Munich Personal RePEc Archive
The New Battle for Africa:
Opportunities for Europe and / or China
Marinov, Eduard
New Bulgarian University, Economic Research Institute at BAS
2019
Online at https://mpra.ub.uni-muenchen.de/110924/
MPRA Paper No. 110924, posted 03 Dec 2021 11:18 UTC
Ñîôèÿ 2019
èíñòèòóò çà èêîíîìè÷åñêà ïîëèòèêàeconomic policy institute
Ãëîáàëíè ìàêðîòåíäåíöèè è îòðàæåíèåòî èì âúðõó êîíêóðåíòîñïîñîáíîñòòà
íà ÖÞÈÅ
„Êîíêóðåíòîñïîñîáíîñò íà áúëãàðñêàòà èêîíîìèêà“
Ïåòíàäåñåòî èçäàíèå
îò ïîðåäèöàòà
© 2019 Èíñòèòóò çà èêîíîìè÷åñêà ïîëèòèêà Ñîôèÿ 1463,
Ðåäàêòîð: ßñåí Ãåîðãèåâ
Äèçàéí è ïðåäïå÷àò: Äåëÿí Áîæàíîâ Ïå÷àò: Ïå÷àòíèöà „ÄÅÌÀ Ïðèíò”
áóë. „Âèòîøà” 126
Âñè÷êè êîìåíòàðè îòíîñíî ïóáëèêàöèÿòà ìîæåòå äà èçïðàòèòå íà ñëåäíèÿ àäðåñ:
Èíñòèòóò çà èêîíîìè÷åñêà ïîëèòèêà 1463 Ñîôèÿ
Òåë.: (+359 2) 952 29 47 Åë. ïîùà: epi@epi-bg.org www.epi-bg.org
Áóë. Âèòîøà 126, åò 6
ISBN 978-954-9359-72-5 (ïå÷àòíî èçäàíèå) ISBN 978-954-9359-73-2(åëåêòðîííî èçäàíèå)
Ñúäúðæàíèå
Ïðåäãîâîð
ßñåí Ãåîðãèåâ ... 5 ÏÚÐÂÀ ÃËÀÂÀ
Àâòîìàòèçàöèÿòà è äèãèòàëèçàöèÿòà êàòî èçõîä îò ïàðàäèãìàòà íà íèñêèòå ðàçõîäè
Âîäåùî èçêàçâàíå: Ä-ð Ðîêñàíà Âîèöó-Äîðîáàíöó ...
Ä-ð Àííà-Ìàðè Âèëàìîâñêà Àðõ. Ëþáîìèð Ñòàíèñëàâîâ ...
ßñåí Ãåîðãèåâ
...
...
...
ÂÒÎÐÀ ÃËÀÂÀ
Íîâîòî ñúñòîÿíèå íà áåçðåäèå â ãëîáàëíàòà òúðãîâèÿ
Âîäåùî èçêàçâàíå: Ïðîô. Àíäðàø Èíîòàé .
Ìèëåíà Âèäåíîâà
Ä-ð Ñåðãåé Äå÷åâ ...
Ä-ð Åäóàðä Ìàðèíîâ
...
...
...
...
Ïóáëèêàöèÿòà íå å ïðåäíàçíà÷åíà çà ïðîäàæáà è å äîñòúïíà êàòî ïå÷àòíî èçäàíèå è â åëåêòðîíåí âàðèàíò.
Ïóáëèêàöèÿòà ñúäúðæà ñúêðàòåíè è ïðåðàáîòåíè âåðñèè íà èçêàçâàíèÿòà îò äèñêóñèîííèÿ ôîðóì „Ãëîáàëíè ìàêðîòåí- äåíöèè è îòðàæåíèåòî èì âúðõó êîíêóðåíòîñïîñîáíîñòòà íà ÖÞÈÅ”, îðãàíèçèðàí îò Èíñòèòóò çà èêîíîìè÷åñêà ïîëèòèêà (ÈÈÏ) ñ ïîäêðåïàòà íà ôîíäàöèÿ „Õàíñ Çàéäåë“, Áúëãàðèÿ íà 20 ìàðò 2019 ã. â ãð. Ñîôèÿ. Ñúáèòèåòî è ïóáëèêàöèÿòà ñà
÷àñò îò äúëãîãîäèøíèÿ ïðîåêò íà Èíñòèòóò çà èêîíîìè÷åñêà ïîëèòèêà „Êîíêóðåíòîñïîñîáíîñò íà áúëãàðñêàòà èêîíîìèêà“.
Íàñòîÿùîòî èçäàíèå å ðåàëèçèðàíî ñ ëþáåçíàòà ïîäêðåïà íà ôîíäàöèÿ „Õàíñ Çàéäåë“, Áúëãàðèÿ. Çàêëþ÷åíèÿòà, èçâîäèòå è ìíåíèÿòà, èçðàçåíè â íåãî, ïðèíàäëåæàò íà àâòîðèòå è íå âúâ âñè÷êè ñëó÷àè ñúâïàäàò ñ ãëåäíàòà òî÷êà íà Èíñòèòóò çà èêîíîìè÷åñêà ïîëèòèêà èëè ôîíäàöèÿ „Õàíñ Çàéäåë“. Èíòåð- ïðåòàöèèòå è çàêëþ÷åíèÿòà, êîèòî ñà ïðåäñòàâåíè â ïóáëèêà- öèÿòà, ïðèíàäëåæàò íà àâòîðèòå íà ñúîòâåòíèòå ìàòåðèàëè è íå å çàäúëæèòåëíî äà îòðàçÿâàò ìíåíèåòî íà îðãàíèçàöèèòå è èíñòèòóöèèòå, êîèòî òå ïðåäñòàâëÿâàò èëè ñ êîèòî ñà ñâúðçàíè.
Ìàðèàíà Òðèôîíîâà ...
11 19 22 27
45 57 63 68 82
Íîâàòà áèòêà çà Àôðèêà: âúçìîæíîñòè çà Åâðîïà è/èëè çà Êèòàé
Ä-ð Åäóàðä Ìàðèíîâå Ãëàâåí àñèñòåíò êúì äåïàðòàìåíò „Èêîíîìèêà“ â Íîâ áúëãàðñêè óíèâåðñèòåò. Áàêàëàâúð å ïî ïóáëè÷íà àäìèíèñòðàöèÿ (ÂÑÓ, 2007), ìàãèñòúð ïî ìåæäóíàðîäíè îòíîøåíèÿ è ïðàâî íà ÅÑ (ÑÓ, Óíèâåðñèòåò Íàíñè, Óíèâåðñèòåò Ñòðàñáóðã, 2008), äîêòîð ïî ìåæäóíàðîäíà èêîíîìèêà (2015), êà- òî âà âñÿêà îò îáðàçîâàòåëíèòå ñòåïå- íè å ïîëó÷èë íàãðàäà çà âèñîêè ïîñòè- æåíèÿ. Çàâúðøèë å ñåìåñòðèàëíî ïðàâî â ÑÓ (1999-2004), èìà ìíîæåñòâî ñïåöèàëèçàöèè ïî ðàçëè÷íè îáùåñòâåíè è ñîöèàë- íè äèñöèïëèíè.
 ìîìåíòà å ãëàâåí àñèñòåíò è íàó÷åí ñåêðåòàð íà ñåêöèÿ
„Ìåæäóíàðîäíà èêîíîìèêà“ íà Èíñòèòóòà çà èêîíîìè÷åñêè èçñëåäâàíèÿ ïðè ÁÀÍ, èçïúëíèòåëåí äèðåêòîð íà ñäðóæåíèå
„Èíñòèòóò çà ïóáëè÷íî-÷àñòíî ïàðòíüîðñòâî“, ïðåâîäà÷
çà ñï. „Èêîíîìè÷åñêà ìèñúë“, ðåäàêòîð êúì Ìþíõåíñêèÿ èêîíîìè÷åñêè ðåïîçèòîðèóì.
Îñíîâíàòà îáëàñò íà íàó÷íèòå ìó èíòåðåñ ñà ìåæäóíàðîä- íèòå èêîíîìè÷åñêè îòíîøåíèÿ. Êîíêðåòíî, àêàäåìè÷íàòà è íàó÷íàòà ìó ðàáîòà å ôîêóñèðàíà âúðõó òåîðèÿòà íà òúð- ãîâèÿòà è èíòåãðàöèÿòà, òåíäåíöèèòå â ìåæäóíàðîäíàòà òúðãîâèÿ (è ïî-êîíêðåòíî ðàçâèòèåòî íà âúíøíàòà òúðãî- âèÿ íà Áúëãàðèÿ, äúðæàâèòå îò Ñóá-Ñàõàðñêà Àôðèêà, êàê- òî è ãëîáàëíèòå òåíäåíöèè), ñïîðàçóìåíèÿòà çà ðåãèîíàëíà èíòåãðàöèÿ (ñ êîíêðåòåí îáåêò ïðîöåñèòå íà ðåãèîíàëíà èêîíîìè÷åñêà èíòåãðàöèÿ â Àôðèêà è èíòåãðàöèÿòà â ÅÑ îò ãëåäíà òî÷êà íà Áúëãàðèÿ), èêîíîìè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà Àôðèêà è âðúçêèòå íà êîíòèíåíòà ñ ÅÑ è Áúëãàðèÿ. Îñâåí òîâà, íàó÷íèòå ìó èíòåðåñè âêëþ÷âàò ðåãèîíàëíîòî ðàçâè- òèå (íàé-âå÷å ïî îòíîøåíèåòî íà ìÿñòîòî íà áúëãàðñêèòå ðåãèîíè â ÅÑ), ìîäåðíîòî ðàçâèòèå íà èêîíîìè÷åñêàòà òåî- ðèÿ è ìåòîäîëîãèÿòà íà íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ.
Èìà íàä 80 ïóáëèêàöèè (ìîíîãðàôèè, ñòóäèè è ñòàòèè â íàó÷íè ñïèñàíèÿ, äîêëàäè â ñáîðíèöè îò íàó÷íè ôîðóìè) íà áúëãàðñêè, àíãëèéñêè è ðóñêè åçèê, îáõâàùàùè øèðîê êðúã îò òåìè, ïîêðèâàùè íàó÷íèòå ìó èíòåðåñè. Èìà íàä 60 öè- òèðàíèÿ â áúëãàðñêè è ÷óæäåñòðàííè íàó÷íè ïóáëèêàöèè, íåãîâè ïóáëèêàöèè ñà âêëþ÷åíè êàòî ïðåïîðú÷èòåëíà ëèòå- ðàòóðà â êóðñîâå íà óíèâåðñèòåòè â Íèäåðëàíäèÿ, Èñïàíèÿ, Âåëèêîáðèòàíèÿ, Ðåïóáëèêà Þæíà Àôðèêà.
Âúïðåêè ÷å Àôðèêà å âòîðèÿò ïî òåðèòîðèÿ è ïî íàñåëåíèå êîíòèíåíò â ñâåòà, äúðæàâèòå òàì ñà ñ íàé-ñëàáî ðàçâèòàòà èêîíîìèêà. Îñíîâíàòà ïðè÷èíà çà òîâà å õàðàêòåðúò íà íàöèî- íàëíèòå ñòîïàíñòâà íà ïîâå÷åòî îò òÿõ, êîèòî ñà ðåñóðñíî- áàçèðàíè, îðèåíòèðàíè ãëàâíî êúì ðàçâèòèå íà ïúðâè÷íèÿ ñåêòîð. Ñëîæíèòå ïîëèòè÷åñêè ïðîöåñè, îáóñëîâåíè îò êîëî- íèàëíîòî ìèíàëî íà òåçè ñòðàíè, íå èì ïîçâîëÿâàò äà èçïîëç- âàò åôåêòèâíî èêîíîìè÷åñêèÿ ñè ïîòåíöèàë, íî â ïîñëåäíî âðåìå ñå íàáëþäàâà çàñèëåí èíòåðåñ êúì êîíòèíåíòà è ñåðèîç- íà áîðáà ìåæäó íàé-ãîëåìèòå èêîíîìèêè â ñâåòà çà ïàçàðèòå è ðåñóðñèòå íà êîíòèíåíòà.
Äúðæàâèòå â Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà èìàò íàðàñòâàùàòà ðîëÿ â ñâåòîâíàòà ïîëèòèêà è èêîíîìèêà, íàé-âå÷å îò ãëåäíà òî÷êà íà ãîëåìèÿ èêîíîìè÷åñêè ïîòåíöèàë è íà ïðèðîäíèòå áîãàò- ñòâà, ñ êîèòî ðàçïîëàãàò, êàêòî è ïîðàäè ïðåîðèåíòàöèÿòà èì êúì äåìîêðàòè÷íè öåííîñòè è ïàçàðíà èêîíîìèêà. Íåèçïîë- çâàíèòå âúçìîæíîñòè íà àôðèêàíñêèòå èêîíîìèêè, ñïåöèôè÷- íèòå ïðîöåñè íà èêîíîìè÷åñêî è ñîöèàëíî ðàçâèòèå è òÿõíîòî îòðàæåíèå âúðõó âúíøíàòà òúðãîâèÿ ïðåäîñòàâÿò øèðîêî ïî- ëå çà èçñëåäâàíå, êàêòî è îãðîìåí ïîòåíöèàë çà ðàçâèòèå íà âúíøíîòúðãîâñêà äåéíîñò.
 íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå íàêðàòêî ñà ïðåäñòàâåíè ãåîãðàô- ñêèòå è èñòîðè÷åñêèòå îñîáåíîñòè íà ðåãèîíà íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà, ñëåä êîåòî å íàïðàâåí àíàëèç íà îñíîâíèòå äåìîãðàô- ñêè, èêîíîìè÷åñêè è òúðãîâñêè ôàêòîðè, êîèòî îáóñëàâÿò äè- íàìè÷íîòî ðàçâèòèå íà ðåãèîíà è ãîëåìèÿò èíòåðåñ íà îñíîâ- íèòå èãðà÷è â ñâåòîâíàòà èêîíîìèêà êúì íåãî.
68 69
Ãåîãðàôñêè îñîáåíîñòè è èñòîðè÷åñêî ðàçâèòèå íà Ñóá- ñàõàðñêà Àôðèêà
Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà îáõâàùà 49 äúðæàâè, êîèòî íàïúëíî èëè ÷àñòè÷íî ñà ãåîãðàôñêè ðàçïîëîæåíè íà þã îò Ñàõàðà
(Àíãîëà, Áåíèí, Áîòñóàíà, Áóðêèíà Ôàñî, Áóðóíäè, Ãàáîí,
Ãàìáèÿ, Ãàíà, Ãâèíåÿ, Ãâèíåÿ-Áèñàó, Äæèáóòè, ÄÐ Êîíãî, Åê- âàòîðèàëíà Ãâèíåÿ, Åðèòðåÿ, Åñâàòèíè, Åòèîïèÿ, Çàìáèÿ, Çèìáàáâå, Êàáî Âåðäå, Êàìåðóí, Êåíèÿ, Êîìîðñêè îñòðîâè, Êîíãî, Êîò ä'Èâîàð, Ëåñîòî, Ëèáåðèÿ, Ìàâðèòàíèÿ, Ìàâðè- öèé, Ìàäàãàñêàð, Ìàëàâè, Ìàëè, Ìîçàìáèê, Íàìèáèÿ, Íèãåð, Íèãåðèÿ, Ðåïóáëèêà Þæíà Àôðèêà, Ðóàíäà, Ñàî Òîìå è Ïðèíñèïè, Ñåéøåëñêè îñòðîâè, Ñåíåãàë, Ñèåðà Ëåîíå, Ñî- ìàëèÿ, Ñóäàí, Òàíçàíèÿ, Òîãî, Óãàíäà, Öåíòðàëíà Àôðèêàí- ñêà Ðåïóáëèêà, ×àä è Þæåí Ñóäàí).
Àôðèêà å íàé-ñòàðèÿò êîíòèíåíò â ñâåòà, êîéòî â ïðîäúë- æåíèå íà ìèëèîíè ãîäèíè å áèë ñòàáèëíà ãåîëîæêà çîíà, áåç äà ïðåòúðïè ñåðèîçíè ïðîìåíè. Ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò êîíòè- íåíòà ïðåäñòàâëÿâà ïëàòî – åäâà 10% îò òåðèòîðèÿòà ñà ñ íàä- ìîðñêà âèñî÷èíà ïîä 150 ì. Îêîëî åêâàòîðà ñà ðàçïîëîæåíè âëàæíè äæóíãëè, ñåâåðíî è þæíî îò òÿõ îáøèðíà ÷àñò îò Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà å çàåòà îò ñàâàíè è ïàñèùà, à íà þã ïî àòëàíòè÷åñêèÿ áðÿã ñå ïðîñòèðà ïóñòèíÿòà Êàëàõàðè.
Ñåâåðíà è Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà ñà ðàçäåëåíè îò ñëàáî íà- ñåëåíàòà ïîðàäè èçêëþ÷èòåëíî òåæêèòå êëèìàòè÷íè óñëîâèÿ ïóñòèíÿ Ñàõàðà, êîÿòî îôîðìÿ åñòåñòâåíà ãðàíèöà ìåæäó òå- çè îáëàñòè, ïðåêúñâàíà åäèíñòâåíî îò ðåêà Íèë. Äâàòà ðåãèî- íà îáà÷å ñå ðàçëè÷àâàò íå ñàìî îò ãåîãðàôñêà, íî è îò äåìî- ãðàôñêà è êóëòóðíî-èñòîðè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà - ïî-òúìíîêî- æèòå íàðîäè íà þã îò Ñàõàðà ñå ðàçâèâàò â îòíîñèòåëíà èçî- ëàöèÿ îò îñòàíàëèÿ ñâÿò çà ðàçëèêà îò æèâååùèòå íà ñåâåð îò ïóñòèíÿòà, êîèòî â ñðàâíèòåëíî ðàíåí åòàï îò èñòîðè÷åñêîòî ñè ìèíàëî ïîïàäàò ïîä âëèÿíèåòî íà àðàáñêàòà êóëòóðà è èñëÿìà.
Ïðåäè è ïî âðåìå íà íàâëèçàíåòî íà åâðîïåéöèòå â êîíòè- íåíòà, ñâúðçàíî ñ Âåëèêèòå ãåîãðàôñêè îòêðèòèÿ ïðåç 15-òè âåê, â Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà ñà ñúùåñòâóâàëè ìíîãîáðîéíè
äúðæàâíè îáðàçóâàíèÿ è âèñîêîðàçâèòè äúðæàâè - èìïåðèè- òå íà Ãàíà, Ìàëè, Ñîíãàé, Áåíèí, Õàóñà è Îéî è äúðæàâèòå Äàõîìåé è Àøàíòè â Çàïàäíà Àôðèêà; Åòèîïèÿ è ïðèñòàíèù- íèòå ãðàäîâå-äúðæàâè Ìîãàäèøó, Ìàëèíäè, Ìîìáàñà, Çàíçè- áàð è Êèëâà â Èçòî÷íà Àôðèêà; êðàëñòâàòà Ëþáà, Ëóíäà, Êîí- ãî è Íäîíãî â Öåíòðàëíà è Þæíà Àôðèêà.
Ïðåç 15 âåê ïîðòóãàëöèòå ïðîó÷âàò äúðæàâèòå è ïëåìåíà- òà ïî Çàïàäíèÿ è Èçòî÷íèÿ áðÿã íà Àôðèêà è óñòàíîâÿâàò òúð- ãîâñêè âðúçêè ñ ïî÷òè âñè÷êè îò òÿõ, à ïðåç 16 âåê, ñ îòêðèâà- íåòî è çàñåëâàíåòî íà Àìåðèêà ñå ïîñòàâÿ íà÷àëîòî íà òúðãî- âèÿòà ñ ðîáè îò ðåãèîíà, êîèòî äà áúäàò èçïîëçâàíè ïðè êîëî- íèçàöèÿòà íà Íîâèÿ ñâÿò. Òîçè ïðîöåñ ïðîäúëæàâà äî íà÷àëî- òî íà 19 âåê. Ïðåç 18 è 19 âåê åâðîïåéöèòå çàïî÷âàò äà ïðîó÷- âàò è öåíòðàëíàòà ÷àñò íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà. Òîâà å è ïå- ðèîäúò, êîãàòî ñå ôîðìèðàò ïúðâèòå åâðîïåéñêè êîëîíèè â ðå- ãèîíà. Äî 1870 ã. Áðèòàíñêàòà èìïåðèÿ, Ïîðòóãàëèÿ è Ôðàí- öèÿ èìàò óñòàíîâåíè ïî íÿêîëêî êîëîíèè ïî Çàïàäíèÿ áðÿã, à ïðåç ñëåäâàùèòå äâå äåñåòèëåòèÿ â êîëîíèçàöèÿòà ñå âêëþ÷- âàò è Ãåðìàíèÿ, Èòàëèÿ, Íèäåðëàíäèÿ è Áåëãèÿ.
Ïðåç 1884-1885 ã. â Áåðëèí å îðãàíèçèðàíà êîíôåðåíöèÿ, íà êîÿòî å ñêëþ÷åíî ñïîðàçóìåíèå ìåæäó åâðîïåéñêèòå äúð- æàâè çà ïîäåëÿíå íà êîíòèíåíòà, à ïðåç ñëåäâàùèòå íÿêîëêî äåñåòèëåòèÿ äî 1920 ã. öåëèÿò ðåãèîí íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà (ñ èçêëþ÷åíèå íà Åòèîïèÿ è Ëèáåðèÿ) ñòàâà êîëîíèàëíî çàâè- ñèì îò íÿêîÿ îò åâðîïåéñêèòå äúðæàâè, êàòî ñå óñòàíîâÿâàò îêîëî 40 êîëîíèè. Êîëîíèàëíèÿò ïåðèîä å ñ ðàçëè÷íà ïðîäúë- æèòåëíîñò â îòäåëíèòå êîëîíèè, íî ïî÷òè íàâñÿêúäå ïðèêëþ÷- âà ïðåç 50-òå è 60-òå ãîäèíè íà 20 âåê –ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâ- íà âîéíà æåëàíèåòî çà íåçàâèñèìîñò è íàöèîíàëèñòè÷åñêèòå äâèæåíèÿ íàáèðàò ñèëà.
Âúïðåêè íåçàâèñèìîñòòà è äîñåãà áèâøèòå êîëîíèè îñòà- âàò ñèëíî ñâúðçàíè ñúñ ñòàðèòå ìåòðîïîëèè - êàêòî êóëòóðíî, òàêà è êàòî òúðãîâñêè âðúçêè. Ñëåä ïîëó÷àâàíåòî íà íåçàâè- ñèìîñò â ìíîãî îò íîâîñúçäàäåíèòå äúðæàâè ñå óñòàíîâÿâàò àâòîðèòàðíè ðåæèìè, â íÿêîè îò òÿõ - êîìóíèñòè÷åñêè, äîâå- ëè äî ðåäèöà âîåííè ïðåâðàòè è äèêòàòîðñêè ðåæèìè; èçáóõ- âàò ìíîæåñòâî êîíôëèêòè íà ðàñîâà, ïëåìåííà è åòíè÷åñêà 70 71
îñíîâà; èìà è ìíîãîáðîéíè âîåííè êîíôëèêòè, ñâúðçàíè ñúñ ñïîðîâå çà óñòàíîâåíèòå îùå â êðàÿ íà 19 âåê ãðàíèöè. Àâòî- ðèòàðíîòî óïðàâëåíèå, íåñòàáèëíîñòòà, êîðóïöèÿòà, íàñèëèå- òî è çàâèñèìîñòòà îò ñòàðèòå ìåòðîïîëèè ïðåâðúùàò Ñóáñà- õàðñêà Àôðèêà â íàé-áåäíèÿ ðåãèîí â ñâåòà, ñòðàäàù îò ïî- ñòîÿííè èêîíîìè÷åñêè è ñîöèàëíè ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñúñ çàñóøàâàíåòî, ãëàäà, áîëåñòèòå è áåäíîñòòà.
Èêîíîìè÷åñêî è äåìîãðàôñêî ðàçâèòèå íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà
Îáùî ðåãèîíúò íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà å íàé-áåäíèÿò â ñâåòà - òóê âñå îùå ñå óñåùà íåãàòèâíîòî âëèÿíèå íà ðåäèöà ôàêòîðè, íàñëåäåíè îò êîëîíèàëèçìà, ðîáñòâîòî, ìåñòíàòà êîðóïöèÿ, ñîöèàëèñòè÷åñêèòå èêîíîìè÷åñêè ïîëèòèêè è ìåæäóåòíè÷åñêèòå êîíôëèêòè.  òàçè ÷àñò îò Àôðèêà ñà ñúñ- ðåäîòî÷åíè ïîâå÷åòî îò íàé-ñëàáî ðàçâèòèòå äúðæàâè â ñâåòà (34), à ìíîãî îò ñòðàíèòå ñà èçïðàâåíè è ïðåä òðóäíîñòè, ñâúðçàíè ñ ïðåîäîëÿâàíåòî íà ãëàäà, áîëåñòèòå, çàñóøàâàíå- òî è áåäíîñòòà.
Âúïðåêè ÷å íèêîÿ îò ñóáñàõàðñêèòå ñòðàíè íå å ïîëó÷èëà ñòàòóò íà ðàçâèòà èêîíîìèêà, íå ìîæå äà ñå êàæå, ÷å öåëèÿò ðåãèîí å íåäîðàçâèò. Íàáëþäàâàò ñåðèîçíè ðàçëèêè â áëàãî- ñúñòîÿíèåòî íà îòäåëíèòå äúðæàâè. Íàé-áîãàòà (è êàòî îáù ÁÂÏ, è êàòî ÁÂÏ íà ÷îâåê îò íàñåëåíèåòî) å Ðåïóáëèêà Þæ- íà Àôðèêà, à íÿêîè îò ñúñåäèòå é ñïîäåëÿò ÷àñò îò òîâà áîãàò- ñòâî. Ìàëêèòå, íî ïðèòåæàâàùè ïåòðîë äúðæàâè Ãàáîí è Åêâàòîðèàëíà Ãâèíåÿ ñà ñðåä íàé-áîãàòèòå â Àôðèêà, ñ ÁÂÏ íà ÷îâåê îò íàñåëåíèåòî, ñúïîñòàâèì ñ òîçè â ðàçâèòèòå ñòðà- íè. Äîðè è â îòíîñèòåëíî ïî-çàìîæíèòå äúðæàâè îáà÷å å íà- ëèöå äðàñòè÷íî íåðàâåíñòâî íà äîõîäèòå.
Íàé-áîãàòè ñà äúðæàâèòå â ïî-óìåðåíèòå ñåâåðíè è þæíè êðàèùà íà ðåãèîíà.  òðîïè÷åñêèÿ ïîÿñ áëàãîäàðåíèå íà äúë- ãîãîäèøíèòå ïðåäêîëîíèàëíè òðàäèöèè â îáëàñòòà òúðãîâèÿ- òà ïî-ñòàáèëíè è ñ ïî-ãîëÿìî áëàãîñúñòîÿíèå îò îñòàíàëèòå ñà äúðæàâèòå îò Èçòî÷íà Àôðèêà.  îáùè ëèíèè îñòðîâíèòå ñòðàíè êàòî Ñåéøåëñêèòå îñòðîâè, Êàáî Âåðäå è Ìàâðèöèé ñà ïî-áîãàòè îò êîíòèíåíòàëíèòå, íî èìà è èçêëþ÷åíèÿ - íåñòà- áèëíèòå Êîìîðñêè îñòðîâè íàïðèìåð îñòàâàò áåäíè.
Èçïðàâåíè ïðåä íàé-ãîëåìè ëèøåíèÿ ñà âúâëå÷åíèòå â èëè ñêîðî ïðåæèâåëè ãðàæäàíñêè âîéíè äúðæàâè – ÄÐ Êîíãî, Ñèåðà Ëåîíå, Áóðóíäè è Ñîìàëèÿ. Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè íàé-áåäåí å ðåãèîíúò íà Ðîãà íà Àôðèêà, âúïðåêè ÷å â ìèíà- ëîòî å áèë íàé-ðàçâèòèÿò è íàé-áîãàòèÿò â òàçè ÷àñò îò êîí- òèíåíòà – ïðèìåð çà òîâà å Åòèîïèÿ, êîÿòî âúïðåêè äúëãàòà ñè è èçïúëíåíà ñ óñïåõè èñòîðèÿ ñåãà å ñèíîíèì íà áåäíîñò, ãëàä è êîíôëèêòè.
Ôèã. 1. Îñíîâíè èêîíîìè÷åñêè è äåìîãðàôñêè ïîêàçàòåëè íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà
Èçòî÷íèê: World Development Indicators
Íàëèöå ñà è çíà÷èòåëíè ðàçëè÷èÿ â ðàìêèòå íà îòäåëíèòå äúðæàâè. Ãðàäñêèòå ðàéîíè, îñîáåíî ñòîëèöèòå, ñà äîñòà ïî- áîãàòè îò ñëàáî ðàçâèòèòå ñåëñêè ðàéîíè. Íåðàâåíñòâîòî å ñèëíî èçðàçåíî â ïî÷òè âñè÷êè ñóáñàõàðñêè ñòðàíè.
Âúïðåêè âñè÷êî ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè (îò 2011 ã. íàñàì) Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà å åäèí îò íàé-áúðçî ðàçâèâàùèòå ñå ðåãèîíè â ãëîáàëåí àñïåêò. Ñïîðåä îöåíêè íà ÌÂÔ øåñò îò íàé-áúðçî ðàçâèâàùèòå ñå èêîíîìèêè â ñâåòà çà ïåðèîäà 2001-2010 ã. ñà ðàçïîëîæåíè íà þã îò Ñàõàðà (Àíãîëà - 11,1%
ñðåäíîãîäèøåí ðúñò, Íèãåðèÿ - 8,9%, Åòèîïèÿ - 8,4%, ×àä - 7,9%, Ìîçàìáèê – 7,9%, Ðóàíäà – 7,6%), à ïðåç 2011-2015 ã.
äúðæàâèòå ñúñ ñðåäíîãîäèøåí òåìï íà ðàñòåæ 7-8% ñà âå÷å ñåäåì (Åòèîïèÿ, Ìîçàìáèê, Òàíçàíèÿ, Êîíãî, Ãàíà, Çàìáèÿ, Íèãåðèÿ) (IMF, 2018).
72 73
Îñíîâíèÿò ïîòåíöèàë çà ðàçâèòèå íà ðåãèîíà å íàñåëåíèåòî.
Ïðåç 2015 ã. òî å íàä 1 ìëðä. ÷îâåêà, ñ òåìï íà íàðàñòâàíå îò 2,3%, êàòî ñïîðåä ñåãàøíèòå ïðåäâèæäàíèÿ ïðåç 2050 ã. ÷èñ- ëåíîñòòà ìó ùå áúäå ìåæäó 1,5 è 2 ìëðä. ÷îâåêà (UN, 2015).
Ãúñòîòàòà íà íàñåëåíèåòî å 42 ÷îâåêà íà êâ. êì (çà ñðàâíåíèå â Çàïàäíà Åâðîïà òÿ å 170, à â Àçèÿ – 140 ÷îâåêà íà êâ. êì).
Ñðåäíàòà âúçðàñò â ïîâå÷åòî äúðæàâè â Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà å ïîä 20 ãîäèíè (çà ñðàâíåíèå òÿ å íàä 30 â Àçèÿ è Ëàòèíñêà Àìåðèêà, 36 â ÑÀÙ è íàä 40 ãîäèíè â Åâðîïà è ßïîíèÿ).
Ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà âàðèðà îò 61,8 ãîäèíè â Ìàäàãàñêàð äî 32,6 ãîäèíè â Ñâàçèëåíä.  25 äúðæàâè òÿ å ïîä 50 ãîäèíè, à â 7 - ïîä 40 (NWE, 2017). Òîâà ñå äúëæè íà ñëà- áèÿ äîñòúï äî çäðàâåîïàçâàíå, íèñêèÿ ñòàíäàðò íà æèâîò, ÷åñ- òèòå êîíôëèêòè, êàêòî è íà âëèÿíèåòî íà çàðàçàòà HIV/ÑÏÈÍ.
Âúíøíà òúðãîâèÿ íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà
Âúïðåêè ÷å êîíòèíåíòúò ñå âëèÿå îòíîñèòåëíî ñëàáî îò ñâåòîâíèòå êðèçè è ðåöåñèè, òå îïðåäåëåíî îêàçâàò âúçäåé- ñòâèå âúðõó èêîíîìè÷åñêèÿ ðàñòåæ è îáåìèòå íà òúðãîâèÿ.
Çàâèñèìîñòòà íà àôðèêàíñêèòå äúðæàâè îò ïðèõîäè îò èçíîñ íà ñóðîâèíè âîäè äî ñåðèîçåí ñïàä â åêñïîðòíèòå ïðèõîäè (ñúîòâåòíî ñ îêîëî 190 ìëðä. USD çà 2009 ã. è ñ îêîëî 70 ìëðä.
çà 2010 ñïðÿìî 2008 ã.), êàêòî è äî äåôèöèòè â áþäæåòèòå è òåêóùèòå ñìåòêè. Ïðåç 1980 ã. òðè ÷åòâúðòè îò èçíîñà íà ðàç- âèâàùèòå ñå ñòðàíè â ñâåòîâåí ìàùàá ñà ñóðîâèíè, íî â íà÷à- ëîòî íà 21 âåê áëèçî 80% îò íåãî âå÷å çàåìàò îáðàáîòåíèòå èçäåëèÿ (Collier, 2002, ð. 2).  Àôðèêà îáà÷å îòðàæåíèåòî íà áóìà â ïðîìèøëåíèÿ èçíîñ ñå îòðàçÿâà ñëàáî – äåëúò íà êîí- òèíåíòà â ñâåòîâíèÿ èçíîñ ïîñòîÿííî íàìàëÿâà, äîêàòî òîçè íà ãîðèâàòà è ìèíåðàëèòå ñå óâåëè÷àâà – êàêòî ñïðÿìî ñóðî- âèííèÿ, òàêà è ñïðÿìî îáùèÿ èçíîñ.
Òàáëèöà 1. Âúíøíà òúðãîâèÿ íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà
Âíîñ íà ñòîêè è óñëóãè (ìëí. USD) 423720
Èçíîñ íà ñòîêè è óñëóãè (ìëí. USD) 391482
Òúðãîâèÿ ñúñ ñòîêè (ìëí. USD) 660426
Âíîñ íà ñòîêè (ìëí. USD) 351797
Âíîñ íà õðàíè (% îò âíîñà íà ñòîêè) 11,7 Âíîñ íà ãîðèâà (% îò âíîñà íà ñòîêè) 20,5 Âíîñ íà ðóäè è ìåòàëè (% îò âíîñà íà ñòîêè) 2,1 Âíîñ íà ïðåðàáîòåíè ïðîäóêòè (% îò âíîñà íà ñòîêè) 61,8 Èçíîñ íà ñòîêè (ìëí. USD) 308629 Èçíîñ íà õðàíè (% îò èçíîñà íà ñòîêè) 12,8 Èçíîñ íà ãîðèâà (% îò èçíîñà íà ñòîêè) 40,2 Èçíîñ íà ðóäè è ìåòàëè (% îò èçíîñà íà ñòîêè) 15,4 Èçíîñ íà ïðåðàáîòåíè ïðîäóêòè (% îò èçíîñà íà ñòîêè) 28,5
Èçòî÷íèê: World Development Indicators
49-òå ñòðàíè îò Àôðèêà, êëàñèôèöèðàíè îò ÎÎÍ êàòî ñëàáî ðàçâèòè, ñòàâàò âñå ïî-çàâèñèìè îò ñóðîâèíèòå - çà ïåðèîäà 2000 - 2008 ã. ñóðîâèíèòå ïîâèøàâàò äåëà ñè â îáùèÿ èçíîñ íà ñòîêè îò 69% ïðåç 2000 äî 82% ïðåç 2008 ã., à ïðåç 2015 ã.
çàåìàò ïîâå÷å îò 70% îò íåãî (Òàáëèöà 1). Òàçè íàðàñòâàùà çà- âèñèìîñò èìà íåãàòèâíî âëèÿíèå â äúðæàâèòå, â êîèòî ñå ñðå- ùà, çàùîòî ïðîìåíëèâèòå öåíè íà ñóðîâèíèòå ïðåäèçâèêâàò ìàêðîèêîíîìè÷åñêè øîêîâå è òàêà ñå âëîøàâà è áåç òîâà íèñ- êèÿò ñòàíäàðò íà æèâîò â òåçè ñòðàíè.
Ïîâå÷åòî îò ñòîêèòå, òúðãóâàíè îò ñóáñàõàðñêèòå äúðæà- âè, èìàò íèñêà äîáàâåíà ñòîéíîñò è âêëþ÷âàò îñíîâíî ñóðî- âèíè (íàé-âå÷å ãîðèâà è çåìåäåëñêà ïðîäóêöèÿ). Îñíîâíèòå åêñïîðòíè ñòîêè íà êîíòèíåíòà ñà ãîðèâàòà è ìèíåðàëèòå - òå çàåìàò íàä ïîëîâèíàòà îò èçíîñà, îò êîèòî îêîëî 75% ñà ãî- ðèâà. Ñðåäíèÿò ãîäèøåí ðúñò íà èçíîñà íà ãîðèâà å íàé-âèñîê (19%), òå ñà è ãëàâíàòà ïðè÷èíà çà îòíîñèòåëíî áàëàíñèðàíîòî 74 75
òúðãîâñêî ñàëäî íà ðåãèîíà. Îòíîñèòåëíî ñòàòè÷íàòà ñòîêîâà ñòðóêòóðà íà èçíîñà íà àôðèêàíñêèòå äúðæàâè ñâèäåòåëñòâà çà ëèïñàòà íà çíà÷èìî èêîíîìè÷åñêî ïðåñòðóêòóðèðàíå, è òî íå ñàìî ïðåç ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå, à è ïðåç öåëèÿ ïîñòêî- ëîíèàëåí ïåðèîä. ×àñò îò ñòðàíèòå ïðàâÿò îïèòè äà äèâåðñè- ôèöèðàò âúíøíàòà ñè òúðãîâèÿ è äà íàìàëÿò çàâèñèìîñòòà íà èçíîñà ñè îò îãðàíè÷åí áðîé ñóðîâèíè. Íÿêîè îò òÿõ (Ãàíà, Ñåíåãàë è Êîò ä'Èâîàð – â Çàïàäíà Àôðèêà; Êåíèÿ, Òàíçàíèÿ è Çèìáàáâå – â Èçòî÷íà è Þæíà Àôðèêà) óñïÿâàò äà ïîñòèã- íàò òîâà ÷ðåç ðàçâèâàíåòî íà íîâè, íåòðàäèöèîííè åêñïîðòíè ñòîêè. Çà âñè÷êè ïîñî÷åíè äúðæàâè îñíîâíàòà èçíîñíà ñòîêà âå÷å îñèãóðÿâà ïîä åäíà òðåòà îò ïðèõîäèòå îò âúíøíà òúðãî- âèÿ. Íà ïðàêòèêà ïðåç ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå âúâ âñè÷êè ñòðàíè êîëè÷åñòâîòî íà èçíàñÿíèòå ñòîêè íàðàñòâà çíà÷èòåë- íî, íî âúïðåêè òîâà òå îñòàâàò ñ ìàëúê äÿë â ñòîéíîñòòà íà èçíîñà (íàïðèìåð â äúðæàâè-èçíîñèòåëè íà ãîðèâà êàòî Íè- ãåðèÿ è Ãàáîí).
 ñâåòîâåí ìàùàá Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà å îñíîâåí èçíîñè- òåë íà çëàòî, óðàí, õðîì, âàíàäèé, àíòèìîí, êîëòàí, áîêñèò, æåëÿçíà ðóäà, ìåä è ìàíãàí. Íàé-ãîëåìèÿò èçíîñèòåë íà ìàí- ãàí è õðîì å Ðåïóáëèêà Þæíà Àôðèêà, êîÿòî å è íàé-ãîëåìèÿò ïðîèçâîäèòåë íà ïëàòèíà ñ 80% îò ãîäèøíîòî ïðîèçâîäñòâî è 88% ðåçåðâèòå â ñâåòà.  Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà ñå ïðîèçâåæäàò 33% áîêñèòà â ñâåòà, êàòî îñíîâíèÿò èçòî÷íèê å Ãâèíåÿ. Çàì- áèÿ å ñðåä íàé-ãîëåìèòå ïðîèçâîäèòåëè íà ìåä, à Äåìîêðàòè÷- íà ðåïóáëèêà Êîíãî - íà êîëòàí. Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà å ñðåä íàé-ìàùàáíèòå èçòî÷íèöè íà çëàòî (îêîëî 30% îò ñâåòîâíîòî ïðîèçâîäñòâî) - ãëàâíè äîñòàâ÷èöè ñà Ðåïóáëèêà Þæíà Àôðè- êà, Ãàíà, Çèìáàáâå, Òàíçàíèÿ, Ãâèíåÿ è Ìàëè. Óðàíúò å äðóãà ñòîêà, ïðè êîÿòî ðåãèîíúò çàåìà ñåðèîçíî ìÿñòî - òóê îñíîâíè èçòî÷íèöè ñà Íàìèáèÿ, Íèãåð è Ðåïóáëèêà Þæíà Àôðèêà.  Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà ñå ïðîèçâåæäàò 49% îò äèàìàíòèòå â ñâå- òà. Ïðåç 2015 ã. 25% îò âíîñà íà ïåòðîë â Ñåâåðíà Àìåðèêà ñà îò Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà, êîÿòî èçïðåâàðâà Áëèçêèÿ èçòîê. Âúï- ðåêè ÷å â ðåãèîíà ñå íàìèðàò åäâà 10% îò ðåçåðâèòå íà ïåòðîë â ñâåòà, òîé âñå ïîâå÷å ñå ïðåâðúùà â ìÿñòî çà àêòèâíà íàä- ïðåâàðà (íå ñàìî çà ïåòðîë, íî è çà âñÿêàêâè ïðèðîäíè ðåñóð- ñè) ìåæäó Ãëîáàëíèÿ Ñåâåð è Ãëîáàëíèÿ Þã.
Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà å ñèëíî çàâèñèìà îò âíîñà íà îáðàáî- òåíè èçäåëèÿ - òîé å áëèçî 2/3 îò îáùèÿ âíîñ, êàòî ïî÷òè ïî- ëîâèíàòà îò íåãî (48%) çàåìà âíîñúò íà ìàøèíè è îáîðóäâà- íå. Íàáëþäàâà ñå ïîëîæèòåëíà òåíäåíöèÿ - âíîñúò íà ïðî- ìèøëåíè ñòîêè, ìàøèíè è îáîðóäâàíå íàðàñòâà ïî-áàâíî îò îáùèÿ (ñúîòâåòíî 13 è 12% ñðåäåí ãîäèøåí ðúñò). Îáðàáîòå- íèòå ñòîêè è íàé-âå÷å ìàøèíèòå è îáîðóäâàíåòî ïðîäúëæàâàò äà çàåìàò âèñîê äÿë îò âíîñà. Âúïðåêè ÷å òîâà êàòî öÿëî ìîæå äà ñå îöåíè êàòî ïîëîæèòåëíà òåíäåíöèÿ, òúé êàòî ñòàâà âúï- ðîñ çà èíâåñòèöèîííè àêòèâè, òîé îòðàçÿâà äâå îñíîâíè ñëà- áîñòè íà ñòðóêòóðàòà íà èêîíîìèêèòå íà êîíòèíåíòà: ïúðâàòà å ïðîäúëæàâàùàòà ñèëíà çàâèñèìîñò îò âíîñ íà ñðåäñòâà çà ïðîèçâîäñòâîòî, êîÿòî ïîêàçâà, ÷å â àôðèêàíñêèòå äúðæàâè âñå îùå íå ñå å, à òðÿáâà äà ñå îñúùåñòâè òåõíîëîãè÷íà òðàíñ- ôîðìàöèÿ; âòîðàòà å íåóñïåõúò íà ïðîèçâîäñòâåíèÿ ñåêòîð äà çàåìå ïîëàãàùîòî ìó ñå îò ãëåäíà òî÷êà íà ãëîáàëíèòå ñòîé- íîñòíè âåðèãè ìÿñòî ïðè âíîñà íà ïîòðåáèòåëñêè ñòîêè, êîé- òî, êàêòî òâúðäè Àëè-Äèíàð, ïðîïîðöèîíàëíî çàïàçâà íèâàòà ñè îò íà÷àëîòî íà 70-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê (Ali-Dinar, 1995, ð.30).
Òúðãîâèÿòà íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà
Îñíîâíèòå òúðãîâñêè ïîòîöè íà äúðæàâèòå â Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà ñà ñèëíî çàâèñèìè îò èñòîðè÷åñêèòå èì âðúçêè ñ îñ- òàíàëèÿ ñâÿò è îñîáåíî ñ Åâðîïà. Íàä 80% îò èçíîñà íà ñóá- ñàõàðñêèòå ñòðàíè ñà íàñî÷åíè êúì ïàçàðè èçâúí êîíòèíåíòà;
ïîäîáåí å è äåëúò íà âíîñà, èäâàù îò âúíøíè èçòî÷íèöè.
Îñíîâíèòå òúðãîâñêè ïîòîöè íà ñóáñàõàðñêèòå äúðæàâè,
ñúñòàâëÿâàùè áëèçî 80% îò îáùèÿ îáåì íà òúðãîâèÿòà, ñà íà- ñî÷åíè êúì ÅÑ (33% çà 2017 ã.), Êèòàé (16%), âúòðåøíîêîí- òèíåíòàëíà òúðãîâèÿ (11%), ÑÀÙ (5%), Èíäèÿ (5%), ßïîíèÿ (3%) è Ðóñèÿ (1%).
Íàé-ÿñíî èñòîðè÷åñêàòà îáóñëîâåíîñò íà òúðãîâñêèòå âðúç- êè ñå âèæäà ïðè ðàçãëåæäàíå íà äåëà íà îòäåëíèòå äúðæàâè-
÷ëåíêè íà ÅÑ â òúðãîâñêèòå ïîòîöè ìåæäó ÅÑ è Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà – ñòàðèòå êîëîíèàëíè äúðæàâè îñúùåñòâÿâàò íàä 90%
îò òúðãîâèÿòà íà ÅÑ ñúñ ñóáñàõàðñêèòå ñòðàíè, êàòî ïðè èçíî- ñà äåëúò èì å 92,5% (Ôèãóðà 2).
76 77
Îò äðóãà ñòðàíà, âúïðåêè ÷å Åâðîïåéñêèÿò ñúþç çàïàçâà ëèäåðñêîòî ñè ìÿñòî êàòî òúðãîâñêè ïàðòíüîð, ãëàâíèòå òåí- äåíöèè, êîèòî ñå íàáëþäàâàò â öåëèÿ ðåãèîí íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà, ñà ïðåíàñî÷âàíåòî íà òúðãîâñêèòå ïîòîöè îò ÅÑ è ÑÀÙ êúì Êèòàé è Èíäèÿ.
Ôèã. 2. Òúðãîâèÿ íà ñòðàíèòå îò ÅÑ ñúñ Ñóáñàõàðñêà Àô- ðèêà
Èçòî÷íèê: UN COMTRADE
Áåëåæêà: Òúé êàòî ñòîéíîñòòà íà òúðãîâèÿòà íà áèâ- øèòå ìåòðîïîëèè å ìíîãî ïî-âèñîêà, òÿ å ïðåäñòàâåíà íàä
÷åðòàòà â äåñåòêè ìëðä. åâðî, à òàçè íà îñòàíàëèòå äúð- æàâè-÷ëåíêè íà ÅÑ - ïîä ÷åðòàòà â ìëðä. åâðî.
Íåùî ïîâå÷å – ïî-âíèìàòåëíîòî âãëåæäàíå â äàííèòå çà ïîñëåäíèòå 15 ãîäèíè ïîêàçâà, ÷å êîëåáàíèÿòà â òúðãîâèÿòà íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà ñå äúëæàò ïðåäè âñè÷êî íà äâèæåíèÿ â ñúùàòà ïîñîêà íà òúðãîâèÿòà èìåííî ñ Êèòàé è Èíäèÿ (Ôè- ãóðà 3).
Ôèã. 3. Îñíîâíè òúðãîâñêè ïàðòíüîðè
Èçòî÷íèê: UN COMTRADE
Ñóáñàõàðñêèòå äúðæàâè òúðãóâàò îòíîñèòåëíî ìàëêî ïî- ìåæäó ñè, íî èìàò ïîòåíöèàë äà çàñèëÿò òúðãîâèÿòà îò ãëåäíà òî÷êà íà ãåîãðàôñêàòà áëèçîñò, êóëòóðíîòî íàñëåäñòâî è ðàç- ìåðà íà èêîíîìèêèòå. Ñëåä 2000 ã. ìåæäóðåãèîíàëíàòà òúð- ãîâèÿ íàðàñòâà ñ ïî-áúðçè òåìïîâå îò îáùèÿ îáåì íà òúðãîâ- ñêèòå ïîòîöè, íî äåëúò è îáåìúò é îñòàâàò îòíîñèòåëíî ìàëêè.
Áèòêàòà çà ðåñóðñèòå, ïàçàðèòå è áúäåùåòî íà Ñóáñà- õàðñêà Àôðèêà
Íå å ñëó÷àåí ôàêòúò, ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ãîäèíè ìíîæåñòâî îò ëèäåðèòå íà íàé-ãîëåìèòå èêîíîìèêè â ñâåòà îñúùåñòâÿâàò âèçèòè â ðåãèîíà íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà - äîðè è íà ìåñòà, êîèòî íèêîé îò ïðåäøåñòâåíèöèòå èì íå å ïîñåùàâàë. Íàðåä ñ îãðîìíîòî ðåñóðñíî áîãàòñòâî è âñå ïî- îòâàðÿùèòå ñå ïàçàðè, ðåãèîíúò íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà, âúï- ðåêè ÷å â ìîìåíòà ïðîèçâåæäà åäâà 2% îò ñâåòîâíèÿ ÁÂÏ, êîíöåíòðèðà â ñåáå ñè ìàëêî ïîä åäíà ÷åòâúðò (23.2%) îò ìëà- äîòî íàñåëåíèå â ñâåòà – áúäåùèòå ðàáîòíèöè è ïîòðåáèòåëè (Ôèãóðà 4).
78 79
Ôèã. 4. Íàñåëåíèå ïîä 15 ã. (% îò îáùîòî íàñåëåíèå â ñâåòà)
Èçòî÷íèê: World Development Indicators
Íàðåä ñ òîâà, âúïðåêè âñåîáùèòå íàãëàñè è ðàçáèðàíèÿ, ðå- ãèîíúò íà Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà â ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñå ïðå- âðúùà â èçíîñèòåë íà ÷óæäåñòðàííè èíâåñòèöèè (12-17 ìëðä.
USD ãîäèøíî ñëåä 2010 ã.), êàêòî è ïðèâëåêàòåëåí öåíòúð çà àóòñîðñèíã â ñôåðàòà íà ôèíàíñîâèòå óñëóãè è êîìóíèêàöèîí- íèòå òåõíîëîãèè.
Âìåñòî çàêëþ÷åíèå - íÿêîè âúïðîñè çà áúäåùåòî Ïîòåíöèàëúò çà ðàçâèòèå íà ðåãèîíà íà Ñóáñàõàðñêà Àôðè- êà áåçñïîðíî å îãðîìåí. Áåçñïîðíî å è ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå ãî- äèíè ñå íàáëþäàâà ñåðèîçíî ïðåíàðåæäàíå íà îñíîâíèòå âúí- øíè èãðà÷è, à è íÿêîè îò äúðæàâèòå â ðåãèîíà çàïî÷âàò äà ó÷àñòâàò ñåðèîçíî êàêòî â ðåãèîíàëíàòà, òàêà è â ñâåòîâíèòå ìåæäóíàðîäíè èêîíîìè÷åñêè îòíîøåíèÿ.
Îò òàçè ãëåäíà òî÷êà å ìíîãî âàæåí îòãîâîðúò íà âúïðîñè- òå äàëè è êàê âúíøíèòå ñèëè ïîìàãàò è èçïîëçâàò ðåãèîíà, äà- ëè è êàê íàãëàñèòå âúâ âñå ïî-äåìîêðàòèçèðàùèòå ñå îáùåñò- âà â ðåãèîíà âëèÿÿò âúðõó èêîíîìè÷åñêèòå èì âðúçêè, êàê ñå ñúçäàâàò è ãóáÿò òðàéíè òúðãîâñêè è èêîíîìè÷åñêè âðúçêè, è ìîæå ëè Áúëãàðèÿ äà ñå âúçïîëçâà ïî íÿêàêúâ íà÷èí îò ïðå- ðàçïðåäåëåíèåòî íà ñèëèòå.
Çàùîòî âñúùíîñò âìåñòî äîñåãàøíîòî ñè ïîëîæåíèå íà áîéíî ïîëå íà ÷óæäè èíòåðåñè, íÿìà äà å ó÷óäâàùî, àêî èìåííî îò Ñóáñàõàðñêà Àôðèêà ñå ðîäÿò íîâèòå èêîíîìè-
÷åñêè „òèãðè“, êîèòî ùå îïðåäåëÿò ïóëñà íà ñâåòîâíàòà èêî- íîìèêà.
Ëèòåðàòóðà
Ali-Dinar, A.B. (ed). (1995). External Trade, Debt and Resource Flows. Report on the economic and social situation in Africa, ECA, Addis Ababa, pp 25-42.
Collier, P. (2002). Primary Commodity Dependence and Africa's Future. Annual Proceedings of the World Bank Conference on De- velopment Economics. New York: Oxford University Press and World Bank.
International Monetary Fund. (2018). World Economic Outlook:
Challenges to Steady Growth. Washington, October 2018.
ITC. (2019). Trade Map, ITC calculations based on UN COMTRADE Statistics, äîñò. íà http://www.trademap.org/, ïîñëåäíî ïîñåòåí íà 24.03.2019.
New World Encyclopedia (NWE). (2017). Sub-Saharan Africa, äîñò. íà http://www.newworldencyclopedia.org, ïîñëåäíî ïîñå- òåí íà 2.03.2019.
UN. (2015). World Population Prospects - 2015 Revision, äîñò.
íà https://esa.un.org/unpd/wpp/, ïîñëåäíî ïîñåòåí íà 2.03.2019.
World Bank. (2019). World Development Indicators, äîñò. íà https://databank.worldbank.org, ïîñëåäíî ïîñåòåí íà 24.03.2019.
80 81
