DVBIO FELICITATIS

O R A T I O

> DE

DVBIO FELICITATIS

MVNDI ET HOMINVM

INCREMENTO. ,

Humanis qux fit fiducia rebus Admonet,

A U T O K E

H E N R . F R I D . J A E G E R .

MITAVLE,

typis J. F. Steffen hagianis.

MDCCLXXXVII.

F A V T O R I B V S

A T Q . V E

A M I C I S

' IN

c V R O N I A.

Conuenimus huc, Auditores, vt in hac srequentiffima panegyri Academia nostra me interprete vota publice nuncupet pro salute Principis, Serua, summe Deus!

Sereniflimum Ducem noftrum PETRVM, , Patrem Patriae Optimum, cum Celciflima

quam omnes vita cariorem habemus Con- juge DOROTHEA, cum Puero Ducali Haered^fcjicitatis nostrae piguore, largire Principi nostro profperam valetudinem, tranquillitatem, vitam longaeuam, Felici-

#

ta-

tatem ex omni parte beatam, hanc etiam

fuam Scholam virtutis et Sapientiae federn

esse jube eamque sie et conferua et per-

fice vt Coiiditori suo PETRO aeternita-

tem fit praeftitura, Has tu, Pater, preces

ita ratas habeto ac tuae in terris potefta-

tis vicarii, tuae benignitatis administrato-

res boni Principes sunt et creduntur.

Q

ui Jongam faetorum ä humano gcncre feriem in-^{0 . /} si^moresque hiftorine periodos cogitationc percenserc velit, huic Vertunmus aut Proteus ille in quamlibet formam transmutatus sed re seipper vntis et idem in meutern veniat necesle est, adeo nihil novi, nihil sta­

bile aut ccrti rcperitur, tantas viciflitudines et quafi aestus habet vitae humanae ratio. Ephemera et oftenfa tantum fpes fuit quicquid erat imperiorum, regnorum, nobilium vrbium, constitutionum publicx rei, vtiquc religioncs, doctrinae, hmnanitates, qux tarnen cuncta fua vi niti diceres, in ejusdem inconstantix focietatem cogi et confueucrtint. Nunquamne igitur miseri sruKum duraturse felicitatis capient ex hac vita ciuili ctii nati sunt, quippe qux sola est mater humanitatis, fiue magnarum quae in hominem cadunt porfectionuni. Ergo ceteras res humanas premit lex cadem qux lata eft huic fpectabili natune, qua lege

• ' quicquid

(juicquid haec pulchre et perfcctibile effinxit, intcreat necesle est. Sunt tarnen quibus post tot, cx quo cic- dibile est genus humanuni existere, ex omni historia deletas et nuper repetitas milliones annorum, tandem hoc decennium aut tempufculum non majus hoc fxcv- lum placet. Hi istud immenfum ante nos efHuxum tempo'ris fpatium prolufioncm fuo prxcipuo facculo ar­

roganter fane xstimant, et immortafiä ne fperent tem- poris nostri historici periodo momentanea admoniti iri- hilo tarnen secius nunc tandem quasi Jovem statörem quendam animo concipiunt, conditioncm nostram hu- manam et mcliorein et hanc felicitatem perpetuam fore autumant, quos vtinam non ex ingenio fuo aliquid fin- xifle fed quod res est dixisse et me possem et Vos om- nes convincere atque hearc. Mihi vero non miiltum querulo aut morofo hxc rerum tarnen vniuerfitas ex hac parte fe non dedit fpectandam, nubem illi mihi potius pro Junone amplexari aut ingeniumlfmere prx- conibus fxculi attemperare visi sunt, res ad- monuit, Auditores, vt cum mihi in ven^^PFdie con- fefTu thema aliquod tractandum fit, hoc ego potistimum cligcrem atque diccrem de dubio felicitatis mundi et hominum incremento. Lubricus autem est de felicitate locus. Qtixnam vita est bcata diceuda, que beatior, et

?

et vbirtam terrarum est hujus vltae quod refpiciam cxemplar? Sunt opportunitates flatus in sensu Euro- pxo exculti omnino multae, sed incommoda, rcquipon- dium si necesle fit reftittientia, non minus muita, et sie, persectis ceteris quamuis multis, dubia tarnen feli- citatis ab bis forte rebus alienac progrestio. Regina pecunia mundi exculti, eadem virtutum omnium vica«

ria, factitia et relatiua miferia durior et frequentior quam aptid alios populos absoluta, onera imposita om­

ni vitx aniabilitate sublata, expenfa, et debita publica supra omnes quamuis multiplicatos reditus in immen- fum crefcentia, ordinum in inferiores, omnium in Ul­

timos et barbaros impotentia et ferocitas, animus ho- jnirium fenfilis, corpus invalidum, innumerac ad vitam haue fußentandam faÄX nccesl'ariae res, multarum rerum, quibus carendum est, nequicquam coguita prx- stantia, paupertatis, honestx etiam, opprobrium, pec- candi illeccbra et pretium, quibus omnibus esikitur vt quantum hic flatus in momento felicitatis praeftet , minus culta hominis conditione, si ab extremis difeef-

feris, difficile fit dkerc.

Pone autem felicitatem, lerit illa temporalis et grayida fortuna oppofita, erit Angularis et aliis causa inalorum, rationem autem felicitatis» fi quae fuo loco et

I

et tempore contigit, in hoc causarum et efFectuum con- tinuo explicare veJle, fere nihil aliud est ac in tota in*

mimerofa grege vnicuique oui fuum agnum aslignare velle, quod eft dictum Astronom* ridentis prognostica tempcftatis naturalis huic ciuili simillimx. Et iilud quaeritur deturne' felicitatis absoluta notio , an potius de felicitate vt de guftibus non eft difputandum? Ncc facile apparet quaenam poffit efle compensatio et com­

munis mensura rerum adeo heterogenearum sicuti vo- tuptas iet dolor, intenfitas et extensio, bona alia cx in- i tellectu, alia ex corporis affectione, verbo hominis

internus fenfus quem res haec tota vnice fpectare vidc- tur. Sed quxcunque fit felicitatis vix commenfurabilis asstimandae philofophis ratio, illa quidem pendere ma- xime vifa est ab his fere conuerfionibus orbis cogniti.

Homines primum libertatis ciuilis notionis ignari satis habuerunt in dicm dixisse viximtis, Monarchiae siue magna illa imperia focietads tutelam maximam praefta- re valitura constituta sunt, dominatus nobilium vrbium quid virtus et quid fapientia poffit exemplo fuerunt, cqueftris militia religionis, armorum et amoris profef- /lone et hominum propriorum feruitute noua res faluas

habere studuit» poftquam et haec deferbuerant nomis rerum ineipit ordo, hemifphaerium terrarum orbis al-

terum

9 tcrum invenitur, vftis ommum homimim, omnium re­

rum, qua mare qua terra, patet, regium ^nde India- nun commercium, pi'ac coloniis et re nautica omnia fordent, ex hoc tempore ad numos, ad puluerem py- rium et Reges redibat Imperium, exercitus non con- feriptus fed perpetuus ab horte, a tyrannidc paueorum, d ciuilibus discordüs nos securos praestat, Vniuersa Eu­

ropa in vnum feederatorum systema coalescit, artium denique et fcientiaruin tanta fiunt augmenta vtquae prx*

fidia inde praestari vel homini vcl populo poslunt, ab.

unde supersint. Verum enim vero haec omnia non fi­

liern conftituunt, sed vt medium saluti omnium et sin- gulortim premovendx inferviunt, hac sola publica feli- eitate metimur rerum tiumanarum praestantiam, haec sola actionibus et inventis humanis facit pretium, haec ergo Vniuersi, hominum omnium immo et aliarum re­

rum creatarum Felicitas nisi major est ac quidem ante fxcula fuiflfe constat, nae operx pretium factum non eft quamuis praeclara fint qux noftra et superior vidit setas. Qi»x tarnen bona vt summa et maxime ad rem communem facientia a ciuitatibus expeti folent, ea fere continentur aut feientiarum augmentis aut conftituende ciuitatis fapientia. Ergo quid litteris et quid uvili pru- dentise felicitas generis noftri debeat, velut in trans- curfu

so

curla vidcamus. Erit hic j'ufbc Orationis modus, et rei, credo, summa.

Jam vero nihil magis in prompt« cfle vidctur quam docere faluti publica melius confuli non pofle quam domicilitim artium et doctrinarum constituendo in statu quem florentem videre cupis. Imaginem igitur eorum temporum ante oculös nobis ponamus, quibus haec ftudia dodtrinac maxime floruerunt, vt intelligatur an refpublica aeque ac litteraria gaudeat Ptolomaeis, Auguftis, Mediceis, Ludovicis, fimilibusque. Augusti primum aureo fxculo res publica romana nulla erat, propter eam tarnen totus veteribus cognitus orbis quasi vna dömus expilatus erat, et innumera gentes quasi vna familia apud Romuli urbanam fecem ferviebant. An- tequam vero rerum potitus estAugustus, cxorta sunt bella ifta immania ciuilia et Triumuiratus fcelestiffimae conjurationes, quibus nefcio an unquam triftius aliquid generi humano potuit accidere, posteaquam autem hic tantus Princeps esse desierat', vel vt ipfius morientis verbis, vtar, riiimo vitas fuae transacto, Succeflores reliquit Tiberium fuum» Caligulas, Nerones, belluas et monftra non homines, ciui- tatis autem flatus publicus is erat, vt miferia non vnius faeculi pro politko axiomatc poni potuerit, ipso

X) ipso bone Drtis eucntu duriora longe comprobante.

Hxc vero sunt illa ipfa aurea tempora, quibus Tullius, Virgilius, Horatius, Livius, Tacitus, et claslkoruin optimi immortales esse coeperunt, quibus etiam ipfis temporibus homines viuebant vrbaniflimi, fplendldif*

simi, pecuniofiHimi, poKtiflimi, viae etiam publicae, xdificia, porticus, balnea, et omnia qux vulgo am- plissima ducuntur, manifesto indicio rem bene fe ha­

bere efle videbantur. r»

Nimirum, Auditores, artibus et fcientiis ad falu*

tem'publicam fructuosius, a culpa remotius nihil eft, fcd fallitur, credo, qui ülas vniucrfim spcctare, ex felicitate nafci ad hanc reducere, ex l*e profperare, lu- xumque corruptorem arcere vult.)

Sicuti enim eadem aquae motus lege aliae • terrae ftapnantes jaccnt, alix vero laetx et frugiferx cxfurgunt,_

vel ficuti in hortis accidit vt cum faluberrimis herbis inaturefcant eadem cceli benignitate peflima quaeque hcrbas vtiles tum enecantia tum suis vitiis infkientia;

ita in hac altera rerum natura, qux mente sola cerrii- tur nihil adeo prodest vt non idcm nocere fbleat et sie reciproce. In politicis etiam vt in phyficis illud ipfum quod floret et viget in fe m^rtalitatis circumfert fernen crupttirum ferius oeyus in corruptionem, in status con-

ver-

IZ

verfionem, in salutarem populorum, linguarum, ce- remoniarum» legum"artium et doctrinarum migratio- nem, quje eft natura fui ex fe confervatricis pulcherri- ma Oeconomia, creationis vti naturalis ita quoque politicx ex hello et morte continuatio, reuiuifcentis Phoenicis in coelis et in terra verissima fabula. Nec aliter quam apud Romanos triumphavit multis annis ante bona causa rei littcrariae in Grxcia. Quicquid hanc in partem laudabile prxdicatur, illam laudcra jure fuo sibi vindicat Pericles), elegantiarum, cxcelfi gustus, et rerum omnium quibus ciucs et ciuitates ex«

coluntur magifter, is ipfe qui populum primus docuit imagines et figna stupere, in otio magnus videri, prae pane et circenfibus omnia poßputare, rempublicain autem oratorum perditis factionibus ceu fluctibus ma- ris committere. Nemo Poeta tot mala omnis generis, tot fcelera, pestemque flatus publici eam animo fingere poteft, qux Graeciam Pcloponneßaco hello infeftarunt, cujus idem ille Pericles, praefidium et dccus Musarurn, aütor fuit. Hoc teterrimo triginta annorum hello fini­

ta non defierunt miferrimi efle qui illi fuperftites erant Grxci, nouis calamitatibus exortis qua» omnia diuina et humana misere foedauerunt, donec tandem ccntum annis amplius in sc fxuiens infefta gens Dominum ac-

ceperit

l?

tepcrit Alexandrum Macedonem, Uttersrum amantissi.

miim Principem, fuccefloresque ejus cxecrabiles cum quibus res gneca, si qua ftetit, exstincta tota eft.

Ea vero sunt illa ipfa tempora, quibus feracislima magnorum virofum seges erat, quorum in numero sunt Socrates, Plato, Ariftoteles, Demoftenes, Xeno- phon, Thucidides, Appelles et praeftantissimus quis- que. Bis deinde grxcx litterx revixcrunt Alexandrix et Conftantinopoli, fed nusquam lxtius. Bibliotheca Alexandrina quidem, Mu&um, Mathematicorum at­

que Medicorum fchola, in omne scuum et jure fuo lau«

dabuntur, fed ne prxjudicata opinio se subrepat, euol«

uatur illius temporis hiftoria, ex qua palamfiat, pul- cherrima "illa rempublicam iEgyptiorum non magis attigisse ac domum paries dealbatus raentiens xdiScium ftabile. Denique vna bonarum artium fedes in terris Constantinopolis praeclariifima vrbs fuit, quotusquis- que autem eft veftrum, Auditores, qui nefandam hu*

jus regni hiftoriam vel legendo fuftinere potuit, et il*

lud Excidat illa dies xvo nec poftera credant fxcula, huic periodo non velit infcriptum.

His autem Romano - Gneeis deberi aiunt, ab his mifcris emanaffe dicunt, qux poftremis temporibus QC- cidentalibus populis itluxit lux.

AnteJ

14

Antequam hoc alter um terrarum cogniti Orbis im- pcrium paullatim conuulsum dilaberetur cum excidio vrbis, minus calamitosain litteraruui restaurationem, vniuersitates quas vocant, ftudioruni commemorarc solent. Hae autem seholx, vt crant hierarchici regn!

^ provincia, ad alia omnia inftituta eise videbantur quam ad sapientiam e coelo in coctus hominum dedu- cendam, concordiam et fcJicitatem promovendan^

t Immo et nostris temporibus profcribendx in hac bono­

rum librorum copia lcctionum nundmationes verbo- rumque venditiones, rei fummam conftituunt, vt om­

ni no magnum reipublicae munus pracstaretur, si hu jus generis inftituta non modo refonnarcntur sed transfor- marentur.

Progrediamur ad alia rei litterariae infignia incre- menta. Itali gens nitllo non tempore mira primi ho- fpitium prxbuerunt artium et difciplinarum studiis in- ftauratis. Dantei, Petrarchx, Bocacii, antefignano- 'rum, decantatiflima sunt nomina. Ea autem tunc

temporis erat flatus publici in Italia facies, vt aut fti- pendiarii prsedonum publici exercitus, aut Pontifices, aut Imperatores Italiam certatim opprimerent, fi quid autem prater fpem ftipereslet id omne multis ibi tniiio- rum gentium tirannis diripiendum relinqucrctur.

Post

Post haec tempora felis faustumque fiiit artibus et fcientiis in Italia interitus Constantinopolitani Regni, de quo jam dixi, nec minus huic litterarix reformatio»

ni lxtiis suis interitus Florentiuse opulentillimac reipu- blicae, qux tandem Mediceis post innumeras profcrip- tiones, c$des et bella fuccubuit, ciuemque ante fuum tibi impofuit dominum.

Eminet alte hos iuter Etrufeos, Leo X. Mediceus, Vix alius reipublicae litterarije princeps votis conceptjj possct expcti, nemo hoc Pontisice raagis acutilGmo pulchri sensu fuit prxditus, nemo illo humanior et li­

beraler erga oinnes in aliqua arte aut doctrina excel­

lentes , imprimis hoc Pontisice Architecto melius et amplius Divo Petro Deorum quicquid est mtlhts vn- quam habitauit, at is ille ipfe est qui nauiter gregem deglupsit, sui proftifus, alieni appetens, gul$ deditus, xris egens, eaquepropter gratis diuinse per quam mul- tos institores haud parciproinus difpenfator. Tulit autem isla Leonis X. aetas felicislima ingenia, qu0 r u m

ex numero pingendi nobili arte insignes Raphaelem, ' Corregium, Titiamim nominafie sat est, principe« vi.

ros ä quibus autem si pofceretis tabulain in qua mifcria qux generi humano prcpter Leonem X. contigit, coii- fpiceretur, et animus eos .et ars sua deftitueret.

x " Incipit

16

Incipit jam nouus infiauratarum bonarum artium ordo, quem Richelius Dux, AcademixFrancicae iiliistrisli- mus et immortalis fundator ducit. Vt intelligatis qualis isfucvii etqualis xtas qux hominem ferre potuit memo­

ria repetatis triateterrima contraHugonottas gcfta bella, cogitate quos is ipse Rupellam,inclytam vrbem de reli- gtone diffidentibus in fecuritatem et pignus datis ex- pugnaverit fame intra tredecim hebdomadcs tredecim millibus ciuibus necatis, idem Marillacirm Marechal- lum et Montmorentium Ducem trucidaiiit, fratrem et matrem Regis regno expulfit, non Dynaftis jugum folis impofuit fed Comitia regni fustulit, populumque omnem feruire «ondocuit, litterarum inter hxc, vt fit, fa'utor, gloriolac litterarix für manifeflus, in reli- qua etiam vita ä vera fapicntia adeo alicmis vt faga- rum artisque niagicx patronus fucrit maximus.

Sequitur Ludouici XIV.xtas, aurea fcientiarum et artium tempora, humaniflimtim sxculum. Ludouicus XLV. cui felix Europa perpetuos exercitus et regiumim«

perium dcbct, ipfe pacis et belli artium Rex rudis, quin- quaginta annos amplius vt fpcftandum sc prxberct per- petua bella gerens suis et exteris juxta omnibus intole- randus et perniciosus fuit, et postremo de Hifpaniarum

1 succellione gesto bello, quod vnum quidetn non inju- ftitiinium

1?

stiffimum fuit, funditus afflixit et euertit regnum, ad haec aliis tnodis fouitum in propria vifccra est, Hugo- nottarum Cemmemique tractus ihcolarum centena mul- ta millia aut jugulata aut regno expulsa, azrarium pu­

blicum xre alieno, quantum Regum opes eoacematx non poslent foluere obrutum, Misifippime postea focie- tatis technis fortunx priuatorum euerfx, sie non vnam cladcm aeeepit, non vna peste propter hunc regem couflictata est patria, vt Gallix regnum, pulcherrima in terris sedes, miferiarum theatrum esset, Franco- galli autem, gens nobilis et ad omnem humanitatein ex- culta, essent quasi longa obßdione affiieta exfaiiguis et

jejuna multitudo. *

Satis autem videor demonltrasse, Auditores, sicuti litteratorum fortem plerumque flebilem ita istam litte- rariam, quam femper clamant, populi fclicitatem non cssc ex omni parte beatmn. Ciuicatum enim confer- uandarum robtir et cacmcnturn sunt fides, justitia, tein- perantia, ostkiorum religio, moruin sanctitas, vir tu $ domi militireque fpectata, hxc autem omnia sine litte- raruni studio adesse et vbi ista quam maxime florent abesse viriqne ab arte insignes reipublioe pestis esse

possunt, teftibus vitis excellentium Do&örum autaque pontisieix professione litteratx historia, quibus philo-

B sophis

IS

Tophis imperantibus fclices rcspublicas quis pradicaue«

rit. Nequc tarnen melius ignorantia gctierr humano consultum efle dixerim, fed illud affirmauerim quod non tarn ifta particularis, qua fe feientias quodam ge- nere commendat, fed illa media quae stultitia carct reipublicae falutaris fit fapientia. Cum rei litterariae et incremento et detrimento fope connexa fuit religio- nis Christian# vtpote fub romanis aufpieiis facta pro*

pagatio, inter epochas felicitatis jhumanx vtinam et in hac nostra Europa, mundi non magna parte, et apwd omnes populos referendae. Christiana autem respu*

blies et historia adeo h fundatoris fehola et difcjpüna abhorret, adeo alia omnia docet, vt quam vana et fluxa omnia, quam ditierfum exitum habitura optima quaeque fint, vix alio exemplo claritis poslit illustrari, Sed inquiramus in alteram Orationis partem atque de fapientia ciuitatis constituendae qux huc fpeÄant di«

camus. Summum populorum bonum hbertas est, Gracci, Romani, et recentioribus temporibus Angli opdme hanc cum statu ciuili conciJiasse credimtui\ Igi.

tur quae ^nt Athenienfiiim, et Spartanorum, vt quj Principes Gracciae audiunt, qua: Romanorum, denique quoenam Anglorum merita in felicitatem publicam di»

fpicieiidum crit quod ita ä ine siet, Auditores, vt vc- stram

V stram in me audjWndo patientiam prolixitas Oratio nie non vincat. Jam vero, fi quidem libertatem Felicitas fequitur cornes, quxnam est illa Athenarum famigera- tistima Iibertas ? Athenienfiuin respublica ad pauculqs qi'tosdain vrbicos indigenas spectabat, his patria ceteris regnum erat,,hi terrarum et insularum latc et impune tiranni erant. Cum Athenae quam maximc florercnt cenfa sunt ciuiiim capita viginti mille, eorum autem qui dicuntur siue capite inuenta sunt quater centena millia, ergo in illa vrbe vbi omnes libertatis idea quasi inebriati aut infatuati incedebant pro vno ex numcro virorum Athenienfiuin, vt audiunt, numerantur vi­

ginti ex numcro eorum quös intra pccudes dejectos di- cere postum, cum majus ceconomix studium proptet jios ac propter illos tenere foleat et nostri et iltonim temporum dominos. Eadem ratione apud Spartanos fere vicesima pars incolarum ciuitatis jure gaudebat, refiqui omnes ne quidem jure perfonarum siue homi- niim fed rerum et animantiutn judicabantur. Horum humanorum propter dominos fuos peeudum erant apud Lacedxmonios fexies centena tnillia, efficiuntur autem dus: millioncs et bis centena millia, si apud Athenienfes, Arcades, Corinthios et ^ginates ex ist0

Athcnxi indice admimeraiitur dedes scxics centera mil­

lia.

io

iiä. Immo V V J O Thuciclides refert^nam Chion, par*

vulam infulam, rcfertam esse mancipiis tot quot quU dem in omni Grxcia, Lacedxroone excepta, non inue- niafttur. Horret animus vcl verbiim addere.

Romanam autem remptiblicam aiunt quam vrbis Romoe eines aliquot in fuos et exteros exercuerunt ty- rannidem. Cum adhuc paruac hujus populi res erant, vix libcrtinx conditioiiis et in potestafe singulorum cx Pat'ribus erant plebeji. Docent hoc jura Patronafus, fupplicia nexorum,, fecesliones populi, .nilitiac fuga, nobilitatis odiiun, beneficium coloniarum , leges agra­

ria. Floruit et creuit postea refpublica fed vt inelyta et vetuftiffima regna delerentur. Res tandem multas pace et hello gestas maximas excepit miferia illa qux obtinuit cum Orbis Vrbi parcret. Grxcia, Sictlia, Afia, Gallia, multa infuper regna feriiorumque exer- citus migraucrunt tum temporis in hortos atque liilläs improborum quorundam hominum, quibus res per rxdes et rapinas erat, horurn numerus fupra milie ei­

nes non effeeifle sunt qui dicunt, rcliquam omnem turbatn pascebat ditirtlmus quisque vt rerum et venalk vrbis per ipfos tribunos et coniitia potiretur. Neque tarnen dgo is fum philofophiw, Auditores, qui nil ad«

mirari, aut is adeo honuincio qui de Majestate populi

N . . Roinani

21 Romani detraherc vel Im, fed considerarc quanti qux- lsbet notabilis generis humani perfectio vencat, quem . txitum habuerit, hoc justi et xqiu verum xftimatoris efle cvedcrim. Hxc autem erat facies rerum Romie cui semel victum et vinctum fervire genus, humanuni vtinam ßtis habuiflet.

Liberias denique Anglorum hxc eft. Res apud illos pubjicae tribus fuffragiis, Regis nempe, Optima, thun et populi decernuntur. Bellum autem pax, fee- dera, Crt^tio Optimatium, Magiftratuum bellique du«

cum exceptionem non leuem faciunt, hxc enim omnia peraguntur solo nutu Regis pecqantis, vt ahmt, nun- quam i<I eft irnpune. Optimales numcro fere ducenti

•>iec opibus nec oiieribus ferendis partem reipublicx tertiam conftituunt. Populus autem qui dicitur eft parsgentis, illi fcilicet qui agros pleno jure poifiden- tes jure fuffragii in comitiis gaudent, Scotorum autem, frlandorum, vti etiam de religione diilldentium vakle reftrictum eft jus ciuitatis aut nullum. Hxc eft illä">

jequabilitas juris public! apud Anglos. Quoniam vero a scripta aut papyracea regiminis forma ipfa reipubli- ex adminiftratio siue illud quod vere obtinet regimen admodum diuerfum efle folet, et quoniam vel Optima«

tes vel populus folent esse nec Sxpius ncc varius quam Reges

2Z

Reges modo Höstes relpublicae intra muros modo Über- tatis vindices, et sie cum qualibct forma externa stare et occidere potest refpublica, pauca quxdam ex histo- ria Hu jus regni repetamus. Vsque ad tempora Julii Caesaris diibitabatur an in rerum creatarum numcro fit hxc iiifula, et paulo post an operae pretium fit barba- ricam occupare, dein autem ä Romaiiis, Pi'ctis, Saxo- nibus, Danis et Varegis in praedam diuifa eft nec lin- qua nec nomine populi fuperftitc, Quae fuerit infe- quenti tempore populi felicitas ex historia regia: fami- liac intelligitur fecundutn verficulum: Quicquid deli- rant reges plcctuntur Achiui. Rex Richardus II. car- ceri inclufus ä Rege Henrico IV. proximo agnato occi- ditur, Rex Henricus VI., quo imperantc bella ist»

ciuilia quibus octoginta regii prineipes et cen^im mil- lia Anglorum pericrunt eeepta sunt, Henricus VI., in*

quam, pariter captiuus trucidatur manu Richardi III.

postea Regis, filii autem regni haeredes occiduntur fua- ' fore et autore Rege Eduardo IV., frater hujus Regis

fuifocatur in vino merfus in dolio, filii autem et regime virgines aliis modis violenta morte percunt, Rex Ri­

chardus III. lectis fupefimpofitis fpiritu vitali priuat fratris filium Regem Eduardum V. cum fratre, veneno, autem necat conjugem propriam Annam, cujus mariv

tum

13 tum prioris matrimonii antea sua manu confoderat.

Rex Henricus VII. de Regis Richardi III. nepote ex fratre supplicium fumit, Rex Henricus VIII, memo*

rabiiis carnifex, vtramque conjugem Annam et Ma­

rian!, et quicquid auitae nobilitatis, et regize ftirpis fu«

pererat morti addicit, Maria Regina, qux trecentos homines, inter hos Optimates, epifcopos, plepejof, liberos etiam, viuos comburi juilit, hxc inquam mu*

lier Reginam Johannam, eadem regia flirpe ortam es vno omnium ore laudatiEmam feeminam, cum man.

to, patre et focero carnifici tradidit, simile plane par- ricidium commifit Elifabetha Regifta in Mariam» Gal- liae quondam et tunc Scotiae Reginam et regni haere- dem, haec autem ipfa Maria rea eft parricidii in mari- tum eundemque confobrinum, ex quo conjugio tunc

r e c e n s natus erat Jacobus, cujus filiiis eft Rex Carolus

I., popularis Rex populi tarnen factionibus opprefius, publice ad supplicium tractus et peena gladii exstinctus, hujus denique filius eft Rex Jacobus II., qui cum mul-

<is millibus qui cum fecuti sunt regno et patria mulcta- tus eft regnum in vadente Maria Regina, filia. et Re­

ge Wilhelmo, genero et ex forore nepote. Hx sunt fere regi® familhemutuse lanienx.

Cadunt autem h<e cxdes quotquot sunt omnes in ea

%4e

ca tempöra quibus Anglorum flatus ciuilis a "cultura non abhorrebat. Nam et prioribus commiflis leges iftae, quibus gloriari folent, altera de priuilegiis Dy- naftarum, fiue Magna-Charta, et altera de fuffragio comitiali populi in re vectigali jain Iatx erant. Prior lex originem deducit a priuilegiis fiue charta liber- tatum Regis Henrici I, qui fratrem natu majorem in custodia per triginta annos aflervatum lumine ocu- lorum admoto ferro candente priuauit, rectius tarnen hoc priuilegium deriuatur ä Rege Johanne, cujus est insigtie parricidium in fratris filium, posterior autem lex de re vectigali debetur Regi Eduardo I., cujus filio Regi Eduardo II.» carceri inclufo , intestina adufta sunt transmiflo in anum, per fistulam corneam, ferro calido. De Anglis autem principe nostri aeui populo, hxc sufFiciunt. Nam nouislimis temporibus hujus regni felicitas tanta fuit quanta calamita» prouinciarum in vtroque hcmifpxrio» alters quidem amiflo et alters amittendo. Ponamus autem genus humanuni fxpe quidem retrogradum reddi tarnen quamuis inultis an- fractibus fi long« et integrae spectentur,periodi et per- fectius et felicius, coquq hoc magis quo longius quaeli»

bet aetas a luteis prim$uis infimi generis hominibus distet, igitur fic acquirendo sine dispendio compendium per-

25 perventum crit aliquando ad optatam vitae metant, ad beatitudinem flatus publici eam quae nisi tota humani- tate sublata immo planeta noflro physice falvo cogitari non poteft. yEternum sie eft duvatura boni malique, barbariei et culturx homines dum fumus mixtura. At non circumscripta folum fed et tuta eft omnis humana pcrfectio fuo circulo, sicuti enim si omnes homines, qtiod tarnen fieri nequit, conjurarent, partem tarnen naturz nec creare nec annihilare valerent, essetque omnis in modo ad aliquod tempus conflictus, eadem tibi femper constantis natura mundi intelligibilis lege hoc morale rerum asquiJibrium non eisent fublaturi fed Jouem ipfum irrito magis quam nefario anfu debella- turi. Habet hinc ha:c non'de vanitate mundi fed de pulchritudinc propter fe et ut nunc eft, de immutabi, liratc rerum opinio commendationem a consolatione et fecuritate vitae, iftain, autem immutabilitatis rerum formidinem ii quidem facile deponent qui habent na- turx fpectabilis omnibus numeris jam absoluta opera cum voluptatc perspecta.

Suppoßto autem sigmento utriusque formn® publi­

ca indifferentia conftitutionum ciuilium non fequittir, certe ex defperatione euadendi quo «velint [circa iinma homines non subliftent, sed ifte mente conceptus in.

do-

26

dojentite* (latus et ingeniis et rebus extcrms "re- pugnat.

Prxdita nempe sunt ingenia hominum activitate, illis cflentiali plane virtute, fers vti fenfus extcrni ap- pctitu, hinc quxcunque animalis vel rationalis causa fubtit, fenfus boni, quod poifident, non dum postide- ' tur infixus ant immutabilis eft, fed nifu ex iflo actiui- tatis prineipio dueuntur nouandi, persiciendi, fimpli citer etiam mutandi statum prxfentem, rerum autem externartim nulla poteft effu conftans forma, nulla in eodeni statu perfeuerantia, omnia pro habitu rerum ad hominem in pejus omnia in melius mutantur, huic vieiflitudini humana" Consilia obnoxia sunt, huic ne- ceflltati paremus 'omnes, et sie homo, non dominus, ndn ftatua animata, fed naturx particula finita] et va- riabilis diruat necelfe eft, xdificet, mutet quadrata ro- tundis. Sed concefsa felicitatis ] continua progreslio- r* conceditur etiam moralitatis fubinde major gra.

d»s. Ex comparationc autem periodorum historiae apparet quod nullam noftri generis progeniem i'pejor aut meliov tulerit auis, fed sicuti omnis xui homines vtcunque calceati bipedes erant, ita fibi nullo non tem­

pore moraliter fimiliimi in diuerfam prodibant fcenain.

E(t quidem hominum propria virtus perfectibilitas qua

z7 qua ccteris animalibtls prxftarc eredunftir, "fapientes, fortcs, magnanimi audiunt, fed propter hoc ipfum fo- lis etiam hominibus competit principium degeneratio- nis, quo prcrprio vitio imieniuntur parricid$i parjuri, tiranni, ferui, pejores et inferiores ceteris animantibus omnibus. Et quxnam eft tandem illa periodus fatis longa vt pro fundamento opinionis promotae et plus vltra promovendx femper felicitatis humans poni pof­

fit? Efle enim uniuerfam historiam fragmentum et Ii- teni de toto ex ea non elfe dirimendam monet ipfa hiftoria litteraria et naturalis. Ab illa inter alia huc fpectantia edocemur floruiflse longe ante Noachici di- Imiii neram Astronomix ftudium, cognitionem non vul­

garem aut fortuitam, fed qux cum recentioribus ob- feruationibus egregie confpiret feientiam, id quod fa- tis demonftrant Autores de Antiquitate fhidii ccelestis, omninoque probant tabulz Astronomie« Indicae Euro»

pam allatx nuper etiam impresTae. Tanta autem et tiilis feientiae augmcnta quem rerum statum litterarium

$que ac politicum fupponant, quas vicissitudines re.

rum in magnis vtin paruis extra dubitim ponant, super- uaeuum eft dicere. Naturalis autem hiftoria fuum li- brum euoluens fubjicit oculis rudera mundorum com- pagem corticis terri constituentia, vt clare videamui

omnes

18

omnes noftras habitationes fuperstructas esse ruinis mundi anterioris non fetnel renati. Vifcerum quippe

t terrae pila fumus, ä cceli etiam cujus pars fumus, re- motiffimis fphseris protrudimur, mare, terra continens, Zonac, climata, elementa translocantur, ortus in oc- cafura, meridies in Septentrionem variabilis, nihil non, modo ceu fractus illabatur orbis modo ceu gutta cauat lapidem, mutabile eft, ergo ,hoc magno anno iterum i:erumque elapfo quam feriem et communein finemin hacexipfa mundi continuatione intelligibili re­

rum omnium interruptionc detegemus mortalcs ? Qui­

bus tarnen contraria opinio, qux eft pro incremento felicitatis mundi et hominum placet, ii poft ea quae con- fiderauimus przeipua argumenta defumunt a minori numcro hominum Orbis antiqui, a barbarie medii zui, a fuperftitione qua carcre nos dicunt, et ab alia longe bcllorum noftri zui ratione. Qiiatenus ex frag-

mentis Autorum ifte mortuorum cenfus Orbis antiqui, id eft partis Europae et adjatentium regioftum iniri poteft, opinio pro majori numcro hominum Orbis an»

tiqui propius a veritate abesse videtur. Tot antiqua regna Europza, Afiatica, Pontica, Africanaque esse, desierunt, tot in vtroque hemifphxrio nouiter detecta ab inuentoribus in .vaftam solitudinem ferrö, morbis et

*9 et liixu transmutata sunt. Sed quomodocunque sc cal- culus habeat, iftas partiales differentias rcgnorum non- nullorum totaiitatis rationem nihil immutare, fed hanc ficut omne perfectibile suis finibus contineri intelligi- tur vel ex eo qnod ad frequentiam hominum in mundo triplo et si terra caperet centyplo majorem quam ea qux nunc eft incipiendo ab uno conjugio pauca admo- dum faecula requirantur.

Qiiod attinet medii xui id eft nouiflimam noftra- tum regionum barbariem, temporibus iftis, bar bar ie fuo quidem modo, in Germania certe commercia flo*

rebant hxc noftra longe fuperantia» ftatus ciuium et numcro et opibus ciuium longe fuperior, vectigaüura conferendorum fere immunitas, Regum non hxredita- ria fed meritis acquirenda autoritas, Imperium cum populo diuifum, nec milites nec bella prx Iis quar nunc sunt, nobilitas domi militixqux clara, religionis atque virtutis apud potentiores magna xmulatio, feien- tiaruin etiam tanta aeftimatio vt fundationibus longe omnium folidiflimis et largissimis ifta xtas infignis fit, viri etiam eruditioneclari milites equitesque,quibus tunc titulis et Reges nobilitantur, et dicerentur et fedentes ad gubernacula reipublicx haberentur. At vineulis praux fuperftitionis nos laxatos, id eft valetudinetn qua fru-

3°

fruebamuv nos recuperätos" esse fatendunfeft, Quasi vero ista de Papatu feceflio abfolutiflima reformatio et certa populorum falus esset t Quasi Vero hoc exeiinte, faepc etiam repuerafcentefxciilo deeimo octauo de fabu- Iis dissenfus non esset hodie cum civitatis amifiione, vi­

tae etiam et bonorum omnium diferimine conjim&us!

Qiiasi vero Christianus orbis vel angulus adeo christia- nus vnus & alter esset terrarum orbis,

Bellorum denique noua ratio et bona causo haec eft. Propter maneipiorum ccemendorum monopolium, lignandi, pifomdi, fachari, thex, cassesc, vefeendi qux noccnt gratia tot tantisque fumtibus gefta sunt hoc fxculo bella vt ifti omnes medii xui tumultus prx vno noftris temporibus in omnibus mundi plagis, per mul- tos annos, ä multis siinul populis, totis regni viribus

•gesto bello Iuftts modo equeftris aut gladiatorium mu- nus videri poffit. TantunÄ sanguinis profufum eft in vno anno nouiflimi'vix ex probabili causa illati belli feptennis, ac quidem in omnibus prxliis istius tricen»

nalis omnium teterrimi belli. Finita autcin bello par erat ex vtraque parte et latius quam ifta hominum jactura patens iniferia.

Sed capti tarnen bello hodie non venduntur. Vti- que, non enim foluin qux fuerunt olim operae feruo-

, ruin

3t rum prxstantur hodie pro minori pretio ab hominibut liberis, fed etiam integrx Europex nationes et quidem fingula capita ex illis inter ipfos po^ilares fuos in re­

rum domiiüo in legifima emtione venditione sunt, de aliis autem fpeeie liberis Iis est an xquioribus conditio- iiibus viuant et regantur, et propter hos ipfos politif- siinos et omnes obxratiflimos Europxos flatus inAfrica, vtraque India, terrisque Auftralibus tot quotannis homines, animo et corpore vaiidi naturx filii, misere aut apud emptores aut in patria sua, in regionibua omni copia sponte fluentibus pereunt ac fere hoc in Ducatu homines vluunt. Nec sufficit hxc annua stra«

ges. Nuper admodum in gratiam mercatorum non- nuHorum tre's milliones hominum fame peribant in In­

dia Orientali in qua mundi parte intra paueos anno»

tot] milliones hominum ceu victiinx humanx pro fa«

lute populi Anglicani exsx sunt quot milliones incola' rum in ipso Anglix regno numerantur.

Videtis, Auditores, in qux tempore referuatl fimus, quam lint mitiores temporum vices, commer- ciorum et pulucris pyrii, Fortuitx in laboratorio, o fata hominum! inuentionis, quam falutarcs essec- tus, quam propius hodie omnia virtutem lim* jn_

teili-

32.

telllgltis in ludibriiim prxftanti$ fuz cxisterc Komi- nein* tenetis hu,nc mutantem Protea vultus.

Quodsi tarnen, quoniam quidem tanta fub nocte noftra jacet dies, ex alia statione et tanquam ex specula profpiceremus rerum süblunarium vniuerfitatem, viui- diori tunc tepleti liimine quid fumus et quidnam victu- ri geniti eramus rectius intelligcremus gratularemurque humano generi aut de hoc quamuis lcnto felicitatis in- eremento, aut de hae ipfa felicitate, slia quidem ex alia, fed tota minui et'augeri, calculari et conferri inefcia, bono potius hominis indiuiduali et libcro, et iitterariae et ciuilis culturx conuer/ionibus felieiter non adfcripto. Ego vero quod in hac re video et fentio ingenue Auditores, Dixi!