• Keine Ergebnisse gefunden

( F t n ni WU

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Aktie "( F t n ni WU"

Copied!
143
0
0

Wird geladen.... (Jetzt Volltext ansehen)

Volltext

(1)

D E M O R B O :

( F t n n i W U ( b l a u c 23foffer)

N O M I N A T O , C A R B U N C U L O Q U O D A M E S T H O N I A E R U -

S T I C I S E N D E M I O .

D I S S E R T A T I O I N A U G U R A L I S

(JOAM,

C O N S E N T I E N T E A M P L I S S I M O M E D I C O R U M O R D I N E

tw

U N I V E R S I T A T E C A E S A R E A L I T E R A R U M D O R P A T E N S I ,

PRO GRADU

D O C T O R I S M E D I C I N A E L E G I T I M E I M P E T R A N D O

H . L . <J. C .

til&Xll» MENS. OCTOBRIS Mt)COCXXI,

P U B L I C B S & F S H D £ T

A U C T O R

C A R O L U S A B R A H A M U S H U N N I U S ,

REVALENSIS.

D O R P A T l L I V O N O R U M ,

E X O F F I C I N A A C A D E M K A J. C . S C H U N M A N N L MDCCCXXI. „

1> **•

(2)

e* quidem conditione, ut, simulac typis excusa fuerit haec dissertatio, septem exemplaria collegio, cui ceruura libro- rjim mandata eat, tradantur.

Dorpati die g. Sept. Mccccxxr.

Dr. Chr. Pried. Deutsch,

b. t, Decanut.

(3)

V I R O E X P E R I E N T I S S I M O

F E R D I N A N D O J E N C K E N

D O C T O R I M E D I C I N A E

P R A E C E P T O R I C A R I S S I M O A T Q U E A M I C O D O C T l S S I M O

P R O B E N E F I C I I S I N N U M E R I S I N S E C O L L A T I S

H A . 9 C B P B I M I T U S

A M O R I S E T A M I C I T I A E D O C U M E N T U M

ORATO ANfMO

A T J C T O R .

(4)

Omnia vertuntur cum tcmpore, tempus et ipsum Reciprocatis ricibus aeternum fluit.

J, JiAltCL.

JS/lorbi, a causis in terra et aere sitis, earum- que varia vi, seu mediate seu immtdiate ori- ginem ducentes, permutatis Jiis nullo modo in- tacti manebunt, sed effectum ejusmodi muta~

tionum in vita sua omnino sentient; unde con- gruens quaedam inler has et illos ratio phaeno- menorum quoad tempus successionemque nasca- tur, necesse est. Tlaecce vcro mutalio non pro brevi temporis spaiio facla, continuo potius re- iteratur et sempiterna est, id^oque veluti unica res perennis conslat inier rerum mundi visibi-

(5)

n

lia inconstantinm, qud optime manifestatur vita illa nunquam non actuosa, toloque TJni- verso attrihuta. Quapropter, illis morborum causis in perpetua metamorphosi versantibus, ea- dem vis mutans ad naturas ipsas, in quibus marbi gignuntur, valebit. Hac autem ratione mado semine (rnorbi cqusa*), modo gremio (_morbi praedisppsi/io) ubi fovetur, modo au- tem, quod plerumque fit, commutatis ambobus, mutationes quasdam in producto etiam i. e. in morbo ipso apparere, pro certo /labendum est. — Nam sicuti cum terrae progrcdiente vita, id etiam, quodad illam pertinet, hujus se mutan- tis vitae partiveps jit, ita omnia, quae morbosa vel in terrae — ut ita dicam — gremio, vel ab ipsa producente nascuntur, mutatis conditiq- nibus, formam quoque mutabunt. Has vero transformntiones, efiamsi, quum saepius sub- tilissimae sint nec omni tempore sub sensus tadant, saepius fortasse tum demum, quum novam periodum plane percurrerint, ubi dijje- renlia inler statum praesentem et priorem no- his comparationem cognobilem offerat, intelli- gantur, tamen et adesse et semper Jieri negare nequimus. Quo etiam sequitur, ut ad dejini- tam et sufficientem causam rerum, ita inler se conjunctarum explicandam, non semper Jirmi

(6)

rn

si??ius; raro enim hominis sensus et ingenium, tantam in altitudinem, ut connexum prima- rium rerum perspicere valeat', adscendit. —

Quum igitur, his perpensis, ad morbun%

quo in describendo curam et industriam coUa- caturi aumus, nos oonvertimus, quaestiones pro- ponentes: — „quomodo priori tempore \morbu*

iste apparuerit, ac quasnam subierit mutatio- nes?" — apodicticum quidem responsum, fon- tibua historicis fere dejicientibua, minime dare possumus; rationi tamen, hoc vel alio modo va-

ria verisimiliaque [concludendi', libertas re- slabit.

Veteres chronographi nostri, *) Esthoniam terram fere incullam nominant, multis instruc- tam paludibus et sylvis magnis altisque, be- stiarum multarum sedibus (ut sunt ursi, alces, vulpes, lynces, martes, lepores, sobeUae, sciuri, muttelae, ermineae eto.) (21. 2B. £upe['a to-.

j>og.rap[;ifa)e Stadjridjfen t>on £ief * unb dbfllanb.

JXiga, 1774, 23&, 1. (5. 9 3 ) , quarum aliae adhuc

•) (Se&ofHcm OTuffcr, ffo*mograp!>ei>. 3fe< 23uo>.

Pag. MCXIIII. Cap. CCCLXXX.

gr. e. gifdj&ad), (Sfttact einer 6£ffnlfd)en (J&roniF.

1670.

6I>. ifetd), CitfidH&ifdje £iftorie. 1695. tt tnulti alii.

(7)

rni

«aepissinie illio inveniuntur, aliae eaequepluri- mae, in longiriquas regiones septentrionaiojam diu depulsae sunt, Sed quis est, qui terrae no- ttrae. gnarus, hanc longe alio ac priori tem- pore, statu, multis in rebus uti neget?

Sylvaeenimjamdiminutae(ipuprfa a.D.©<)3.

C. E. Baer. Dissert. inaugur. Dorpati i8<4.

Pag. 42 et »2), adhuc quotannis maxime col- lucantur, eo exsiccandis aquis stagnantibus fa- vent; lacus et paludes evanescunt ac minores fiunt Opupef, Xop. 335. 1. 6 . 3 9 « . 3 - 23. S'f4>f,

SOerfucf) einev 9?ati!rqefd>id)te 0011 SManb. JE6nia.«f berg 1701. <5. 20. B a e r l . c . p . >4 et 28.), agriex- tensiores evadunt, et major jam terrarum pars culturae reddita est; quae omnes mutationea nullius fuisse momenti in clima, nemo sane contendet. Quodque etiam revera contigit, ita utHupel ( £ o p . 33&. 1. 6 . 9 3 . ) rectissime „aerem nostrum manifesto saniorem factum esse" me- moret. (Baer l. c. Pag. 22.) Quamquam vero non omnis ac tota Esthonia easdem mutationes eubierit, hoc tamen ejus majorem in partem ca- dit, quum altera quidem passim minus va- riata sit.

Illas autem soli ideoque coeli mutationes, cum ad constitutionem populi (morbi prae- dispositio) et ad gignendas potentias morbosas

(8)

(morbi causa) multum valere, tum ad morbum eingularem, his pageUis tractandum, qui oon- ditionibus iUis essentialiter conjunctus est, ma- ximam vim habuisse, censemus, quod ex ob- servatione, a rusticis ipsis facta, locis scilicet, ubi paludum numerus vel diminuitur, vel plane toUitur, morbi nostri crebritatem et extensio- nem, pari modo referri, patet. Unde respon- swn ad supra positas quaestiones, licet in summatantum, sequitur: morbum nostrum an- tiquis temporibus magis extensum i. e. in pluri- bus Est/ioniae regionibus occurrentem, perni- ciosiorem exitu, — quare de membris mulilalis ulceribusque malignis (V- ®. 23iIDe, £ief/ijiit>ifrt)e SJD^anDlungeii oon der 2Ir$neitDiffenfri)aff. Srfjlojs

£)[>er : PaFifen 1770.), (um magis quam hodie sermo erat; — maligniorem etiam, — quod cladesilla, quam Hupelio ( £ o p . 23b. 1. ( 3 . 5 6 5 . ) referente, 'ante pestem importavit, probat; — crebriorem ( . £ u p r [ © . 565.) denique fuisse*

Hoc autem modo responsio quoque ad alteram quaestionis partem, si morbi statum priorem cum hodierno comparaveris, obviatibiducetur.—

Cognitio accuratior, quae vera ac sufficiens sit causa mutationum illarum, in quas morbus noster iransierit, ex capitibussequentibus (§.8et<*.) elucebit, quo certo nobis sperandum esse vide-

(9)

bimus, fbre, ut morbus iste e terra nostra, si magie magisque indies adcreverit soli cultura, omnino aliquando recedat. In sequentem etiam dissertationia seriem eum, qui de morbi nostri aet&te, quae Uiic omnibus rebus diligentiu*

perpensis, ad remotiorem usque terminum r e » duceretur, quaerat, ablegatum ssse, volumus.

(10)

§. *. Nomine

2Bil, 23i(Ii fo&bi, 2B

uffi

roir, Ciniii roil, c a r b u n c u l o r u m s p e c i e s

inter

rusticos E s t h o n i c o s * ) o c c u r r i t . Q u a e tamen n o n u b i q u e

in

E s t h o n i a i n v e n i t u r ,

quum

totae sint r e g i o n e s , quibus n e v e r b o quitlem n o t a sit * * ) , aliae v e r o , ubi semel q u i d e m a n i m a d v e r s a , tum autem n o n amplius visa e s t ,

aliae etiam, ubi

p l a n e e n d e - m i c e grassatur,

nec

facile

quin

v i c o s , q u o r u m tamen in

unum solum

vel p a u c o s , in his v e r o in plures aut singulos h o m i n e s d i s p a r s o s , c o n t r a h i -

tur,

o b e a t ,

unum

annum o m i t t a t . Hujus i n p r i -

*) Hupel refert: „ e t germano» ei interdum obnoxio»

Fuisse." Et nobi» exempla singula constant r e i ; attameu vero ad exeeptiones rarissimas pertinent. Lettones q u o - qne et Russos (v. c. qui in circulo Dorp.itensi pagum b a - bit.iiit, qepitaH AepeBH» n o m i n a i n m ) vitain inter indige.

n a s , victu» rationem ac negoiia eadem gerente», — morbo laboravisse, — nobis cognitum est.

**) Sic v. c. Estboni insulas colente» vioinas (D<igden, O e s e l , M o o n etc.) omnino m o r b u m ignoscttut, £tc.

(11)

12

*) 5 «r n :'cn —• ejibonic» 3 " Jr r oa rna — terram Jacubuj abundanlem aignificat (.fjupct 239. i. <5. J j 8 . ) ; praeter la- cuum multitudinem circulus hic palude» magnai continet.

(Hupel ibidem, Baer p. 28.)

mis r e s p e c t u circulus R e v a l e n s i s , Jervicus * ) , P e r n o v i a n u s et D o r p a t e n s i s , et praesertim illa ejusdem p a r s , q u a e ad s e p t e n t r i o n e m versus, l a c u P e i p u s finitur, n e c r e g i o p r o p e n r c e m O b e r - P a h l e n , notatu digni sunt. Q u a r u m r e g i o n u m , alia aliis l o c i s magis a m o r b o v e x a r i , n e m i n i , m i r a n d u m v i d e b i t u r . S i i g i t u r , q u a e n a m sit p h y s i c a c o n d i t i o h i s c e r e g i o n i b u s , ubi m o r b u s p r a e ceteris s e d e m c o l l o c a v e r i t , q u a e r a s , p l e - r u m q u e h u m i l e s , multis et p a l u d i b u s , defluxu c a r e n t i b u s , et lacubus instructas i d e o q u e h u m i r das ct passirn magnis d e n s i s q u e sylvis repletas e s s e , haud iiititias i r e p o s s u m u s . A t t a m e n , ut in niultis aliis r e b u s , ita et hac r a t i o n e , m o r b u s n o s t e r varietatem s u p p e d i t a t , q u u m i n t e r d u m oriam i n a l t i s , aridis et arenosis r e g i o n i b u s i n - v e n i a t u r , q u o d tamen p r o regulae ante p o s i t a e e x c e p t i o n e , s e m p e r h a b e n d u m est. — N u l l i q u i d e m anni t e n i p o r i adstrictus e s t , sed aliud alio magis ei favere v i d e t u r , qua in r e n i h i l o m i - nus r e g i o n e s singulae difFerentiam afFerunt. Cutn e n i m reguld c o n v e n i t , aliis r e g i o n i b u s p o s t

(12)

*) Utrum vero h o o in tetripore et aestate aestuosa, per*

niciosior tit ac aliis anni teroporibus, quod a m o r b o aU fini quadam (Enaux etChausaier de la pustule maligne) ra*

lere dicunt, observationei n o n d u m »at demonatravere.

**) Idem da morbo aSini quodam ( M o r a w a j a - Jas.

w a , — Oieue nor»ifd)e 23eitfdgc 33t>. 1. © t . yct e r » D u r g u..

Ctipflig 1781.) confirmatur.

aestatem c a l i d a m , e x e u n t e J u l i o et A u g u s t o i n - e u n t e , vel jam aestate i n c i p i e n t e , J u n i o m e n s e ( p r a e s e r t i m p a u l i o ante l o n g i s s i m a m d i e m ) , aliis v e r e p o t i s s i m u m v e l a u c t u m u o h u m i d o f r i g i d o - q u e o c c u r r e r e . H i e m s aspera * ) m a x i m e con-*

traria ei a p p a r e t , etiamsi n o n n u n q u a m inter 10 ad 4 o ° ' s c a l a e R e a u m u r i a n a e , l o c u m habuisse, dicatur ( C . U . R i n n e , Dissert. inaug. D o r p a t i 1809.). « Q u u m semel erupit* n o n r a r o p a e n e e p i d e m i c e grassatur, v e l saltem plures simul ad*

g r e d i t u r h o m i n e s , pauliatim p o s t h a c et i n t e n - s i o n e et e x t e n s i o n e d i m i n u t u s , m o x s p o r a d i c e tantum, p e r t o t u m annum **) trahitur. U n d e n o * tatio i l l a , h u n c m o r b u m i n certis r e g i o n i b u s , o m h i anni t e m p o r e o c c u r r e r e , vera et perspicua reddita est. Q u a a c r e a n i m a d v e r s i o n e m q u o * q u e y e u m m o d o t e m p o r e aestatis c a l i d o , m o d o frigida e t h u m i d a auctumni tempestate in una e a d e m q u e r e g i o n e , v i g u i s s e , r e c t a m e s s e , e l u - c e t ; q u a e ut v i d e t d r c o n t r a d i c t i o , simulac c a u -

(13)

i4

sarum e x t e r n a r u m diversitas, a sola f e r e r e g i o - n u m natura d e p e n d e n s , infra ( § • • u . ) etiam i l - histrabitur. — M o r b o i l l i , in h o m i n i b u s c u j u s - l i b e t aetatis et utriusque sexus, saepius tamen i » f o r t i o r i b u s et ad Iabores strenuis o c c u r r e n t i , rarius infantes s e n e s q u e exarefaeti e x p o s i t i sunt, k c t a n t e s n u n q u a m v e r o ( R i n n e p . 10.); saepius i n u n i v e r s u m viri q u a m f e m i n a e e a e q u e raris- s i m e , q u a e rebus familiaribus c u r a m g e r u n t , a b ilto c o r r i p i u n t u r ; c r e b r i u s i n t e r pauperes q u a n i apud d i t i o r e s a t q u e d o m i n o r u m i n aula. s e r v i e n - t e s , c o n s p i c i t u r , q u i b u s t a m e n iis r e g i o n i b u s , ubi p o t i s s i m u m v i g e t , n o n o m u i t e m p o r e a b - stinet.

§ . s . Morbi forma externa et specie;

Rusticus E s t h o n i c u s , animi culturae et l i n g u a e nlancae respectu h a b i t o , h u m i l i o r e m a d h u c k>- c u m tenens, o m n e m f e r e in cutis supecfiaie p a u l - lulum elatam p s e u d o p r o d u c t i o n e m , q u a furun- c i i l o s , n o d o s , p a p u l a s , variolas aliasqiue hujusee m o d i excrescentfas r e f e r t , c o m m u n i n o m i n e

„2Sil" c o m p r e h e n d e r e solet» U n d e , quUm i g i - tur plures ejus g e n e r i s m u t a t i o n e s cutis ad n o - strum m o r b u m p e r t i n e r e c e n s e a t , fieri p o s s i t , ut multi e r r o r e s et vitia, h a n c i n r e m irreperenr, si ad id s o l u m , q u o d rusticus d e m o r b o judicat, r e s p i c e r e s . L o c i s q u i d e m n o n n u l l i s i d q u e n o n *

(14)

i5

nullis t a n t u m , inter „2Beffi n>i[" e t „ 6 i n n 1 rol[M d i s c r i m e n a g n o s c i t ; a l t e r o v o c a b u l o eam f o r - m a m n o s t r i m o r b i significans, q u a e v e s i c u l a e . a l t e r o e a m , q u a e m a c u l a e s p e c i e m o s t e n d i t . H a e c t a m e n d i s t i n c t i o , duas f o r m a s diversas p r i n c i p a l e s , r e c t e m i n i m e q u e i n e p t e d i s c e r n e n s , n e c u b i q u e n o t a e s t , n e c s p e c i e s singulares o m - n e s d i g n o s c i t . Usitatum v e r o a c vulgatius i n t e r rusticos «orrten c o m m u n e est' ^Sirtni roit."

Q u a m v i s a u t e m , v a r i n m m o r b u s n o s t e r h a - b i t u m e t d i v e r s a m faciem induat, q u a t u o r t a m e a f o r m a s praecipuas d i s t i n g u e r e p o s s u m u s , q u a e m o d o disjunctae et singulae, una tantum r e g i o n e c o n s p i c i u n t u r , m o d o c o n j u n c t a e , passim o c c u r - r u n t , aut h b c aut i l l o p o t i s s i m u m a n n o v e l anni t e r h p o r e a p p a r e n t ; q u a m v a r i e t a t e m ut a c c u r a - : tissima a c u t i s s i m a q u e , o m m n o adhuc d e s i d e r a t a . o b s e r v a t i o rectius a l i q u a n d o distinguat a t q u e e d o c e a t , o p t a n d u m est.

a. A l i q n a c o r p o r i s p a r t e , c u m sensu d o l o - r o s o p u n c t i o n i s , pruritus aut ustionis, paullatim in d o l o r e m v e h e m e n t e r urerttem^ p e r f o r a n t e m a b i e n t e , p e r s p i c u a , macula p a r v a , irfegularisj p l a n a , r n b r a , cujus in m e d i o p u n c t u m magig s a t u r a t u m , — pulicis m o r s u s effectui haud a b - s i m i l i s , e x o r i t u r . H o c super p u n C t i l l o , e p i d e r - mis ad l i n e a e altitudinem e t lentis c i r c i t e r m a -

(15)

gtiirudinem e v e h i t u r , i n f o r m a v e s i c u l a e l i e - n l i s p h a e r i c a e , initio subflavae, d e i n subviridis, c a e r u l e a e , v i o l a c e a e et t a n d e m subnigrae. S i - m i l e s mutationes v e r s i c o l o r e s , m a r g o m a c u l a e m o d o d e p i c t a e , annuli ad instar, eam c i n g e n s , in.it et c o l o r e m m u t a t r u b r u m in c a e r u l e u m , v i o - l a c e u m et nigrum* N e c t e m p e r i e s m e m o r a b i l e a u c t a , n e c sensibilitas, n e c c o l o r i s magna m u - t a t i o — f o r t e i n t e r d u m r u b i d a , — in c u t e v e s i - culam a m b i e n t e , — v e r u m a u t e m , t u m o r d u - riusculus p e r c i p i t u r . — V e s i c u l a citius p e r m u - tat c o l o r e m , q u a m ut hujusce g r a d a t i o n e s s i n - gulas o b s e r v a r e p o s s i s , u n o quasi i c t u , a c o l o r e l u c i d o in» a u s t e r i o r e m a b i t , subsidit et f o v e a m r e l i n q u i t , q u a m s p e c i e m , m a l i g n i o r c p r a e t e r e a charactere i n s i g n e m , n o n n u l l i ( H u p e l v . c )

„rDei$e 35[utter" designant n o m i n e , q u a e u b i q u e p e r i c u l o s i o r i s h a b e t u r , aliis s p e c i e b u s . (31. 2 3 . .«pupcf, neue iiorcifdje 32?i0ce(iancen; iQte« ttnc hfy UO <5tufi. £«ipiig 1798. I V . 2Reval{d)e ro6rbentUd)e 9TarhrirI>fcn D O I H ^abre 1799. 3U9 SturT.)

bt A l t e r a s p e c i e s jam ab i n i t i o in f o r m a v e - siculae r u b r a e , liueam et q u o d e x c u r r i t , supra cutis superficiem e l e v a t a e , aliqua c o r p o r i s p a r - t e , pruritu p l e r u m q u e aut d o l o r e p r a e c e d e n t i - b u s , fundo subsidet v i o l a c e o - r u b r o et c o l o r e m paullatim in v i o l a c e u m , s u b n i g r u m p e r m u t a t ; —

(16)

h a l o ut p l u r i m u m inflammationem sistit m a g n a m r o s a c e a m , d o l e n t e m , q u a e plus rninusve e x - t e n s a , paullatim in cutis c o l o r e m c o n s u e t u m abit. Interdum h a e c s p e c i e s in ambitu s u o , a l - b a m , a cutis c o l o r e minus diversam , tactui at- t a m e n c a l i d i o r e m offert d u r i t i e m ( R i n n e ) . — Partes c i r c u m j a c e n t e s e t subjacentes pari m o d o t u m i d a e a p p a r e n t . Ipsa v e s i c u l a pisi d i m i d i a t i magnetuciinem vix superare s o l e t et rarissime in nucis avellaneae m o l e m a c c r e s c i t . (21. 223. .rpupcf, S o p o g . 33b. i . Deffelben neire n o r b . DJTiSr. <3. <R.

K i n f l c r . 25on rinigcn bcr gciDDt^ii[rrl)ftcii ^raiiFbei»

fcn ber GIjfflnnDifrl)i:n S a u c r n . ^icoul 1793. -P- @«

2BilDc, L'iordnbifd)c a i u h a i i o l u i i g e n u. f. ro. 3 - 2 3 .

£. Cnbfe, IrrrDiffj £afcfisninffc Diamat. X a l l i i n i a S 1816. R i n n e D i s s e r t . )

c . T e r t i a s p e c i e s macula insignitur rubra, in q u a m o x resnrgit vesicula hemisphaerica s e u o b l o n g a , simul c u m d o l o r i b u s lancinantibus, p e r t o t a m partem m o r b o c o r r e p j ; a m , o c y s s i m e c i r - c u m v a g a n t i b u s ; i n c r e s c i t vesicula et sensim ad pisi d i m i d i i usque a d s c e n d i t m a g n i t u d i n e n i ; c o - l o r e m induit v i o l a c e u m , deiu q u o q u e s u b n i g r u m ; ambitus v c s i c u l a e c o l o r e c a e r u l e o i n f e c t u s , n i o - d i c e inflattis, c u m t e m p e r i e i et sensibilitatis m i - n o r i aut plane iiullo n u g m e n t o , — h a l o n e m exlii- b e t . i n a g n u m , extus niaigine a c u t o et d e n t a t o t e r m i n a t u m . Partes subjacentes t e n s a e , t u m i -

a

(17)

18

d a e , c o n i lati et depressi sistunt f o r m a m , cujus in a p i c e , ipsa vesicula l o c u m t e n e t . — Q u a e s p e c i e s in r e g i o n i b u s , ubi o m n e s o c c u r r u n t c a r - b u n c u l i s p e c i e s periculosissima, — illa sub littera a , c e l e r r i m e p e r m u t a n t e , n o t a t a , e x c e p t a , — existimatur, et in c i r c u l o D o r p a t e n s i s e p t e n t r i o - n e m versus, q u a m saepissime o b v i a m esse, s o l e t .

L a t e x in vesiculis harum s p e c i e r u m c o n t e n - t u s , t e n u i s , f o e t i d u s , acer et c o r r o d e n s , ita, ut laminas p l u m b e a s r o d a t , — c o l o r e s u b i l a v o - ftigro tinctus.

d. Quarta s p e c i e s , qua c o r p o r i s p a r t e e x - o r i a t u r , c u m v e h e m e n t i i n c h o a t d o l o r e , q u e m aubsequitur macula r u b r a , a e q u a , parua, c o n - c o l o r , a c u t o m a r g i n e limitata, lentis vel n u m - m u l i argentei (gimfer) m a g n i t u d i n e m a e m u l a n s ; q u a e q u e m a c u l a , c o l o r e m u t a t o ex r o s a c e o in v i o l a c e u m , n e c n o n d e i n in subnigrum, t a n d e m subsidit.. T u m o r parvus illam c i r c u m d a n s , q u u m c e r n i t u r , s e m p e r duriusculus, vix a c n e vix q u i - d e m r u b e r , c u t e reliqua c a l i d i o r esse s o l e t ; n o n - n u n q u a m plane desideratur c i r c a m a c u l a m v e l saltem p e r e x i g u u s , dicitur.

§. 3. C a r b u n c u l u m n o s t r u m plurimis i n partibus c o r p o r i s o b v e n i s s e h u c u s q u e o b s e r v a - t u m e s t , praesertim autem r e g i o n e s s u p e r i o r e s ( W i n k l e r 1. c . pag. 196. R i n n e 1. c . pag. 1 0 . ) e a r u m q u e saepius istas o c c u p a r e c o n s u e s c i t ,

(18)

<fuas rustlcus riudatas g e r i t , s c i l i c e t f a c i e m , c o l l u m j pectoria partem ( B a e r I. c . pag. 36.), xnanus, quarum praeprimis digitoSj in a p i c e saepe infra u n g u e m l o c u m tenens^ infestat m o r - b u s . Rarius c o n s p i c i t u r in lingua a t q u e in e x - tremitatibus inferioribus. W i n k l e r o testante e t in d o r s o , et s e m e l in i p s o s c r o t o affuit. N u l - l u m n o b i s autem innutuit e x e m p l u m , e u m a p - paruisse ih r e g i o n e a b d o m i n i s , in l o c i s pilosis v e l in superficie interna p a l p e b r a r u m , d u m haud r a r o in externa earum o c c u r r i t superficie. N o » t a n d n m a d h u c , s e m p e r fere tantum partem c o r - p o r i s a n t e r i o r e m o f f e n d e r e .

P l e r u m q u e una tantum vesicula v e l m a c u l a c o n s p i c i t u r , rarius v e r o duae e o d e m t e m p o r e c i r c i t e r e r u m p e n t e s , supra tres nunquam a p p a - r e n t . U t p l u r i m u m , si plures a d s i n t , c o n s o - ciatae insident u n o t u m o r i , disfunctae v e r o , v.ix n o n s e m p e r m o r b u m o s t e n d u n t d u p l i c a t u m .

§. 4' Diagnosis morbi. Initium atque decursus. Sat difficilis p i c t u r e v e r a est i m a g o m o r b i , cufus tantae o c c u r r u n t m o d i f i c a t i o n e s e t a b e r r a t i o n e s , a b i l l o t a n t u m m o d o e x p l i c a n d a e e t d i j u d i c a n d a e , q u i causas m o r b i influentes saepissime variantes* c o n s t i t u t i o n e m a e g r o t a n - tis atque efusdem r e g i m e n — h i c p t a e p r i m i s r e - s p i c i e n d u m , — anni p o x r o t e m p o r a et t e m p e - statum vicissitudines, q u i b u s m o r b u s e p i d e m i u s »

(19)

20

ut ita d i c a m et s p o r a d i c u s v a l d e p e r m u t a n t u r , — s e c u m r e p u t a v e r i t .

H a u d a p r i o r i sed d i l i g e n t e et iterata o b - s e r v a t i o n e p e r d u c t i , d u o s distinguere d e b e m u s casus in e x p o n e n d o m o r b i d e c u r s u , ubi n e m p e idiopatkice vel symptomathice i n c e d i t c a r b u n - c u l u s , q u a e autem distinctio h u c u s q n e o m n i n o n e g l e c t a , ex nostra o p i n i o n e haud parvi est m o m e n t i .

A . Carbunculus idiopathicus. P r o d i v e r - sitate s p e c i e i initium q u o q u e m o r b i d i v e r s u m ; ut plurirnum autem l e v e , u n d e facilius n o s ru- g e r e p o t e s t . D o l o r m o d i c u s , raro pnngens i n aliqua c o r p o r i s parte ( v i d e supra a. b . c . d . ) initium l e v i o r i s m o r b i g r a d u s , indicat. Status universalis o m n i n o i n t e g e r , n e c u l l u m , nisi m o l e s t u m pruritus sensum', qua s e r o formatur c a r b u n c u l u s , q u e r i p o t e s t a e g r o t a n s ; s e c u r o i g i t u r a n i m o n e g o t i i s suis v a c a t , d o n e c forsan a l i q u o t e m p o r i s spatio p r a e t e r l a p s o , q u a e v e r - sus finem m o r b i n e g l e c t i , veniunt s y m p t o m a t a , illius gravitatem i n d i c a n t . P e d e t e n t i m c a r b u n - culus p r o natura sua p e c u l i a r i , ad a c m e n usque e v o l v i t u r , n u l l o m o d o a e g r o t a n t e m m o l e s t a n s . — In graviori autem gradu d o l o r v a l d e dilacerans, y i g o r e i n c r e s c e n t e , s u b i t o m o r b i initium m a n i - festat. Pars d o l o r o s a inflatur, calere i n c i p i t , c a r b u n c u l i v e r o s e d e s , p r o s p e c i e i r a t i o n e c o -

(20)

l o r e m ac sensibilitatem mutat. A d v e n i u n t n o n - nunquam h o r r i p i l a t i o n e s , aestus et sitis; p u l - sus accelerati s u n t , caput g r a v e , d o l e n s , m e n s aegroti t u r b a t a , l a n g u o r e m fortasse c o n q u e r i - t u r , u n d e l e c t u m p e t i t ; adfunguntur i n t e r d u m y e r t i g o , H p o t h y m i a , tensionis sensus in n u c h a , a p p e t i t u s d e f e c t u s . T u m e s c u n t glanduiae v i c i n a e a t q u e d o l o r e s l o c a l e s i n c r e s c u n t ; cutis t u m i d i o r fit atque c o l o r i s mutatio ma^is p e r s p i c i t u r ; o m n i a p h a e n o m e n a q u o a d i n t e n s i t a t e m gravescunt, d o - n e c malum l o c a l e efformatum est, q u o f a c t o turba organismi p l e r u m q u e s u d o r i b u s universalibus aut p r o f u s i o r e urinaeiluxu judicatur. In u t r o q u e g r a - d u vesicula seu macula immutata perstat p e r ali- q u o d t e m p o r i s s p a t i u m , v e l q u a u d o q u e a d h u c i n c r e s c i t , m o r b u m s o l u m m o d o exhibens l o - c a ! e m . Si autem ars adjutrix sese n o n i n t e r - ponat a c f o c u m m o r b o s u m l o c a l e m n o n d e - struat, — status universalis m o x infestat a e g r o - t u m . In leviori' gradu n u n c mutationes l o c a l e s i n c i p i u n t , sine u l l o affectionis universalis v e s t i - g i o ; a e g e r a d h u c m u n e r i b u s suis f u n g e n s , i n - gratum t a n t u m m o d o lassitudinis queritur s e n - s u m ; nil praeternaturalis, n e c in s e c r e t i o n i b u s , n e c alibi jam videri l i c e t ; m o x v e r o pulsus e x i - l e s , frequentes l i u n t ; appetitus d e l e t u s ; c a p u t o b t u s u m , facies p a l l e n s , f r i g i d a ; extremitates g e l i d a e , v o m i l u r i t i o d e n i q u e v o m i t u s a c alia

(21)

p h a e n o m e n a in gradus g r a v i o r i s d e s c r i p t i o n e ffdnotahda, a c c e d u n t , — status, qui c o n v e n i t c u m fine gradus g r a v i o r i s , — attamen o m n i a m i - nus aspera apparent. — In gradu graviori, mutationibus n o v i s carbunculi factis, e r e c t u m

« e m e t sustinere n e q u i t a e g r o t u s ; a d g r e d i t u r n o - vus febris insultus; frigus atque aestus m u t a n - t u r ; cutis a r i d a , u r e n s , facies r u b r a , tumida, sitis v e h e m e n s , a e s t u s p e r t o t u m c o r p u s ilagrans, P h a e n o m e n a febrilia perdurant atque i u c r e s - c u n t , pulsus f r e q u e n t i o r e s , d u r i u s c u l i , con-r t r a c t i , parvi p l e r u m q u e , respiratio accelerata, s e c r e t i o n e s s u p p r e s s a e ; appetitus o m n i n o d e l e - t u s , lingua arida, a r d e n s , i n t e r d u m m u c o a l b o o b d u c t a ; caput magis ajBScitur, d o l e t , et s u b s e - q u u n t u r d e l i r i a ; aegrotus anxietates, a n g o r e s , V o m i t u r i t i o n e m , sitem m a g n a m , a r d o r e m i n - t e r n u m c o n q u e r i t u r a t q u e i n q u i e t u d i n e g r a v i Vexatur. His sub p h a e n o m e n i s , m e d i a c a r b u n - Culi parte d e s i d e n t e , exortis, p l u r i m a e jam m u - tationes factae sunt in m o r b o l o c a l i : subsidit tbta macula, c o l l a b i t u r e p i d e r m i s p r i d e m e v e c t a et quasi adnixa v i d e t u r c u m parte m e d i a , f u n d o n i g r o , d u r o , o m n i h o i n s e n s i b i l i , f e r e usto c a r - b o n i haud absimili, q u e m annulus ille r u b e r ( a ) vesiculam antea c i r c u m d a n s , n i g r e s c e n s jam aut e l e v a t u s , t o r i parvi v e r s i c o l o r i s ad instar c i n - g i t ; e v a n e s c i t h a l o r o s a c e u s latus ( b ) , albescit

(22)

*) Sensus hic aegros praeprimis versujj fmem vitae

« n o l e s t a r e videtur, • unde prae omnibus aliis signis v o c e : ftiE>Bania roiiKo ( d o l o r c o r d i s , enjus sedem in scrobiculo cordis p o n u n t ; vide Baer) exprimitur a rusticis.

c u t i s ; h a l o caeruleus amplus ( c ) d e c o l o r a t u r , pallescit a c l i v e s c i t , c a l o r e m ac sensibilitatem p a r u m p e r adauctam d e p e r d e r e s o l e t , in gradu autem graviori intactam a d h n c servat. Partes subjacentes et fundum gangraenosam a m b i e n t e s magis n u n c t u m e n t , o m n i a tensa et dura a p p a - r e n t ; exasperantur, si adfuerint d o l o r e s . G l a n - dulae c o r p o r i s a c p r a e p r i m i s , q u a e v i c i n a e l o c o affecto, v a l d e increscunt, c u t e supra n u l l o m o d o mutata. —> V o m i t u r i t i o , m o x in v o m i t u m v e - h e m c n t e m , d o l o r o s u m , p e r t i n a c e m transit, q u o q u i s q u e cibus assumptus, q u i n i m o mitissimus ac o m n e fere m e d i c a m e n t u m p r o p i n a t u m , a d s u i m o u m a e g r o t i l e v a m e n r e s p u i t u r , cui p o n - deris gravis v a l i d i q u e in r e g i o n e s c r o b i c u l i c o r - dis sensus*) a c c e d i t , q u e m haud b e n e e x p o n e r e possunt a e g r o t i ; n e c d e e s t a l g o r strenuus m a r - nioraceus extremitatum i n f e r i o r u m . Status i l l e organismi m o d o l o n g i u s , m o d o b r e v i u s p r o t r a - hitur, Inter c o n v e r s i o n e s inali l o c a l i s t u m o r quam m a x i m e m u t a t u r ; elasticus, resistens, d u - r u s , attamen n e c o e d e m a t o s u s n e c inflammatus a p p a r e t , v a l d e extenditur a t q u e sensum c o n - s t r i c t i o n i s , t o r p o r i s e d i t ; q u o magis i n c r e s c i t

(23)

*4

e o insensibilior 'atgue frigidior r e d d i t u r ; m e - d i u m ejus g a n g r a e n o s u m , ut p l u r i m u m saltem, nullam prorsus ostendit a l i e n a t i o n e m . V i r e s magis magisque prosternuntur e t t o t u s adspectus aegroti gravissimam virium exprimit d e j e c i i o - n e m ; t r e m u l a n s , nutans, vagus est. Pulsus e x i l i o r e s , f r e q u e n t i o r e s , irregulares et i n t e r - d u m cutis t e m p e r i e s in e x t r e m i l a i i b u s , — a g o n e s u m m o i n t e r n o , q u a s i s o l u t o , — paulluluni a d - a u g e t u r ; respiratio oppressa et gravata; i n q u i e - t u d o afcque anxietates g r a v e s c u n t ; s u d o r frigi- diusculus f r o n t e m et genas frigidas o b t e g i t ; o c u l o r u m acies d i s p a r e t ; partium t u r g o r c e d i t a t q u e maxima h e b e t u d o tum in sensu a e g r o t a n - tis, tum in o m n i b u s organismi functionibus sese exserit. Jam t u m o r magis adhuc extensus, m o l - l i o r ac p a l l i d i o r vel l i v i d i o r fit et d o l o r e s ibi i m - m i n u t i , sensum perforationis r e l i n q u u n t . P e r - s p i c u o ad finem tendit organismus. G l a n d u l a e a d h u c magis t u m i d a e permagni sunt ambitus, praesertim circa c o l h i m et rnaxillarn i n f e r i o r e m . P e r d u r a n t deliria vel o b t u n d i t u r oaput in gradu leviori; d o l e n t fauces et d e g l u t i t i o n e m n o n n u n - q u a m i m p e d i u n t . A e g r i o b s t a c u l u m in s p i r a n d o sentiunt, u n d e gulam sibi strangulari queruntur, q u o tumida fit i n t e r d u m facies et deforrnis c a - p u t q u e magis s o p o r a t u r . A n x i e t a t e interna,

capitis t e m u l e n t i a , spirituum offensione i n c r e s -

(24)

eentihus, v o m i t u p e r s i s t e n t e , organismus a d - h u c c u m viribus suis exhaustis aliquantulum m - t e r i t u i r e l u c t a t u r , qui o b c o n s c i e n t i a m ad s u p r e - m u m usque spirifum i n t e r d u m liberam ( i n g r a d u s c . l e v i o r i ) , a c r i o r et flebilior fit; p l e r u m q u e v e r o aegrotus paullulum ante m o r t e m demum.

d e statu mentis dejiciatur. — S u b i t o ad m a x i - m a m circumttantium pertttrbationem, c o n s c i e n - tia e v a n e s c e n t e a se exit a e g e r , vix q u i d q u i d desiderans vel efEcere c o n a t u s , extinguitur tan- d e m v i i a , dum spasmi c o n v u l s i o n e s q u e adsunt et spiritus in l o n g i s ducitur intervallis. —

T a l i s est i m a g o p l e r u m q u e m o r b i , si in facie, c o l l o a u t p e c t o r e s e d e r n elegerit, sin autem e x t r e - mitates et praeprimis inferiores, vel trunci partes r e m o t i o r e s o b s i d e a t , tardior atque l e n t o d e c u r s u ut plurimum p r o d u c i t statum nervosum c u m q u e deliriis blandis, animi d e l i q u i o , pulsibus parvis, contractis, frequentibus,anxietateinterna,magna, extremitatum f r i g o r e , lingua a r i d a , c u t e s i c c a , v o r n i t u c o n t i n u o , sensu peculiari in r e g i o n e v e n - triculi versus finem vitae i n t e r d u m plane silente, a l v o stipata e t c . ; s e d gulae c o n s t r i c t i o n e s , r e - spirationis difficultates v e l o m n i n o desnnt v e l e x i g u a e s u n t ; m o r b u s in l o n g u m p l e r u m q u e tra- hitur et vita t a n d e m fuiiturf M o m e n t a putre^

dini faventia, si a d s u n t , facile h o c in casu for-r tasse c o r r u p l i o n e m l i u m o r u m n i i n a n t u r , q u e m

(25)

3 6

in d e c u r s u m inter. o m n e s s p e c i e s prolatas ( § . a.) illa c u m h a l o n e c a e r u i e o ( c ) , h l c ut p l u r i m u m in gangraenam t r a n s i e n t e , maxime v e r g i t .

B . Carbunculus symptomaticus. E r u p t i o - p e m c a r b u n c u l i s e m p e r praecurrunt p r o d r o m i j n i n o r e s vel m a j o r e s , s e c u n d u m q u o s pariter a c i n c a r b u n c u l o i d i o p a t h i c o , gradum statuimus leviorem atque graviorem; u t r i q u e v e r o h o c p e c u l i a r e est, q u o d h o m i n e s o m n i n o v e g e t i et sani s u b i t o a febris a g i t a t i o n i b u s , c o r r i p i u n t u r . F r i g o r i s c a l o r i s q u e vicissitudines, pulsus a c c e l e - r a t i , d u r i , i n t e r d u m p a r v i , i r r e g u l a r e s , sitis a u c t a , initium febris designant. A e g r o t u s sta- t i m c u b i t u m i r e desiderat n e c aptum sese habet ad l a b o r e s ; sensum q u e r i t u r p e c u l i a r e m g r a v a - tionis atque m e m b r o r u m accusat cliffractionem ( £ n con&i t o a l l o ) , nauseam, q u a m m o x v o m i t u s s e q n i t u r , appetitum d u l e t u m , c u m lingua o b - ducta vel p u r a ; a c c e d i t p o r r o capitis turbatio y e l sola g r a v a t i o . H i s sub signis incertum m o - rantibus t e m p u s , alicubi d o l o r e s trahentes v e l pruritus vel titillatio leves sentiuntur in c u t e , i l l o l o c o tumida atque c a l i d i o r e . Febris p h a e - n o m e n a p e d e t e n t i m a n g e n t u r , increscit c a l o r siccus et ab i n q u j e t u d i n e interna aegrotus v e x a - t u r ; exoritur in parte d o l e n t e inllammatio r o s a - c e a , cum t u m o r e partium m a x i m e d o l o r i t i c o aut efformatur tantum p r o r a t i o n e s p e c i e i c a r -

(26)

b u n c u l i , quarn p r o c r e a r e studet n a t u r a , t u m o r v e l albus vej c a e r u l e u s , cujus in m e d i o v e s i c u l a v e l macula surgit. D e i n p l e r u m q u e p h a e n o m e n a febrilia e v a n e s c u n t ; d o l o r e s partis affectae au- t e m , d u m m n d o jam ab initio adfuerant, s e m - p e r u s q u e ad p e r f e c t a m f o r m a t i o n e m mali l o c a - l i s , et si exitus malignus i m m i n e t , paullatim c r e s c e n t e s , n o n nisi b r e v i ante m o r t e m m i t i - gantur. G l a n d u l a e v i c i n a e t u m e s c u n t . — S i c m a l u m l o c a t e vitae suae fastigium assequutum, in statu p e r i c u l o s o v e r s i o n i s vertitur et nisi ars adjutrix, i n t e r c e d a t , vel serius v e n i a t , c e r t e m o r s m i n a t u r , i i s d e m stipata p h a e n o m e n i s , q u o - r u m i n d e s c r i p t i o n e c a r b u n c u l i i d i o p a t h i c i , m e o t i o n e m f e c i m u s .

M a j o r autem est turba a t q u e v e h e m e n t i o r m gradu graviori. C i t o citius m o r b o c o r - r e p t i insigni vexantur l a n g u o r e , i m b e c i l l i t a t e , v i r i u m p r o s t r a t i o n e , s e g n i t i e m e m b r o r u m , capitis gravitate. A l g o r quassans b r e v i i n - o e d i t , q u e m aestus urens s e q u i t u r ; capitis d o l o r e s , q u i m o x r e g i o n e s s u t u r a r u m , m o x s i n - ciput, m o x o c c i p u t magis urgent ( R i n n e ) atque — si malum n o s t r u m l o c a l e , uti s o l e t , faciem v e l .capitis vicinitatem infestare s t u d e t , — vel in fu- r o r e m vel in s o p o r e m a b e u n t , c u m i n s o m n i i s ant magna d o r m i e n d i cupiditate c o n j u n c t m n . R u b e t facies, ardent o c u l i r u b i c u n d i , o i n n e s -

(27)

28

q u e s e c r e t i o n e s suppressae s u n t ; sitis v a l i d a ; urina p r o f u n d e rubra et flammea. A n x i e t a t e s , a n g o r e s v e h e m e n t e s aegrum assidue t o r q u e n t . A c c e d u n t v e r t i g o , nausea, v o m i t u r i t i o , v o m i - t u s , q u o i n i t i o materies m u c o s a e , d e i n a u t e m b i l i o s a e ejiciuntur; p r a e c o r d i o r u m sensibilitas ( R i n n e ) ; lingua p l e r u m q u e s i c c a , p u r a , rubra, q u a n d o q u e t r e m u l a ; c o r d i s palpitatio v e h e - m e n s , pulsus m o x m a g n i , m o x p a r v i , d u r i u s - c u l i , a c c e l e r a t i , i n t e r d u m i r r e g u l a r e s ; respira- t i o anxia, accelerata. Signis pessimis a d h u c a d - n u m e r a n t u r animi a b j e c t i o , c u m certissimae m o r t i s p r a e s a g i t i o n e , q u a m v i s aeger nil d e m o r b i i n d o l e c o g n o s c a t . P r o r a t i o n e c o n s t i t u - tionis subjecti laborantis m o x p h a e n o m e n a s y - stematis irritabilis, m o x p h a e n o m e n a s y s t e m a - tis sensibilis p r a e v a l e n t , u n d e in feminis a c i n - faniibus animi d e l i q u i a , v e r t i g i n e s , l o q u e l a m b l a e s a m , flebilern, linguam t r e m u l a m , anxieta- t e m a t q u e i n q u i e t u d i n e m i n e x p l i c a b i l e s , p h a e - n a m e n a systematis irritabilis l o n g e superantia, v i d e b i s . His sub signis pe^riculosissimis magis a d h u c c r e s c e n t i b u s , in aliqua c o r p o r i s parte, p r a e c e d e n i i b u s d o l o r i b u s valde a c e r b i s , f o r n i a - tur t u m o r , p l e r u m q u e d u r u s , tensus, q u i ut pluriinum jam a b i n i t i o liberam partis a c t i o n e m i i n p e d i r e s o l e t et p r o r a t i o n e s p e c i e i carbunculi, l u m r e s p e c t u t e m p e r i e i c u m d o l o r i s ac s e n s i b i -

(28)

litatis v a r i a t , attamen major s e m p e r apparet et altior quan» in gradu I e v i o r i supra d e s c r i p t o . Hujusce tumoris m e d i a m partem macula t e n e t v e l vesicula c o g n i t a , quibus in c o n s p e c t u m v e - nientibus m o r b u s n o s t e r stadia sua p e r c u r r e n s , v e l p h a e n o m e n i s d e c r e s c e n t i b u s , cute m a - d e n t e et urina uberius p r o f l u e n t e , ad sanitatem vergit v e l signis n o v i s — sicuti supra in c a r b u n - c u l o i d i o p a t h i c o i n d i c a v i m u s , — o r i e n t i b u s , ad m a g n u m vitae p e r i c u l u m v e l in c e l e r r i m a m transit m o r t e m . — Sin autem vesicula vel nia- cula surgere r e c u s a t , in t u m o r e praesente a t q u e turba organismi vi c r e s c e n t e perdurat, m o x s e n - sus q u i d a m peculiaris a b d o m i n i s , p l e r u m q u e in r e g i o n e s c r o b i c u l i c o r d i s a c c e d i t ; v o m i t u r i t i o - n e s , v o m i t u s pertinaciter c o n t i n u a n t u r ; alges- cunt m e m b r a , pulsus e x i l e s , frequentissimi fiunt, et pessima q u a e q u e m i n i t a n t u r ; respira- t i o l a b o r i o s a ; s u d o r frigidus p r o l i c i t u r in f r o n t e ac facie l a b o r a n t i s , q u i m a x i m o s in vultu o b carbunculi vicinitatem t u m i d o , exprimit c r u c i a - t u s ; n e c desunt l i p o t h y m i a e , vertigines, d e l i r i a ; macula vel vesicula t a n d e m erumpentes, s e m p e r parvae sunt et vesicula, si m o d o e j u s m o d i est f o r m a e , minus supra cutis superficiem elevata, t u m o r e tamen amplissimo, p l e r u m q u e jam a l b o , d u r o , circumdata, magnam ostendit ad d e s i d e n - d u m et g a n g r a e n e s c e n d u m p r o c l i v i t a t e m . P h a e -

(29)

3o

n o m e n a f e b r i l i a , tantum abest <at

nunc

sileant, ut p o t i u s gravescant. — E o d e m m o d o ses* h a - b e t species illa, q u a e n o n nisi in ultimo pitae momento, quin .etiam vita jam, uti n o b i s sal- t e m videtur, exstincta, (bie foa.enannfe, nod) oem Zobe ausbredjende 33Iaffer) p r o r u m p i t ; . e t

jure

« d periculosissimam numeratur s p e c i e m , — « rusticis u b i q u e m a x i m e f o r m i d a t u m . H o c in casu niorbus iisdem c u m s y m p t o m a t i b u s e v o l v i - tur a e q u e a c in gradu g r a v i o r i jam p r o l a t o , e o tantum e x c e p t o , q u o d o m n i a p h a e n o m e n a jam ab initio, n o n s o l u m majori c u m intensitate, s e d etiam celerius se i n v i c e m s u c c e d e n t i a m a g i s q u e u i g e n t i a i n c e d u n t . Praesertim anxietas cardiaca s u m t n u m adtingit fastigium et i n q u i e t u d i n e in».

terna aegrotus c o n t i n u o in l e c t o jactatur; etiam h i c t u m o r e l a s t i c u s , d u r u s , m a x i m e extensus sub d o l o r i b u s serius a d v e n i e n t i b u s , p e r f o r a n t i - b u s , r o d e n t i b u s et q u i d e m ut p l u r i m u m in r e - g i o n e s u p e r i o r e c o r p o r i s , in vicinitate o r g a n o - r u m n o b i l i o r u m , formatus est. In a m b o b u s ulti- mis casibus, deficiente artis a u x i l i o , m o r b u s v i t a e suae fastigium assequutus, c e l e r r i m e ad finem v e r g i t u r ; nam vires m o x d i l a b u n t u r , et m a g n a

earum infirmitas a t q u e p r o s t r a t i o a e g r o t u m a m - p l e c t i t u r ; — pulsus e x i l i o r e s , d e b i l i o r e s , v i - b r a n t e s , c o n t r a c t i et t a n d e m intermittentes fiunt. S e c u n d o , rarius

tertio

p o s t i n i t i u m

(30)

s y m p t o m a t u m p r i m a r i o r u m d i e , m o r s s c e n a m h a n c t e r r i b i l e m claudit, d u m c o n v u l s i o n e s c o r p u s v e h e m e n t e r c o n v e l l u n t atque spuma alba, crassa os o b d u c i t u r . M a c u l a vel vesicula h a e c inter signa o r t a e , planae cuti superjacentes et parvae, H v i d o tinctae sunt c o l o r e , a b s q u e h a l o n e , v e l apparent s o l u m m o d o m a c u l a e q u a e d a m a m p l a e , caeruleae aut n o d u l u s parvus. Q u a e q u e cutis m u t a t i o n e s c i n c t a e videntur t u m o r e i l l o m a g n o , p a l l i d o , a l b o , m a x i m e e x t e n s o , ita ut n o n r a r o partem majorem cutis inflaram esse o b s e r v a r e l i - c e a t ; — in q u o i n t e r vitam d o l o r e s terribiles s a e v i e b a n t , et jam a l g e s c e n t e , a e g r o t u m m a - x i m e e x c r u c i a b a n t , d u m s a e p e tactu n u l l o p r o - tinus m o d o adhuc offendebatur. G l a n d u l a r u m i n - tumescentia sensim g l i s c e n s , in his q u o q u e c a - sibus in c o n s p e c t u m v e n i r e s o l e t . —

Transitus in sanitatem. Si v e r o ars n o s t r a aptis r e m e d i i s i m p e d i a t , q u o m i n u s desidant v e l gangraenescant vesicula v e l m a c u l a , m o x . a d exitum b e n i g n u m v e r g i t u r m o r b u s . D e h i s c i t vesicula et i c h o r e m e d i t ; fundus v i o l a c e u s , a e q u u s , b r e v i r u b e s c i t et d e n i q u e rite p a l l e s - c i t ; t u m o r , r u b o r v e l l i v o r v e l q u a l i s c u n q u e perstiterit a d h u c m u t a t i o , in ambitu v e s i c u l a e v e l m a c u l a e , vel infra e a s , — paullatim d i s p a - r e n t atque d o l o r e s terribili s a e p e m o d o t o r q u e n - t e s , statim silent. S a e p e e p i d e r m i s depravata

(31)

32

e fundo c i t o restituitur; in aliis v e r o casibus et s e m p e r in illa sub Iittera d. descripta s p e c i e mali I o c a l i s , pelvis p r o f u n d i o r , quasi in tela cellulari c o r i i radices f i g e r e , videtur. I b i q u e suppurationis o p e n u c l e i in m o d u m , t o t a e t e l a e c e l l u l o s a e m o r t u a e p a r s , e m o v e t u r , q u a m r u - stici carbunculi c o r (2Bi(Ii ftiobo.) n o m i n a r e c o n - suescunt. U l c u s c u l u m l e v e cutaneum c u m m a r - ginibus r u b i d i s , citius tardiusve clauditur a t q u e c i c a t r i c e m parvam reliuquit. — I n t e r d u m g a n - graena parvula in ambitum a b i t , q u a e v e r o s i b i s e m p e r ipsi finem i m p o n i t Vel saltem a natura, artis o p e facile r e m o v e r i p o t e s t ; ulcus h i n c e x - drrum plus minusve c i t o clauditur. N o n n e f o r - tasse abus,us irritaniiirm, haud u b i q u e vatentium, ilii processui ansam p r a e b e t ? U b i adfuit febris, h a e c q u o q u e p a u l l a t i m , c a r b u n c u l o f o r m a t o p e r f e c t e , sudoribus levibus vel l o t i o p r o f u s o j u d i - c a t a , e v a n e s c i t , — n e c deest n u n c quies totius o r g a n i s m i , q u a e e o j u c u n d i o r a e g r o est, q u o m a - gis statum h u n c mutatum curn p i a e g r e s s o c r u - ciante c o m p a r a t . Crisi locali t u m o r i s , g r a v e m p o s t turbam o r g a n i s m i perfecta, — per m u l t o s dies sensus lassitudinis m a g n a e r e s t a t ; c e t e r o - quin hac in p e r i o d o n o n secus s e habet d e c r e - nientum morbi ac in casu l e v i o r i . A e g r o t u m i n ulteriori p e r i o d o jam m o r b i , si tibi c o n t i n g a t e u m servari, paullatim sanitatem r e c u p e r a r e v i - -

(32)

d e b;s , o m n i b u s p h a e n o m e n i s m o r b i l e n t o passu d e e r e s c e n t i b u s ; in multasprotrahitur h e b d o m a - des perfecta sanifatis r e c u p e r a t i o , quin status n e r v o s u s lentus aegrum relinquat. V i r e s totius qrganismi sensim e r i g u n t u r ; pulsus t a r d i o i e s , m a j o r e s , p l e n i o r e s fiunt; respiratio antea diffi- c i l i s , a c c e l e r a t a , q u i e t i o r f i t ; s e c r e t i o n e s i n n o r m a m r e d i g u n t u r ; cutis calescit paullulum, m a d e s c i t , — f r i g o r e extremitatum e v a n e s c e n t e ; appetitus c i b o r u m Iento passu r e B c i t u r ; Iingua fitpurior, r u b e s c i t , m a d e s c i t ; caput l i b e r a t u r ; o m n e s d e n i q u e functiones organismi p e d e t e n t i n j . statum n o i m a l e m adtingere s t u d e n t , d o n e p r e - c b n v a l e s c e n s , viribus jam auctis c o n t i d e n s , l e c - tum d e s e r e r e audet. — Transitus h i c l e n t i o r sanitatem magis p e r lysin q u a m p e r crisin m a - n i f e s t a m , o b t i n g e r e s o l e t . — L o c a l i s a f f e c t i o - nis crusta gangraenosa paryula seu major s o l y i - , tur a c r e m o v e t u r , formatur ulcus aperturn curj»

puris s e c r e t i o n e et marginibus r u b j d i s , inflam- niatis; partium t,umor magnus in ambitu ejus imminuitur ac glandularum inflatio c o l l a b i t u r , r e d i t c a l o r naturalis et sensibilitas in l o c u m i l - l u m paullatim m t e § r i t a t e m suam r e c u p e r a n t e m .

§ . 5< Morbi succedentes. N o n s e n i p e r p o s t a l i q u o t dies ulcusculunt culaneunt clauditur, q u o d v e r o , latius s e r p e u s , profundum petit, d u m a t u n i o r e c i r c u m d a t u r d u r o , haud r a r o c a e -

(33)

r u s l e n t e - r u b r o . T u m margines ejusmodi u l c e - ris r u b e s c e n t e s c e r n u n t u r , n e c t o r o s a e , sed p o - tius accurate p e r p e n d i c u l a r e s , tanquam s e c a t a e ; fundus iilius tum purus a c r u b e r , tum d e c o l o r e t q u a m m a x i m e in c a r n e m luxuriantem p r o d u - c e n d a m , p r o p e n s u s . U l c u s ipsum d o l e n s , i c h o - r e m emittit v i l e m , q u o magis m a g i s q u e c o r r o - duntur partes atque inflammantur et c r e b r o q u i - d e m substantiam m u s c u l a i e m , q u i n i m o l i g a m e n - t a , p e r i o s t e u m o s s a q u e ipsa ( q u o d n u n c rarius c o n t i n g i t ) } c o r r i p i t . N o n n u n q u a m in ambitu talium u l c e r u m r e c e p t a c u l a puris m a g n a e q u e e x - o r i u n t u r fistulae, q u a e telam c e l l u l o s a m facile p e r r e p e n t e s et sibi ipsis c o m m i s s a e , m o x latissime

e x t e n d u n t u r . S e q u u n t u r e x i n d e a n c h y l o s e s , r i - g o r artuum^ m u t i l a t i o n e s , c a r i e s , in casu v e r o s e c u n d i o r i cicatrices magnae et l a r g i o r e s . I n - t e r d u m a d e o febris lenta a c c e d i t , a c tabe c o n f i - citur a e g e r , v e h e m e n t e r u l c e r e excruciatus * ) ( W i n k l e r ) . G a n g r a e n a etiam, n o n n u n q u a m u l - cus a d g r e d i e n t e vita s u b i t o exstinguitur. Q u o d s i p e r m e n s e s , q u i n etiam p e r annos ulcus pateat, q u o d saepissime o c c u r r i t , — l i c e t haud magis e x t e n d a t u r , y i c e fonticuli tanquam fungitur dif- ficileque claudi sinit. — C a r b u n c u l u m q u u m b u l -

*) Q u o d et in m o r b o affini contingit ( © F a t t ) . — g . S d j n u r r e r , gepgrapf)ifd)e 9?ofe[pgie. (Stuttgate, t g i 3 .

(34)

b o o c u l i v e l p a r t i b u s inhaeserit ad}acentibus,plura o c u l o r u m vitia c o n s e q u u n t u r , siculi m a c u l a e c o r n e a e , e x c r e s c e n t i a e s p o n g i o s a e , saepissime v e r o e c t r o p i a , q u o r u m pluria n o b i s exstant e x e m p l a ; v e l p a l p e b r a e t o t u s v e bulbus a c e r r i - mis d o l o r i b u s plane conficiuntur ( W i n k l e r ) .

§. 6. Typus et mora. F e b r i s , c a r b u n c u * lum p r a e c e d e n s ( c a r b . s y m p t . ) Vel e r u m p e n t e i l l o ( c a r b . i d i o p . ) vel i l l o jam nigrato a c c e d e n s , s e m - p e r est c o n t i n e n s , p r o gradu s o l u m m o d o a c i n - d o l e varia, diversis in c o r p o r i b u s . — M o r a m o r b i i n c o n s t a n s ; attamen carbunculus i d i o p a - thicus intra n o n n u l l o s , p o s t primariam d o l o r i s a p p a r i t i o n e m , dies p l e r u m q u e e v o l v i t u r . C a r - b u n c u l i s y m p t o m a t i c i e r n p t i o - prima si r e s p i - ciantur s y m p t o m a t u m se p r a e b e n t i u m , — p a u e a - r u m spatio horarum p e r f i c i t u r , etiamsi n y c h t e - m e r o n i n t e r d u m , q u i n e t i a m , — i n gradu g r a - v i o r i , — d u o s v e l tres dies u s q u e m o r e t u r . — S e m p e r h u i c m o r b o dies tertia, Sexta nottaque , judicantes se p r a e b e n t : die tertia carbunculus s y m p t o m a t i c u s s u m m u m e v o l u t i o n i s g r a d u m at- tingit ac saepius vesicula vel m a c u l a , m i n o r i b u s , difficile e r u m p e n t i b u s , m o r s a d v e h i t u r ; c a r b u n - c u l u m efformatum jam nigratum esse a c m o r t e m afferre, rarius c o n t i n g i t ; — die sexta et in- eunte septima, j u d i c a n t e m se e x h i b e n t e p o s t c a r b t m c u l u m nigratum rarioribus casibus m « -

(35)

36

Jior aegrotantis c o n d i t i o , p l e r u m q u e v e r o m o r s s u p e r v e n i t ; die nona, c o n s e r v a t i o n e v e l n o n s u b s e c u t a , v e l p l a n e n e g l e c t a , vita e x c e d i t a e « g r o t u s . Rarius h o c in casu vita a d h u c ad diem undecimam u s q u e servatur.

§. 7. Varietates speciales. Etiamsi v e r u m

§ i t , m o r b u m n o s t r u m e x u n o e o d e m q u e f o n t e o r i g i n e m d u c e r e , plures varietates attamen e x h i b e t ( r e s p e c t u d e c u r s u s , f o r m a e , c a r b u n - c u l i m a g n i t u d i n i s , e t c . ) q u a e m e n t i o n e d i g - n a e videantur. Plus m i n u s v e c e r t e o m n e s hae yarietates r e f e r e n d a e sunt ad rationes i n d i - y i d u a l e s et l o c a l e s ( a d c o n s t i t u t i o n e m ( t e m p e r a - paentum et h a b i t u m ) , ad s e d e m , s e x u m , a e t a - t e m , r e g i o n e m , anni t e m p u s , t e m p e s t a t e m ) ; y e l forsan — saltem ex parte — p e n d e n t illae a

causa m o r b i p a u l l o modiiicata, u n d e potissimurn i n variis a n n o r u m e y o l u t i o n i b u s q u a m m a x i w e p a t e s c u n t .

A d o l e s c e n t i b u s s u c c o s i s , v i v i d i s , m o r b u s h i c tum l o c a l i s , tum universalis , systemate v a - s o r u m p e r s p i c u e a f f e c t o , citius finitur, et i n

e j u s m o d i i n d i v i d u i s m o m e n t u m inferendi auxi- lii facillimum p r a e t e r m i s s u ; rarius, c a r b u n c u l o jam n i g r a t o , spes i l l o s sanandi erit. S e m p e r v e r o vitium l o c a l e d e i n d e p e r l o n g u m t e m p u s resistit, q u i n sanetur.

Infantes a c f e m i n a e , yariis n e r v o r u m a c c e -

(36)

dentibus affectibus, plus n e g o t i i m e d i e d facesw s u n t , p r o p t e r i m a g i n e m m o r b i m e r i , illis f a c i l » perturbatam et d e f o r m a t a m .

Subjecta aetate fam p r o v e c t a , a r i d a , cute»»

c u m sicca r i g i d a q u e , in s e m e t ipsis i m p e d i m e n t a p o r t a n t , q u o minus c e l e r i t e r agant m e d i c a m e n t * t o p i c a , u n d e n o n n u n q u a m p e r i c u l u m e v a d e r » o p o r t e t .

H o m i n e s d y s c r a s i » aliqua p r a e d i t i , m e d e - l a m s e m p e r difhcilem r e d d u n t ; m o r b u s c o m * plicatur a c f o r m a m i n d u i t a b n o r m a l e m .

D i v e r s a e varietates m o r b i a s e d e varia maii l o c a l i s p e n d e n t , et h a n c ad r e m e x p e r i e n t i a e d o c t i s c i m u s , q u o p r o p i u s organis n o b i l i o r i b u t , e o v e h e m e n t i u s p r o r a t i o n e d e c u r r e r e m o r b u m ; qua d e causa in g e n e r e c a r b u n c u l u s capiti a c t r u n c o insitus, g r a v i o r , q u a m q u i extremitati- b u s . — C a r b u n c u l o t e m p o r a o c c u p a n t e , t u - m o r tum c i t i u s , t u m tardius e x o r i t u r , durus, tensus et d o l e n s , c o l o r e , p r o r a t i o n e s p e c i e i

•carbunculi, v a r i o , supra m a g n a m faciei c a p i t i s - q u e partem s e e x t e n d e n s , u t p l u r i m u m c u m d e l i - r i o et v e h e m e n t i b y s d o l o r i b u s capitis c o n j u n c - tus. Q u u m carbunculus p a l p e b r a e v e l b u l b o i p s o insideat, partes hae p l a n e t u m e s c u n t , a c c e » d e n t e partis faciei t u m o r e . S i m u l e t i a m f u n c - t i o n e s o c u l i l a b o r a n t a t q u e facile c o n s o c i a n t u r

c e r e b r i affectus. — Si carbunculus g e n a e i n h a e -

(37)

38

r e a t , t u n c i n t o m e s c e n t i a potius in c o l l u m e x - t e n d i t u r , quin etiam o s faucesque invadit, u n d e s y m p t o m a t a gravia nascuntur, q u o d p o t i s s i m u m c o n t i n g i t , d u m carbunculus linguam t e n e t ; q u o i n casu decursus m o i b i m o r t e ineunte facile i u - t e r r u m p i t u r . — C o l l i i n t u m e s c e n t i a , p r e s s i o - n e m in vasa, n e r v o s , o e s o p h a g u m , tracheam e x e r c e t , u n d e functionibus h o r u m o r g a n o r u m turbatis, haud raro p e r i c u l u m i m m i n e a t ; i n p e c - -tus q u o q u e et faciem t u m o r propagatur. In p e c - t o r e t u m o r telam c e l l u l o s a m amplius perreptat n e c n o n ad ipsum a b d o m e n penetrat. — T u - m o r extremitates tenens, p e d e t e n t i m t o t a m earum l o n g i t u d i n e m o c c u p a t .

A n n i t e m p u s et c o n s t i t u t i o e p i d e m i c a sane m a g n i esse m o m e n t i v i d e n t u r , q u o a d d e c u r s u m et i n d o l e m m o r b i , q i u p p e q u i s e m p e r ab illis plus m i n u s v e characterem p e c u l i a r e m a c c i p i t .

N o n n u n q u a m m o r b u s praeter c o n s u e t n d i - n e m c e l e r r i m e d e c u r r i t , ita ut a e g r o t o s s p a t i o

18 u s q u e ad 24 h o r a r u m jam e n e c e t ; t u n c v e r o carbunculus p e r i c u l u m afferens s y m p t o m a t i c u s e s t ; — a l i q u a n d o c o u t r a illius decursus p e r q u a m l e n t e p r o c e d i t , n e c prius m o r b u s penitus d i j u - dicatur ante q u a m s e m p t i m a n a e ipsae p r a e t e r - lapsae sint. — A l i q u a n d o c a r b u n c u l u m b e n i g - n i o r i s i n d o l i s et m i n o r i c u m p r o p e n s i o n e ad gangraenam c o n s p i c i e s . — F.xceptis c a r b u n -

(38)

*) Simillima qtiaedam obiervare licet in morbi» affi- n i b u s , v. c. in \,,Morawaja Jaswa" (£erri)c in B. neuen nott>ifd)cn 23entrdn,cn 236. i . ) ; in m o r b o " f r f - n j n r j e 2 3 f a t t e c ( 2 B u n 5 e r oer 3 ? a t u r . 23afcina.tr'« iietiea OTa»

9 « $ i n fiic 2ferjjfe. Seipiig 1788. $ 0 . 10. © t » 3 . ) ; in m o r b » tiPocolwar" (Sclinmer 1. c. pag. 500.)

culi s p e c i e b u s supra allatis, h i c e e n o n n u n q u a m durante e p i d e m i a ( ? ) in forma n o d u l i l i v i d i , v a - riae m a g n i t u d i n i s , u s q u e ad latitudinem p o l l i c i s d i m i d i i in d i a m e t r o , duri m o b i l i s q u e , t u m o r e d u r o m a g n o q u e c i n c i i o b s e r v a t u r , q u e m aptts m e d i c a m e n t i s e o p e r d u c e r e p o s s i s , ut suppuret, u b i macula parva et a l b a , ejus in a p i c e primum.

tibi in c o n s p e c t u m v e n i e t . — A l i q u a n d o stria t u m subflava, diversae longitudinis et latitudinis, t u m r u b i c u n d a , r a d i o similis, m e d i o e c a r b u n r c u l o e g r e d i e n s , c e r n i t u r . — T e m p o r e , q u o c a r b u n c u l i u t i q u e grassantur, haud raro n o n nisi * ) t u m o r s o l u s , s a e p e valde tensus, nitidus et albus C W i n k l e r p . 3 i o . ) vel caerulescens, v e l purpureus, v e l a l i o m o d o tinctus, qualibet c o r - p o r i s p a r t e , — inter o m n i a s y m p t o m a t a c a r b u n - c u l u m c o n c o m i t a n t i a , a n i m a d v e r t i t u r , q u e m , nisi justo t e m p o r e , n i e d i c a m e n t a c o n v e n i e n t i a a d h i b e a n t u r , m o r s c i t o sequitur, — E o d e m t e m p o r e etiam m o r b i u n i v e r s a l e s , illis haud a b - .similes, q u i m o r b i n o s t r i (carb* s y m p t . ) tum sta- dium p r i m u m , magna c u m capitis o c c u p a t i o n e ,

(39)

t u m stadium aTterum, p o s t higratam v e s i c u l a m vel m a c o l a m c o m i t a h t u r , rusticos adgrediuntur, nisi q u o d he m i n i m u m q u i d e m mali externi v i - deatur. A e g r o t i ab illis s e m p e r c i t o exstinguun- tur, aihte qUam r e m e d i a afferri p o t u e r i n t , qud- n i a m tum agrtosci non s o l e n t , tum forsan magis p e r n i c i o s i s i n t . — Quaeritur utrurh efusmodi e x - e m p l a rtechuc o m n i n o rton pertineaht, an r e s p e c t u casus p o s t r e m i , s o l u m m o d o crisis extus, ut s o - let f o r m ^ n d a , intus f o r m a r e t u r , forma exterrta '«imili i n d u t a , — quin d u b i t a r e m u s , q u i p p e qiii

casus revera a rusticis carbunculus internus v d - 'Csttur? — Q u i b u s ' a c b e d i t , q u o d c o n d i t i o n e s ,

lit i n c e n d i t u r , e a e d e m a'c n o s t r o in m o r b b stnt, -r- A l ' « Ver6 variatio et pessima est illa, ilpi iignis Ittcalibus o m n i h o n u l l i s , n e c d o l o r e ,

<nec teiisiohe v e l t u m o r e m e m o r a b i l i b u s , p r a e - ' c e d e h t i b u i , i n ulrihiis vitae momefatis macuTa

aut vesicuta inter affectibnem u n i v e r s a l e m , - r -

"fcormalem c o m i t a n t e m decursunrt m o r b i , — e r u m - p u n t , — uflde facilius i h d o l e s vera abnorrnita- its et niorbus sihgularis fallere n o s p o t e s t . —

C a r b u n c u l u m etiam q u o a d m a g n i t u d i n e m ve- aiculae v e l m a c u l a e apparentis coinmutari v i d e - jmiis arque p r o h o c i n d i c i o tres illius s p e c i e s r u - sticus distinguit: c a r b u n c u l u m c u m p a r v a n e m - f>'e— vix Tentis magftitudinem a t t i n g e n t e ( p a r u m

supra c u t e m e l e r a t ' * ) , — c u m tnajori p e r i h d e ,

(40)

4*

m a g n i t u d i n e dirhidii pisi, — cutn maxima d e n i - q u e vesicula vel m a c u l a , — amplitudine rubelli a r g e h t e i , qui u b i q u e rarissime v i d e r i solet.

O m n e s hae diversitates crebrius vel rarius in h a c aut illa r e g i o n e praesertim observantur.

S E C T I O S E C U N D A .

§ • 8 » Prakdispotiito ad morbum. PristfJ.

nis jam t e m p o r i b u s o b s e r v a t i o n i b u s multifariis Hrmatum, c o n s t a t , o r g a n i s m u m a contagiis i p - sis saevissimis er venenis perniciosissimis i n t e r - d u m n o n c o r r i p i . In e p i d e m i i s p e r q u a m c o n t a - g i o s i s h o m i n e s i n f e c t i o n i s expertes a n i m a d v e r l i - m u s , etiamsi saepissime i n f e c t i o n i sese e x p o -

"nant; alios, qui s e m e l v a r i o l i s , m o r b i l l i s , scar- latina l a b o r a v e r i n t , r a r o iterum ab h i s c e m o r b i s infestari v i d e m u s . Q u i b b s jure c o n c l u d i m u s , e j u s m o d i subjecta facnltate necessaria v i m m o r b i fexcipiendi caruisse a t q u e summatim istam f a c u l - tatem ad affectionem m o r b o s a m p e r f i c i e n d a m , p o s c i m u s . Seposita v e r o illa o b s e r v a t i o n e , c u i - que h o m i n i facultatem q u a m d a m n o m i u l l a s m o r - b o r u m causas a c c i p i e n d i , p r o gradu diversam, innatam esse ( d i s p o s i t i o c o n g e n i t a — universa- l i s ) , v. c. ad exanthematha c o n t a g i o s a , v e n e n a taajoribus dosibus adhibita, instrumenta m o d o

(41)

4*

m e c h a n i c o laedantia e t c , q u a e ex indivrduali- tate universali i n d o l i s humanae p a t e s c a t ; — at- tamen experientia e d o c t i s c i m u s , dari a d h u c p e - c u l i a r e m ad alios m o r b o s , n e c c u i q u e h o m i n i , n e c majori g e n t i u m n u m e r o propriarn (disnosi*

t i o a q u i s i t a - s p e c i a l i s ) , q u a e e certi systematis v e l organi p r o p r i e t a t e o r i g i n e m d u c e r e pOssit.

E j u s m o d i d i s p o s i t i o n e m p e c u l i a r e m etiam in m o r b o n o s t r o assumere d e b e m u s , et quaeritur, quibusnam m o m e n t i s in rusticis cicatur illa et in c u j u s m o d i o r g a n o vel systemate r a d i c e t u r ? .

Jam in habitu infantum r u s t i c o r u m syStema v e g e t a t i v u m p r a e v a l e n s , q u o d hereditas p a - t e r n a , nimis r o b u s t i o r e , infantis organismi v i - r i b u s n o n a p t o v i c t u , n e g l e c t a cutis-cirltura, amplius a d h u c e f f o r m a t u r , et ad m o r b i o p p o r - t u u i t a t e m , n e c n o n ad morbi efformationern i p - sam interdum e y e h i t u r , — q u o fit ut hac in te- nera aetate s c r o f u l a e , rachitis, atrophia ac v e r - m e s apud l i b e r o s E s t h o u i c o s sat vulgare o!)ser- v e n t u r , E a m ingressus aetatem EsLhonus, ubi m o l e s t a rustici opera piaestare p o s s i t , multae e u m n o v a e p o t e n t i a e i n v a d u n t , q u a e o m n e s c o n g e p i t a m et in p o s t e r o amplius efformatam m o r b i o p p o r t u n i t a t e m augent. T u n c per m a j o - r e m d i e i p a r t e i n sub d i o vivit e t t a n t u m ad b r e v e noctis tempus in humile a n g u s t u m , sordidurn f u m o s u m q u e migrat c u b i c u l u m , q u o d s a e p e

Referenzen

ÄHNLICHE DOKUMENTE

Das Modul richtet sich an alle Künstler, Grafiker, Architekten und 3D-Artists, die fundierte Kenntnisse erwerben wollen, um in ihrer Branche mit The Foundry MODO zu

Das Modul richtet sich an alle Künstler, Grafiker, Architekten und 3D-Artists, die fundierte Kenntnisse erwerben wollen, um in ihrer Branche mit The Foundry MODO zu

Das Modul richtet sich an alle Künstler, Grafiker, Architekten und 3D-Artists, die fundierte Kenntnisse erwerben wollen, um in ihrer Branche mit The Foundry MODO zu

Das Modul richtet sich an alle Künstler, Grafiker, Architekten und 3D-Artists, die fundierte Kenntnisse erwerben wollen, um in ihrer Branche mit The Foundry MODO zu

Das Modul richtet sich an alle Künstler, Grafiker, Architekten und 3D-Artists, die fundierte Kenntnisse erwerben wollen, um in ihrer Branche mit The Foundry MODO zu

Das Modul richtet sich an alle Künstler, Grafiker, Architekten und 3D-Artists, die fundierte Kenntnisse erwerben wollen, um in ihrer Branche mit The Foundry MODO zu

Das Modul richtet sich an alle Künstler, Grafiker, Architekten und 3D-Artists, die fundierte Kenntnisse erwerben wollen, um in ihrer Branche mit The Foundry MODO zu

Das Modul richtet sich an alle Künstler, Grafiker, Architekten und 3D-Artists, die fundierte Kenntnisse erwerben wollen, um in ihrer Branche mit The Foundry MODO zu