The Analysis of Fiscal Stability in Poland in the Years 1995-2014

(1)

The Analysis of Fiscal Stability in Poland in the Years 1995-2014

Jarmulska, Barbara

2016

Online at https://mpra.ub.uni-muenchen.de/100830/

MPRA Paper No. 100830, posted 10 Jun 2020 14:23 UTC

(2)

Barbara Pączek-Jarmulska

Kolegium Zarządzania i Finansów Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Analiza stabilności fiskalnej w Polsce w latach 1995-20141

S tre sz c z e n ie

W a rty k u le o m ó w io n o te m a t sta b iln o ści fiskalnej o raz z a p re z e n to w a n o a n a liz ę sy tu acji P o lsk i p rz e p ro w a d z o n e j p o d ty m k ą te m . Jako k o n te k st d o w y k o n a n e j a n a liz y p rz e d s ta w io n o w y p ro w a d z e n ie fo rm a ln e g o w a r u n k u n a sta b iln o ść fisk a ln ą o ra z ew olu cję p o d e jśc ia d o d łu g u i d e fic y tu w te o rii e k o n o m ii. C elem a r ty k u łu je st zw e ry fik o w a n ie , czy p o lity k a fisk aln a P o lsk i b y ła s ta b iln a w o k resie 1995-2014. B ad an ie p rz e p ro w a d z o n o p rz y z a s to s o w a n iu w y b ra n y c h m e to d e k o n o m e try c z n y c h w y k o rz y sty w a n y c h w lite ra tu rz e o ra z n a p o d sta w ie a n a liz y p r z e m ia n w P o lsc e w o k resie o d ro k u 1995. W y k o n a n a a n a liz a w sk a z u je n a sta b iln o ść p o lity k i fisk alnej w P o l

sce w b a d a n y m o k resie , je d n a k z u w a g i n a k ró tk ie szereg i i n ie sp ó jn o ść o trz y m a n y c h w y n ik ó w w n io s k i z b a d a n ia n a le ż y tra k to w a ć z o d p o w ie d n ią d o z ą o s tr o ż n o ści. Jako k lu c zo w e d la sta b iln o śc i fiska ln ej P o lsk i w p rz y sz ło śc i z id e n ty fik o w a n o o b o w ią z u ją c e ra m y fisk a ln e o ra z k s z ta łt p o lity k i fisk alnej w o d p o w ie d z i n a n ow e z a g ro ż e n ia i w y z w a n ia .

S ło w a k lu c zo w e : sta b iln o ść fisk aln a, d łu g p ub licz ny , w y n ik se k to ra in sty tu c ji rz ą d o w y ch i sa m o rz ą d o w y c h , te st p ie rw ia stk a je d n o stk o w e g o

1 A r ty k u ł je st o p a r ty n a ro z d z ia le IV „ S ta b iln o ść fisk a ln a P o ls k i - p ró b a o c e n y ” b a d a n ia s ta tu to w eg o I n s ty tu tu F in a n s ó w S zk o ły G łó w n ej H a n d lo w e j „W p ły w k r y z y s u g o sp o d a rc z e g o n a sy tu a c ję fin a n s o w ą w s e k to rz e in s ty tu c ji rz ą d o w y c h i s a m o rz ą d o w y c h ”, p rz e p ro w a d z o n e g o p o d k ie ru n k ie m n a u k o w y m p ro f. d r h a b . J a n u sz a O sta sz e w sk ie g o .

(3)

1. Wprowadzenie

T em at znaczą cy ch defic ytów fin a n só w pu b liczn ych i ro sn ąc eg o d łu g u pu bliczn ego zyskuje n a z n a c z e n iu szczegó lnie w o sta tn ic h la tach , k ie d y w iele k ra jó w ro z w in ię ty c h i rozw ijających się m u si m ie rzy ć się z p ro b le m e m w y sok iego i stale ro sn ąc eg o p o z io m u z a d łu ż e n ia . Z ró w n o w a ż o n e fin a n s e p u b lic z n e o ra z s ta b iln o ś ć fis k a ln a są b a rd z o w a ż n y m i c e c h a m i g o s p o d a rk i. Z w ią z a n e je st to z fa k te m , że je d y n ie w p rz y p a d k u , g d y ce c h y te są o b e c n e , m o ż liw e je st p ro w a d z e n ie a n ty c y k lic z n e j p o lity k i fis k a l

nej, w ty m w y k o rz y s ta n ie a u to m a ty c z n y c h sta b iliz a to ró w , o ra z n ie z a le ż n e j p o lity k i m o n e ta rn e j p rz e z b a n k c e n tra ln y 2. R e g u la rn e m o n ito ro w a n ie sta b iln o śc i fisk aln ej je st isto tn e w celu u m o ż liw ie n ia p o d ję c ia d z ia ła ń z a ra d c z y c h n a o d p o w ie d n io w cz es

n y m eta p ie 3. D e c y d e n c i sta ją się św ia d o m i n asilają c eg o się p ro b le m u i p o ja w ia ją się k o le jn e d z ia ła n ia m a ją ce n a celu o g ra n ic z e n ie n a r a s ta n ia z a d łu ż e n ia . N a le ż y w śró d n ic h w y m ie n ić ro z w ią z a n ia o b e c n e n a p o z io m ie g o sp o d a re k p o szcze g ó ln y ch k ra jó w o ra z w p ro w a d z a n e p rz e z U n ię E u ro p e jsk ą , co m a z w ią z e k z fa k te m , że u trz y m a n ie sta b iln o śc i fisk aln ej je st is to tn e n ie ty lk o p u n k tu w id z e n ia p o sz c z e g ó ln y c h p a ń stw . W k o n te k śc ie U n ii G o sp o d a rc z e j i W alu to w ej w U n ii E u ro p e jsk ie j m o ż e p o ja w ić się p o k u s a p ro w a d z e n ia n ie o d p o w ie d z ia ln e j p o lity k i p rz e z n ie k tó re z k rajó w , licz ąc e n a to, że n a d a l b ę d ą m o g ły k o rz y sta ć z n is k ic h stó p p ro c e n to w y c h , b ę d ą c y c h s k u t

k ie m o d p o w ie d z ia ln e j p o lity k i fisk aln ej p o z o s ta ły c h krajów .

C e le m n in ie jsz e g o a r ty k u łu je s t a n a liz a s ta b iln o ś c i fisk a ln e j P o lsk i w la ta c h 19 95-2014. N a p o c z ą te k w y p ro w a d z o n o fo rm a ln e w a r u n k i n a sta b iln o ść fisk a ln ą . N a s tę p n ie d o k o n a n o p rz e g lą d u lite ra tu ry i w y k o rz y sty w a n y c h d o ty c h c z a s m e to d b a d a n ia sta b iln o śc i. C ze ść e m p iry c z n a m a n a celu sp ra w d z e n ie , czy p o lsk ie fin a n s e p u b lic z n e są sta b iln e . Jak o m ia ry sta b iln o śc i fisk a ln e j, p o d o b n ie ja k w lite ra tu rz e , w y k o rz y s ta n o d łu g i d e fic y t s e k to ra in s ty tu c ji rz ą d o w y c h i sa m o rz ą d o w y c h .

2. Stabilność fiskalna - kwestie definicyjne

M im o ro snącej św iad o m o ści p ro b le m u i c o raz liczniejszych pu b lik ac ji, n a d a l b ra k je st je d n o z n a c z n e j d e fin ic ji sta b iln o śc i fisk aln ej. Z a zw y cza j p rz y jm u je się, że s ta b il

n o ść fis k a ln a to ta k a c e c h a p o lity k i fisk a ln e j, k tó r a z a p e w n ia , iż d a n y k ra j b ę d z ie

2 M . C a n z o n e ri, R. C u m by, B. D ib a, Is th e p r ic e le ve l d e t e r m in e d b y th e n e e d o ffis c a l s o h e n c y, „A m e

ric a n E c o n o m ic R ev ie w ” 2001, 91(5), 1221-1238.

3 S. O w sia k , F in a n s e p u b lic z n e . T eo ria i p r a k t y k a . W y d a w n ic tw o N au k o w e P W N , W a rsza w a 2005.

(4)

Analiza stabilności fiskalnej w Polsce w latach 1995-2014 49

w s ta n ie te rm in o w o re g u lo w a ć sw oje z o b o w ią z a n ia b e z d o k o n y w a n ia z n a c z n y c h d o s to s o w a ń p o s tro n ie d o ch o d o w e j i w y d a tk o w e j4. U n ik a n ie n a d m ie rn e g o w z ro s tu d łu g u m o ż n a ro z u m ie ć ja k o u trz y m a n ie z a d łu ż e n ia n a p o z io m ie m in im a liz u ją c y m n e g a ty w n y w p ły w w y stę p o w a n ia d łu g u i d e fic y tu n a g o s p o d a rk ę 5. S ta b iln o ść je st b a d a n a p rz y z a ło ż e n iu k o n ty n u o w a n ia - o b e c n ie i w p rz y sz ło śc i - d o ty c h czaso w ej p o lity k i fisk a ln e j, b e z z n a c z ą c y c h z m ia n w p o d a tk a c h i fu n k c ja c h p a ń stw a .

D e fin ic ja s ta b iln o ś c i fis k a ln e j o p a r ta je s t n a k o n c e p c ji w y p ła c a ln o ś c i, czy li n a m o ż liw o śc i re g u lo w a n ia p rz e z p a ń s tw o sw oich z o b o w ią z a ń . F o rm a ln y w a ru n e k n a w y p ła c a ln o ść w y p ro w a d z a n y je st z m ięd zy o k reso w eg o o g ra n ic z e n ia b u dż eto w eg o rz ą d u , z g o d n ie z k tó ry m d łu g w p o c z ą tk o w y m o k resie ró w n y je st z d y sk o n to w a n e m u d łu g o w i w o k re sie k o ń c o w y m 6 i s u m ie z d y sk o n to w a n y c h ró ż n ic m ię d z y p r o g n o z o w a n y m i p rz y s z ły m i d o c h o d a m i p u b lic z n y m i a p ro g n o z o w a n y m i w y p ły w a m i.

C z ę sty m p ro b le m e m n a p o ty k a n y m p o d c z a s b a d a n ia sta b iln o ści je st ilość i ja k o ść d o s tę p n y c h d a n y c h . B a d a n ia ilo śc io w e o p a rte są b o w ie m a lb o n a d a n y c h h is to ry c z n y c h , k tó re m o g ą n ie o d z w ie rc ie d la ć o b ecn e j sy tu a c ji d a n e g o p a ń s tw a , a lb o n a p ro g n o z a c h , co d o z a sa d y o b a rc z o n y c h n ie p e w n o śc ią . W efekcie, n a w e t p rzy ję cie je d n o z n a c z n e j d e fin ic ji sta b iln o śc i fisk aln ej n ie g w a ra n tu je o trz y m a n ia sp ó jn y ch i w ia ry g o d n y c h w y n ik ó w p rz e p ro w a d z o n e j an aliz y . P ro b le m z d a n y m i je st sz cze

g ó ln ie z a u w a ż a ln y p rz y a n a liz ie sta b iln o śc i k rajó w , d la k tó ry c h d o s tę p n e są je d y n ie k ró tk ie szereg i czasow e, ja k to m a m iejsce w p rz y p a d k u P o lski.

3. Ewolucja koncepcji stabilności fiskalnej w czasie - polityka fiskalna i dług w teorii ekonomii

W te o ria c h e k o n o m ic z n y c h r o z w a ż a n ia n a te m a t d łu g u k o n c e n tr o w a ły się zaz w yc zaj n a d w ó c h asp e k ta c h : n a w p ły w ie z a c ią g a n y c h p o ż y c z e k n a g o sp o d a rk ę o ra z n a z id e n ty fik o w a n iu p o k o le n ia , k tó re p o n o s i c ię ż a r z a c ią g n ię ty c h z o b o w ią z a ń .

K la sy c z n a te o ria e k o n o m ii o p ie ra się n a k o n c e p c ji w o ln o śc i g o sp o d a rc z e j (le se

fery zm u ) o ra z ra c jo n a ln e g o h o m o o e c o n o m ic u s , a d o m in u ją c ą id e ą te g o o k re s u b y ł lib e ra liz m . Jako czo ło w y c h p rz e d sta w ic ie li te g o o k re s u n a le ż y w y m ie n ić A . S m ith a, J.S. M illa , D. R ic a rd o i J.B. Saya. A. S m ith u ż y ł m e ta fo ry „ n ie w id z ia ln a rę k a r y n k u ”,

4 B. Jajko, D łu g p u b lic z n y a r ó w n o w a g a fi s k a ln a . C z y i k ie d y r z ą d p o w i n ie n e m ito w a ć d łu g p u b lic zn y ? , C e D eW u , W a rsz a w a 2008.

5 P. W ło d a rc z y k , S ta b il n o ś ć f i s k a l n a - k o n c e p c ja te o r e ty c z n a i j e j z n a c z e n i e p r a k ty c z n e . A n a l i z a n a p r z y k ł a d z i e p a ń s t w G r u p y W y s z e h r a d z k ie j w la ta c h 1 9 9 5 -2 0 0 9 , „ M a te ria ły i S tu d ia ” 2011, ze sz y t n r 256.

6 D la k o n k re tn e g o , w y b ra n e g o r o k u lu b d la n d ą ż ą c e g o do n ie sk o ń c z o n o śc i.

(5)

ab y o p isać m e c h a n iz m d z ia ła n ia w o ln e g o ry n k u . Jego z d a n ie m , u c z e stn ic y r y n k u , czy li k o n s u m e n c i i p ro d u c e n c i, d z ia ła ją c w e w ła s n y m in te re sie , d z ia ła ją z a ra z e m n a k o rz y ść g o s p o d a rk i ja k o c a ło śc i7. W o b e c tego , k la sy c y s ta li n a sta n o w is k u , iż p a ń s tw o n ie p o w in n o in te rw e n io w a ć w g o s p o d a rk ę - je g o ro la p o w in n a z o s ta ć o g ra n ic z o n a d o m in im u m , a sy ste m p o d a tk o w y n ie p o w in ie n p ro w a d z ić d o z a b u rz e ń w g o s p o d a rc e 8.

W ś ró d k la s y k ó w a n a liz u ją c y c h te m a t d łu g u p u b lic z n e g o w y m ie n ić n a le ż y D. R ic ard o , k tó ry sfo rm u ło w a ł, a n a s tę p n ie o d rz u c ił ja k o n ie p ra w d o p o d o b n ą , e k w i

w a le n c ję ric a rd ia ń s k ą . Z g o d n ie z tą te o rią n ie m a z n a c z e n ia , czy w y d a tk i p a ń s tw a fin a n so w a n e są p o d a tk a m i czy d łu g ie m , s u m a zag reg o w an eg o p o p y tu w g o sp o d a rc e p o z o s ta n ie b o w ie m b e z z m ia n . W y n ik a to z zap o b ieg liw o ści o b yw ateli, k tó rzy , p rz e w id u ją c p rz y sz łe p o d w y ż k i p o d a tk ó w , w celu s p ła ty z a c ią g n ię te g o d łu g u p o d n io s ą o s z c z ę d n o śc i o d o k ła d n ie ty le sa m o , ile w z ró s ł d łu g . T ym s a m y m d łu g p u b lic z n y je st n e u tra ln y d la g o s p o d a rk i9.

W n a s tę p s tw ie w ie lk ie g o k ry z y s u w la ta c h 19 29-1933 i p rz e d łu ż a ją c e j się re c e sji o rto d o k s y jn a te o ria fin a n s ó w p u b lic z n y c h , p o s tu lo w a n a p rz e z kla sy k ó w , z o s ta ła o d rz u c o n a . P o tw ie rd z iły się n a to m ia st te o rie o cy k liczn o ści p ro ce só w go sp o da rczy ch . Z d a n ie m J.M . K ey nesa, s ta n ró w n o w a g i w g o sp o d a rc e n ie je st stabilny , a g o sp o d a rk i czę sto fu n k c jo n u ją w w a r u n k a c h n ie p e łn e g o w y k o rz y s ta n ia c z y n n ik ó w p r o d u k cji10. W o b e c teg o, p o p rz e z d z ia ła n ia p a ń s tw a , m o ż liw e je st p o b u d z e n ie efek ty w n e g o p o p y tu , k tó ry p rz e ło ż y się n a w z ro st inw estycji, p ro d u k c ji i sp a d e k b ezro b o c ia . G łó w n y m in s tr u m e n te m in te rw e n c ji rz ą d u w g o s p o d a rk ę je st p o lity k a fisk a ln a , o p ie ra ją c a się n a d z ia ła n iu a u to m a ty c z n y c h sta b iliz a to ró w k o n iu n k tu r y i n a d z ia ła n ia c h d y sk re c jo n a ln y c h . Z a te m p o p rz e z w y k o rz y s ta n ie w y d a tk ó w rz ą d o w y c h , ró w n ie ż fin a n s o w a n y c h d łu g ie m , m o ż liw e je st p o b u d z a n ie g o s p o d a rk i w c z a sa c h u je m n e j lu k i p ro d u k to w e j11. Z d a n ie m k ey n esistó w , c ię ż a r d łu g u p o n o s z ą b ie ż ą c e p o k o le n ia - je st to z w ią z a n e z fa k te m , iż to o n e m u s z ą w y g o sp o d a ro w a ć ś ro d k i n a w y k u p ie n ie w y e m ito w a n e g o d łu g u , co o d b y w a się k o sz te m b ieżącej k o n s u m p c ji lu b in w esty cji12.

W la ta c h 50. z a c z ę ły p o ja w ia ć się k ry ty c z n e g ło sy w o b e c k e y n e s iz m u , k tó r y w efekcie s tra c ił p o zy cję o b o w ią zu jącej d o k try n y n a rz ec z p o w ro tu d o k la sy cz n eg o p rz e k o n a n ia o p o z y ty w n y m w p ły w ie z m n ie jsz a n ia in te rw e n c jo n iz m u pań stw ow eg o .

7 M . R ata jc z ak , W s p ó łc z e s n e te o r ie e k o n o m i c z n e , W y d a w n ic tw o U E w P o z n a n iu , P o z n a ń 2012.

8 B. Jajko, D łu g p u b lic z n y ..., op .cit.

9 P. W ło d a rc z y k , S ta b il n o ś ć fis k a ln a ..., op .cit.

10 M . R ata jc z ak , W s p ó łc z e s n e te o r ie e k o n o m ic z n e , W y d a w n ic tw o U E w P o z n a n iu , P o z n a ń 2012.

11 Ib id em .

(6)

W o k re sie ty m d o m in o w a ły id e e m o n e ta ry stó w , k tó rz y p o d k re ś la li z n a c z ą c ą ro lę p o d a ż y p ie n ią d z a w k s z ta łto w a n iu p ro c e só w g o sp o d a rc z y c h . M o n e ta ry ś c i p o s tu lo w ali o p a rc ie p o lity k i fisk aln ej w m a k s y m a ln y m s to p n iu n a re g u ła c h fisk a ln y c h i a u to m a ty c z n y c h sta b iliz a to ra c h k o n iu n k tu ry , a d z ia ła n ia d y sk re c jo n a ln e p o w in n y ic h z d a n ie m z o sta ć w y e lim in o w a n e 13.

W k o n te k śc ie id ei e k o n o m ic z n y c h p o s tu lo w a n y c h w la ta c h 70. i 80. w y m ie n ić n a le ż y R. B a rro , k tó ry n a b a z ie te o rii D. R ic a rd o , z m ie n iw sz y n ie co z a ło ż e n ia , o p ra c o w a ł i u d o w o d n ił k o n c e p c ję m o d e lu p o k o le n io w e g o R ic a rd o -B a rro . D. R ic a rd o w p ra w d z ie o d rz u c ił tę k o n cep c ję ja k o n ie p ra w d o p o d o b n ą , ale R. B a rro p rz y ją ł z a ło ż e n ie , że to n ie je d n o stk i, ale g o s p o d a rs tw a d o m o w e a n a liz u ją sy tu a c ję w h o r y z o n cie n ie sk o ń c z o n y m , co jeg o z d a n ie m je st re a listy c z n e , je śli w e ź m ie się p o d u w agę, że ro d z ic e tro s z c z ą się o sw oje d zieci i n ie c h c ą p rz e k a z a ć im n a d m ie rn e g o o b c ią ż e n ia z a d łu ż e n ie m .

J e d n a k m o d e l B a r r o - R ic a r d o z o s ta ł p o d d a n y k r y ty c e , g łó w n ie ze w z g lę d u n a z a ło ż e n ie a ltr u iz m u m ię d z y p o k o le n io w e g o o ra z w a ru n e k , że z a c ią g n ię ty d łu g p u b lic z n y z o s ta n ie w ca ło śc i sp ła c o n y - w o b e c b r a k u ta k ic h d o św ia d c z e ń . D o d a t

ko w o , R. B a rro n ie u w z g lę d n ia ł fa k tu w y stę p o w a n ia w z ro s tu g o sp o d a rc z e g o , co p o w in n o m ie ć d u ż e z n a c z e n ie d la te g o ty p u p ro c e s u 14. O d rz u c e n ie m o d e lu B a rro - -R ic a rd o je st is to tn e z p u n k tu w id z e n ia sta b iln o śc i fisk a ln e j, p o n ie w a ż je śli w y b ó r m ię d z y fin a n s o w a n ie m w y d a tk ó w d łu g ie m lu b p o d a tk a m i n ie je st n e u tra ln y d la g o s p o d a rk i i fin a n s o w a n ie d łu g ie m n ie p o w o d u je s p a d k u p o p y tu id e n ty c z n e g o , ja k w p rz y p a d k u fin a n s o w a n ia p o d a tk a m i, to a k ty w n a p o lity k a fis k a ln a w y k o rz y s tu ją c a d e fic y ty m a sz a n sę p o p ra w ić w y n ik i g o sp o d a rc z e d a n e g o k ra ju .

4. Wyprowadzenie formalnego warunku na stabilność fiskalną

F o rm a ln y w a r u n e k n a s ta b iln o ś ć fis k a ln ą w y p ro w a d z a n y je s t n a p o d s ta w ie o g ra n ic z e n ia b u d ż e to w e g o rz ą d u . O p ie ra się o n o n a to ż sa m o śc i, z g o d n ie z k tó r ą d la k a ż d e g o ro k u w y d a tk i i ro z c h o d y z u w z g lę d n ie n ie m k o sz tó w o b słu g i d łu g u m u sz ą by ć ró w n e d o c h o d o m i p rz y c h o d o m p a ń s tw a , czyli w y d a tk i p u b lic z n e m u s z ą zo sta ć z ró w n o w a ż o n e p rz e z d o c h o d y p u b lic z n e , a e w e n tu a ln a ró ż n ic a s ta n o w i alb o d e fic y t

14 J.M . B u c h a n a n , B a r r o on th e R ic a r d ia n E q u iv a le n c e T h e o r e m , „ J o u rn a l o f P o litic a l E c o n o m y ” 1976, vol. 84, no. 2.

(7)

b u d ż e to w y , k tó ry m u si z o sta ć p o k r y ty p rz y c h o d a m i p a ń s tw a , a lb o n ad w y żk ę. R ów n a n ie w y g lą d a n a stę p u ją c o 15:

G t + H t + iB, — Tt + St

gdzie:

G t - w y d a tk i k o n s u m p c y jn e p a ń s tw a , H - tra n s fe ry n a rz e c z o b y w ateli,

iB t - w y d a tk i n a o b słu g ę d o ty c h c z a so w e g o d łu g u p u b lic z n e g o (w ty m i - n o m i

n a ln a s to p a p ro c e n to w a ), T - d o c h o d y p o d a tk o w e ,

S - d e fic y t b u d ż e to w y (czyli o d w ro tn o ś ć w y n ik u b u d żeto w e g o ).

W p ra k ty c e to ż sa m o ś ć ta je st s p e łn io n a z d o k ła d n o ś c ią d o in n y c h p rz e p ły w ó w (tzw . s to c k - flo w a d ju s tm e n t ) , n a k tó re sk ła d a ją się tra n s a k c je w p ły w a ją c e n a w y s o k o ść d łu g u , ale n ie u w z g lę d n ia n e w sald zie, np. z w ią z a n e z p ry w a ty z a c ją . W dalszej a n a liz ie w ie lk o ść ta z o s ta ła p o m in ię ta .

R ó w n a n ie o g ra n ic z e n ia b u d ż e to w e g o rz ą d u , p rz e d s ta w io n e w u ję c iu w z g lę d n y m , czyli p o o d n ie s ie n iu w sz y stk ic h z m ie n n y c h d o PK B , w y g lą d a n astę p u ją c o :

g t + K + h K \

= t t + s t

gdzie:

y t - n o m in a ln a s to p a w z ro s tu PKB.

W o b e c p o w y ższeg o , d łu g n a ro k t w o d n ie sie n iu d o PK B w y n o si:

bt — ~ d t + (1 + 0 b_t-1

gdzie:

d - p ie rw o tn y w y n ik b u d ż e to w y , czy li ró ż n ic a m ię d z y d o c h o d a m i a w y d a tk a m i p u b lic z n y m i.

R ó w n a n ie n a p rz y ro s t d łu g u m o ż n a p rz e d sta w ić n a stę p u ją c o :

b t ~ K i = ~ d r +

0 - y t ) K i l + y t

15 H . B o h n , T he s u s t a i n a b i l i t y o j f is c a l p o lic y in th e U n ite d S ta te s, C ES ifo W o rk in g P a p e r 2005, no. 1446.

(8)

N a p o d sta w ie te go ró w n a n ia w id a ć , że n a p rz y ro s t d łu g u m a ją w p ły w p ie rw o tn y d e fic y t b u d ż e to w y o ra z ró ż n ic a m ię d z y s to p ą p ro c e n to w ą a s to p ą w z ro s tu PKB.

W y k o rz y stu ją c r ó w n a n ia n a p o z io m d łu g u w r o k u t d la p o p rz e d n ic h i k o le j

n y c h la t o ra z z a k ła d a ją c s ta ło ść n o m in a ln e j s to p y p ro c e n to w e j o ra z n o m in a ln e j s to p y w z ro s tu , i o ra z y o d p o w ie d n io , m o ż n a o trz y m a ć m ię d z y o k re so w e o g r a n i

cz e n ie b u d ż e to w e rząd u :

b„ = b0^{f d + O Y}

1=1

r (1

+ 0 Y-

<(l +yh

O z n a c z a o n o , iż w a rto ś ć d łu g u w ro k u n (czyli w z a le ż n o śc i o d z a ło ż e ń w ro k u a k tu a ln y m lu b k o ń c o w y m an aliz y ) ró w n a je st p o czą tk ow ej w a rto śc i d łu g u p o m n ie j

szonej o s a ld a b u d ż e to w e k o le jn y ch la t (tzn. p o w ię k sz o n e j o d efic y ty ), z u w z g lę d n ie n ie m k o sztó w o b słu g i d łu g u i p o sp ro w a d z e n iu ty c h w ielk o ści d o w a rto śc i bieżących .

Z ró w n a n ia tego, p rz y p rz y ję c iu d o d a tk o w y c h z a ło żeń , o trz y m y w a n e są w a ru n k i n a sta b iln o ść fis k a ln ą . D o d a tk o w y m z a ło ż e n ie m , ja k ie n a le ż y p rz y ją ć , je st w a ru n e k n o - P o n z i g a m ę . Z g o d n ie z ty m w a ru n k ie m w d łu g im o k re sie n ie m o ż liw e je st e m ito w a n ie no w eg o d łu g u w celu s p ła ty d o ty c h c z a so w e g o d łu g u i k o sz tó w jeg o o b słu g i, p o n ie w a ż d o p ro w a d z iło b y to d o p o w s ta n ia f in a n s o w a n ia z g o d n e g o ze s c h e m a te m p ira m id y fin a n so w e j. W z w ią z k u z ty m , d la n d ą ż ą c e g o d o n ie sk o ń c z o n o śc i, z d y s

k o n to w a n a w ie lk o ść d łu g u m u si d ą ż y ć d o zera:

lim/!->«

b

' ( i + 0 Y

Sl + y),

= o

W te dy :

d,

(1 + 0 Y

(1

+ Z)y

p rz e d s ta w ia w a r u n e k n a sta b iln o ść fisk a ln ą w n ie sk o ń c z o n y m o k resie. O z n a c z a to, że z d y s k o n to w a n a w a rto ś ć b u d ż e to w y c h w y n ik ó w p ie rw o tn y c h m u si z ró w n a ć się z w a rto ś c ią bie żąceg o d łu g u . R ó w n a n ie p rz y ró w n u ją c e p o c z ą tk o w ą w a rto ś ć d łu g u d o zd y sk o n to w an ej su m y w y n ik ó w b u d ż e to w y c h n a z y w a n e je st m ię d z y o k re so w y m o g ra n ic z e n ie m b u d ż e to w y m rz ą d u , n a to m ia s t ró w n a n ie p o k a z u ją c e , że z d y s k o n to w a n a w a rto ś ć d łu g u w o k re sie n m u si d ą ż y ć d o z e ra d la n d ą ż ą c e g o d o n ie s k o ń c z o n o śc i n a z y w a n a je st w a r u n k ie m tra n s w e rs a ln o ś c i. W b a d a n ia c h e m p iry c z n y c h p re z e n to w a n y c h w lite ra tu rz e p r z e d m io tu zaz w y cz aj te sto w a n a je st p ra w d z iw o ść

(9)

o g ra n ic z e n ia m ię d z y o k re so w e g o rz ą d u p o p rz e z sp ra w d z e n ie s ta c jo n a rn o ś c i o ra z relacji k o in te g ru ją c e j m ię d z y z m ie n n y m i fis k a ln y m i16.

S p e łn ie n ie m ię d z y o k re so w e g o o g ra n ic z e n ia b u d ż e to w e g o rz ą d u z n a ło ż o n y m w a r u n k ie m tra n s w e rs a ln o ś c i o z n a c z a , że w n ie sk o ń c z o n y m h o ry z o n c ie sa ld o p ie r

w o tn e b ę d z ie m u sia ło o sią g n ą ć o d p o w ie d n ie w a rto śc i, k tó re d la k ra jó w m a ją cy c h d łu g p u b lic z n y o z n a c z a ją n a d w y ż k i. J e d n a k z p u n k tu w id z e n ia a n a liz y s ta b iln o śc i fisk aln ej w a r u n e k te n je st n a rz ę d z ie m n ie re a listy c z n y m d o sto so w a n ia w p ra k ty c e . Z g o d n ie z n im b o w ie m m o ż liw e je s t p ro w a d z e n ie p o lity k i fin a n s o w a n ia w y d a t

k ó w d e fic y te m p rz e z d łu ż sz y czas p rz y z a ło ż e n iu , że d e fic y ty te n a k tó ry m ś etap ie z o s ta n ą sk o m p e n so w a n e w y sta rc z a ją c o d u ż y m i n a d w y ż k a m i.

M ięd zy o k re so w e o g ra n ic z e n ie b u d ż e to w e rz ą d u z n a ło ż o n y m w a ru n k ie m tr a n s w e rsa ln o śc i b ę d z ie s p e łn io n e w d w ó c h p rz y p a d k a c h . Jed en z n ic h to sy tu a c ja , k ie d y o g ra n ic z e n ie sp e łn io n e je st p rz y p a d k o w o - p o lity c y p o d e jm u ją d ec y zje d o ty c z ą c e d o c h o d ó w p o d a tk o w y c h i w y d a tk ó w b e z u w z g lę d n ie n ia ic h w p ły w u n a d łu g , je d n a k te n lo so w y p ro c e s k s z ta łtu je się w ta k i sp o só b , że zw ię k sz o n e d e fic y ty w n ie k tó ry c h la ta c h z o sta ją w y ró w n a n e z m n ie jsz o n y m i d e fic y ta m i w ko lejn y ch la tach . D ru g i z n ic h m a m ie jsce , k ie d y p o lity c y p o d e jm u ją d ecy z je z u w z g lę d n ie n ie m ic h w p ły w u n a p o z io m z a d łu ż e n ia . W te dy , w o d p o w ie d z i n a ro s n ą c y p o z io m d łu g u , są s k ło n n i p o d e jm o w a ć d ec y zje m a ją ce n a celu k o n so lid a c ję fisk a ln ą , n a to m ia s t w o d p o w ie d z i n a sp a d a ją c e z a d łu ż e n ie są s k ło n n i p ro w a d z ić b a rd z ie j e k s p a n s y w n ą p o lity k ę fisk a ln ą . T a k a p o lity k a m o ż e u sta b iliz o w a ć d łu g n a s ta ły m p o z io m ie 17.

5. Badania empiryczne stabilności fiskalnej

5.1. Przegląd literatury

W y k o rz y sta n ie e k o n o m e try c z n y c h m e to d b a d a n ia s ta b iln o śc i fisk a ln e j z o sta ło z a p o c z ą tk o w a n e p rz e z J. H a m ilto n a i M . F la v in . A u to rz y p o k a z a li, iż g d y d łu g p u b lic z n y je st z m ie n n ą s ta c jo n a rn ą , to m ię d z y o k re so w e o g ra n ic z e n ie b u d ż e to w e rz ą d u je st sp e łn io n e , co o z n a c z a p o tw ie rd z e n ie s ta b iln o ś c i fisk a ln e j18. B. T re h a n i C . W a lsh n a s tę p n ie p o k a z a li, że w a r u n k ie m d o s ta te c z n y m is tn ie n ia sta b iln o śc i fisk aln ej je st s ta c jo n a rn o ść s a ld a b u d ż e to w e g o , lub, ró w n o w a ż n ie , is tn ie n ie w e k to ra

16 Ib id em . 17 Ib id em .

18 J. H a m ilto n , M . F la v in , O n th e lim i t a t i o n s o j g o v e r n m e n t b o r r o w in g a f r a m e w o r k f o r e m p ir ic a l te s tin g , N a tio n a l B u re a u o f E c o n o m ic R e sea rch , W o rk in g P a p e r 1986, no . 1632.

(10)

k o in te rg u ją c e g o (1, - r ) m ię d z y w y n ik ie m p ie rw o tn y m a d łu g ie m p u b lic z n y m 19.

L ic zn e b a d a n ia s ta b iln o ś c i p rz e p ro w a d z ił H . B o h n , k tó r y p o k a z a ł, że s ta c jo n a r- n o ść d łu g u lu b s a ld a b u d ż e to w e g o je st w a r u n k ie m d o sta te c z n y m , ale n ie k o n ie c z n y m sta b iln o śc i fisk aln ej. U d o w o d n ił, że sta b iln o ść fis k a ln a w y stę p u je , g d y d łu g p u b lic z n y je st z m ie n n ą z in te g ro w a n ą d o w o ln e g o sk o ń c z o n e g o s to p n ia 20. P o n ie w a ż je d n a k d la szereg ó w c za so w y ch o o g ra n ic z o n e j d łu g o śc i te sto w a n ie s ta c jo n a rn o ś c i k o le jn y ch ró ż n ic p ra w ie za w sze d o p ro w a d z i d o o tr z y m a n ia p o tw ie rd z e n ia s ta c jo n a rn o ś c i, n ie ty lk o w z w ią z k u z fa k ty c z n ą s ta c jo n a rn o ś c ią z m ie n n y c h , lecz ta k ż e w z w ią z k u z p o ja w ie n ie m się b łę d ó w w n io s k o w a n ia sta ty sty c z n e g o , u z a s a d n io n e w y d a je się je d y n ie te sto w a n ie s ta c jo n a rn o ś c i lu b z in te g ro w a n ia p ie rw sz e g o s to p n ia sze reg ó w d łu g u 21. A lte rn a ty w n ą m e to d ę b a d a n ia sta b iln o śc i p rz e d s ta w ili C . H ak - k io i M . R u sh , k tó r z y p o k a z a li, iż ja k o w a r u n e k s ta c jo n a rn o ś c i m o ż n a ró w n ie ż b a d a ć is tn ie n ie w e k to ra k o in te g ru ją c e g o m ię d z y p o z io m e m d o c h o d ó w a w y d a tk ó w p u b lic z n y c h 22. W ty m p rz y p a d k u sa ld o p ie rw o tn e je st z m ie n n ą s ta c jo n a rn ą , sald o b u d ż e to w e - z m ie n n ą z in te g ro w a n ą s to p n ia p ie rw szeg o , n a to m ia s t d łu g - z m ie n n ą z in te g ro w a n ą s to p n ia d ru g ie g o .

S ta b iln o ść fis k a ln a P o lsk i b a d a n a je st o d n ie d a w n a , co w y n ik a z k ró tk ie j h is to r ii u s tro ju k a p ita lis ty c z n e g o w P o lsce o ra z k r ó tk ic h szereg ó w c z a so w y c h d łu g u , d e fic y tu i in n y c h z m ie n n y c h e k o n o m ic z n y c h . A n a liz a p o lsk ie g o d łu g u p u b lic z n e g o w ra z z id e n ty fik a c ją je go c h a r a k te r u z o s ta ła p rz e d s ta w io n a p rz e z B. Jajko. A u to rk a o d p o w ia d a n a p y ta n ie , ja k i je st cel em isji d łu g u i k ie d y d łu g p u b lic z n y p o w in ie n być zaciąga n y. P. W ło d a rc z y k p rz e p ro w a d z ił k o m p le k so w ą a n a liz ę sta b iln o śc i fisk aln ej k ra jó w G ru p y W y s z e h ra d z k ie j w la ta c h 1 9 9 5 -2 0 0 9 , n a p o d s ta w ie k tó re j p o k a z a ł, że P olska, aby m ó c zo sta ć u z n a n ą za kraj p ro w ad zący sta b iln ą po lity k ę fisk aln ą, p o w in n a p rz e p ro w a d z ić k o m p le k so w e re fo rm y 23. T e m a te m sta b iln o śc i fisk aln ej z a jm o w a ł się ró w n ie ż M . M ack ie w icz. W ra z z P. K ra je w sk im p rz e p ro w a d z ili b a d a n ie s ta b iln o ści fis k a ln e j w P o lsce w la ta c h 1 9 92 -20 05 . N a tej p o d sta w ie u k a z a li, że in s ty tu c je fisk a ln e w ty m o k re sie n ie m o g ą z o sta ć u z n a n e z a sta b iln e . P o n a d to a u to rz y u z n a li, iż in s ty tu c je fisk a ln e w P o lsce n ie b y ły w s ta n ie z a re a g o w a ć w sp o só b sta b iliz u ją c y

19 B. T r e h a n , C . W a ls h , T e s ti n g I n t e r t e m p o r a l B u d g e t C o n s tr a in ts : T h e o r y a n d A p p l i c a t i o n s to U .S. F e d e r a l B u d g e t a n d C u r r e n t A c c o u n t D e fi c it s, „ J o u rn a l o f M one y, C re d it a n d B a n k in g ” 1991, vol. 23, no. 2, s. 2 0 6 -2 2 3 .

20 H . B o hn , A r e s t a t io n a r ity a n d c o in te g r a tio n r e s tr ic tio n s r e a lly n e c e s s a r y f o r th e in te r te m p o r a l b u d g e t c o n s tr a in t?, U n iv e rs ity o f C a lifo rn ia at S a n ta B a rb a ra a n d C ES ifo, 2006.

21 M . M a ck ie w ic z , M e to d y w e r y fik a c ji s ta b iln o ś c i fi s k a l n e j - p o r ó w n a n ie w ła s n o ś c i, „ B a n k i K re d y t”

2010, 41(2), s. 87-110.

22 M . R us h, C. H a k k io , Is th e b u d g e t d e fic it “to o la rg e ? ”, „ E c o n o m ic I n ą u i r y ” 1991, vol. 29, iss. 3, s. 4 2 9 -4 4 5 .

(11)

d łu g p u b lic z n y n a dw a d u ż e szo k i b u d żeto w e : s tr u k tu r a ln e re fo rm y s e k to ra p u b lic z nego, p rz e p ro w a d z o n e w 1999 r. o ra z w stąp ie n ie d o U n ii E u ro pe jskiej w ro k u 2 0 0 4 24.

5.2. Badanie stabilności fiskalnej w Polsce

B a d a n ie o p a r to n a d a n y c h z b a z y O E C D . N a jb a rd z ie j p o d s ta w o w y m i in t u ic y jn y m w sk a ź n ik ie m w y k o rz y s ty w a n y m w a n a liz ie s ta b iln o ś c i fisk aln ej je st re la cja d łu g u p u b lic z n e g o do P K B 25. Is to tn y je st b o w ie m n ie ty lk o n o m in a ln y p o z io m z a d łu ż e n ia , lecz ta k ż e z a d łu ż e n ie o d n ie sio n e d o ro z m ia ró w g o s p o d a rk i, p o n ie w a ż ta rela cja m a w ię k sz ą w a rto ś ć in fo rm a c y jn ą w k o n te k śc ie z d o ln o śc i p a ń s tw a do s p ła ty z o b o w ią z a ń 26. M im o że w sk a ź n ik je st b a rd z o p ro sty , je st je d n y m z n a jp o p u la rn ie jsz y c h in d y k a to ró w w y k o rz y sty w a n y c h w p ra k ty c e . N a je g o p o d sta w ie z o sta ło o p ra c o w a n e je d n o z k ry te rió w k o n w e rg e n c ji za p isa n y c h w T ra k ta c ie z M a a s tric h t i je d e n z w y m o g ó w za p isa n y c h w P ak cie S ta b iln o śc i i W z ro stu , m ia n o w ic ie w y m ó g u trz y m a n ia p o z io m u d łu g u p u b lic z n e g o p o n iż e j 60% PKB.

R ysunek 1. D ług sektora GG w relacji do PKB w latach 1995-2014

24 M . M a ck ie w ic z , P. K ra je w sk i, O n th e M e c h a n is m s o f A c h i e v i n g F isc a l ( U n ) S u s ta i n a b ilit y - The C a s e o fP o l a n d , M P R A 2007, P a p e r no. 16035.

25 P. W ło d a rc z y k , S ta b iln o ś ć f i s k a l n a ..., op .cit.

26 M . B u rd a , C h . W y p ło sz , M a k r o e k o n o m ia . P o d r ę c z n ik e u r o p e js k i, P W E , W a rsz a w a 20 00 .

(12)

R ysunek 2. W ynik sektora GG w relacji do PKB w latach 1995-2014

R elację d łu g u d o PKB p rz e d s ta w io n o n a ry s u n k u 1. P o c z ą te k lat 90. w P olsce b y ł o k re s e m tra n s fo rm a c ji u stro jo w ej z w ią z a n e j z p rz e b u d o w ą sy ste m u g o s p o d a r

czego w k ie ru n k u g o s p o d a rk i k ap ita listy czn ej. P olska zw ięk szy ła sto p ie ń o tw a rto ś c i g o sp o d a rk i, co z w ią z a n e było ze z w ię k sz o n y m i p rz e p ły w a m i k a p ita łu i m o ż liw o ścią fin a n s o w a n ia z a d łu ż e n ia n a ry n k a c h z a g ra n ic z n y c h . P o lsk a za k o ń c z y ła e tap tr a n s fo rm a c ji z w y so k im p o z io m e m z a k u m u lo w a n e g o d łu g u p u b lic z n e g o , w z w ią z k u z c z y m w k o le jn y ch la ta c h k o n ie c z n e b y ło o g ra n ic z a n ie d efic y tó w se k to ra in s ty tu cji rz ą d o w y c h i sa m o rz ą d o w y c h (GG). Jak w id a ć n a r y s u n k u 2, w k o le jn y ch la ta c h d e fic y ty fa k ty c z n ie z o sta ły o g ra n ic z o n e , z ok. 5 d o ok. 2%. D la P o lsk i b y ł to ró w n ie ż o k re s szy b k ie g o w z ro s tu g o sp o d a rc z e g o ; k o rz y s tn e w a r u n k i m a k ro e k o n o m ic z n e p o z o s ta ły je d n a k w d u że j m ie rz e n ie w y k o rz y sta n e w k o n te k śc ie s ta b iln o śc i fisk a l

nej. M a to zw ią zek m .in . z o b n iż e n ie m d o c h o d ó w b u d ż e to w y c h w efekcie z m n ie jsz e n ia staw ek p o d a tk ó w P IT i C IT o ra z w p ro w a d z e n ia u lg i z w o ln ie ń p o d a tk o w y c h 27.

W la ta c h 2 0 0 1 -2 0 0 2 m ia ło m iejsce sp o w o ln ie n ie w z ro s tu g o sp o d a rc z e g o , co p rz e d s ta w io n o n a ry s u n k u 3. W jego efekcie o g ra n ic z e n ie w z ro stu z a d łu ż e n ia o k a z ało się u tru d n io n e . S p o w o ln ie n ie w p o łą c z e n iu z p ró b ą ła g o d z e n ia p rz e b ie g u c y k lu k o n iu n k tu ra ln e g o p o p rz e z w y k o rz y sta n ie n a rz ę d z i p o lity k i fisk aln ej d o p ro w a d z iło d o p o n o w n e g o p o w ię k sz e n ia d efic y tó w se k to ra in s ty tu c ji rz ą d o w y c h i s a m o rz ą d o w ych . W 1999 r. m ia ły m iejsce k o m p le k so w e refo rm y , o b e jm u ją c e c z te ry re fo rm y r z ą d u Jerzeg o B u zk a: re fo rm ę o ś w ia to w ą , e m e r y ta ln ą , a d m in is tr a c y jn ą i z d r o w o tn ą . W k o n te k śc ie sta b iln o ś c i fis k a ln e j sz cze g ó ln ie w a ż n a w y d aje się re fo rm a

27 A . W e rn ik , F in a n s e p u b lic z n e . C ele. S tr u k tu r y . U w a r u n k o w a n ia , P W E , W a rsz a w a 2007.

(13)

e m e ry ta ln a , ze w z g lę d u n a jej w p ły w n a fin a n s e p u b liczn e. C e le m tej re fo rm y b y ło zastą pien ie rep arty cy jn eg o sy stem u e m e ry ta ln e g o o z d e fin io w a n y m św iad cze n iu sys

te m e m o z d e fin io w a n e j sk ła d c e ze w zg lę d u n a fa k t, że u p rz e d n ie ro z w ią z a n ie by ło n ie sp ra w ie d liw e i s k ła n ia ło d o w cze sne g o p rz e c h o d z e n ia n a e m e ry tu rę . R e fo rm a ta w p ro w a d z a ła op arcie sy stem u e m e ry ta ln e g o n a trz e c h filarach: n a d w ó ch o b o w ią z

k o w y c h 28 i trz e c im d o b ro w o ln y m . G łó w n y m p o w o d e m w p ro w a d z e n ia re fo rm y była k o n ie c z n o ść p rz y w ró c e n ia s ta b iln o śc i fin an so w ej sy stem u , w ty m z a p e w n ie n ie jego w y p ła c a ln o śc i, p o n ie w a ż b ra k z m ia n g ro z ił z a ła m a n ie m fin a n s o w y m w n ie d ale k iej p e rs p e k ty w ie 29. F u n k c jo n o w a n ie sy ste m u o p a rte g o n a trz e c h fila ra c h , ze w z g lę d u n a sw oją k o n s tru k c ję i p rz e k a z y w a n ie części s k ła d k i e m e ry ta ln e j do O F E , d o p ro w ad z iło d o z n a c z n e g o w z ro s tu d łu g u p u b liczn eg o , szaco w an eg o n a ok. 300 m ld z ł30.

W z w ią z k u z ty m , w 2014 r. d o k o n a n o kolejnej re fo rm y sy ste m u e m e ry ta ln e g o , k tó ra p o le g a ła n a p rz e n ie s ie n iu c zę śc i a k ty w ó w z O F E d o Z U S -u 31.

R ysunek 3. D yn am ik a PKB rea ln a w latach 1995-2014

P o lsk a o d la t 90. fo rm u ło w a ła w sw o ic h ce la ch o sią g n ię c ie i u trz y m a n ie sz y b k ie g o te m p a w z ro s tu g o sp o d a rc z e g o . R ó w n ie k o n s e k w e n tn ie w y m ie n ia n o szy b k ą in te g rac ję z U n ią E urop ejską. R eg u larn ie p o ja w iały się ta k ż e cele zw ią z an e z ry n k ie m

28 F u n d u s z U b e z p ie c z e ń S p o łeczn yc h i O tw a r te F u n d u s z e E m e ry ta ln e .

29 h L lp ://e m e ry L u ra.g o v .p l/s y sL e m -e m ery la ln y /refo rm a-sy sle m u -1 9 9 9 /, d o stę p 15.09.2014.

30 L. O rę z ia k , O FE. K a ta s tr o fa p r y w a t y z a c j i e m e r y t u r w P olsce, „K sią ż k a i P ra s a ”, W a rsz a w a 2014.

31 M in is te rs tw o F in a n só w , K o m u n i k a t w s p r a w ie p r z e k a z a n i a c z ęś c i a k t y w ó w O F E d o Z U S, h ttp ://

w w w .m f.g ov .p l/d oc u m en ts/7 6 6 65 5/73 9 87 95 /K o m u nik at+ w + sp ra w ie+ p rz ek az an ia + cz % C 4 % 9 9% C 5 % 9B ci+ ak ty w % C 3 % B 3 w + O F E + d o + Z U S .p d f

(14)

p ra c y i z m ia n a m i w o b sz a rz e fin a n s ó w p u b lic z n y c h . J e d n a k m im o re la ty w n e j k o n sek w en cji w fo rm u ło w a n iu celów, k o le jn e rz ą d y rz a d k o k o n ty n u o w a ły p o lity k i sw o ic h p o p rz e d n ik ó w i czę sto z m ie n ia n o k ie ru n k i p o lity k i, co m ia ło n e g a ty w n y w p ły w n a re a liz o w a n e cele32.

W 2004 r. P olska w stą p iła d o U n ii E u ro pejskiej. D la g o sp o d a rk i w ejście d o w sp ó l

n o ty m ia ło w iele p o z y ty w n y c h sk u tk ów . R y n ek w e w n ę trz n y U E o p ie ra się n a trz e c h filarach : sw o b o d n y m p rz e p ły w ie tow aró w , o só b, k a p ita łu i u słu g . W efekcie, z m ia n y doty czyły m .in. h an d lu , ry n k u pracy, ry n k ó w fin ansow ych . P on ad to P olska sk orzystała n a z w ię k sz o n y m w o lu m e n ie b e z p o ś re d n ic h in w esty cji z a g ra n ic z n y c h i n a n a p ły w ie fu n d u s z y s tr u k tu ra ln y c h . W cią g u p ie rw sz y c h d ziesięciu la t c z ło n k o stw a w e w sp ó l

n o c ie d o P o lsk i n a p ły n ę ło p o n a d 405 m ld z ł b e z p o ś re d n ic h in w esty cji z a g ra n ic z ny ch . W ty m s a m y m o k re sie P o lsk a o trz y m a ła z b u d ż e tu U E n e tto 250,5 m ld zł, co sta w ia n a s n a p ie rw sz y m m ie jsc u , je śli c h o d z i o b e n e fic je n tó w u n ijn e g o b u d ż e tu 33.

Je d n o c z e śn ie je d n a k w stą p ie n ie d o U n ii E u ro p ejsk iej w ią z a ło się ta k ż e z p e w n y m i k o s z ta m i w y n ik a ją c y m i z k o n ie c z n o śc i d o s to s o w a n ia się d o u n ijn y c h w y m o g ó w , ta k ic h ja k np. p a k ie t k lim a ty c z n o -e n e rg e ty c z n y .

G lo b a ln y k ry z y s fin a n so w y , k tó re g o ro z p o c z ę c ie d a tu je się n a 200 7 r., m ia ł z n a czą cy w p ły w n a g o s p o d a rk ę P olski. M im o sp o w o ln ie n ia , P o lsk a p rz e trw a ła k ry z y s n a d z w y c z a j d o b rz e , co b y ło e fek tem siln y c h fu n d a m e n tó w p o lsk ie j g o s p o d a rk i, sil

n eg o p o p y tu w e w n ę trz n e g o o ra z w ła śc iw y c h a n ty c y k lic z n y c h p o lity k . C z y n n ik i te m ia ły p o z y ty w n y w p ły w n a p o z io m z a u fa n ia i p rz y c z y n iły się d o u trz y m a n ia d o s tę p u d o z e w n ę trz n y c h ź ró d e ł fin a n s o w a n ia 34. N ie m n ie j je d n a k siln e p o łą c z e n ia h a n d lo w e i fin a n s o w e P o lsk i z re s z tą E u ro p y d o p ro w a d z iły d o p rz e n ie s ie n ia sk u tk ó w k ry z y s u ró w n ie ż d o P o lsk i35 i w 2012 r. n a s tą p iło z n a c z n e o b n iż e n ie te m p a w z ro s tu g o sp o d a rc z e g o . W efekcie p ro b le m ó w g o s p o d a re k e u ro p e jsk ic h o sła b ie n iu u le g ł p o p y t z e w n ę trz n y o ra z in w esty cje i k o n s u m p c ja p r y w a tn a co, w p o łą c z e n iu ze s p a d k ie m p o z io m u in w esty cji p u b lic z n y c h , d o p ro w a d z iło d o s p a d k u w z ro s tu p r o d u k tu k rajo w eg o b r u tto d o p o z io m u 1,3% w ro k u 201 336.

B ad an ie sta b iln o ści fisk aln ej m o ż n a w y k o n ać z z a sto so w a n ie m a n a liz y ek o n o m e- try c z n e j, p rz e p ro w a d z o n e j n a p o d s ta w ie w y b ra n y c h m e to d p re z e n to w a n y c h w lite ra tu rz e . N a p o d s ta w ie lite ra tu ry p rz e d m io tu w y k o rz y s ta n o w ie lk o śc i w relacji do

33 P o ls k ie 10 l a t w U n ii. R a p o r t, M in is te rs tw o S p ra w Z a g ra n ic z n y c h , W a rsz a w a 2014.

34 R e p u b lic o f P o la n d — C o n c lu d in g S t a t e m e n t o j th e 2 0 1 2 A r t i c l e I V M is s i o n , I n te r n a tio n a l M o n e - t a r y F u n d 2012.

35 R e p u b lic o f P o la n d : A r r a n g e m e n t U n d e r th e F le x ib le C r e d it L in ę a n d C a n c e l la tio n o f th e C u r r e n t A r r a n g e m e n t — S t a f f R e p o r t , IM F C o u n tr y R e p o rt n o . 13/21, I n te r n a tio n a l M o n e ta r y F u n d , 2013.

36 G łó w n y U rz ą d S ta ty styc zn y .

(15)

PK B37. B ad an ie sta b iln o śc i fisk aln ej p rz e p ro w a d z o n o n a p o d sta w ie m e to d y J. H a m il

to n a i M . F la v in o ra z B. T re h a n a i C . W a lsh a , co o z n a c z a , że te sto w a n o sta c jo n a r- n o ść szereg ów d łu g u o ra z s a ld a b u d ż e to w e g o i s a ld a p ie rw o tn e g o . N ie te sto w a n o k o in te g ra c ji m ię d z y w y n ik ie m p ie rw o tn y m a d łu g ie m , p o n ie w a ż je st to w a ru n e k ró w n o w a ż n y s ta c jo n a rn o ś c i w y n ik u z u w z g lę d n ie n ie m o d se te k . P o d ję to ró w n ie ż p ró b ę w y k o rz y s ta n ia m e to d y C . H a k k io i M . R u sh a, po legającej n a te sto w a n iu k o in te g ra c ji m ię d z y sz e re g a m i d o c h o d ó w i w y d a tk ó w - z m ie n n e p o k a z a n o n a w y k resie . P rz e p ro w a d z o n e b a d a n ie m a n a celu te sto w a n ie s ta c jo n a rn o ś c i zw an ej a d h o c s u s ta - in a b ility . P o lity k a fis k a ln a s p e łn ia w a r u n e k a d h o c s u s ta in a b ility , je śli je st n a ścieżce w sk azu jącej n a to , że z d y sk o n to w a n e o c z e k iw a n e p rzy szłe n a d w y ż k i p ie rw o tn e b ę d ą ró w n a ły się p o c z ą tk o w e j w a rto ś c i d łu g u 38.

D o b a d a n i a s ta c jo n a r n o ś c i o d p o w ie d n ic h z m ie n n y c h w y k o r z y s ta n o te s ty P h ilip sa -P e rro n a (PP), ro z sz e rz o n y D ick ey -F u llera (A D F) i te st K w iatkow ski, P hilips, S c h m id t, S h in (KPSS). Z m ie n n a je st z m ie n n ą s ta c jo n a rn ą , o ile jej w a rto ś ć o c z e k i

w a n a , w a ria n c ja i k o w a ria n c ja n ie z m ie n ia ją się w czasie. D o k ła d n ie , z m ie n n ą m o ż n a n a z w a ć sła b o s ta c jo n a rn ą , je śli jej w a rto ś ć o c z e k iw a n a je st s k o ń c z o n a i s ta ła w c z a sie, jej w a ria n c ja je st s k o ń c z o n a i s ta ła w cza sie o ra z k o w a ria n c je m ię d z y p o s z c z e g ó ln y m i re a liz a c ja m i z m ie n n e j z a le ż ą je d y n ie o d d y s ta n s u w czasie. Jeśli k tó ry ś z w a ru n k ó w n ie je st sp ełn io n y , to z m ie n n a je st n ie sta c jo n a rn a . P o z a sta c jo n a rn o śc ią sła b ą, k o w a ria c y jn ą , o p is a n ą p o w y żej, w y ró ż n ia się ró w n ie ż s ta c jo n a rn o ś ć w o k ó ł tre n d u , z w a n ą tre n d o s ta c jo n a rn o ś c ią . T re n d o s ta c jo n a rn o ś ć z m ie n n e j o z n a c z a , że o d c h y le n ia z m ie n n e j o d tr e n d u są sta c jo n a rn e . S ta c jo n a rn o ść z m ie n n e j m o ż e zo sta ć z in te rp re to w a n a ja k o ta k a jej ce cha , k tó r a z a p e w n ia , że w p ły w e w e n tu a ln y c h in n o w acji, z a b u rz e ń m a le je d o z e ra w ra z z u p ły w e m cz a su . Z m ie n n e n ie sta c jo n a rn e , k tó re m o ż n a sp ro w a d z ić d o s ta c jo n a rn o ś c i p o p rz e z ró ż n ic o w a n ie , są to z m ie n n e z in te g ro w a n e . Z m ie n n e z in te g ro w a n e p ie rw sz e g o s to p n ia to z m ie n n e , k tó re m o ż n a sp ro w a d z ić d o s ta c jo n a rn o ś c i p o p rz e z z a sto so w a n ie p ie rw sz y c h ró ż n ic , z in te g ro w a n e d ru g ie g o s to p n ia - ta k ie , k tó re m o ż n a sp ro w a d z ić d o s ta c jo n a rn o ś c i p o p rz e z z a sto so w a n ie d ru g ic h ró ż n ic . Istn ie je p rz e k o n a n ie , że w ię k sz o ść z m ie n n y c h e k o n o m iczn y ch to z m ie n n e zin te g ro w a n e sto p n ia pierw szego ; n a jp ra w d o p o d o b n ie j istn ieją ró w n ie ż z m ie n n e z in te g ro w a n e s to p n ia d ru g ie g o . U w a ż a się n a to m ia s t, że z m ie n n e z in te g ro w a n e s to p n ia trz e c ie g o w y stę p u ją s p o ra d y c z n ie lu b n ie w y stę p u ją w cale 39.

37 C.F. M a rin h e ir o , S u s t a i n a b ilit y o jP o r tu g u e s e F isc al P o lic y in H is to r ic a l P e r s p e c tiv e , C E S ifo W o r- k in g P a p e r S eries 2 005, n o. 1399; H . B o h n , T h e s u s t a in a b ilit y o j fis c a l p o lic y in th e U n ite d S ta te s , C ESifo W o r k in g P a p e r 20 05 , n o . 1446.

38 H . B o h n , T h e s u s t a in a b ilit y ..., op .cit.

39 J. M y cielski, E k o n o m e tr ia , U n iw e rsy te t W a rsz a w s k i, W y d z ia ł N a u k E k o n o m ic z n y c h , W a rsz a w a 2010.

(16)

W te sta c h A D F i P P h ip o te z a z e ro w a z a k ła d a , że z m ie n n a je st n ie s ta c jo n a rn a , czyli m a p ie rw ia ste k je d n o stk o w y , n a to m ia s t h ip o te z a a lte rn a ty w n a - że z m ie n n a je st s ta c jo n a rn a , w te ście K PSS n a to m ia s t - h ip o te z a z e ro w a m ó w i, że z m ie n n a je st s ta c jo n a rn a . P rz e w a g ą te s tu P P n a d te ste m A D F je st to , że je st o n o d p o rn y n a h e te ro - sk e d a sty c z n o ść b łę d u losow ego. F lo m o sk e d a sty c z n o ść b łę d u losow ego o z n a c z a , że w a ria n c ja b łę d u je st ta k a s a m a d la w sz y stk ic h o b serw acji, n a to m ia s t h e te ro sk e d a - sty c z n o ść o z n a c z a , że w a ria n c ja ta je st z m ie n n a 40. P o n ie w a ż te sty n a is tn ie n ie p ie r

w ia stk a je d n o stk o w eg o m a ją n ie sta n d a rd o w e ro zkład y, w a rto śc i k ry ty c z n e m u sz ą być o trz y m a n e n a p o d s ta w ie m e to d sy m u la c y jn y c h . W o b e c te g o w p rz y p a d k u k ró tk ic h szeregó w cza so w yc h po jaw iają się sta n d a rd o w e p ro b le m y w y n ik a ją c e z m a łej p ró b y41.

P ro c e d u ra b a d a n ia by ła następ ując a. N a p o czą te k p rz e p ro w a d z a n o te st z u w zg lę d n ie n ie m n a jo g ó ln ie jszeg o r ó w n a n ia re gresji, czyli z u w z g lę d n ie n ie m sta łe j i tre n d u d e te r m in is ty c z n e g o . Jeśli n a p o d s ta w ie te g o te s tu o d r z u c a n o h ip o te z ę z e ro w ą o n ie s ta c jo n a rn o ś c i w te ście A D F i P P lu b n ie m o ż n a b y ło o d rz u c ić h ip o te z y z e ro w ej o s ta c jo n a rn o ś c i w te ście K PSS, a d e te rm in is ty c z n y tr e n d o k a z y w a ł się isto tn y , to o zn a c z a ło , że z m ie n n a je st tre n d o s ta c jo n a rn a - czyli n ie je st sła b o sta c jo n a rn a , co m ia ł z a z a d a n ie te sto w a ć te n e ta p b a d a n ia . Jeśli n a to m ia s t n a p o d sta w ie te g o te stu n ie m o żliw e by ło o d rz u c e n ie h ip o te z y zerow ej o is tn ie n iu p ie rw ia stk a je d n o stk o w e g o w p r z y p a d k u te stó w A D F i P P lu b h ip o te z a z e ro w a o s ta c jo n a rn o ś c i b y ła o d rz u c a n a w p rz y p a d k u te s tu K PSS, to o z n a c z a ło , że alb o te sto w a n a z m ie n n a je st n ie sta c jo n a r n a , alb o p rz y ję to n ie w ła śc iw y p ro c e s g e n e ru ją c y z m ie n n e . W z w ią z k u z ty m w n a s tę p n y m k r o k u sp ra w d z a n o , czy fa k ty c z n ie p rz y ję to n ie p ra w id ło w e z a ło ż e n ia . S p ra w d z a n o , cz y d e te rm in is ty c z n y tr e n d je st isto tn y , i je śli n ie był, to o z n a c z a ło , że n ie p o w in ie n z o sta ć u w z g lę d n io n y w regresji. N a stę p n ie , je śli tr e n d o k a z y w a ł się n ie isto tn y , to p rz e p ro w a d z a n o te st z w y k o rz y s ta n ie m r ó w n a n ia reg resji b e z tre n d u , ze stałą. N a stę p n ie te sto w a n o isto tn o ść stałej - je śli o k a z y w a ła się n ie isto tn a , to dalej te sto w an o sta c jo n a rn o ść zm ien ne j z w y k o rz y sta n ie m ró w n a n ia b e z stałej i b e z tre n d u . O trz y m a n e re z u lta ty z a p re z e n to w a n o w ta b e li 1.

Z g o d n ie z b a d a n ie m J. F ła m ilto n a i M . F lav in , m ię d z y o k re so w e o g ra n ic z e n ie b u d ż e to w e rz ą d u je st s p e łn io n e , g d y d łu g p u b lic z n y (w k a te g o ria c h re a ln y c h lu b w rela cji d o PKB) je st z m ie n n ą sta c jo n a rn ą . W o b e c te g o o trz y m a n e w y n ik i w sk a z u ją n a n ie sta b iln o ść p o lity k i fisk aln ej p ro w a d z o n e j w P olsce w b a d a n y m o k resie.

N a le ż y je d n a k z w ró c ić u w ag ę, że ja k k o lw ie k s ta c jo n a rn o ś ć d łu g u p u b lic z n e g o je st w a r u n k ie m d o s ta te c z n y m n a sp e łn ie n ie m ię d z y o k re so w e g o o g ra n ic z e n ia b u d ż e to w ego rz ą d u z n a ło ż o n y m w a r u n k ie m tra n s w e rs a ln o ś c i, n ie je st to je d n a k w a r u n e k

40 M . T erm , T im e S e r ie s A n a ly s is . S e c tio n I I I, U n iv e rs ity o f O x fo rd , O x fo rd 2010.

41 M . M a ck ie w ic z , M e t o d y w e r y fik a c ji..., op .cit.

(17)

konieczny. S ta c jo n arn o ść d łu g u m oż e być efek te m istn ie n ia w d a n y m p a ń stw ie re g u ły fisk aln ej o g ra n ic z a ją c e j w z ro s t d łu g u , je d n a k g e n e ra ln ie s ta c jo n a rn o ś ć d łu g u je st s p rz e c z n a z m o d e le m te o re ty c z n y m - z te o rią w y g ła d z a n ia o b c ią ż e ń p o d a tk o w y c h w czasie42. W o b ec teg o n ie sp e łn ie n ie w a r u n k u n a s ta c jo n a rn o ść o p raco w an eg o p rzez J. H a m ilto n a i M . F la v in n ie je st p o w o d e m d o u z n a n ia , że p o lity k a fis k a ln a w P o l

sce b y ła n ie s ta b iln a w b a d a n y m o kresie.

Tabela 1. Testy stacjonarności szeregów czasowych danych

Test / zm ien n a ADF PP KPSS r ezult at

d łu g n iest acjo nar n ość n iest acjo nar n ość n iest acjo n ar n o ść (t r end o st acjo n ar n o ść)

n iest acjo nar n ość

w yn ik st acjo n ar no ść st acjo n ar no ść st acjo n ar no ść st acjo n ar no ść

w yn ik p ier w o t n y st acjo n ar no ść st acjo n ar no ść st acjo n ar no ść st acjo n ar no ść w yd at ki st acjo n ar no ść st acjo n ar no ść n iest acjo n ar n o ść

(t r end o st acjo n ar n o ść) brak

r o zst r zygn ięcia d o ch o d y st acjo n ar no ść st acjo n ar no ść n iest acjo n ar n o ść

(t r end o st acjo n ar n o ść) brak

r o zst r zygn ięcia Ź ró dło: w ła sn a a n a liz a n a po d staw ie d an y ch O EC D .

W k o le jn y m k ro k u b a d a n o sta b iln o ść fis k a ln ą w P olsce n a p o d sta w ie w a ru n k ó w p o sta w io n y c h p rz e z B. T re h a n a i C . W alsh a . A u to rz y p o k a z a li, ż e p o lity k a fis k a ln a m o ż e z o sta ć u z n a n a z a s ta b iln ą , g d y d łu g p u b lic z n y je st z in te g ro w a n y w s to p n iu p ie rw sz y m , o ile sa ld o b u d ż e to w e u w z g lę d n ia ją c e o d s e tk i je st z m ie n n ą sta c jo n a rn ą . A lte rn a ty w n ie , te n sa m w a ru n e k m o ż n a b a d a ć p o p rz e z te sto w a n ie s k o in te g ro w a n ia szeregó w sald a p ie rw o tn e g o z d łu g ie m p u b lic z n y m w e k to re m k o in te g ru ją c y m (1, -r).

W o b e c p o w y żej p rz e d sta w io n e g o w a r u n k u , w y p ro w a d z o n e g o p rz e z J. H a m ilto n a i M . F la v in , o z n a c z a to z ła g o d z e n ie w y m a g a ń . Z g o d n ie z ty m w a r u n k ie m o trz y m a n e w y n ik i p o tw ie rd z a ją sta b iln o ść fis k a ln ą w b a d a n y m o k re sie w P olsce. W ty m m ie jsc u w a rto je d n a k z w ró c ić u w ag ę n a p e w n ą n ie sp ó jn o ść o trz y m a n y c h w y n ik ó w - w y n ik p ie rw o tn y i w y n ik zaw ie rając y k o sz ty o b słu g i d łu g u n ie m o g ą być je d n o c z e śnie sta c jo n a rn e , o ile d łu g p u b lic z n y je st n ie sta c jo n a rn y . P rz y s ta c jo n a rn y m w y n ik u p ie rw o tn y m , w y n ik zaw ie ra ją c y k o s z ty o b słu g i d łu g u , b ę d ą c y lin io w ą k o m b in a c ją z m ie n n e j s ta c jo n a rn e j (w y n ik u p ie rw o tn e g o ), i z m ie n n e j n ie s ta c jo n a rn e j (d łu g u p u blic zn eg o) p o w in ie n być z m ie n n ą n ie sta c jo n a rn ą . O d w ro tn a sy tu a c ja ró w n ie ż je st m o ż liw a - w y n ik p ie rw o tn y m ó g łb y być z m ie n n ą n ie s ta c jo n a rn ą , n a to m ia s t w y n ik za w ie ra ją c y o d s e tk i - z m ie n n ą s ta c jo n a rn ą , o ile d łu g p u b lic z n y i w y n ik p ie rw o tn y

42_{Ibidem .}

(18)

b y ły b y z m ie n n y m i sk o in te g ro w a n y m i w e k to re m k o in te g ru ją c y m (-r, 1) i ic h k o m b in a c ja lin io w a b y ła b y s ta c jo n a rn a .

P o kazano , że sta cjo n arn o ść w y n ik u je st w a ru n k ie m d o stateczn ym , ale nie k o n ie cz n y m n a sta b iln o ść p o lity k i fisk aln ej w P olsce. W o b e c te g o n a p o d sta w ie o trz y m a n y c h w y n ik ó w m o ż n a u z n a ć , iż p o lity k a fis k a ln a b y ła s ta b iln a w b a d a n y m o k resie.

N a p o d s ta w ie w y n ik ó w o trz y m a n y c h p rz e z M . M a c k ie w ic z a , k tó ry p o ró w n y w a ł m e to d y b a d a n ia sta b iln o ści fisk alne j, w y k o rzy stu ją c sztu cz n ie w y g en ero w an e szeregi czaso w e o z a d a n y c h c ec h ach , m o ż n a u z n a ć , że te st te n je st d o ść w ia ry g o d n y , p o n ie w a ż m o c te s tu o trz y m a n a n a p o d s ta w ie p rz e p ro w a d z o n y c h p rz e z a u to ra sy m u la c ji w y n io s ła p o n a d 70% . M . M a c k ie w ic z z w ró c ił je d n a k u w ag ę n a is to tn e o g ra n ic z e n ie tego te s tu - g d y d łu g p u b lic z n y ró sł w te m p ie z b liż o n y m d o sto p y p ro cen to w e j, w te d y te st czę sto n ie w ła śc iw ie w sk a z y w a ł n a sta b iln o ść , m im o że w y g e n e ro w a n y sze reg w y n ik ó w b y ł n ie sta c jo n a rn y i te st p o w in ie n w sk a z a ć n a n ie sta b iln o ść . P o n ie w a ż w rz e c z y w isto śc i d łu g czę sto ro śn ie w te m p ie z b liż o n y m d o sto p y p ro c e n to w ej, c e c h a ta je st b a rd z o n ie p o ż ą d a n a i o g ra n ic z a p rz y d a tn o ść te g o te s tu 43. P o n a d to , w ia ry g o d n o ś ć te go w y n ik u je st ró w n ie ż p o d w a ż o n a p o p rz e z w s p o m n ia n ą p o w y że j n ie sp ó jn o ść o trz y m a n y c h w y n ik ó w .

N a s tę p n y m k ro k ie m b a d a n ia p o w in ie n b yć k o le jn y te s t n a sta b iln o ść p o lity k i fisk a ln e j - te s t w y p ro w a d z o n y p rz e z C . H a k k io i M . R u sh a. W te ście ty m b a d a n o k o in te g ra c ję d o c h o d ó w i w y d a tk ó w p u b lic z n y c h z u w z g lę d n ie n ie m w y d a tk ó w n a k o s z ty o b słu g i d łu g u . Z m ie n n e p rz e d s ta w io n o n a r y s u n k u 4. W b a d a n iu ty m , 0 ile d o c h o d y i w y d a tk i są s k o in te g ro w a n e w e k to re m (1, -1 ), m a m y d o c z y n ie n ia z s iln ą sta c jo n a rn o śc ią . W ty m p rz y p a d k u w y n ik je st z m ie n n ą s ta c jo n a rn ą , n a to m ia s t d łu g p u b lic z n y je st z m ie n n ą z in te g ro w a n ą s to p n ia p ie rw szeg o , co o z n a c z a , że sp ro w a d z a się to s y tu a c ji a n a liz o w a n e j w p rz y p a d k u b a d a n ia w a r u n k u B. T re h a n a 1 C . W a lsh a . N a to m ia s t je śli szereg i d o c h o d ó w i w y d a tk ó w są sk o in te g ro w a n e w ek to re m (1, -j3), g d zie 0 < fi < 1, m a m y d o c z y n ie n ia ze sła b ą s ta c jo n a rn o ś c ią - w te d y p rz y ro s ty d łu g u , czyli w y n ik , je st z m ie n n ą z in te g ro w a n ą s to p n ia p ie rw szeg o , n a to m ia s t d łu g p u b lic z n y je st z m ie n n ą z in te g ro w a n ą s to p n ia d ru g ie g o .

K o in te g ra c ję z m ie n n y c h m o ż n a b a d a ć je d y n ie , g d y są o n e z m ie n n y m i z in te g ro w a n y m i te go sa m e g o sto p n ia . N a p o d s ta w ie o trz y m a n y c h w y n ik ó w n ie u d a ło się ro z s trz y g n ą ć , cz y b a d a n e z m ie n n e b y ły z in te g ro w a n e w s to p n iu p ie rw sz y m - te sty A D F i P P w s k a z a ły n a s ta c jo n a r n o ś ć b a d a n y c h sze reg ó w , n a to m ia s t te s t K PSS - n a je go tre n d o s ta c jo n a rn o ś ć . W o b e c p o w y ż sz e g o n ie p rz e p ro w a d z o n o a n a liz y k o in te g ra c ji z m ie n n y c h . Z id e n ty fik o w a n y p ro b le m z n ie je d n o z n a c z n o śc ią w y n ik ó w m o ż e by ć z w ią z a n y z lo so w o śc ią z ja w isk ek o n o m ic z n y c h . O ile n ie k tó re z z a ło ż e ń

43_{Ibidem .}

(19)

d o ty c z ą c y c h w ła sn o śc i s k ła d n ik ó w lo so w y ch n ie b ę d ą sp e łn io n e , s k u tk ie m b ę d z ie n ie w ła śc iw y ro z m ia r te stu o ra z o b n iż o n a m o c te stu . P o w a ż n y m p ro b le m e m w ty m k o n te k ście je st to, że w y k o rz y sta n o k ró tk ie sze reg i czasow e - te sty są b o w ie m o p a rte n a ro z k ła d a c h a sy m p to ty c z n y c h , k tó re n ie są to ż sa m e z r o z k ła d a m i u z y sk iw a n y m i w m a ły c h p ró b a c h .

R ysunek 4. W ydatki i dochody sektora GG w relacji do PKB w latach 1995-2014

O g ó ln ie , n a le ż y w y ra ź n ie z az n aczy ć, że n a o b e c n y m e ta p ie b a d a n ie s ta b iln o śc i fisk aln ej w P olsce n a p o d sta w ie m e to d e k o n o m e try c z n y c h je st o b a rc z o n e d u ż ą n ie p e w n o śc ią . Z w ią z a n e je st to n ie ty lk o z d łu g o śc ią szereg ó w c za so w y ch , w z w ią z k u z k tó rą z a sa d n e b ę d z ie p o w tó rz e n ie p rz e d sta w io n y c h w n in ie js z y m o p ra c o w a n iu b a d a ń za k ilk a lat. Isto tn e je st ró w n ie ż to, że b a d a n y czas n ie b y ł je d n o ro d n y , a g o sp o d a rk a p o lsk a p rz e c h o d z iła p rz e z ok resy, k tó re z n a c z n ie z m ie n ia ły jej k s z ta łt. K oniec u s tro ju so cja listy c z n e g o m ia ł m ie jsc e w ro k u 1989. O d te g o m o m e n tu ro z p o c z ą ł się w P olsce o k re s k ilk u le tn ie j tra n s fo rm a c ji u stro jo w e j, p o d c z a s k tó re j g o s p o d a rk a p rz e c h o d z iła g w a łto w n e zm iany .

W k o n te k ś c ie p r z e m ia n z a c h o d z ą c y c h w b a d a n y m o k re s ie b a r d z o is to tn e są z m ia n y i re fo rm y o b o w ią z u ją c y c h ra m fisk aln y ch , z a ró w n o n a p o z io m ie e u ro p e j

sk im , ja k i n a p o z io m ie g o s p o d a rk i p o lsk ie j. N a p o z io m ie U n ii E u ro p e jsk ie j T ra k ta t z M a a s tric h t w p ro w a d z ił z a k a z fin a n s o w a n ia d e fic y tó w d o d r u k ie m p ie n ią d z a w E u ro p e jsk im S ystem ie B an k ó w C e n tra ln y c h o ra z zasad ę, że in sty tu c je e u ro p ejsk ie a n i k ra je czło n k o w sk ie n ie b io rą o d p o w ie d z ia ln o śc i za d łu g i in n e g o k ra ju . T ra k ta t p o n a d to z o b o w ią z a ł k ra je c zło n k o w sk ie d o u n ik a n ia „ n a d m ie rn y c h d e fic y tó w ”, co o z n a c z a , że p o z io m d łu g u i d e fic y tu p o w in n y być o g ra n ic z o n e o d p o w ie d n io do

(20)

60 i 3% PK B . W o b e c k ra ju , k tó ry n ie re sp e k tu je ty c h p o s ta n o w ie ń , o tw ie ra n a je st P r o c e d u ra N a d m ie rn e g o D e fic y tu . A b y z a p e w n ić o d p o w ie d n ie b o d ź c e d o re sp e k to w a n ia o g ra n ic z e ń n a ło ż o n y c h p rz e z T ra k ta t z M a a s tric h t, w p ro w a d z o n o P a k t S ta b iln o śc i i W z ro stu , k tó ry m a n a celu z m o ty w o w a n ie k ra jó w c z ło n k o w sk ic h do u trz y m y w a n ia d łu g u i d e fic y tu p o n iż e j w a rto ś c i re feren c y jn y ch .

P o lsk ie fin a n s e p u b lic z n e u le g ły z n a c z ą c y m p rz e m ia n o m o d la t 90. W 1997 r.

d o K o n sty tu c ji R P w p ro w a d z o n o z a k a z z a c ią g a n ia p o ż y c z e k lu b u d z ie la n ia g w a ra n c ji, w efekcie k tó ry c h p a ń s tw o w y d łu g p u b lic z n y p rz e k ro c z y 3/5 w a rto ś c i ro c z nego PKB. N a to m ia st w 1998 r. w ustaw ie o fin a n sa c h p u blic zn y ch 44 zn a la z ły się zapisy o p ro g a c h o stro ż n o śc io w y c h n a p o z io m a c h 50, 55 i 60% relacji p a ń stw o w e g o d łu g u p u b lic z n e g o d o PK B (p ró g n a p o z io m ie 50% z o s ta ł za w ie sz o n y w g r u d n iu 2013 r.).

D o d a tk o w o d o u s ta w y o fin a n s a c h p u b lic z n y c h w p ro w a d z o n o zap is o k o n ie c z n o ści c o ro c z n e g o p rz y g o to w y w a n ia 4 -le tn ie j45 s tra te g ii z a r z ą d z a n ia d łu g ie m S k a rb u P a ń s tw a , o d d z ia ły w a n ia n a p a ń s tw o w y d łu g p u b lic z n y o ra z W ie lo le tn ie g o P la n u F in a n so w e g o P a ń stw a , s p o rz ą d z a n e g o n a d a n y r o k b u d ż e to w y i trz y kole jne.

A k tu a ln ie p o ls k a p o lity k a fis k a ln a d e te rm in o w a n a je s t r e g u ła m i fis k a ln y m i d o ty c z ą c y m i d łu g u , ro z w ią z a n ia m i d o ty c z ą c y m i JST o b e jm u ją c y m i re g u łę co n a j

m n ie j z ró w n o w a ż o n e g o w y n ik u b ie ż ą c e g o b u d ż e tu sa m o rz ą d o w e g o i in d y w id u a ln e lim ity z a d łu ż e n ia o ra z , o d n ie d a w n a , p rz e z sta b iliz u ją c ą re g u łę w y d a tk o w ą o g ra n ic z a ją c ą w z ro st w y d a tk ó w p ra w ie całeg o s e k to ra in s ty tu c ji rz ą d o w y c h i s a m o rz ą d o w y c h . R e g u ła z o s ta ła w p ro w a d z o n a w 2013 r. w n a s tę p s tw ie u trz y m u ją c e j się n ie ró w n o w a g i fin a n s ó w p u b lic z n y c h o ra z ja k o im p le m e n ta c ja D y re k ty w y R a d y 2 01 1/85 /U E z d n ia 8 lis to p a d a 2011 r. w sp ra w ie w y m o g ó w d la r a m b u d ż e to w y c h p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h . K w o ta w y d a tk ó w o k re ś lo n a p rz e z re g u łę ro śn ie w te m p ie ś re d n io o k re so w e g o re a ln e g o w z ro s tu PK B , p o m n o ż o n e g o p rz e z ś re d n io o k re s o w y cel in fla c y jn y R ad y P o lity k i P ie n ię ż n e j46, z u w z g lę d n ie n ie m e w e n tu a ln y c h d o d a tk o w y c h e le m e n tó w (k o re k t, p ro g n o z o w a n y c h d z ia ła ń d y sk re c jo n a ln y c h o ra z d z ia ła ń je d n o ra z o w y c h i ty m c z a so w y c h 47)48.

P o lsk a m u si się z m ie rz y ć n ie ty lk o z d o ty c h c z a so w y m i p ro b le m a m i ze z ró w n o w a ż e n ie m fin a n s ó w p u b lic z n y c h , lecz ta k ż e z p rz y s z ły m i w y z w a n ia m i, w śró d k tó ry c h szcz eg ólnie isto tn e b ę d ą w y z w a n ia z w ią z a n e z p rz e m ia n a m i d e m o g ra fic z n y m i.

44 U sta w a z d n ia 27 s ie rp n ia 2 009 r. o f in a n s a c h p u b lic z n y c h (D z.U . n r 157 p o z . 1240).

45 P o c z ą tk o w o 3 -le tn ie j.

46 O d k w o ty w y d atk ó w n a 2016 r. - w cześniej u w z g lę d n ia n a była in flacja C P I p ro g n o z o w a n a n a p rz y sz ły ro k .

47 A rt. 1, U staw a z d n ia 10 g ru d n ia 2015 r. o z m ia n ie u sta w y o f in a n s a c h p u b lic zn y c h , D z.U . z 2015 r., p o z . 2150.

48 W ie lo le tn i P la n F in a n s o w y P a ń s tw a n a la ta 2 0 1 4 - 2 0 1 7, W a rsz a w a , k w ie c ie ń 2014.