komunitete fetare dhe përmes tyre
1. Cenimi i dinjitetit njerëzor
Sjellja diskriminuese vetëm atëherë është e dënueshme, nëse e cenon dinjitetin njerëzor. Për një rast të tillë bëhet fjalë, nëse persona ose grupe personash për shkak të përkatësisë së tyre quhen ose trajtohen si të pavlerë.
2. Publiku
Sjellja ose shprehjet diskriminuese duhet të ndodhen publikisht. Kjo do të thotë para një rrethi më të madh personash, midis të cilëve nuk ekziston një marrëdhënie personale. Pra jo në rrethin familjar ose shoqëror apo në ndonjë mjedis tjetër të ngushtë me marrëdhënie personale ose një besim të posaçëm midis personave.
3. Paramendim
Sjellja diskriminuese vetëm atëherë është e dënueshme, nëse dikush vepron me paramendim. Kjo do të thotë, që autori/autorja është i/e vetëdijshëm/vetëdijshme, që sjellja përçmon/denigron dikë, dhe prapëseprapë apo qëllimisht për këtë arsye e bën.
➜ Nëse të gjitha këto kushte janë të plotësuara, një shprehje përmbush gjendjen faktike të veprës penale sipas nenit 261bis StGB dhe kësisoj mund të ketë pasoja penale: Dënim me heqje lirie deri në 3 vjet ose dënim me gjobë. Megjithatë çdo rast shqyrtohet gjithmonë në veçanti.
Rekomandim sesi të merremi me citimin e pasazheve nga tekstet fetare me përmbajtje diskriminuese
Edhe citimi i pasazheve nga tekstet fetare me përmbajtje diskriminuese4 mund të vlerësohet si një shprehje e dënueshme, nëse
1. përmbajtja drejtohet kundër personave ose grupeve për shkak të «racës, kombësisë, fesë ose orientimit seksual» të tyre (= cenimi i dinjitetit njerëzor) 2. citimi bëhet në ceremonitë fetare (= publiku)
3. citimi përdoret nga personi drejtues si thirrje për një qëndrim diskriminues ose madje të urrejtjes ndaj këtyre personave (= paramendim)
4 Tri shembuj të rastësishëm për këtë problematikë nga Bibla: Ligji i Përtërirë 7,16: «Do të shfarosesh, pra, të gjithë popujt, që Zoti, Perëndia yt, po të jep në pushtetin tënd…»; Psalmi 139, 19: «Me siguri, ti do vrasësh të pabesin, o Perëndi»; Levitiku 20, 13: «Në qoftë se dikush ka marrëdhënie seksuale me një burrë ashtu si ato, që bëhen me një grua, që të dy kanë kryer një degjenerim të neveritshëm, do të dënohen pa tjetër me vdekje…»
34
Shqiptare
Për këtë arsye, RTRel-ja u rekomandon anëtarëve të personelit kujdestar ose drejtues, që pasazhet e teksteve me përmbajtjet, të cilat për shkak të cilësive të veçanta («raca, kombësia, feja ose orientimi seksual») drejtohen kundër një grupi personash të posaçëm, të mos i citojnë pa komentim në kuptimin e ligjit në shërbesa, në namazin e xhumasë ose në meditime para komunitetit fetar.
Një citim pa komentim mund të kuptohet nga komuniteti fetar si një thirrje për një veprim përkatës ose për urrejtje ndaj këtij grupi personash. Sepse pa komentim nga ana e drejtuesit fetar një citim mund të kuptohet nga komuniteti fetar si vullneti i perëndisë ose i autoritetit përkatës më të lartë fetar dhe mund të ndikojë në formimin e qëndrimeve përkatëse ose në kryerjen e veprimeve përkatëse. Kësisoj mund të ketë pasoja penale për anëtarin e personelit fetar drejtues.
➜ Me rëndësi: Mendime fetare edhe në vazhdim mund të dhe lejohen të shprehen dhe botëkuptime të ndryshme mbi vlerat mund të jenë temë, përderisa ato nuk e cenojnë dinjitetin njerëzor të të tjerëve.
Qëndrimi i RTRel-së në çështje diskriminimi
EKonventa është e vetëdijshme, që ekzistojnë forma të tjera diskriminimi (ndër të tjera të përcaktuara nga Kushtetuta Federale e Zvicrës neni 8 par. 2 Kushtetuta Federale)5, të cilat nganjëherë gjinden gjithashtu nëpër komunitete fetare.
Posaçërisht diskriminimi për shkak të gjinisë është një temë, e cila debatohet herë pas here edhe në RTRel-në dhe që rregullohet në nenet kantonale rreth barazisë së gjinive si dhe në Kushtetutën Federale (neni 8 par. 3 Kushtetuta Federale)6. Megjithëse që këtu bëhet fjalë për një temë me parakushte të tjera ligjore, RTRel-ja ia rezervon vetes të drejtën të mos e shqyrtojë këtë temë këtu.
RTRel-ja angazhohet për një bashkëjetesë të mirë, e cila nuk ka nevojë për asnjë diskriminim të të tjerëve dhe që respekton botëkuptimet e tjera fetare. Një bashkëjetesë, e cila megjithatë e reflekton diskriminim, i cili gjithmonë është pjesë e historisë së vet fetare.
5 «Nuk lejohet diskriminimi i askujt, shprehimisht jo për shkak të origjinës, të racës, të gjinisë, të moshës, të gjuhës, të pozitës sociale, të formës së jetesës, të bindjes fetare, botëkuptimore ose politike apo për shkak të një aftësie të kufizuar fizike, mendore ose psikike.» (neni 8 par. 2 Kushtetuta Federale)
6 «Burri dhe gruaja janë të barabartë. Ligji kujdeset për barazinë e tyre ligjore dhe faktike, para së gjithash në familje, arsimim dhe punë. Burri dhe gruaja kanë pretendimin për pagën e njëjtë për punën me të njëjtën vlerë.»
(neni 8 par. 3 Kushtetuta Federale)
35
Shtojca: Nenet ligjore
Diskriminim për shkak të «racës, kombësisë, fesë ose orientimit seksual»
Neni 261bis diskriminim race i StGB-së7 cakton:
«Kush bën thirrje publike për urrejtje ose diskriminim kundër një personi ose kundër një grupi personash për shkak të racës, kombësisë ose fesë ose orientimit seksual të tyre, kush publikisht përhap ideologji, të cilat synojnë për denigrimin sistematik ose për shpifjen e këtyre personave ose të këtyre grupeve, kush me po atë synim organizon ose nxit aktivitete propagandiste apo merr pjesë në të tilla, kush publikisht përmes fjalës, shkrimit, gjesteve, veprimeve ose në ndonjë mën-yrë tjetër denigron ose diskriminon një person ose një grup personash për shkak të racës, kombësisë, fesë ose orientimit seksual të tyre në një mënyrë, që cenon dinjitetin njerëzor apo kush për një prej këtyre shkaqeve mohon, minimizon rën-dë ose përpiqet të justifikojë gjenocid ose krime të tjera kunrën-dër njerëzimit, kush ia refuzon një shërbim, i cili ofrohet nga ana e tij dhe është dedikuar për të gjit-hë, një personi ose një grupi personash për shkak të racës, kombësisë, fesë ose orientimit seksual të tyre, dënohet me një dënim me heqje lirie deri në tre vjet ose me një dënim me gjobë.»
7 https://www.admin.ch/opc/de/federal-gazette/2018/7861.pdf (së fundmi hapur më datën 25/05/2020)
36 Arabi ةعومجلما هذه ةيهارك لىع وأ لثمام لعف لىع ضيرحت هنأ لىع ةينيدلا ةفئاطلا لبق نم هيلع بقعُلما يرغ داهشتسلاا مهفُي دق ةدارإ هنأ لىع ةينيدلا ةفئاطلا لبق نم داهشتسلاا مهفُي دق هيجوتلاب ينينعلما صاخشلأا لبق نم بيقعتلا نودف .صاخشلأا نم صخشلا لىع ةيئانج تاعبت رملأا اذه لىع بتتري دق .ةلثمام لاعفأ وأ فقاوم لىإ دوقيو ينعلما لىعلأا ينيدلا عجرلما وأ هللا .هيجوتلاب ينعلما ًاكاهتنا كلذب سيل هنأ الماط ةفلتخلما ميقلا ةشقانمو ةينيدلا ءارلآا نع يربعتلا حومسلماو نكملما نم لاز ام :ةمهم ةمولعم
.نيرخلآل ةيناسنلإا ةماركلل زييمتلا اياضق ءازإ لزاب نيوتناك في نايدلأل ةريدتسلما ةلواطلا فقوم في يسريوسلا يداحتلاا روتسدلا في ةددحلما كلت لاثلما ليبس لىع( زييمتلل ىرخأ لاكشأ كانه نأ ةريدتسلما ةلواطلا كردت ساسأ لىع صخلأاب زييمتلا دعي .نايحلأا ضعب في ةينيدلا فئاوطلا ًاضيأ صخت يتلاو 5)يداحتلاا روتسدلا ،2 ةرقفلا ،8 ةدالما ةقلعتلما داولما هدعاوق عضت يذلاو لزاب نيوتناك في نايدلأل ةريدتسلما ةلواطلا لىع َاضيأ شقانت ام ًائماد يتلا عيضاولما نم سنجلا طوشر يذ عوضوبم قلعتي انه رملأا نأ ابم نكلو .6)يداحتلاا روتسدلا ،3 ةرقفلا ،8 ةدالما( يداحتلاا روتسدلا كلذكو ةاواسلماب .ةلحرلما هذه في هتشقانم لىع ظفحتت لزاب نيوتناك في نايدلأل ةريدتسلما ةلواطلا نإف ةفلتخم ةينوناق ًاضيأ نكلو ،نيرخلآا تادقتعم ماترحاو ُايلك نيرخلآا داهطضا ضفر لىع مئاقلا ديجلا شياعتلا لجأ نم ةريدتسلما ةلواطلا لمعت .نايدلأا خيرات في ًائماد دوجولما زييمتلا في يركفتلا في ةكراشلما لىع
وأ ةينيدلا تاعانقلا وأ ،ةايحلا طنم وأ ،يعماتجلاا عضولا وأ ،ةغللا وأ ،رمعلا وأ ،عونلا وأ ،قرعلا وأ لصلأا ساسأ لىع ًاصوصخو سانلا ينب زييمتلا زوجي لا» 5 )يداحتلاا روتسدلا ،2 ةرقفلا ،8 ةدالما( «.ةيسفنلا وأ ةيلقعلا وأ ةيدسجلا ةقاعلإا ساسأ لىع وأ ،ةيسايسلا وأ ةيجولويديلأا ةأرلماو لجرلل .لمعلا وأ ميلعتلا وأ ةلئاعلاب قلعتي ام في صخلأابو ماهنيب ةيلعفلاو ةينوناقلا ةاواسلما نوناقلا نمضي .قوقحلا في نايواستم ةأرلماو لجرلا» 6 )يداحتلاا روتسدلا ،3 ةرقفلا ،8 ةدالما( «.لمعلا سفن لباقم رجلأا سفن ضياقت في قحلا )2020 ويام/رايأ 25 خيراتب ةرم رخأ ةحفصلا ةرايز مت( https://www.admin.ch/opc/de/federal-gazette/2018/7861.pdf 7
ةينوناقلا دونبلا :قحلم
»سينجلا ليلما وأ نيدلا وأ ينثلإا لصلأا وأ قرعلا« ساسأ لىع زييمتلا :ليي ام لىع 7تابوقعلا نوناق في يصرنعلا زييمتلاب ةقلعتلما رركم 261 ةدالما صنت وأ نيدلا وأ ينثلإا لصلأا وأ قرعلا ساسأ لىع صاخشأ ةعومجم وأ صخش داهطضا وأ ةيهارك لىع ًانلع ضرحي نم لك»
ةروصب صاخشلأا ءلاؤه وأ صخشلا اذه فذق وأ ردق نم طحلل ةهجوم تايجولويديأ ًانلع شرني نم لكو ،سينجلا ليلما وأ ردق نم طحي نم لكو ،ةياغلا هذه سفنل اهب كراشي وأ اهمعدي وأ ةيئاعدلا تلامحلا مظني نم لكو ،ةجهنمم وأ ةراشلإا وأ ةباتكلا وأ ملاكلا للاخ نم ةيناسنلإا ةماركلا عم فىانتت ةقيرطب صاخشلأا نم ةعومجم وأ ًاصخش دهطضي نم ًاقلاطنا ركني نم وأ ،ةيسنجلا مهلويم وأ مهنيد وأ ينثلإا مهلصأ وأ مهقرع ساسأ لىع قرطلا نم اهيرغ وأ ءادتعلاا ،اهريبرت سمتلي وأ اهنأش نم ليلقتلا في غلابي وأ ةيناسنلإا دض مئارجلا نم اهيرغ وأ ةيعماجلا تادابلإا بابسلأا هذه ينثلإا لصلأا وأ قرعلا ساسأ لىع صاخشلأا نم ةعومجلم وأ صخشل سانلا ةماعل ةهجوم ةمدخ ميدقت ضفري نم لكو ».ةيلام ةمارغب وأ تاونس ثلاث اهاصقأ ةدلم نجسلاب بقاعيس سينجلا ليلما وأ نيدلا وأ
37 Arabi
ةيئانجلا ةيلوؤسلما طوشر :ةينوناقلا ةلئاسملل ةضرُع ةيزييمتلا تاحيصرتلا لعجب ةيلاتلا طوشرلا رفوت يفي ةيناسنلإا ةماركلا كاهتنا .1 وأ فصو ىدل لاحلا وه اذه .ةيناسنلإا ةماركلا كاهتنا مت لاح في طقف ةينوناقلا ةلئاسملل ةضرُع يزييمتلا كولسلا نوكي .مهئماتنا ساسأ لىع ةينودب صاخشأ ةعومجم وأ صخش ةلماعم ةينلعلا .2 لا نيذلا صاخشلأا نم ةيربك ةعومجم مامأ ينعي اذه .نلعلا في ةيزييمتلا تاحيصرتلا وأ يزييمتلا كولسلا بكتري نأ بجي هيف دوست وأ ةيصخش تاقلاع هطبرت قيض رخآ طسو يأ وأ ءاقدصلأا وأ ةلئاعلا ةرئاد نمض سيل يأ ،ةيصخش ةقلاع مهعمجت .صاخشلأا ينب ةيربك ةقث دمعلا .3 نأ كردي نياجلا نأب ينعي اذه .دمع نع فصرتلاب دحأ ماق لاح في طقف ةينوناقلا ةلئاسملل ةضرُع يزييمتلا كولسلا نوكي .تاذلاب ببسلا اذهل وأ كلذ نم مغرلا لىع هب موقيو رخآ صخش ردق نم طحي فصرتلا دقو تابوقعلا نوناق نم رركم 261 ةدالما بجوبم ةعقاولا نايب حيصرتلا ققحيسف طوشرلا هذه عيمج ترفوت لاح في لىع ةيضق لك في تبلا ًائماد متي .ةيلام ةمارغ وأ تاونس ثلاث لىإ لصت دق ةدلم نجسلا ةبوقع :ةيئانج تاعبت كلذ لىع بتتري
.ةدح :ةيزييمتلا ةينيدلا صوصنلاب داهشتسلاا عم لماعتلا صوصخب ةيصوت لاح في نوناقلا هيلع بقاعي ًاحيصرت ًاضيأ 4يزييمتلا ىوتحلما تاذ ةينيدلا صوصنلاب داهشتسلاا رابتعا نكيم كاهتنا =( «سينجلا ليلما وأ نيدلا وأ ينثلإا لصلأا وأ قرعلا» ساسأ لىع تاعومجم وأ صاخشأ دض ًاهجوم ىوتحلما ناك .1 )ةيناسنلإا ةماركلا )ةينلعلا =( ةينيدلا تابسانلما ءادأ ءانثأ كلذ مت .2 =( صاخشلأا ءلاؤه دض ةيهاركلا لىع ىتح وأ يزيمتم كولس لىع ضيرحتلل هيجوتلاب ينعلما صخشلا لبق نم همادختسا مت .3 )دمعلا صوصنلاب داهشتسلاا متي لاأب هيجوتلاو داشرلإاب ينينعلما يننيدتلما صاخشلأا لزاب نيوتناك في نايدلأل ةريدتسلما ةلواطلا حصنت اذل وأ نيدلا وأ ينثلإا لصلأا وأ قرعلا»( ةنيعم صئاصخ ساسأ لىع صاخشلأا نم ةنيعم ةعومجم دض هجولما ىوتحلما تاذ ماكحلأ ًاقفو اهيلع بيقعتلا نود ةينيدلا ةفئاطلا مامأ ةدابعلا وأ ةعمجلا ةلاص وأ ةيسنكلا ةمدخلا ءادأ ءانثأ )«سينجلا ليلما .نوناقلا
:19:139 رومزلما ،«...كيلإ عفدي كهلإ برلا نيذلا بوعشلا لك لكأتو» :16:7 )ةينثتلا( سماخلا سىوم رفس :سدقلما باتكلا نم ةيئاوشع ةلثمأ ةثلاث هذه 4 ماهمد .نلاتقي ماهنا .اسجر ماهلاك لاعف دقف ةأرما عاجطضا ركذ عم لجر عجطضا اذاو» :13:20 )ينيولالا( ثلاثلا سىوم رفس ،«هللا اي راشرلأا لتقت كتيل»
«...ماهيلع
38
نوناق نم رركم 261 ةدالما( 1سينجلا ليلما ساسأ لىع مئاقلا زييمتلا صوصخب ةلدعلما تابوقعلا نوناق ماكحأ رارقإ ءوض في بتكلا نم ةنيعم صوصن عم لماعتلا لوح ةديدج ةلئسأ حرطُت )يركسعلا تابوقعلا نوناق نم 171c ةدالماو تابوقعلا .ةيوماسلا ىدل ةدعاسم اهفصوب 3هيجوتلاو داشرلإاب ينينعلما صاخشلأا لىإ ةهجوم 2لزاب نيوتناك في نايدلأل ةريدتسلما ةلواطلا ةيصوت .تابوقعلا نوناق ماكحأ نمض ةعقاو نايب بنجت فدهب كلذو ،يزييتم ىوتحم تاذ )نوكت ابمر( ةينيد صوصنب داهشتسلاا نإف ،كلذ لىع ةولاع .ةيدرفلا ةلاحلا نم يرحتلاو ققحتلا قيرط نع متي ام ًائماد ةعقاولا نايب يرحت نأ لىع ديكأتلا ردجي .دهعلا ةثيدح تلاز ام ةلدعلما تابوقعلا نوناق ماكحأب ةقلعتلما ءاضقلا ماكحأ ةماع تاداشرإ ةيصوتلا مدقت .يرغ لا ةدعاسلماا ميدقت اهنم فدهلا انمإو ةيهيجوت تمايلعت ةباثبم تسيل ةيصوتلا هذهف اذل اهرابتعا نكميف اذلو ،ةينيدلا تاسابتقلاا عم لماعتلاب قلعتي ام في حصنلا يدستو ،نوناقلا اهيلع بقاعي يتلا لاعفلأاب قلعتت .ًايزاترحا ًايربدت :نوناقلا اهيلع بقاعي يتلا لاعفلأا ليلما وأ نيدلا وأ ينثلإا لصلأا وأ قرعلا» ساسأ لىع صاخشلأا نم ةعومجم وأ صخش دض نوناقلا اهيلع بقاعي يتلا لاعفلأا :يه تابوقعلا نوناق نم رركم 260 ةدالما لىإ ًادانتسا «سينجلا )1 ةرقفلا( زييمتلا وأ ةيهاركلا لىع ًانلع ضيرحتلا )2 ةرقفلا( ةيزييمتلا تايجولويديلأل ينلعلا شرنلا )3 ةرقفلا( ةيئاعدلا تلامحلا في ةكراشلما وأ معد وأ ميظنت )4 ةرقفلا( ىرخأ ةقيرطب وأ ءادتعلاا وأ ةراشلإا وأ ةباتكلا وأ ملاكلا قيرط نع ينلعلا زييمتلا )4 ةرقفلا( اهريبرت وأ اهنأش نم غلابلما ليلقتلا وأ ةيناسنلإا دض مئارجلا نم اهيرغ وأ ةيعماجلا تادابلإا راكنإ )5 ةرقف( سانلا ةماعل ةهجوم ةمدخ ميدقت ضفر