 , P a s s , oy-

б і ю с А 7 5 , с о т в о р у с А 8 7 , - I I A k t . / M e d . б и т и х о щ у 7 1 , 8 0 , P a s s .

6и т и с(а ) хощу 7 5 , - I I I P a s s . битисл имамъ 7 5 , творитисл имамъ

8 7 ) . Das durch d i e '

1

A d e l p h o t e s " g e s c h a f f e n e Z e i t f o r m e n s y s t e m , 2 0)

d a s von Z y z a n i j übernommen wurde, h a t Smo t ry ó ky j i n s e i n e r D a r s t e l l u n g d e s k i r c h e n s l a v i s c h e n Verbs ( S . 2 3 3 - 3 7 7 ) m o d i f i -

21) 22)

z i e r t und k ü n s t l i c h a u s g e b a u t . ' Die von Z y z a n i j und Srao- t r y ó k y j 2*5)J s a n k t i o n i e r t e n k i r c h e n s l a v i s c h e n Formen de r 2 . S g . P e r f . A k t . i n de r F u n k t i o n d e r 2 . S g . A o r . A k t . t r e t e n b e r e i t s

beim " A d e l p h o t e s " - U b e r s e t z e r (wenn auch n i c h t s o k o n s e q u e n t 1) a u f : A o r . I I A k t . e y v a i v п о з н а х ъ, êyvwç позналъ еси,ёуѵсл) позна 1 8 2 , Tļ\oov молотихъ, זן\ $ молотилъ е с и , 0נ ף \ молотилъ н а і éáXwv0נ áxTLHÍjç и змолотилъ а т т і ч е с к и 2 0 1 . S i e s i n d i n d i e k i r c h e n s l a - v i s c h e n l i t u r g i s c h e n T e x t e zur Wiedergabe d e r g r i e c h i s c h e n 2 . S g . A o r . (we gen i h r e r Homonymie mit der 3. S g . A0r . ) b e r e i t s im 1 4 . - 1 5 . J h . e i n g e f ü h r t worden. 24 ) Auf d i e A n s ä t z e d i e s e s Prozes- s e s i n d e r a l t e n a l t k i r c h e n s l a v i s c h e n E v a n g e l i u m ü b e r s e t z u n g

25 )

w i e s V . P o g o r e l o v ' h i n . Das z ö g e r n d e E r s e t z e n de r k i r c h e n s l a - v i s c h e n Formen d e r 2 . S g . I m p e r f . und Aor. durch d i e 2 . S g . P e r £ b e i Z y z a n i j h a t g a n z k o n s e q u e n t und ü b e r a l l S m o t r y c k y j d u r c h - g e f ü h r t .

4) d i e g r i e c h i s c h e n I n f i n i t i v e ( P r ä s . / I m p f . A k t . бити 7 4 ,

т в о р и т и 8 6, P a s s . / M e d . би тис А 7 8 , 8 2 , т в о р и т и с А 8 9 , 9 2 ; P e r f . / P l p e r f . A k t . / M e d . бивати 7 4 , 8 2 , т в о ри т и 8 6, P a s s , би ва т и с л 78,

т в о р а т и с а 8 9 ; A o r . I , I I A k t . бити 7 4 . с с т в о р и т и 8 6, Р а з з . б и -

(14)

т и с а 7׳б , 8 2 , с с т в а р л т и С А 8 9 , Med. с о т в о р и т и с А 92; F u t . I A k t . бити хотѣти 7 4 , сотворити 8 6 , Р а з з . битисл хотѣти 7 8 , 8 2 , с о - т в о р и т и с л 8 9 , Med. о у б і т и имамъ 8 2 , с о т в о р и т и с А 92; F u t . I I Akt выбити 7 4 , P a s s , убитисл 7 8 , Med. оубити хотѣти 82; F u t . I I I

P a s s . б и т и с А имамъ 7 8 , с о т в о р и т и с А имам 8 9 ) und P a r t i z i p i e n i n Bez ug a u f i h r V e r h ä l t n i s zu Tempora und Genera ( P r ä s . / I m p f . аЙ 7 4 , т в о р А Й 8 6 , P a s s . / M e d . біемый 7 8 , 8 2 , творимый 9 0 , 92;

P e r f . / P l p e r f . A k t . / M e d . б и в ’ сл 7 4 , 8 3 , творивый 8 6 , P a s s , б і - е н ’ ный 7 9 , твореный 90; Ao r. I A k t . бивый 7 5 , сотворъ 8 6 , Pass.

б и в ы й с л 7 9 , с о т в о р и в ы й С А 9 0 , Med. б и в ый 8 3 , сотвсривъ 9 2 ; А 0 г . I I A k t . / M e d . б и в ъ 7 5 , 8 3 , P a s s . бивыйСА 79; F u t . I Akt . б и т и

и мѢа й 7 5 , с о т в с р и в ы й 8 7 , P a s s , о у б и в а е м ый 7 9 , с ъ т в а р А в м ы й 9 0 , Med. бити имѣвый 8 3 , сотворивый 92; F u t . I I A k t . / M e d . б і т и xo-

т а й 7 5 , 8 3 , P a s s , оубиваемый 7 9 ; Fut I I I P a s s . 0уб'1енъ быти имамъ 7 9 , т ворАЩій 9 0 ) .

26 )

Auch d i e von S mo t ry c ky j f ü r das K i r c h e n s l a v i s c h s a n k t i - o n i e r t e E n t s p r e c h u n g d e s l a t e i n i s c h e n Verbum p a r t i c i p i a l e i n -ndum ( g r i e c h i s c h e s нарѣчі е з н а м е н о в а н і А положителнаго на

- x é o v глъ причастенъ нужду будущаго д е й с т в а знаменующій, a l - s o e t w a c o n j u g a t i o p e r i p h r a s t i c a p a s s i v a , - s c r i b e n d u m , l e g e n - dum, y p a n x é o v , X c H x éov п и cá т e л н o , читáтeлнo) zu dem k i r c h e n - s l a v i s c h e n причастод£т’1е h a t i h r e n Ursprung i n d e r " Ade l p ho - t e s " , wo s o l c h e Formen a l s é n i p p i ^ a x a -dexixá - н а р ѣ ч *1 А пола-

^ т е л н а л ( L c x é o v , ótvayvu>0x ć o v , ypa7txćov, OTtouôocaxéov _ й з й ѣ с - тно, ч ит а т е л но , пи с а т е лно , тщателно 1 7 7 - 7 8 ) g e f ü h r t wurden. Im h a n d s c h r i f t l i c h e n Wörterbuch von S l a v y n e ö k y j und K o r e 6 k y j - S a -

t a n o v á k y j wurden s o l c h e Formen a u f -телный z . T . a l s d i e s i a - v i s c h e E n t s p r e c h u n g zu den l a t e i n i s c h e n A d j e k t i v a a u f - b i l i s

27 ) b e n u t z t . *

V e r s c h i e d e n e k i r c h e n s l a v i s c h e s o w i e u k r a i n i s c h e Formen nuta- t e d i e " A d e l p h o t e s " aus:

1) um den A k k . P I . црѣ vom N o m . - V o k . P l . цр'1е ( 4 1 ) bzw. den Nom.PI. змій vom A k k . - V o k . P l . э мі е в е ( 3 9 ) d e r M a s k u l i n a - den g r i e c h i s c h e n V e r h ä l t n i s s e n e n t s D r e c h e n d - a u s e i n a n d e r z u h a l t e n ;

2 ) um d i e g r i e c h i s c h e D a t i v - und A k k u s a t i v r e k t i o n b e i unó zu v e r d e u t l i c h e n : 0טדז Ôévóptv под д р е в о м ,0טלז ôé vô po v Под дёре- вомъ ( 1 7 5 ) ;

3) e i n S i m p l e x und e i n D e r i v a t u m beim g r i e c h i s c h e n Adverb - I X -

(15)

vuv - vuvC zu v e r d e u t l i c h e n (ннѢ - нынѣка, 1 7 8 - 7 9 , südwestukr.

ma. n'yhCiika , h e u t e ' ) ;

4) um f ü r e i n e pri märe und e i n e a b g e l e i t e t e g r i e c h i s c h e ѵф-

*ï* )

b a l e Form ( e i ô o ç гсрштбтииоѵ - c.napáycoyov) K i r c h e n s l a v i s c h e E n t s p r e c h u n g e n zu s c h a f f e n (apôw ־ ápôeuo) : напаію - напав4ю);

5) um g r i e c h i s c h e n v e r b a l e n S u f f i x v a r i a n t e n s l a v i s c h e Ent- s p r e c h u n g e n e n t g e g e n z u s t e l l e n (0сцф1£ѵѵи1і 1 к а і ацфі лці ־ бдѣвё-

юса й ÒAtráíocA, 1 8 2 , v g l . u k r . D n i s t e r - M a . v o g i h ' a j u é i ' z i e h e mich a n ' ; ôúvu) h! ôúu>, öuja1 - захожду и захожу, 189; наіѵш и.’ xáw - вожжигаю й палю, 194; оцѵиш и! оцѵу(іь,н! 0j1óü>,-w ־ клънусд, й кленусА, и к л и п с а , 198; ртіуѵиш н! рлуѵиці ־ npocAAáiocA й р а с т е р з а ю , 2 0 0; oxávco, axeváÇto- воздыхйю, с т о г н ^ , 2 0 2; таѵѵиш к! xdvüí - простираю й растлгаю, 2 0 1; хіѵш к! тіш ־ чт^ й почи- таю, 203; фоіѵікш к! фОіѵініСш - червленй й чирвоню, 2 0 4 ) ;

6) um g r i e c h i s c h e Verbsynonyma zu v e r d e u t l i c h e n (гр^х^*

6poc(i01a t - т е к у , б ѣ жу 1 8 9 - 1 9 0 ) ;

7 ) um d i e synonymen g r i e c h i s c h e n Akt i vum- und Mediumformen zu v e r a n s c h a u l i c h e n (én71áÇw к! é^náÇonai - п е к у с А й CTapáiocA, P e r f . еця£тшна к! еця^тіаоцаі, - п о п е ч е н і е ЙмѢах й стар0лемсА, 1 9 0 ) ;

8) um v e r s c h i e d e n e g r i e c h i s c h e Futurum I-Formen zu v e r a n - s c h a u l i c h e n (péto теку - F u t . peuau) к! puV)ca> - потеку и / п о / т е - ч у , 2 0 0);

9) um z w e i g r i e c h i s c h e Subj u n k t i v f o r m e n - d e s A o r . I und TI P a s s . / M e d . w i e d e r z u g e b e n ( A o r . I P a s s . / M e d . eàv тиф$йЗ,еаѵ t u - фа)ца1 - аще 0ÿ6ï 1ôCA 7 8 , 82; Aor. I I P a s s . / M e d . éàv 1 илш,£аѵ Tvtpb)\xa1 - аще оубібсА 7 8 , 8 2 ) ;

10) um g r i e c h i s c h e S u f f i x e zu v e r a n s c h a u l i c h e n (ávútoj к! à - vÚTTco - кончаю или кончу 6 9 ) ;

11) um durch s l a v i s c h e a d j e k t i v a l e Al l o mo r p h e n d i e g r i e c h i - s e h e n Genus- und K a s u s u n t e r s c h i e d e w i e d e r z u g e b e n ( - ых ъ : - ѣх ъ =

־ o t ç : ־ a t ç тыхъ: тѣхъ 5 7 , самыхъ: самѣхъ 5 9 ; Dat . und A k k . F l . m . f . т р е х ъ , тремъ : п. трохъ, тромъ 45; О с п . P l . гг..f . плтехъ : п. п at их ъ 45; Nom.Sg.m. сладокъ : Vok. Sg. m. t o cлáдк'ïй 27; Norr.

*y

P l . т . с л а д к і и : V e k . P l . т . w сладци 2 7 ) ;

12) um v e r s c h i e d e n e g r i e c h i s c h e Adverbsynonyma w i e d e r z u g s - ben ( т б т е , тлѵікаІЗта, xr)v14áôe - т о г д а , т о г д а , тогды 175; т е - (jüç, ë0 - аж д о , даже до 175; о п л ѵ і н а , rjvina - гды, е г д а

-X-

(16)

*7 5 ; cùdùç, а ѵ х С к а - а б ‘

1

е , з аразъ 175; ацсри), e£aí<pvT

1

ç - з н а г - л а , внезапу IѴв);

13) um a t t i s c h e Formen zu v e r a n s c h a u l i c h e n : b e i Demonstra- t i v a ( с е с ь , c e c e g e ge n ü b e r с е й , ce 6 2 - 6 3 ) s owi e b e i d e r Per- f e k t f o r m ссиУ)коиа cxttihwç, лноина houvüç - слытаах аттічески, слышах обще 71.

A i s k i r c h e n s l a v i s c h e ,Entsprechungen" zu g r i e c h i s c h e n Vokal - k o n t r a k t i o n e n werden a n g e f ü h r t :

1) b e i S u b s t a n t i v e n d i e m a s ku l i n e n D a t . S g . Allomorphen - о в и / - у ( ón n o ö ^ é v e ’t , - e t - димостенови и / д и м о с т е / н у 3 6 ) ;

2) b e i mas kul ine n und n e u t r a l e n A d j e k t i v e n d i e Lang- und Kurzformendungen im D a t . S g . (тф - й с т ин ’ному и йс- т и н ’ ну 3 7 - 3 8 ) ;

3) b e i Verben vom Typ ßodw - ßoa>,ôpáu) -ôpaS 92 d i e m i t t e l b u l - g a r i s c h e n Formen в о п і а, 41ha 92 ( g e g e n ü b e r вопііо, чиню), dem

"A d e l p h o t e s " - U b e r s e t z e r v e r m u t l i c h aus H a n d s c h r i f t e n m i t t e l - b u l g a r i s c h e r P r o v e n i e n z - i n der S ü d w e s t u k r a i n e durch d i e bu- k o v i n i s c h - n o r d m o l d a u i s c h e n K l ö s t e r v e r b r e i t e t - bekannt: d o r t s t a n d a n s t e l l e von U e i n a i n f o l g e de s b u l g a r i s c h - m a - k e d o n i s c h e n Zusammenfalls der Gruppen ш*, ж£,

4

ä , und ша, ж а ,

4

А, і־а. S o l c h e Formen ( в о п і а ,

4

í h a ) t r a t e n f ü r den "Adel-

ph

0

t e s " ־ U b e r s e t z e r v e r m u t l i c h a l s "Archaismen" ( e n t s p r e c h e n d a l s o den g r i e c h i s c h e n n i c h t k o n t r a h i e r t e n -au) -Endungen) gegen- ü b e r den ,,ü b l i c h e n " вопію, чиню a u f , w e lc h e dann a l s "Entspre- chungen zu den g r i e c h i s c h e n K o n t r a h i e r t e n -w-Endungen a u f g e -

f a ß t wurden. D a s s e l b e w i e d e r h o l t e s i c h b e i den w e i t e r e n g r i e -

c h i a c h e n Verbpaaren: 109 a l s полагал, по-

лагаю - кладу I Ī 0 ; t o ׳cáoj,-uj - l o t t a i a l s с т о а , стою 118 (im Paradigma abei ставлю 118, damit d i e P a r a l l e l i t ä t zum P a s s i v

іатацац стёвлюсА 122 und Medium стэвлаюса 125 e r h a l t e n bleibt.),

6 1 6 0

ш,-ш - ćióocfit a l s дал, даю - даваю 127 ( w e i t e r h i n im Pa- r a d i g :

11

a a l s даю 127) f Çeuyvúü) - Çeûyvuiii 135 a l s спрагэа - спрАгаю 136. Beim Vert 71етйш,-ш - яетаѵѵиш І98 wird das Ver-

h ä l t n i s mit H i l f e von v e r s c h i e d e n e n s l a v i s c h e n v e r b a l e n S u f - f i x e n - der I t e r a t i v a ( ä u ß e r l i c h " l ä n g e r " ! ) und D u r a t i v a - a l s лѢ^ю й лечу 199 ( a b e r F u t . Ttexáöüj - полещу 1 9 8 - 9 9 ) a u s g e -

d r ü c k t . Analog s i e h t es aus auch bei : ршѵѵиш, н! pwvvufiL o y - крѢплАю, крѣплю

2 0 0

, aßevvüü), к! oßi vvuji i гашу U noramáio

200

-

1

,

(17)

־ X I I ־ axáÇw к! OTaXáÇa) каплю и капаю 2 0 1 .

Um de r g r i e c h i s c h e n V o k a l e l i s i o n " g l e i c h w e r t i g e " k i r c h e n - s l a v i s c h e E n t s p r e c h u n g e n b e i g l e i c h b l e i b e n d e n Wört ern und Por- men e n t g e g e n z u s t e l l e n , f ü h r t e de r " A d e l p h o t e s " - U b e r s e t ? e r ar.:

1) zu ел*аит0ѵ àvTL é n i аитоѵ 209 ־ на нь во мѣсто на не- го 210 - a l s o e i n e e n k l i t i s c h e p r o n o m i n a l e Form d e s A k k . S g . m.

n e be n e i n e r n e u e r e n Form d e s A k k . - G e n . S g . m . , w o be i s i c h d i e b e i d e n Formen ä u ß e r l i c h a l s "kürzer" un d' 1lä n g e r " a bh e b e n ;

2 ) zu t o u t1 £цоѵ à ѵ т í t o ü t o ецоѵ 209 - с е мое во мѣсто c i e мое 2 1 0 , - a l s o e i n e ä l t e r e ( " k ü r z e r e " ! ) und e i n e jüngere

( " l ä n g e r e " ! ) Form d e s Nom.Sg. n. d e s k i r c h e n s l a v i s c h e n Demon- s t r a t i v u m s ;

3) zu qpép* e í u e á v x í <pćpe eí71è 209 ־ неси рцй во мѣсто принесгі рецй 2 1 0 , - a l s o : a) I m p e r a t i v f o r m e n von e i n e m kirchen-

s l a v i s c h e n e i n f a c h e n und e i ne m p r ä f i x i e r t e n Verb (неси - при- н е с и ) , b) e i n e ä l t e r e Form m i t de r R e d u k t i o n (und A u s f a l l ) des W u r z e l v o k a l s s o w i e e i n e n e u e , von de r P r ä s e n s w u r z e l g e b i l d e t e

I m p e r a t i v f o r m (рцй - р е ц и ) ; a l l e r d i n g s g e h t e s b e i qpćp(e) - н е с и , принеси b e r e i t s um e i n e s k l a v i s c h e L e h n ü b e r s e t z u n g aus

dem G r i e c h i s c h e n ( a n s t a t t e t wa e i n e r s l a v i s c h e n A u f f o r d e r u n g s - i n t e r j e k t i o n ) . Ä u ß e r l i c h e r s c h e i n e n d i e k i r c h e n s l a v i s c h e n Bei- s p i e l e j e w e i l s a l s "kürzer" und " l ä n g e r " .

Um g l e i c h l a u t e n d e k i r c h e n s l a v i s c h e Formen a u s e i n a n d e r z u - h a l t e n , wenn i h n e n v e r s c h i e d e n e g r a m m a t i s c h - s e m a n t i s c h e Funk-

t i o n e n a u f g e t r a g e n wurden, - wie z . B . z w e i v e r s c h i e d e n e g r i e - c h i s c h e Formen h e r v o r z u h e b e n , ־ b e d i e n t e s i c h d e r "Adelphotes"- Ü b e r s e t z e r s o g a r v e r s c h i e d e n e r k i r c h e n s l a v i s c h e r S c h r e i b w e i - s e n , wie z . B . :

1) m i t - КИ- ( сладкихъ G e n . P I . m.) und -кы- (сладкых Akk.

P I . m . ) ,

2) m i t - и - und - i - ( - и - : б и й , 6 и й с а , в ы б и й , бию, о у б и ю, б и т и - Imper. P f . / P l p f . und Aor. I A k t . , I mpe r. P f . / P l p f . u.

A o r . I Med., Imper. P f . / P l p f . u. Aor. I P a s s . , Opt. F u t . I I Med. u. A k t . , I n d . F u t . I I Med. , P a r t i z . F u t . I I A k t . , I n f . P r ä s . / I m p f . , A o r . I и. I I , F u t . I и. I I A k t . , I n f . P r ä s . / I m p f . , Ao r. I и. I I , F u t . I , I I , и. I l l P a s s . , Tnf. P r ä s . / I m p f . , A o r . I и. I I , F u t . I I Med., P a r t i z . F u t . I Med.; - i ~ : б і й , 6і й с а, п о б і й , о у б і й С А , б і ю , оуб' і ю, б і т и - Imper. P r ä s . / I m p f. , A o r. I I

(18)

A k t . , Med. и. P a s s . , O p t . F u t . I A k t . и. Med., I n d . F u t . I Med., I n f . F u t . I Me d . , P a r t i z . F u t . I I A k t . ; ä h n l i c h s i e h t e s a u s bei

В0П И АТ И, В0П И Т И, вопиющій, вопиемый bzw. в о п і а т и , в о п і т и , B O -

пі ющі й, вопіемый 9 3 - 1 0 0 ) ,

3) d u r c h d i e S c h r e i b w e i s e u n t e r de r T i l d e bzw. m i t einem a n d e r e n A k z e n t z e i c h e n können i d e n t i s c h e k i r c h e n s l a v i s c h e E n t - s p r e c h u n g e n zu v e r s c h i e d e n e n g r i e c h i s c h e n Formen a u s e i n a n d e r - g e h a l t e n we r de n ( I n d . A o r . I A k t . положихъ 1 1 0 , O p t . A o r . I A k t . да положйхъ I I I , I n d . A o r . I P a s s , п о л о ж и х с а 1 1 3 , Ind . I mp f ./Aor.

I I A k t . положих І ІО, I n d . I m p f . P a s s . п о л о ж и х с а 1 1 3 ) ,

4) o r t h o g r a p h i s c h - p h o n e t i s c h e n C h a r a k t e r t r a g e n s o l c h e kir- c h e n s l a v i s c h e V a r i a n t e n f ü r v e r s c h i e d e n e g r i e c h i s c h e mund- a r t l i c h e L a u t u n g e n d e r P r ä p o s i t i o n e n ( e t ç а т т1нйЗ$ èç у е т а і 1 6 9 - во иже аттйчески в ’ г л а г о л ё т с л 170; аиѵ naiÇuv а т т і н С З д - с ъ с о , йже й эъ 4ттг(чески г л а г о л е т с А 1 7 0 ) .

A l l d i e s e k ü n s t l i c h e n o r t h o g r a p h i s c h e n M i t t e l wurden s p ä - 2Q \

t e r von S m o t r y è k y j nur noch s y s t e m a t i s c h e r und konsequenter a n g e w a n d t .

Beim Abdruck s i n d g r i e c h i s c h e T i l d e n b e l a s s e n wo rden; s ons t we r de n b e i den a u f g e l ö s t e n g r i e c h i s c h e n Abkürzungen d i e von mir i n s o l c h e n F ä l l e n e i n g e f ü h r t e n B u c h s t a b e n i n runde Klam- mern g e s e t z t .

D i e a u f g e l ö s t e n g r i e c h i s c h e n L i g a t u r e n s i n d im Abdruck oh- ne b e s o n d e r e n Vermerk g e b l i e b e n .

D i e f e h l e r h a f t im " A d e l D h o t e s l!- T e x t a u s g e l a s s e n e n Buch- s t a b e n bzw. S i l b e n werden ohne Vermerk i n s c h r ä g e n Klammern h i n z u g e f ü g t .

Da e i n e P a g i n a t i o n (ausgenommen d i e D r u c k b o g e n z ä h l u n g am u n t e r e n Rand) im O r i g i n a l f e h l t , i s t s i e im Abdruck nach B l ä t - t e r n j e w e i l s i n s c h r ä g e n Klammern am r e c h t e n Rand h i n z u g e f ü g t w o r d e n .

O l e x a H o r b a t s c h

(19)

A n m e r k u n g e n

1) В о 3 н я к. М.: І с т о р і я у к р а і н с ь к о і л і т е р а т у р и , т . І І , ч . І , Львів І 9 2 І , S .77-7^7"^

2) E b e n d o r t , S. 9 8; v g l . L a v r e n t i j Z i z a n i j , Hrammatika s l o v e n s k a , Wilna 1 9 6 כ , H e r a u s g e g e b e n und e i n g e l e i t e t von }.

P r e i d h o f , S p e c i m i n a P h i l o l o g i a e S l a v i c a e , B d . l , F r a n k f u r t a.M. 1972 ; 2 . Auf 1 . . SPS 26/1980;Faksimile'-Ausg.,Kyjiv Ï980

3) S i e s i n d a u s f ü h r l i c h d a r g e l e g t i n d e r Abhandlung В 0 3 -

h я к. M.: Граматика Лавренті я З и з а н і я 3 1596 р . . Записки Науковсго Товариства і м .Шевченка у Л ь в о в і , т . 1 0 1 , с . 5 - 3 8 , т.

1 02 , с Л 1 - 8 7 , Львів І 9 І І .

4) С т у д и н с ь к и й , K.: "Адельфотес", граматика видана у Львові в p. І 5 9 І , Записки Наукового Товариства і м . Шевченка у Л ь в о в і , т . 7 , с Л - 4 2 , Львів 1895; i n s b e s o n d e r e S. ЗТ 2 6. 5) V . J . / a g i 6 / : B e s p r e c h u n g von С т у д и н с ь к и й , K.:

Адельфотес, граматика видана у Львові в р . І 5 9 І , с т у д і я л і - т е р а т у р н о - я з и к о Е а , Львів 1 8 9 5 , 42 с . In: A r c h i v f ü r s l a v i -

s e h e P h i l o l o g i e , B d . l 8 , S. 2 7 9 - 8 0 ,

6) W e ^ i n g a r t , M.: Dobrovského I n s t i t u t i o n e s , na vdečnou pamet ^ e j i c h s t o l e t é h o j u b i l e a , I . C i r k e v n e s l o v a n s k é mluv- n i c e pred Dobrovskÿm, S b o r n i k F i l o s o f i c k é f a k u l ty U n i v e r s i -

t v Komenského v B r a t i s l a v ē , r . I , с . 1 6 , B r a t i s l a v a Ī 9 2 3 , S.

1V S T .-

7) С т у д и н с ь к и й , K. , a . a . O . , 3 . 2 8 , Anmerkung 2 .

8) К а р а т а е в , И.П.: Описание с ла в ян о- р у с с ки х книг напе- чатанных кирилловскими буквами, ч . І . с І 4 9 І пс 1652 г . , Сбор- ник Отделения Русского Языка и Словесности ИАН, т . 3 4 , в . 2 , СПб. 1883 {1884 ) , S. 2 4 5 - 4 6 , Nr". 12Ъ : 8 и , 182 n i c h t numme-

r i e r t e B l ä t t e r , 4 5 , ל Bögen j e 4 B l .

9) П e t p о в, C.O. и д р . : Славянские книги кирилловской n e - чати 1 5 - 1 8 в в . , Описание книг, хранящихся в Государственной Публичной Библиотеке ÿCÜ־P־j Киев 1 9 5 8 , S"! י Tiri 2 y .

1 0 ) D a s Exemplar g e h ö r t e im 1 8 . J h . dem B a s i l i a n e r k l o s t e r i n Zy- r o v i ö y b e i S l o n i m , wie d a r ü b e r d i e R a n d e i n t r a g u n g a u f den B l ä t t e r n 2 0 - 3 2 s p r i c h t (20 с і а , 21 книга, 22 е с т ъ , / 2 3 мона- стыря ? / , 2 5 жировицкаго, 26 чина, 27 с т а г о , 28 Васил1А,2?

Великаго, 30 1 7 5 8 , 31 Anno, 32 п о д п и с а н . . . ) . Das Exemplar i s t d e f e k t ( e s f e h l t das B l . 23 = S . 2 3 - 2 3 6 ) , was n i c h t v e r - merkt i s t . Der M i k r o f i l m wurde mir von Herrn Do z. Dr . G. Fr ei d- h o f zur Ve r f ü g un g g e s t e l l t .

1 1 ) A u f dem T i t e l b l a t t s t e h t d i e E i n t r a g u n g "ex l i b r i s j e r o m o - n a h i ( ! ) j o a n n i b e j ( ? ) " und a u f dem V o r b l a t t der Vermerk:

"Въ б и б л і о т е к у народнаго дома во Львовѣ въ память посѣще- ні я славянами Москвы въ маѣ 1867 г . / о / т ъ Московскаго Пуб- л и ч н / а г о / Музея чрез Я . б . Г о л о в а ц к а г о 25 мая 1867 г . Дирек-

торъ Музея ^ U n t é r s c h r i f t u n l e s e r l i c h ) , Хранитель рукописей Музея ( U n t e r s c h r i f t u n l e s e r l i c h ) .

12)Б у л и ч , С . К . : Очерк истории языкознания в России, т . І , Записки Историко- £илологического Факультета Имп.СПб. Уни- в е р с и т е т а , т . 7 5 , СПб. Ï 9 0 4 , S . 1 7 0 - 7 8 , - s c h r i e b dem Werk

-XIV-

(20)

h a u p t s ä c h l i c h den V e r d i e n s t z u, d i e g r amm a t i s c h e Termino- l o g i e de r n a c h f o l g e n d e n Grammatiken de r k i r c h e n s l a v i s c h e n S p r a c h e von Z y z a n i j und S mo t r y c k y j b e e i n f l u ß t zu ha ben.

13) M о с к а л е н к о , H . A . : Нарис і с т о р і і ־ у кр а і н с ь ко і ‘ r p a - матично'! термі нологі ' ! , Киі в 1964 .

14) Я г и ч, И . В . : История славянской фил о ло г ии, СП6.І9І0*■, L e i p z i g 1967 ( ^ГасННгйсТГП^Т™?Ті

13} L а 3 с а г i s , C o n s t a n t i n i : De o c t o p a r t i b u s o r a t i o n i s . Grammatica G r a e c a , V e n e t i i s 1512 t S r s t a u s g a b e : M e d i o l a n i 1 4 7 6 ) . Exemplar de r UB Ffm. S i g n . W 4 2 8 .

16) С т у д и н с ь к и й , K . , a . a . O . , S. 3•

17) С r u s i i , M a r t i n i : Grammaticae Graecae cum L a t i n a c o n - g r u e n t i s par s I - I I , B a s i l e ã e Ī5S6■” E x e m p l a r - d e r UB Ffm.

o i g n . Ь і 2 .

18) M e l a n e h t h o n i s , P h i l i p p i : Grammatica G r a e c a , F r a n c o f u r t i 1 5 4 4 . Exemplar de r UB Ffm. S i g n . Ffm 2 / 3 3 9 • 19) I n s t i t u t i o n e s ac m e d i t a t i o n e s i n Graecam l i n g u a m N i c o l a o

C l e n a r d o a u t h o r e cum s c h o l i i s e t p r a x i P e t r i Ante- s i g n a n i R a p i s t a g n e n s i s , e d i t i o p o s t r e m a , Genevae 1 5 8 0 . Exemplar de r UB Ffm. S i g n . 1 5 / 3 6 0 .

20) Dem Ginn der a n g e f ü h r t e n B e i s p i e l e nach b e d e u t e t b e i Zyza- n i j мимошедшее (ьавих 5 7 , с па с ох ъ 6 2 , въетах 6 6 , гласих 6 8 , бихъ 72) den k i r c h e n s l a v i s c h e n A o r i s t , протяженное и пресовер*шенное (ъавлАХ, ъавллах 5 7 , глашах 6 8 , глашаах 6 9 , б і л а х ъ 72) das k i r c h e n s l a v i s c h e I m p e r f e k t ; de r A o r i s t непредѣлное ( 5 9 , 6 1 , 7 1 , 7 2 , 74) wird - a uß er i n P a r t i z i - p i e n , I n f i n i t i v e n und z . T . O p t a t i v e n von быти ( 7 7 ) - nur b e i възгласихъ 69 und быхъ 76 a n g e f ü h r t .

2 1 ) S m o t r y ö k y j s M o d i f i k a t i o n b e z o g s i c h a u f e i n e n i c h t zu En- de d u r c h d a c h t e B e r ü c k s i c h t i g u n g de r s l a v i s c h e n v e r b a l e n A s p e k t e : Er f ü h r t e n ä m l i c h z we i P r ä s e n t i a e i n ( v o n perf ek-

t i v e n und i m p e r f e k t i v - i t e r a t i v e n b z w . - d u r a t i v e n V e r b e n ) , was i hn w e i t e r h i n gezwungen h a t t e , s c h e m a t i s c h j e w e i l s z w e i P r ä t e r i t a - I m p e r f e k t a (преходлщее von P e r f e k t i v a und прешедшее von I m p e r f e k t i v a - I t e r a t i v a ) e i n z u f ü h r e n , wobei e r i n d i e s e Z e i t f o r m e n e n t s p r e c h e n d e k i r c h e n s l a v i s c h e Ao- r i s t f o r m e n von n i c h t p r ä f i x i e r t e n Verben ( ч т о х ъ - ч и т а х ъ , т в о р и х ъ - т в о р Ах ъ ) h i n e i n g e z w ä n g t h a t . A l s k i r c h e n s l a -

v i s c h e "Aoristforrrf1 e r k l ä r t e e r d i e p r ä f i x i e r t e n A o r i s t - bzw.

auch d i e k i r c h e n s l a v i s c h e n P a r f s k t f o r m e n ( п р о ч т о х ъ , про- челъ еемь / 2 5 1 / , с о т в о р и х ъ ) ; a l s k i r c h e n s l a v i s c h e " P l u s -

q u a m p e r f e r f e k t f o r m e n " e r k l ä r t e e r d i e n i c h t k o n t r a h i e r t e n k i r c h c n s l a v i s c h e n I m p e r f e k t - und P e r f e k t f o r m e n ( ч и т а а х , ч и т а а л ъ еемь / 2 5 2 / , творлахъ) - nach dem V o r b i l d von "A-

d e l p h o t e s " und Z y z a n i j .

2 2 ) B e i Z y z a n i j ( S . 5 7 - 6 5 ) a l l e r d i n g s noch p a r a l l e l m i t de r u r s p r ü n g l i c h e n Form de r 2 . P e r s o n I m p e r f . / A o r . (>авилъ е си и і־ави, ѵавллал״ е с й , і а в л А а т е , 5 7 ) .

2 3 ) B e i Smot ryckyj k o n s e a u e n t nur чтохъ, ч е л ъ / ч л а / ч л о , чте / 2 4 9 / , читах, ч и т а л ъ / - л а / - л о , читаше / 2 5 9 / , читаах, чита- а л ъ / - л а / - л о , читааше, прочтохъ, п р о ч е л ъ / - л а / - л о , прочте / 2 5 1 / ; a l l e r d i n g s räumte e r e i n : преходлщее (челъ е е м ь ,

-XV-

Referenzen

ÄHNLICHE DOKUMENTE

• Если соискатели убежища были более одного года заняты в Германии на работах с обязательным социальным страхованием и затем стали безработными, они также имеют

Сколько ему понадобилось для этого подков?.!. Начерчу квадрат, сумма сторон которого равна

На шесть веток мы прикрепили по 6 свечек, на пять веток по 5, на четыре ветки по 4 и на три ветки по 3

нимаемы безъ особаго испытанія въ VII классъ женскихъ гимназій министерства народнаго просв - щенія. управляющій министерствомъ народнаго просв іценія ув

ТЕСТОВЕ ЗА КАЧЕСТВО И ТЯХНОТО ТЪЛКУВАНЕ Три химически теста (определяне на рН, соленост и три различни минерални форми на азот) и два биологични теста (отворен

❏ Кога го поставувате печатачот на масичка со тркалца, заглавете ги тркалцата пред да работите за да не се движат.. ❏ Не обидувајте се да ја

– Преместете въртящата се дръжка с четвърт оборот в посока на часовниковата стрелка и

Во Босна и Херцеговина цивилните лица вработени во ВС на Босна и Херцеговина правото на синдикално здружување го остваруваат преку членство во рамките