Inhaltsverzeichnis
I. Einführung ... 1
II. Rechtswissenschaften ... 3
1. Rechtswissenschaft... 3
2. Rechtsphilosophie... 5
3. Rechtstheorie... 6
4. Rechtspolitik... 6
5. Rechtssoziologie ... 7
6. Rechtsgeschichte ... 8
7. Rechtsvergleichung... 9
III. AufgabenundZieledesRechts ... 10
1. OrdnungsfunktiondesRechts ... 10
2. FriedensfunktiondesRechts ... 13
3. ZieledesRechts... 14
IV. Rechtsquellen... 17
1. GeschriebenesRecht... 17
2. Gewohnheitsrecht ... 20
3. Richterrecht ... 21
4. Naturrecht ... 22
5. Verträge ... 25
6. Verwaltungsakte ... 26
7. Verwaltungsvorschriften ... 27
V. EinteilungderRechtsnormen... 29
1. ObjektivesundsubjektivesRecht ... 29
2. ÖffentlichesRechtundZivilrecht ... 30
3. FormellesundmateriellesRecht ... 34
VI. TechnikenderRechtssetzung ... 39
1. FormulierungderRechtsnorm... 39
2. StrukturdesRechtssatzes ... 40
2.1 Anspruchs-undErmächtigungsgrundlagen ... 41
2.2 Gegennormen ... 42
V
Inhaltsverzeichnis
2.3 Hilfsnormen ... 43
2.3.1 Legaldefinitionen ... 44
2.3.2 Regelbeispiele... 44
2.3.3 AusfüllendeRechtssätze ... 45
2.3.4 EinschränkendeRechtssätze... 45
2.3.5 Verweisungen... 45
2.3.6 Fiktionen... 46
2.3.7 Vermutungen ... 47
3. Entscheidungsprogramm... 48
4. AllgemeineundspezielleVorschriften... 50
VII. DieRechtsfindung ... 52
1. Subsumtion... 53
2. Auslegung... 56
2.1 GrammatischeAuslegung ... 58
2.2 SystematischeAuslegung... 61
2.3 HistorischeAuslegung . ... 65
2.4 TeleologischeAuslegung ... 67
2.5 ErgebnisderAuslegung ... 70
2.6 RestriktiveundextensiveAuslegung... 76
2.7 GesetzeserhaltendeAuslegung ... 77
2.8 Interessen-undGüterabwägung... 79
2.9 UnbestimmteRechtsbegriffeundGeneralklauseln ... 81
2.10 BeurteilungsspielraumundErmessen... 83
3. Rechtsfortbildung ... 87
3.1 RechtsfortbildungzurLückenschließung... 90
3.1.1 Analogieschluss ... 91
3.1.1.1 ArtenderAnalogie... 93
3.1.1.2 AnalogievonAusnahmevorschriften ... 94
3.1.2 Umkehrschluss... 95
3.1.3 TeleologischeReduktion ... 99
3.1.4 Rechtsergänzung ... 101
3.2 Rechtsfortbildungcontralegem... 102
3.3 GrenzenderRechtsfortbildung ... 106
3.3.1 GrenzenderRechtsfortbildungimStrafrecht... 107
3.3.2 GrenzenderRechtsfortbildungfürdieExekutive undJudikative ... 109
4. ZusammenfassungRechtsfindung ... 113
VI
Inhaltsverzeichnis
VIII.Europarecht... 117
1. AuslegungdesEuroparechts ... 119
2. RechtsfortbildungimEuroparecht... 121
3. GemeinschaftskonformeAuslegungundRechtsfortbildungdes nationalenRechts ... 124
IX. Konkurrenzen ... 128
X. LogischePrioritäten ... 133
XI. ArgumentationimRecht ... 137
1. ArgumenteundArgumentationsfiguren ... 139
2. AuseinandersetzungmitMeinungen... 140
3. VerstoßgegenDenkgesetze ... 141
XII. Zusammenfassung ... 149
Abkürzungsverzeichnis ... 151
Definitionen ... 154
Literaturverzeichnis ... 157
Stichwortverzeichnis ... 161
VII