• Keine Ergebnisse gefunden

Ackerwildkraut-Gesellschaften im östlichen Meißner-Vorland (Nordhessen) und Veränderungen im Auftreten bemerkenswerter Ackerwildkräuter nach 15 Jahren

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Aktie "Ackerwildkraut-Gesellschaften im östlichen Meißner-Vorland (Nordhessen) und Veränderungen im Auftreten bemerkenswerter Ackerwildkräuter nach 15 Jahren"

Copied!
38
0
0

Wird geladen.... (Jetzt Volltext ansehen)

Volltext

(1)

The electronic publication

Ackerwildkraut-Gesellschaften im östlichen Meißner-Vorland (Nordhessen) und Veränderungen im Auftreten bemerkenswerter Ackerwildkräuter nach 15 Jahren

(Günther et van Elsen 1993)

has been archived at http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/ (repository of University Library Frankfurt, Germany).

Please include its persistent identifier urn:nbn:de:hebis:30:3-415256 whenever

you cite this electronic publication.

(2)

Tuexenia 13: 467 -501. Göttingen 1993

Ackerwildkraut-Gesellschaften im östlichen

M eißner-Vorland/N ordhessen und V eränderungen im Auftreten bem erkenswerter Ackerwildkräuter nach 15 Jah ren

- H e ik e G ü n t h e r , T h o m a s van E lsen -

Z u sa m m e n fa ssu n g

Das östliche M eiß ner-V orla nd (N ordhessen) ist geprägt durch eine kleinflächig betriebene N e b e n e r ­ w e rbs-Landw irts chaft. A uf Gru n d lag e einer floristischen Kartierung seltener Kalk- A ckerw ildkräute r a u s d e m Ja h re 1975 w u rd e n in der Vegetationsperiode 1990 die A ckerw ildkraut-B estä nde floristisch u nd pflanzen so zio logisch u n te rsu c h t.

Im Randbereich der F elder k onnte n folgende Gesellschaften nachge wiesen werden , die z.T. als Frag­

m e nte ausgebildet sind:

C a ucalid o -A d o n id etu m fla m m eae K. Tx. 1950

T h laspio-V eronicetum politae G ö rs 1966

Thlaspio-Fum arietu m officinalis G ö rs in O b erd . et al. 1967 ex Pass. et Ju rk o 1975

A p h a n o-M atricarietum cham om illae R. Tx. 1937 cm . Fass. 1957

Spergulo-C hrysanth em etu m segetum R. Tx. 1937.

D as Papaveretum argemones (Libb. 1932) K ruse m. et Vlicg, 1939 läß t sich im Gebiet nicht als eigene Gesellschaft fassen; seine K ennarten sind mit den Arten der Kalkäcker vergesellschaftet, A uf mehrjährig stillge legten Flächen finden sich Sukzessionsstadien, die zu G rü n lan d -G esellschaften überleiten.

D ie W u ch so rte einiger seltener A ckerw ildkrä uter in den J ah ren 1975 un d 1990 werden anhand von V e r­

breitu ngskarte n gegenübergestellt u nd Entwicklu ngste ndenzen diskutiert. Das nachwievor b e m erk en s ­ wert reiche A rten in v en tar vieler Felder ist d u rc h lntensiv ic rungsm aßnahm en, zu n e h m en d aber auch d urch die Aufgabe d e r A ck ern u tz u n g b e d ro h t. Perspektiven einer E rh a ltu n g d e r A rte n vielfalt w erd en diskutiert.

A b s t r a c t

T h e eastern foothills o f the M eißner uplands (north of H essen) are characterized by small fields w o rk ed by p art-tim e farmers. Based o n a floristical m apping o f rare limestone weeds in 1975, th e weed ve­

getation was investigated floristically and p h y to c o e nologically du rin g the vegetative period «»I 1990.

At the edges o f fields th e following weed societies could be described, so m e only f r a g m e n t a r y .

C a u ca lid o -A d o n id etu m fla m m e a e R. Tx. 1950

T h laspio- Veronicetum polita e G ö r s 1966

Th laspio-Fu m a rietu m officinalis G ö r s in O b c r d . et al. 1967 ex Fass, et J u r k o 1975

A p h a n o -M a trica rietu m cham om illae R. Tx. 1937 cm. Fass. 1957

Spergulo-C hrysanth em etu m segetum R. Tx. 1937.

It is not possible to describe th e Papaveretum argem ones (Libb. 1932) K rusc m. el Vlieg. 1939 as a sp e ­ cific co m m u n ity , as its characteristic species appear mixed w ith th e typical species of limestone fields in the area. O n a b a n d o n e d fields pasture and m eadow plants take over in succeeding years.

T h e sites o f so m e rare weed species in th e years 1975 and 1990 are com pared and discussed by d is tri­

b u tio n maps. O n many fields there is still a rem ark able n u m b e r o f species to be found . T h e diversity o n the fields is th reatened by the m e th o d s o f conventional farming, hut also by ab a n d o n m en t. Perspectives to preserve th e diversity o f weeds are discussed.

E in le itu n g

D ie a rte n re ic h en A c k e r w i l d k r a u t - Bestä nde im ö stlic hen V o rla n d des I l o h e n M eiß n e r (N o r d h e s s e n ) sind aus d e r L i te r a tu r b e k an n t . S c h o n H O T Z L E R (I 960, 1966) b e ric h te t ü b e r

„selten w e r d e n d e A c k e r u n k r ä u t e r im M e i ß n e r v o r l a n d “ u n d n e n n t A d o n is a estiv a list Scand ix p e c te n -v e n e ris („in u n s e r e r M u r n ic ht selt en“ ), Leg o u sia specu lu m -v e n e ris, L. h y b r ida, N eslia pa n icu la ta , M e la m p y r u m a rv e n se („ d e r g an ze F c l d rä n d c r umsäunu**) u n d viele a n d ere ty p isch e

4 6 7

(3)

A rte n der Kalkäcker. A uch C aucalisplatycarpos, B u p leu rn m ro tu n d ifo liu m, A g ro stem m a g it- hago u n d C onringia orientalis w erd en e rw ä h n t - A rte n , die heute im G e b iet verschollen sind.

15 J ah re nach die ser ersten Ü b e rsich t ü b e r floristischc Beso n d erh eiten d e r Ä c k e r im M eiß - ne r-V o rlan d folgte in d e r V egetationsperiode 1975 eine B estandsaufnahm e d e r A c k erw i ld - k rautflora d u rc h M E Y E R (1976) im R a h m e n ih rer Staatsexamensarbeit. Die 1981 v o n W A G E ­ N I T Z & M E Y E R p u b lizierten Erg eb n isse zeigten, daß sich d u rc h vergleichsweise extensive B ew irtschaftung d e r Feld er n och eine relative Vielfalt erhalten ko n n te . In ein em z u m Vergleich u n te rsu ch ten G e b iet bei G ö t tin g e n erw ie s sich das A rte n in v e n ta r als „je tzt viel s tä r k e r v e r­

a r m t “ , „w äh ren d v o r 1900 die A c k c r u n k ra u tflo ra m in destens so reich w a r wie im M eiß n e r- V o rla n d “ ( W A G E N I T Z & M E Y E R 1981).

W ä h r e n d die K alk m agerrasen des M eiß n e r-V o rla n d es bereits G e g en s ta n d vegetations- k u n d lic h e r E r h e b u n g e n w a re n ( B R U E L H E I D E 1991), stand ein e p flan zen so zio lo g isch e B e ­ sch reib u n g d e r A c k er w i ld k ra u t-V c g eta tio n des G eb ietes t r o t z seines A rte n re ic h tu m s b is h er aus. In eine Ste tigkcitstabellc d e r „ F c l d -R itte rs p o rn -F lu r“ von K N A P P (1952) flössen z e h n A u f n a h m e n aus „ N o rd h e s s e n , U m g e b u n g v o n H ü n fe ld , Fuld a u n d d e m M e iß n e r“ ein, die au f

„K alk sc h u tt-B o d e n , tro ck en , flachgründig , h u m u s a r m “ angefertigt w u rd e n . A n d e re A rb e ite n von K N A P P (1964) so w ie W E D E C K (1 970,1972) s ta m m e n aus w e ite r südlichen Landesteilen O sth essen s. Im R ah m en vo n U n te rs u c h u n g e n z u r „ Stick sto ffv erso rg u n g v o n A c k e r u n k ra u t - g em ein sch aften “ n a h m Z O L D A N (1981) in d e r V eg etatio n sp erio d e 1977 f ü n f G e tre id e b e s tä n - d e bei F ran k e n h a in b zw . F ran k e rs h a u se n auf, die je d o c h nic ht u n t e r p fla n z e n so z io lo g isch e n A sp e k te n au sg ew ertet w u rd e n .

U m dem im M e iß n e r-V o rla n d z u n e h m e n d e n A rtc n rü c k g a n g d u rc h In te n s iv ic ru n g s m aß - n a h m e n d e r L a n d w irt sc h a ft zu begegnen, w u r d e im M ä r z 1984 das aus dre i P arzellen b e s te h e n ­ d e „Fcld flo ra-R e ser v at H ic lö c h c r“ eingerichtet ( C A L L A U C H 1984). Ü b e r die E n t w i c k l u n g d e r A c k c r w i ld k ra u t-F l o ra d e r 1,2 h a u m fa sse n d e n K alk äcker, die o h n e Pestizid e be i festg eleg- ter F r u ch tfo lg e u n d g eringer D ü n g u n g bew irtsch a ftet w e rden, b e ric h te t K O T H E - H E I N - R I C H ( 1991a, 1991 b). N e b e n sein er F u n k t i o n als S c h u tzg eb iet d ie n e n Teilflächen des R eserv a­

tes z u r D o k u m e n t a t i o n d e r W ie d er b esie d lu n g zw ischenzeitli ch als G r ü n l a n d b e w irts ch a ft ete r A ckerflä chen d u r c h A c k er w ild k rä u te r.

Seit 1986 w ird a u ch im W erra -M e iß n e r- K re is das hessische „ A c k e rs c h o n str e if e n - P r o - g r a m m “ (vgl. K E L L E R et al. 1992) d u rc h g c fü h rt, bei d e m L a n d w ir t e fü r M in d e re rträ g e d u r c h das U n te rla sse n d e r h e u te üblichen, ch em isch en U n k ra u t v c rn i c h t u n g finanziell e n tsc h ä d ig t w e rd e n . D a das zu stän d ig e A m t f ü r L a n d w irtsc h a ft u n d L a n d c n tw ic k lu n g b ish er de n o rg a n i­

sato risch einfachste n W eg b cschreitct, A ck er flä ch e n n ic h t na ch fachlichen K riterien , s o n d e r n auf V orschlag vo n in te ressie rte n L a n d w irt e n f ü r das R a n d s tre if e n - P r o g r a m m a u sz u w ä h len , w e rd e n b e d r o h t e A c k e r w i l d k rä u t e r im W erra -M e iß n e r- K re is n o c h u n z u re ic h e n d v o r w e ite ­ rem R ü c k g a n g ge sc h ü tz t (van E L S E N 1990).

M it d e r Z ielsetzu n g , d u rc h ein e W i e d e r h o lu n g d e r v o r 15 J a h r e n von M E Y E R d u r c h g e ­ f ü h rten floristisclien K a rtie ru n g w ertv o lle W u c h s o rte im R ü ck g a n g befin d lich er A c k e r w i l d ­ k rä u t e r fü r das A c k c r r a n d s tr c if c n - P ro g r a m m v o rzu sch lag en , erfolg te in d e r V e g eta tio n s p e ri­

o d e 1990 die v o rlieg e n d e U n t e rs u c h u n g . U b e r eine flo ristische B es ta n d sa u fn a h m e h in a u s w ird im fo lg e n d e n d ie V ergesellschaftung d e r A rte n im U n te rs u c h u n g s g c b ie t vo rg cstellt u n d ein A u sb lick a u f die Folg en ne u erer E n t w i c k lu n g s te n d e n z e n in d e r L a n d b e w irts c h a f tu n g gegeben.

D a s U n t e r s u c h u n g s g e b i e t 1. L a g e d e r u n t e r s u c h t e n F lä c h e n

D a s U n te rs u c h u n g s g c b ie t g e h ö r t n a tu rrä u m lic h z u m U n te re n W crra la n d u n d liegt im ö s t ­ lichen Bereich des N a t u r p a r k s M c i ß n e r - K a u f u n g e r -W a ld . D ie G r e n z e des N a t u r p a r k s ist hier a u f ca. 7 k m identisch m it d e r G r e n z e z u m B u n d e s la n d T h ü r in g e n .

E in e erste O r i e n t i e r u n g z u r A u sw a h l d e r Flä chen b o te n die U n te r s u c h u n g s e rg e b n iss e v o n M E Y E R (1976). E r g ä n z t w u r d e n ih re A u f n a h m e - u n d E i n z e lfu n d s ta n d o rte , die ausschließlich Z c c h st ein als U n t e r g r u n d aufw eisen, d u r c h Ä c k er a u f B u n tsa n d s te in n ö rd li ch v o n F r a n k e n - 4 6 8

(4)

Göttingen Kassel ^ ______

4 4

A bb. 1: Das östliche V orland des ho h en M eiß n er/N o rd h e ssen . I).is Uiilersuch uu^sgclnct u liliali) Jen gekennzeic hnete n Bereich.

hain u n d sü d ö stlich en tla n g des M cißncrsockcls bis W o lfte ro d e . Diese, sow ie Ä c k e r au f L ö ß u n d geschie befreie m L e h m in d e n feuchte ren Talb ereich en w u r d e n hiiv /u g e n o m m c n , um einen re p rä sen ta tiv e n Q u e r s c h n i t t d e r he te ro g e n en geolo gis chen V erhältnis se u n d dam it d e m stark variieren d en A r t e n s p e k t r u m d e r A c k cr w i ld k ra u tv c g cta tio n des ö stlic hen M eiß n e r-V o rla n d cs hcrzu stellen (A b b . 1).

D a s G e b ie t n ö rd li ch v o n H ilg e rsh au se n , d e r K alk b erg bei K a m m e rb a ch , sow ie Flächen ö stlic h u n d n ö rd li ch von O r f e r o d e erw ie sen sich bei B egehungen als s eh r a rie n a rm ; viele Ak- k e rs ta n d o r te w u r d e n in d e n letzten 15 J a h r e n z u G r ü n l a n d u m g e w an d e lt. Die I lö h c n la g e des U n te rs u ch u n g s g e b iet es s c h w a n k t zw ischen 260 m ü . N N in den Talsohlen u n d 370 m ii.N N w estlich vo n F r a n k e n h a in im A nstieg z u m H o h e n M eiß ner.

2. G e o l o g i e u n d B ö d e n

D a s W e r ra -M c iß n e r - L a n d g e h ö rt geolo gisch im w esentlic hen z u m Bereich des O sthessi- schcn Bergla ndes u n d ist mit den R an d p l atte n des T h ü r i n g e r Beckens ve rk n ü p ft. D as A u sg a n g s ­ gestein s t a m m t aus d e n letz ten d rei E rd ze ita lte rn . F in e n K indruck von de r g eolo gis chen Vielfäl­

tigkeit d ieser L a n d sch a ft v erm itte lt eine g e o m o rp h o lo g is c h e Ü b e rsi c h ts k a rte von M O L I .l’.R &

S T Ä B L E I N (1984). D ie älte ste h ier zu fin d e n d e F o r m a t io n , das D e v o n , befin det sich im Kern des U n te rw c rra sa tte ls , d e r sich v o n I li t z e r o d e nach N o r d w e s t c n zieht. 1 )ieser K e m b er ei ch w ird v o n d e n tieflie genden D eck g e b irg ssch ic h te n des Z e c h stein s u m m a n te lt (S T Ä B L K 1 N 1986).

Im R an d b e re ic h des U n te rw c rra sa tte ls k o m m t v o r allem die U n te r e X e ch s tc in fo im a tio n mit ih re n K u p fe r-, Schiefer- u n d K alk an tcilcn vo r, w ä h r e n d d e r ü b e rw ie g e n d e Teil des sich im

4 6 9

(5)

östlichen M eiß n e r- V o rla n d b efindenden Zcchstcin s d e r O b e r e n u n d M ittleren Z e c h st ein f o r- m a tio n m it H a u p t d o l o m i t , Pla tte n d o lo m it u n d G ip s zu zu rec h n e n ist.

D ie g rö ß te V e rb re itu n g im W erra - M c iß n e r- L a n d haben F o r m a t io n e n d e r T rias, v o r ­ nehmlich d e r B u n tsan d stein ( T R E T E R 1986). Im östlic hen M eiß n er-V o rlan d h at d e r B u n t ­ sandste in einen geringere n A nte il am A usgangsgeste in als die Ze c h stcin fo rm a tio n e n . D e r a m flacheren W esth a n g des M cißners v o r k o m m e n d e M usch elk alk fe h lt im ö stlic hen M e iß n e r- V o rland, eb en so d e r Keuper. Im westlichen Teil des W e r ra -M eiß n e r-L a n d es schließt sich e in e mächtige B unts an d stcin sch o lle an (vgl. B A I E R & P E P P L E R 1988).

Im östlichen M e iß n e r- V o rla n d findet ein Ü b e r g a n g v o n d e r G ra u w a c k e in d e n Z e c h s t e in statt. D ie G r a u w a c k e bild et das H i t z e r ö d e r Pla te au ga n z im O s t e n des M eiß n c r-V o rla n d es . W e i te r westlich bei F r a n k e n h a in geht d e r Zech stein in den B u n tsa n d ste in ü b e r. D e r Z e c h st e in ist g e k en n z e ic h n et d u rc h einen W echsel vo n G ip s-, T o n - u n d D o lo m itla g e n . Z u tag e tre te n d ie D o l o m i t e in de m H ö h e n z u g K rip p lö c h e r- H ic lö c h e r- A u f d e m S te in -K rösselb erg. E i n g clag crte G ipse e rm ö g lich en eine L ö s u n g im U n t e r g r u n d u n d ein N a c h b r e c h c n des H a n g e n d e n . So e n t ­ s tan d e n die G ip sk arstg c b ic te u m die H i e - u n d K rip p lö ch er.

D e r Ü b e rg a n g z u m U n t e re n B u n tsan d stein liegt auf d e r Linie A b t e r o d e - W o l f t e r o d e - F r a n - kenhain. W e i te r w estlich fin d e t sich d e r M ittlere B u n tsa n d ste in m it ein em H a n g a n s tie g z u m H o h e n M eiß ner. D e m U n t e re n B u n tsa n d ste in fehlen in die se m G e b ie t die Salze. Seine g r o ß e W asserdurchlässigkcit v e ru rsach t das L ösen des G ip ses aus d e m tie fe r lagern den Z e c h st ein . D ie A u sl a u g u n g des U n t e r g r u n d e s m it den d arau s e n tsteh e n d e n vielen E i n z e lfo r m c n w ie D o l ­ men, Erdfällen un d Su b ro sio n s sc n k e n präg t das L andschaftsbild e b en so w ie d e r rc licfw irk sa- mc, flächcnhafte A b t r a g sch o n m äß ig steiler H ä n g e v o n 2 -7 ° N e i g u n g ( M Ö L L E R & S T Ä B ­ L E I N 1986).

Eine A u s n a h m e bild et d e r K rö ssclb erg . E r gliedert sich in eine Vie lzahl v o n K u p p e n , in d e ­ nen d e r G ip s z u tag e tri tt. Bei d e r U m w a n d l u n g des A n h y d r its z u G ip s h a t e r sich a u fg ru n d d e r V o lu m e n z u n a h m e bei d ie sem P r o z e ß eine w eitg eh en d e A b tra g u n g s re sis te n z b e w a h r t ( M Ö L ­ L E R & S T Ä B L E I N 1986).

A u s den g en an n ten H a u p tg es te in s arten haben sich en tsp rec h e n d e B o d e n t y p e n e n tw ic k e lt.

G ra u w a c k e n v e rw itte rn im allg em einen z u flach- bis m itte lg rü n d ig en , le h m ig -g ru sig e n S a n d e n u n d z u g rusig -sandig en L e h m b ö d e n ( S C H Ö N H A L S 1954). So fin d e n sich a u f d e m H i t z e ­ r ö d e r Pla te au v o rw ie g e n d sandig e L e h m e m it gerin gem Steinanteil. B ö d en , die h ie r aus d e m Zechstein e n tstan d e n , sin d fla chgründig er, weisen ein en hö h e re n T o n a n te il a u f u n d neig en s t e l ­ lenweise z u r V e rg le y u n g ( M Ö L L E R & S T Ä B L E I N 1986). D as w e n ig reliefierte P lateau w i r d fü r großflä chig en G e tr e id e a n b a u ge n u tz t. D ie ehem als als Ä c k e r bestellte n Z e c h st ein te rras s en w u rd e n z u G r ü n l a n d u m g e w a n d e lt o d e r v e rbuschen.

D a s A usgangsgestein d e r m eis ten U n te rs u c h u n g s flä c h c n bild et d e r Zech stein . A u s K a lk en u n d D o l o m i t e n e n tsteh e n flach- bis m itte lg r ü n d ig e B öden. D e r Skelc ttante il ist h ier s o w o h l vo n d e r H ä r t e des A usgangsm aterials als a u ch v o m Relief abhängig. A n steilen O b e r h ä n g e n steh en Kalk fe lscn z.T. d ire k t an. D ie se g eringm ächtigen, v e rb ra u n te n R c n d z i n c n m ittl e r e r T o n g e h a lte k ö n n e n in eb en en Lagen in tiefgründige B ra u n e r d e n m it L e h m als d o m i n i e re n d e r B o d e n a rt ü b e rg e h en . D i e aus d e n L e tte n des O b e r e n Zech stein s h e rv o rg e g a n g en e n , t i e fg r ü n d i­

gen B ö d en sind o f t s ch w e re L e h m e mit w e ch se ln d en Stcin ante ilen ( S C H Ö N H A L S 1954). I n d e r s tark rclieficrtcn L a n d sch a ft d e r G e m e i n d e B erkatal s o w ie d e n w e ite r südlich liegenden E r ­ h e b u n g e n K rö ssclb erg u n d H e ilig e n b erg w echseln die d u r c h O b s t b a u g e n u tz te n steilen H ä n g e m it arte n re ic h en M ag errasen u n d A c k e r n u t z u n g , je na ch den ob e n b e sch rieb en en geo lo g isch en V o ra u ss e tz u n g en .

D e r U n t e r e B u n tsa n d s te in ließ i m U n te rs u c h u n g s g c b ie t v o r allem lehm ig e Sande e n ts t e h e n ( S C H Ö N H A L S 1954). Einig e d e r u n te rs u c h t e n Flä chen b estehen a u s san d ig en L e h m e n m it to n ig e n E i n lag e ru n g e n aus b r a u n r o t e n Sch icferto n cn , die z u r V e rn ä ss u n g neig en. D ie G e b ie t e des U n t e re n B u n tsa n d s te in s w e rd e n ack crb au lich g e n u tz t, w o h in g e g en a u f B ö d en des g r o b ­ k ö rn ig e n M ittle re n B u n tsa n d ste in s v o rw ie g e n d W a l d zu fin d en ist.

L ö ß ist an d e r B o d e n b i ld u n g meis t n u r in F o r m g e rin g e re r Ü b c r w e h u n g e n bete iligt. I n g r ö ­ ß e re r M äc h tig k e it lagert er im R a u m F ra n k e rs h a u se n , F r a n k e n h a in u n d W o lfte ro d e . H i e r sin d B ra u n e r d e n m ittl erer bis h o h e r B ase n sä ttig u n g e n tst an d e n , die in d e n T allagcn z u S ta unässe neigen.

4 7 0

(6)

3. K lim a

A u fg ru n d d e r Lee läge des U nte rsuchungsgcbic tcs in B ezug auf den M eißner ist das Klima als m aritim beeinflußtes Mitte lg ebirgsklim a der unieren bis m ittleren Lagen zu bezeich n en ( F L O R A C K 1976), das d e m su b k o n tin e n talc n Klim aty p z u z u o r d n e n ist (T R E T E R 1986).

D ie k lein klim atischen Verhältnisse differieren in d e m le bhaften Relief des östlic hen M eiß n e r-V o rl an d e s stark. D ie m ittlere jährliche L u f tte m p e r a t u r liegt zw ischen 7,0" С u n d 8,3° C . Spät- u n d F r ü h f rö s t e im Ju n i bz w . im Septe m ber, die den W a c h s i u m s rh y i m u s d e r Pflanzen b e ­ ein flussen, tre te n in F ran k e n h a in wegen d e r H ö h e n lag e verm e h rt auf.

D ie m ittleren jährlichen N ic derschlä gc liegen zw ischen 750 m m u n d 800 m m . A u fg ru n d d e r vo rh e rr sc h e n d e n re g en b rin g en d en W es tw in d e n eh m en die N iederschlä ge aul d e r Leeseite des H o h e n M eißners v o n H essisch -L ich ten au nach Fsch w cg e um ca. 200 m m ab (F L O R A C K

1976).

D ie W itte ru n g im U n te rs u ch u n g s ja h r ze ichnete sich d u r c h einen a u ß erg ew ö h n lich milden W i n t e r u n d ü b e rd u rc h s ch n it tlic h e N icd ersch läg c u n d T e m p e r a tu re n im F e b ru a r u n d M ärz aus. Fs folg te eine s e h r tro c k e n e Vegetatio n sp erio d e (Mai bis Juli), d e r sich ein e b en so t r o c k e ­ n e r u n d w a r m e r A u g u st anschlo ß.

4. V e r ä n d e r u n g d e r a g r a r i s c h e n K u l t u r l a n d s c h a f t

D ie V e rä n d e r u n g d e r la ndw irts chaftlic hen Ö e trie b sstru k tu r sow ie d e r B o d e n n u t z u n g b e ­ ein flussen das V o r k o m m e n u n d die A u sp r ä g u n g von A ck erw ild k rau t-G esellsch afien .

D ie B ev ö lk eru n g sd ic h te des W erra -M eiß n e r-K re ise s liegt mil 113 E i n w o h n e r n / k m 2 weil u n t e r d e m D u r c h s c h n i t t d e r alten B und eslän d er vo n 265 E i n w o h n e r n / k m 2. 46 % d e r B evölke­

r u n g lebt in dre i S tädten ( H Ö H N E 1986).

Im gesa m te n U n te rs u ch u n g s g c b iet gibi es heute n o c h 13 V o lle rw e rh s b au c rn ge g en ü b e r 22 im J a h r e 1975. J e d o c h besitzt die N e b e n e rw e rb s la n d w i rts c h a ft im ö stlic hen M eiß n e r-V o rla n d ein e lange T r a d i tio n . V o r d e m 18. J a h r h u n d e r t arbeitete n die L a n d w irte d e n S o m m e r ü b e r als Ste in setzer, M aurer, Ziegele ia rb eiter, sp äter im B ra u n k o h le n b e r g b a u . Erst d ie Stillegung des B er g b au s fü h rte E n d e d e r sie bzig er J a h r e zu ein er ho h e n B ev ö lk e r u n g sa b w a n d e ru n g u n d ein er s p ru n g h a ft s teig en d e n B o d e n m o b ilitä t,). D ie B o d en m o b ilitä t e n tst eh t d u rc h die L ö s u n g der L a n d w irt e v o m B o d en als E x iste n z g ru n d la g e beim Ü b e r g a n g z u r L o h n a rb e it.

D ie W eiter b e w ir tsc h a ftu n g vo n frei w e rd e n d e m L a n d d u r c h A u lfa n g b e trie b e ist in d e r G e ­ m e in d e B erkatal schw ie rig , da die z u m Teil s eh r skclcitreichcn Boden mil ih rer schle chte n W a s s e r f ü h ru n g ein e In te n siv ie ru n g e rschw eren. Z u sätzlich v e rh in d e rn die 1 la n g n e ig u n g un d das te rrassie rte Relief d e n E in sa tz g rö ß e re r M aschin en. D ie d u rc h s ch n it tlic h e Parz e lle n g rö ß e beträg t 0,5 ha (vgl. A b b . 2, S. 472). D ie Ku ltu rlan d sc h aft d e r te rrassie rten H ä n g e wird d a h e r als A c k erlan d vo n mit kleinen M asc h in en a rb e its ö k o n o m isc h u n g ü n stig a rb e ite n d en N e b e n ­ e rw e rb sb e tr ie b e n erhalten.

D ie E n t s c h e id u n g d e r L a n d w irt e, L a n d a u c h u n t e r ö k o n o m i s c h un g ü n stig e n B edingungen w e i t e r z u b e w irts ch a ft en , w u rd e v o n vielen F a k to r e n beeinflu ßt. So gab es eine Scheu, Land b rachfallcn zu lassen, da dieses oftm als v o n d e m sozia le n U m fe ld n ic ht to leriert w u rd e ( W Ö H L K E 1976). M it d e m Flä c h e n stilleg u n g sp ro g ra m m 1988 w u r d e die A u fg a b e vo n K u l­

tu rl a n d als gesellschaftlich sin nvolles H a n d e l n a n er k an n t , ln d e n ersten beid en J ah ren des P r o g ra m m s n a h m e n in d e r G e m e i n d e Berkatal mil einem A nteil v o n k n a p p H % d e r la n d ­ w irtsch aftlich en Fläche (L F ) d e r G e m a r k u n g m e h r als ein F ü n ftel aller L a n d w irt e d aran teil (T abelle 1, siehe S. 472).

M e t h o d e n

1. A u s w e r t u n g p f l a n z c n s o z i o l o g i s c h e r A u f n a h m e n a u s d e m J a h r e 1975 D e n A u s g a n g s p u n k t d e r p fla n z e n so z io lo g is ch e n U n te rs u c h u n g e n 1990 bildete n V e rb re i­

tu n g s k a r te n e in z e ln e r A c k c n v i l d k ra u i a r i c n s o w i e sechs p fla n z e n so z io lo g isch c A u f n a h m e n aus d e m J a h r 1975 vo n M E Y E R (1976). D ie sechs A u f n a h m e flä c h en sind mit g en au en M eß-

^ D e r Begriff B odcnm obilität beschreibt den Wechsel v on Bodcnein cnium o d e r -n u tz u n g von einem L andw irt z u m anderen.

4 7 1

(7)

Tab. 1: Flächenstillegungen 1989 und 1990

' G e m e in d e A n z a h l A n tr a g ­ s t e l le r

L F g e s . 1 9 8 7 in ha

S t i llg e l e g t e g e s a m t in h a

F lä c h e

in % L F D a u e r ­ b r a c h e in ha

R o ta tio n s ­ b r a c h e in h a

S o n s t ig e i

in h a

B e r k a ta l ¡» 30 9 1 9 7 1 .6 7.8 47.1 2 4 0 .5

M e iß n e r i 2 0 5 0 .3 - 3 1 .9 1 8.4

j

W e r r a - M e iß n e r - K r e is

311 3 8 2 0 6 1 6 3 6 .8 4 .3 8 4 3 .7 7 7 8 .5 1 4 .7

1 E x t e n s i v e G r ü n l a n d b e w i r t s c h a f l u n g u n d A u f f o r s tu n g : in d e r G e m e i n d e B e rk a ta l n u r e x t e n s i v e G r ü n l a n d b e w i r t s c h a f t u n g

2 H i t z e r o d e . F r a n k e n h a i n . F r a n k e r s h a u s e n

3 D ie A n g a b e n b e z i e h e n s i c h auf d i e f o l g e n d e n O rt e: A b t e r o d e , G e r m e r o d e . V o c k e r o d e u n d W o l f t e r o d e

Q u e lle A m t f ü r L a n d w ir t s c h a f t E s c h w e g e ( s c h r if t l. M itt ig . 1 9 9 1 . H S L ( 1 9 8 7 )

Abb. 2; Die Kalkäcker des östlichen M eiß ner-V orla nds sind n och heute geprägt von einer kleinflächig b e ­ triebenen N eb en erw erb s-Lan d w irt sch aft. - Blick von Frankershausen nach K am m erbach (im N o rd en ).

Links im Bild die H ielöcher, rechts die Krip p lö c h er (Mai 1992).

tis c h b la tt k o o r d in a te n ve rsehen, so d a ß in allen Fällen dieselb en F lächen a u c h 1990 u n t e r s u c h t w e rd e n k o n n te n .

D ie pfla n z e n so z io lo g isch e n A u fn a h m e n v o n M E Y E R w aren jeweils 25 m 2 g ro ß u n d re ic h ­ ten d u rc h s ch n it tlic h 3,5 m ins F e ld in n e re hin ein . Alle Flächen w aren m it W i n te r ro g g e n bestellt, u n g e s p r itz t u n d w ie sen als H a u p t a u s w a h l k r i t e r i u m eine große „ A rte n v a r ia n z “ auf ( M E Y E R 1976). D i e V eg etatio n w u r d e m it H ilfe e in e r a b g cw a n d e lte n 5-teiligcn D e c k u n g s g r a d sk a la in A n l e h n u n g an B R A U N - B L A N Q U E T (1964) a u fg e n o m m e n (vgl. Ta belle 7).

4 7 2

(8)

2. Pflan zen so zio lo g isch c A u f n a h m e n 1990

D ie V c g cta tio n su n te rsu ch u n g c n erfo lg ten im Z e itrau m vo n F e b ru a r bis O k t o b e r 1990 u n d z usätz lich aut den stillgelegten Flächen in de r V egeta tionsperio de 1991 nach d e r M eth o d e vo n B R A U N - B L A N Q U E T (1964). In die A u sw e rtu n g w u rd e n 213 A u fn a h m e n von b e w irt­

schaftete n u n d 176 von stillgelegten A ckern einbezogen. Die G rü fte d e r A u fn a h m e b erci eh e a m A c k e r ra n d be tru g ca. 100 n r (in 2 m x 50 m b reiten Streifen), die d u rc h die erste Saatreihe de r K u ltu rf ru c h t b z w . bei d e n stillgelegten Flächen d u rc h den h ö h e n m äßig sich vom Fcld ra nd a b se tz e n d en Feldrain nach außen begrenzt w u rd en . Z u sätzlich w u r d e n V e rg le ic h s-A u fn ah ­ m e n im Feld in n eren angefertigt, die ebenfalls von ein em 2 m x 50 m b reiten Streifen sta m m en, d e r mit einem A b st an d v o n 5 bis 15 m parallel zu de r jeweiligen K an d au fn ah m e liegt. Eine ein heitlichc E n t f e rn u n g z u m Feld ran d k o n n t e nicht in allen l ’ällen eingehalten werden, da einige Flächen mit 0,1 ha n ic ht d ie nötige Breite aufwiesen. E b e n so w u r d e die Lä nge von A u fn a h m e flächen m it zu k u rz e n A c k crrä n d ern reduziert, u m die I Homogenität (z.B. bezüglich der E x p o ­ sitio n ) zu gew ährleiste n. D ie meisten Mächen w u rd e n m e h r als dreim al aufgesucht. Sechs Aul n a h m e n vo n ein jä hrigen K lc egrasbcsiä nden w u rd e n M in e Juni abgeschlossen u n d w e rd e n in d e n Vcgetatio n stab cllcn w ie A u fn a h m e n stillgelegter Flächen behandelt.

Z u je der p flanzensoziologischen A u fn a h m e w u rd e n die G e sa m td e c k u n g , die D e ck u n g d e r K u ltu rp fla n ze n u n d die D e c k u n g d e r A c k e rw i ld k rä u te r g etren n t geschätz t (in % ), aus g e n o m m e n die stillgelegten Flächen. D ie B o d en rea k tio n w u rd e ü b e r B o d e n p r o b e n aus d e m A p - H o r i z o n t (0 - 1 5 cm ) für jede A ufnahm efläche elek tro m cirisch in K Cl L ö s u n g bestim m t.

D ie V e g eta tio n sa u fn a h m en w u rd e n mit H ilfe des T a b c llc n au s w e rtu n g s p ro g ra m m e s T A B ( P E P P L E R 19HH) nach d e m V erfahren v o n E L L E N B E R G (1956) so rtiert u n d ausgew ertet.

D ie N o m e n k l a t u r d e r wis senschaftlichen P flan zen n am en richte t sich nach El I R I'.N D O R IT .R (1973).

Flora u n d V e g e tn tio n 1990

1. P f l a n z e n s o z io lo g is c h e E i n o r d n u n g d e r b e w i r t s c h a f t e t e n A c k e r r ä n d e r D i e s y n ta x o n o m isc h e E i n o r d n u n g d e r Vegeta tion d e r un te rs u c h t e n A c k errä n d er folgt d e r N e u fa s s u n g d e r A c k eru n k ra u t-G e se lls ch a ftc n von H Ü P P E & H O F M h l S l ER (1990). hol g e n d c G esellschaften k ö n n e n im ö stlic hen M eiß n e r-V o rla n d fü r die bew irtsch afteten A c k e r ­ rä n d e r besch rieb en w e rd e n (vgl. Tab. 2-5):

C aucalidion plalycarpi R.Tx 1950

C aucalido Adom doium flammeae R.Tx 1950

Slellarietea mediae R T x 1 9 5 0

Papaveretaha rhoeadis Huppe et H o lm 1990

4 Fumano Euphorbion Th Mullor in GòfB 1966

Violenea arvensis

" H jp p e et Hotm 1990

T hlaepio-Verom celum politao QOie 1966

Thlaeplo-Fumarlotum officinali« Gört» in O berd ot al 1907 ox Pass et JufKo 197Ö

Aperion spicae-vonti

^ R Tx in Oberd 1949

Sperguletaiia arvensis Huppe o l H o lm 1990

A phano M atncarielum cham om illae R.Tx 1937 e in Рави 1957

Digitano-Seianon Siss 1946 em

S porgulo-C hrysanlhom olum aegetum R.Tx 1937

■173

(9)

D ie A u fn a h m e n 1-30 (Tabelle 2 im A n h an g ) g eh ö ren z u m C a u ca lid o -A d o n id e tu m f l a m - m caem it den jeweils o ft n u r in Einzele xem pla ren ve rtre te n e n C h a ra k t c ra rte n A d o n is a estivalis, Л. aestivalisvar. citrinassowie dem örtlich massenhaft v o r k o m m e n d e n S c a n d ix p ec te n -v en e ris.

A u f den B ö d en des M ittlere n Zcchstcin s ist das C aucalidionb esonders reich an V e rb a n d sc h a - ra ktcrarten. D ie A u fn a h m e n 3 1 ^ 9 o h n e A sso z ia tio n sk e n n a rte n w e rd e n als V era rm u n g sg ese ll­

schaft des C a u c a lid o -A d o n id e tu m eingestuft, wie sie vo n W E D E C K (1970) f ü r das ö stlic h e H e ssen beschrieben w u rd e. Ein e E i n o rd n u n g d e r A u fn a h m e n z u m Pa p a veri-M e la n d r ie tu m n o ctiflo riWassch. 1941 als Rum pfgesellschaft d e r K alkäcker ist möglich, ers chein t je d o c h w e ­ gen des w eitgehenden Fehle ns v o n Silene noctíflora als w enig sin nvoll. D ifferen tialarten d e s V erb an d es geg en ü b er den Gesellschaften des A p erio nbilden die A rte n de r K o n ta k tg e se llsch a f­

ten, d ie zahlreich an d e n Ü b e rg ä n g en z u m K alkm agerrasen auftre te n.

M it d e m C aucalidionü b e r F ru ch tw ech sel eng v e rb u n d e n ist d e r V e rb a n d des F u m a r io -E u - p b o rb io n(A u fn a h m e n 50 -6 1 ) m it d e r A sso z ia tio n T h la sp io -V e ro n ic e tu m p o lita e .D ie n a m e n ­ g eb en d e K e n n a r t Veronica p o litatri tt a u ch im C aucalidionauf. Z u r A sso z ia tio n des G l ä n z e n ­ den E h ren p reises w erden die A u fn a h m e n 50 -5 5 gezählt, in d e n en n e b e n Veronica p o litad i e V erb a n d sc h a ra k ter arten F um aria officinalis u n d E u p h o rb ia belioscopia bei g le ic h ze itig e m w eitg eh en d en Z u r ü c k t rc tc n de r C a u ca lid io n -K e n n arten vertreten sind. D ie A u fn a h m e n 56 b i s 61 m it d e n k e n n ze ic h n e n d en A rte n des V erbandes, je d o c h o h n e Veronica p o lita ,w e rd e n als V erb an d sasso ziatio n T h la sp io -F u m a rietu m officinalis ( O B E R D O R F E R 1983, H Ü P P E &

H O F M E I S T E R 1990) aufgefaßt. D ie z u g eh ö r ig e n K u ltu rp fla n ze n sin d ü b e rw ie g en d S o m m c r - fr üchtc .

Auffällig f ü r das U n te rs u ch u n g s g e b iet ist das stark e Ü b ergreifen v o n A rte n des A p e r io n (A pera spica-venti, C en ta u rea cyanus, Vicia ang u stifo liau.a.) u n d des A p h a n e n io n (A p b a n e s arvensis, Veronica hederifolia, Vicia tetrasperm a)auf das C aucalidion,w ie es au ch van E L S E N (1989) aus d e r Kalkeifcl beschre ib t. Die Bestä nde w e rd e n d e m C au c a lid io n z u g e o r d n e t da t r o t z ein er V e r d r ä n g u n g d e r g e g en ü b e r S ta n d o rt v e rä n d e ru n g e n s eh r em p fin d lic h e n C a u ca lid io n - A rte n d u rc h anpassungsfähig ere A p erio n -b z w . A p h a n e n io n -A rte n ( M I T T N A C H T 1980) z u r C h ar a k t e r isie ru n g g en ü g en d C a u ca lid io n -A rte n v o rh a n d e n sind. D ie C h a r a k t e r a r te n P a p a v e r argem one, P. d u b iu mu n d Veronica triphyllosdes f ü r n ä h rsto ffa rm e S a n d b ö d e n be sc h rie b e n e n P a p a veretu m a rgem ones( H I L B I G 1965, O B E R D O R F E R 1983, H Ü P P E & H O F M E I S T E R 1990 u.a. ) tre te n im U n te rs u ch u n g s g c b iet auf b e so n d e rs skclctt- u n d kalk rcic hcn Z e c h st c in - b ö d e n gem ein sam mit A rte n des C aucalidion auf (vgl. Tabelle 2). D a kein e A b g r e n z u n g d e s P a p a v e re tu m a rg em o n esd u rc h A p e rio n -b z w . A p h a n e n io n -A rte n g e g en ü b e r d e m C a u ca lid io n ersichtlich ist, läßt sich das P a p a v e re tu m a rgem onesf ü r das östlic he M e iß n e r- V o rla n d nic h t als eigenstä ndig e A sso z ia tio n abg re n ze n . D a s g em ein sam e V o r k o m m e n vo n P a p a v e re tu m -K e n n ­ arte n m it A r t e n d e r A d o n is rö sc h e n -A s so z ia tio n a u f F eld ern im ö stlic hen M e i ß n e r- V o rl a n d w ird b ereits d u r c h vier A u fn a h m e n v o n M E Y E R (1976) aus d e m J a h r 1975 (vgl. T a b . 7) u n d d u r c h vie r A u f n a h m e n vo n Z O L D A N ( 1981 ) aus d e m J a h r 1977 belegt.

D ie Ü b e rle itu n g zu den G esellschaften des A p e rio nbilden die A u fn a h m e n 1-13 (Tabelle 3).

Sic w e rd e n als v e ra rm te >l/?mow -Beständc aufg efaßt. D as M a trica rietu m ch a m o m illa e( A u f ­ n a h m e n 14-35) besiedelt im U n t e rs u c h u n g s g c b ie t üb e rw ie g en d die lan d w irtsch aftlich in te n s i­

ver n u tz b a r e n L ö ß l e h m b ö d e n mit sch w a c h s au rer R ea k tio n u n d g u te r W a s s e r sp e ic h e r k a p a z i­

tät. J ed o c h ist d a s M a tric a rietu me b en so a u f kalkreichen Z e c h st c in b ö d c n wie auch a u f san d ig en B ö d en des U n te re n B u n tsa n d ste in s z u finden. I m Sin ne v o n O B E R D O R F E R (1983) u n d H Ü P P E (1987) lä ß t sich das M a trica rietu m ch a m o m illa efür das U n te rs u c h u n g s g e b ie t in d rei S u b a s so z ia tio n e n gliedern. D ie S u b a sso z ia tio n vo n A lopecurus m yo su ro id esm it d e n T r e n n a r - te n A lo p ecu ru s m yosuroides, E u p h o rb ia exiguau n d Sinapis arvensis, die ih ren V e r b r e i t u n g s ­ s c h w e r p u n k t in d e n P a paveretaliab esitzen , k e n n ze ic h n e t den basip h ilen Flügel d e r G e se ll­

schaft (A u fn a h m e n 14-19). A u f diesen z.T. f la c h g rü n d ig e n S ta n d o rt en fin d en sich d ie h ö c h s te n A r tc n z a h l c n in n erh alb des M a tric a rietu m .D ie tre n n a rte n lo s e A u sb i ld u n g ( A u fn a h m e n 2 0 -3 4 ) ist in d e n tieferen Tallagcn bis etw a 280 m ü b e r N N floristisch am re ich sten e n tw ic k elt u n d w eist hie r Varianten m it zah lreich en V ern ässu n g s- u n d K r u m c n fc u c h tc ze ig e rn , wie R a n u n c u ­ lus repens, M e n th a a w en sis, G n a p h a liu m ulig in o su m , M yo su ru s m in im u su n d a n d eren auf. D i e im U n te r s u c h u n g s g c b ie t seltene A u sb i l d u n g v o n S clera n th u s a n n u u s,die n ä h rsto ffa rm e , sau r e 4 7 4

(10)

B ö d en be siedelt ( O B E R D O R F E R 1983, H Ü P P E 1987, N O W A K & W U D R A I98K), tritt n u r auf ein er de r h ö c h st gelegenen Flächen (350 m ü b e r N N ) auf (A u fn a h m e 35). Sie ist d u rc h die Trcnnarten S clerantbus a n n u u s un d H olcus mollis so wie d u rc h die 1 löhendiffcrcm ia ln rt С ¡»tic opsis te tra b it charakterisie rt. In Tabelle 3 sind d ic T r e n n a rte n dieser A u sb i l d u n g d c r Ü bersieht lichkeit halber in die D ifferenti al- u n d O r d n u n g s k c n n a r t c n des S p e rg u lo -C b ry sa n th e m e tu m cin gere ilu. Z w e i A u fn a h m e n (36 u n d 37), die synsyste m atisch /.u den A p e rio n A ragnie nib e- s tän d e n z u zählen sind, leiten in ihrer A r te n k o m b in a tio n ü b e r z u m Spergula-Cbr)>sant berne- t u m seg etu m (A u fn a h m e n 38 -4 6 ) aus d e m V erband D igit arìo-Seta r i m. Als ausgespro chen at l a m isch -su b atlan tisch c A sso z ia tio n mit d e m H essischen Bergland als südlichste m rechisrhei n is chem V o r k o m m e n ( O B E R D O R F E R 1983) ist die Gesellschaft im W erra M e i ß n e r Kreis n u r selten a n zutreffen. Im U n te rsu ch u n g sg e b iet k o m m t sie vorw iegend in de n h ö h eren Lagen a u f U n t e r e m B u n tsa n d ste in ab etw a 300 m üb e r N N , oftm als ge mein sam mit ( ìalcopsis te trahit als s u b m o n t a n e m H ö h e n zc ig e r, vor. Als T r e m í a n d e r A ssozia tion gegenüber d e m A perion n e n n t O B E R D O R F E R (1983) H olcus mollis. Die O r d n u n g s - K e n n a r t e n d e r Spergulctalia b e ­ s itz en im U n te rs u ch u n g s g c b iet eine S c h w e rp u n k t im C h ry sa n th em e ! u m; vollständig tre te n die O r d n u n g s - K c n n a r t e n in den v erarm ten A p c rio n -B estä nden zu rü c k (A u fn a h m e n 1-13).

D ie im F e ld in n e re n angefertigte n V erg le ic hsaufnahm en w e rd e n hier aus P la tz g rü n d e n n ic ht w ie dergegeben. Bis auf w enig e herbiz id freie Feld er ist ihr A r te n s p e k tr u m stark ve ra rm t.

2. V e rg le ic h d e r V e g e t a t i o n b e w i r t s c h a f t e t e r u n d stillg e le g ter M äch en Z u r B e a n t w o r t u n g d e r Frage, inw ie w eit sich die f ü r die bew irtsch afteten Mächen be sc h rie ­ be n e s y n ta x o n o m isc h e E i n o rd n u n g d e r A ck crra n d v cg e ta tio n auch auf den stillgelegten M ä­

c h en w ie d erfin d e n läßt, w u r d e die A n o r d n u n g d e r pflanzensoziologischen Einheiten d e r still gelegten Ä c k e r analog zu d e n en d e r b e w irtsch afteten ge w ählt . 1 )ie G esellschallen de r P apaver- etalia fin d en sich in T a b e lle 4, die d e r Spergulctalia in Tabelle 5 (im Anhang).

D a s fü r die be w irtsch a ftete n Flächen besch rieb en e A r te n s p e k tr u m ist aul den stillgelegten F lä chen noch z u e rk e n n e n . J e d o c h sind zahlreic he A u fn a h m e n an K e n n ar ten d e r Stcllarictca star k v e ra rm t, bei gle ic hzeitig er Z u n a h m e von ty p isc h en A rte n d e r M o lin io -A rrb en a t bere te а . D a s E i n se tz en ein er Sukzessio n in R ic h tu n g a u sd a u e rn d e r Pflan z e n b e stä n d e läßt eine Z u o r d ­ n u n g zu d e n E injährigen A c k eru n k rau tg esellsch aften teilweise un d e u tlic h werden.

D a s C a u ca lid o -A d o n id e tu m fla m tn e a e (Tabelle 4, A u fn a h m e n 1 1 1 ) , ein an A ssozi.uions- K e n n arten v e ra rm te s C a u calidion ( A u f n a h m e n 12-20) sowie das V eronicetum po lila e (Auf n a h m e n 2 1 -2 4 ) k o m m e n ü b e rw ie g en d auf im ersten J a h r unbew irts chaf te te n M ächen vor. Die A u fn a h m e n 2 5 - 2 7 o h n e Veronica p o lita w e rd e n als 7 bla spio - l u m a riet и m officinalis eingestuft.

D ie O r d n u n g s k c n n a r t c n d e r Papaverctalia (P a p a vcr rboeas, Veronica persica, Sinapis arvensis, A lo p ecu ru s m yo su ro id es u.a.) weisen auf den stillgelegten Mächen z.T. h ö h e re Stetig keiten auf als a u t de n b e w irtsch a ftete n A c k er rä n d crn .

D ie A u fn a h m e n 1-2 6 (Tabelle 5) leiten vo n d e n Gesellschaften d e r Papaverctalia ü b e r zu d e n G esellschaften d e r Spergulctalia. Bei d ie sen A u fn a h m e n h a n d elt es sich u m S u k z e ss io n s ­ s tad ien m it h o h e n A n teilen a u s d a u e rn d e r G r ü n l a n d - A r t e n ; die n o c h au ftre te n d e n A c k erw i ld - k r ä u t e r e rlau b en ein e Z u o r d n u n g d e r B estände z u d e n G esellschaften d e r Spergulctalia. D as M a trica rietu m ch a m o m illa e (A u fn a h m e n 2 7 -5 8 ) ist d ie auf den stillgelegten Mächen am s t e t e ­ ste n v e rtre te n e Gesellschaft. M atricaria cb a m o m tlla ist mit z.T. h o h e n D e ck u n g s g ra d e n un d zah lreich en V e rb a n d sk e n n a rte n v ertreten. D ie stark e Z u n a h m e vo n M atricaria ch a m o m illa u n d A pera s p ica -ve n ti bis z u r Faziesb ild u n g a u f im ersten J a h r stillgelegten Mächen be sc h re i­

ben auch H A R D (1976) u n d M E I S E L & vo n H Ü B S C H M A N N (1973). D as M a trica rietu m ch a m o m illa e läßt sich analog z u de n b e w irtsch a ftete n Mächen in drei A u sb i ld u n g e n nach eda- p h isch e n G e sic h t s p u n k t e n u n te rg lie d e rn . D ie Su b asso ziatio n vo n Alopecurus m yosuroides (A u fn a h m e n 2 7 -4 2 ) m it d e n T r e n n a r t e n E u p h o rb ia exigua, S i и apis arvensis un d Alopecurus m yo su ro id es ist a u c h h ier die a rte n re ic h ste A u s b i ld u n g des M a trica rietu m . Aul d e n stillgeleg­

te n Flä chen gesellen sich eine R eihe v o n A rte n des C a u ca lid io n, wie C onsolida regalis, Valeria- nella d e n ta ta u n d I.egousia sp ecu lu m -ven erist h in zu . Seltener sind die tre n n a rtc n lo s e A u s b i l­

d u n g ( A u fn a h m e n 4 3 -5 0 ) un d die je nig e mit Sclerantbus a n n u u s zu fin den ( A u fn a h m e n 5 1 -58).

4 7 5

(11)

A p e r ic r e p ic a e - v e n t i

^jerlon-ftapentgeeellBcfaait A f t o n c H f e t r ic a r ie t i» r i v i П а е S u h a a a c e la tic r van A lo p e c u r o M yoeuroidee T yp la c h e S u b a s a o z ia tia n

S u fa a a ec g ia ticn v o i S c le r a it b u e a m o s D iq i t a r io - S e t a r i e r

S p e r q u lo -C h r y s a n th e e e t» a e g e t m

TÄ. 3: Sper^üetalia o r a l i Hùfpe e t HafB.1990 (bevirtartuf tPtP Arkerànder)

1 A iifn. 1 -3 7

1 .1 A ufn. 1 -1 3

1 .2 Airfn- 1 4 -3 5

1 . 2 . 1 A u fn . 14-1 9

1 . 2 . 2 A u fn . 20-34

1 . 2 . 3 A u fn . 35

2 A u fn . 38-46

2 .1 A u fn . 3 8 -4 6

G e s t e in B e w ir t a c ta f tm g

« h e ü b er Ж p ß H fert N eigung W ild k rau td ecJan g (%) K u ltu r ä e d a n g (%) A r ten za h l

K u ltu r p fla n z e n : Ю Т1С1И АЕСТТЛИ (W)

HRASSIQ fÄRJS {¥)

S B fr l£ Œ 3® U £ (W)

ш и к vuiaœ no

т а ш а и « ш л £ £ с о

A V E » SATIVA (S)

НПИНИ D IST ICH » (S) z a NAYS

» т а VUIGARIS VICIA FABA Ш Л И Ш Ш Ш И П Ш Д И REPíXS MFDICAG0 SATIVA

1 2 3 4

Su Su Zo Zo 335 336 275 273 4 ,8 4 ,6 6 ,4 6 .5 b b b b 55 » 35 25 65 75 75 88 41 2Я 23 25

5 6 7 8 9 Za Zu Zb Zo Z*

240 380 770 280 294 7 .1 7 .0 6 ,8 7 ,2 6 ,8 b с b b b 5 0 40 4 0 10 15 88 40 75 85 92 25 18 29 27 25

10 U 12 13 2 * 2*> Zo Zo 285 280 250 330 7 .2 7 .2 7 ,1 7 ,1 b b с b 1 0 50 20 85 90 75 75 75 20 23 27 28

---1.2 .1...1- - 14 15 16 17 18 19 20 Za d Z i db Zo db db db d

--- 1 .2 .2 - 2 3 24 » 26 27 2 a i db Zo s u Zo d

29 30 31 32 2m Zo d Zo

---1 1 .2 .3 , 33 34

D ig i t a n o - S e U r i®

---2.1 ---

3 0 0 2 8 5 2 5 0 2 6 0 5 0 2 8 0 2 8 0 2 6 0 2 6 0 265 360 7 ,2 6 ,5 7 ,1 6 ,0 ,5 5 ,9 6 ,8 5 ,2 5 .8 6 .8 6,1

b a b a a a a a a

25 20 35 55 40 55 70 60 40 60 90 70 70 85 75 65 70 50 33 37 37 36 25 44 33 32 35

35 36 37 38 39 4 0 41 42 43 44 a i a i s u s u s u s u s u s u s u s u S “ * % M 7Д 7“ м 5 f i П f ? f i n 335 350 30

* * * * ь ь ь ;t '1 s 1 1

» 2 0 2 0 - » 4 0 М 3 0 2 1 1 5 1 0 л « 9 0 н « ? и

55 ICO 80 65 90 75 80 75 70 85 88 90 30 15 « 30 45 55 50 60 s M n a a i s a i ï i s S S S u j î S s - 7515 85 751* 28 3 2 31 18

Æ t a n o - H a t n c a n e t i » d i — i l l ^ - AC M a tr ic a r ia А а и о и Ш а

. 5 5

2 1 2 2 1 1 2 2

Stitaascg i a t io n ven A lop ecu ros ■ w a u r o id e s:

M S in a p is a r v e n s is A lo p e c u r o a y o su r o id e s E üpboctáa e x ig u a FeuA teaeiger:

E q u is e t i» a r v e e e R a n n c u lu s r epens G h a p h a liie u l i g m o e » P la n ta d o ш х г

ffjŒUTUS "i ni i n

f a n n c u lu s aiTOKLS Л и л и bul a u i s

•fcn th a a r v r a i s Stadiys peluetris

Art»— n i a n a r m » i s « r i A p e n a n « p l c æ - v m t i :

2 1 1 1 .

LVC Apera « p i a - M t n t i

К Спишч СуХПВ

M m e a r m é i s V i d a h ir s u ta V i d a a o g u s t i l o l i a V e r c n ic a b a f e r l l o l i a V i d a I й -ocfcila v o u a V e n u e s t n j t o y l l »

dA G il e c p e u r e t r a in t

Ысов »Д!»

1

. . . .

2

. . . . 1 .

X Ant& dO pSlS t t a l i j m

A p e r g o l a a r r a s i s

5 ЙД1 r»ral^vTr

V'alerunella dentata

F a l c a n i v a i ç a n s п я а п л l u l l s u i O m n i i d i r e g a lo s

№ 1 е ш p s n c B l a t a i

. 1

1 1

♦ 1

2 2

1 1

1 г

1 1 2 ♦

2 1

. 1

* . 1 1 .

r . . . 2

1 1 . .

. 1 1 . .

. . 1

г г

2 2 .

r r

. 3 1 2

r . 1

1 1 2 2 1 2 2 . 1 1

. 1 . r 1

2 * 1 . . 3 1

1 *

2 1 - 1

- ri ; - 2

- ” . г *

. . 1 5

1 r

1 1

(12)

Qberqreiícnd aus den ftmavprptalia-

V e r o n ic a p e r s ic a T îila s p i arven ae P ap aver r ftœ a s Avena f a tu a E flJh orb ia h e lio e c o p ia V e r c n ic a p o l i t a F ie a r ia o f f i c i n a l i « G eran i i b d i s s e c t » A etb u sa cyn ap iu a V io le n e a a r v m s i s u r i S t e l l a r i e t e a

ИКС M y o so tis a r v e n s is 2 + 1 2 + + 1 г

+KC V io la a r v e n s is 1 2 + . . 2 r +

C a p o e lla b u r s a -p a s t o r is + + + . 1

I d i » p u r p u r e » + + 1

. . .

+

V e r c n ic a a r v e n s is 1 + 1

S t e l l a r l a n e d ia + +

P a lla p ia c m v o lv u lu s 1 1 +

T r ip le u r o e p e r m a i in o d o r isi 1 г +

.

1 1

.

Q ie n o p o d i» a lb u n r

A n a g a ll is a r v e n s is 4 +

A n th e n is c o tt ila + r

Scnchu s a sp e r L a n » a ^ i le x i c a n le F f a ly g c n » l a p a t h i f o l i i n M y r o i p e r s ic a r ia V a le r ia n e ll a lo c u s t a B n a u s s t e r i l i s S a n d v s o le r a c e u s

H o lira o -A rr fa e n a tb e re tea : Poa t r i v i a l i « L o l it a peren ne fb a p r a t e n s is T araxacu a o f f i c i n a l e D a c t y lis g le n e r a t a T r it o lim i r ep en s F tileu n p r a te n se A d ii l l c a a ú U e ía liu B T r it o lim i p r a te n se H e ra c leu n s p b c n d y liin Daucus c a r o ta C e r a s t i » h o lo e t e o id e s P la n ta g o la n c e o la t a A n th r isc u a s y l v e s t r i s A rrb c n a th e n m e l a t i u s Runex a c e t o s a C r e p is b ie n n is A lo p e c u r u s p r a t e n s is H o lc u s la n a tu s

Braus horúexxus

1 2

г

1 1

2 + 2 1 + + + + 1 1 1 . . + .

.

+ 1 1

+

r 1 +

1 + + + + r 1 1

. .

+ 1 1 1 + 1 +

1

.

+ + 1 1 1 + 2 + 1 + + * . . 2 . +

.

2 +

+ 1 + + + + + 1 . + r 1 +

+

r +

+ + + + 1 + + + . . . 2 1 + +

1 . + 1 1 1 1 + . . 1 + + 1 1 + +

+ 1 + г . + . - 2 г .

+

. r 1 1

+ -

1 + 1

+ 1 + i ! i + + + . +

1 . 1 + + + . r . +

+ + r

+ + +

. + + +

1 1 . г +

+ . . 1 + 1

+ 1 r

+ 1

+

+ +

B e g le it e r :

G a l i » a p a r in e + 1 2 + 1 + + 1 + 4 + 1 + + 1 1 1 + - + 1 + + 3 + . + + . 3

A gropyrcn rep en s 2 + + 2 + . + 1 1 + . 1 1 1 + + . 1 + 1 * 1 1 1 1 2

t o a a m iä 1 1 . + 1 1 + 3 + 2 2 1 1 + 2 + 1 + + 2 1 . 2 1 1 1

P o ly g o n » a v i a i l a r e a gg. r + + r . . + + 1 . + 1 1 + . . 1 + 1 + 1

C on volvu lu s a r r e n s is 1 1 1 * 1 + 1 1 1 1 1 + 2

C i r s i » a r v en se 1 r r + + 1 2 1 .

+

1 г 2

[урвала c c b b z u s г 1 . + 1 . r 1 1 1 1 г г r

M a tr ic a r ia d is c o id e a 1 . r . . 1 4 4 *

fo * e x c r is p u s r r + + r r + r r 1

a e r a s t i » g l » e r a t » . + + 1 r

Gagea v i l l o s a 1 .

C h e n o p o d i» p o l y s p e n u i r *

E p i l o b i » an g u st i t o l i » * . *

I a tb y r u s p r a t e n s is *

.

F W e i t i l l a a n e e n na fc a r * o b t » i f o l i » M edicago I n u l i n a A g r a s tia t e n u s g y p e n c » p e r i o r a t » Qjptcup r o ta r

S t e l l a r i « g r v i n a a

л

f c * n . a o e to n e lla P o ly g o n » b y d rc p ip e r S o d » t e l e p b i »

L a r to ca s e m o l a 2 1

T r i f o l i » U n » r r

d e r V o r ta ltn r e n : T n t i c » « e s t i v »

Umi satin

Bu d cM r t la a r e

Br «bica

L o l i s ш 1 t i f i a r »

Ч Л иг Ь т у с e im f t l: I d a . 1 : f in í a n » u b e r o s » ( г ) . Ш а ш 11и *> C U . E q o s e ? » s y l v e s t n s (* ) . t í a . b : O r tic a d i m e * И . S i l e o e l ib a ( * ) : Ш а . 7 : B r * L S ( * ) ; t ó a . 8 : i l l i » c i e r r a » Ш ; t a t a . 1 0 : B a c 'ir ra m d c s « r r a s i s t r i ; J t ó a . 11: Рпж яв fgr. n r e a ( • ) ; 1 2 : ш * л 5 t r i : iB tn . 1 4 : *11 n a s a l e 0 3 ; t e f e . 1 6 : . ^ и ? .1 l i s o e n s i s c a r . a r a ( r i ; f a ta . 19: P la c fta g o a e d i* ( • ) . B jE& aeC»

p a í t e n o s ( - } , V ï a a s e p » Ш . t a t h o c r i t b » o t o r a t » I r ) ; « t . 3D: T n ì o l i » N t n A n C2J: t a t a . 29: Е ш ш Я й и в t a x ( r ) : t a i a . IS:

C e n e t i » i n e » ( ♦ } . O r tic a i r a as I r ) . f e i n s ír n t ic n e n s 1 9 9- W • L u a n a r n l ç i n s Ir ) ; t e f a . 39: » r i m a r m e i s Cr) : A s ía . 4 3 : Â ç r o s t is s t o k e i f e s a П ) . S p e r ^ i l a n i r i n ( * ) ; Jtafn . 17: S a ç u a e r r t ç e t i l a ( * } ;

L e g en te: « u m : a - * T ; b - >2С- 7 С. с - » 7 * -U c ; d - > U e -1 5 = ; e - Ж “ - 3 5 Р . G e s t o s : Zn - О Л ег ет Z a r t s t e m ; a i - Ä t t l e r e r Z e d « e i n ; Z o - Сl e e r Z e d B te in ; Sa - t K w e r a r t s a a t e e ; ; C r - G n a o c t e ; d - a r i m i » ; &> - B a s iiM s r fie e a i u n m . a w ir T s d a f U D j s S c a .:

F - F U t t e r t * iU c ± e

Referenzen

ÄHNLICHE DOKUMENTE

KREIS STEINFURT Dezernat III / 66 Straßenbauamt Projekt: Aufgestellt: Steinfurt, den Unterlage: Blatt-Nr.: DatumZeichen bearbeitet gezeichnet geprüft Maßstab:. K 2n

Ackerwildkräuter sind zarte Pflanzen, die für die Feldfrucht kaum Konkurrenz darstellen und deshalb in Zukunft wieder Raum auf den bayerischen Äckern bekommen sollen“, so

Linkes Paramer (Fig. 2, f) dreieckig, Hypophysus kurz und gekrümmt, neben ihr eine kurze Spitze, die mit der Hypophysis eine Zange bildet. Sinneshöcker in eine kräftige

Fortschreibung des Luftreinhalteplans Limburg aufgeführten Maßnahmen werden nach Angaben der verantwortlichen Behörden nicht dazu führen, dass die seit 2010 rechtlich verbindlichen

©Floristisch-soziologische Arbeitsgemeinschft; www.tuexenia.de; download unter www.zobodat.at Ranunculus sardous Solidago gigantea Tragopogón orienlalis M yosotis ram ossisima

In die folgende Zusamm en stellung wurden vor allem Funde aufgenommen, für die kein Ein- trag im Verbreitungsatlas der Farn- und Blütenpflanzen Ostdeutschlands (BENKERT e t

Nur eine blieb in der soziologischen Einordnung unverändert, eine zählt heute zu der Subassoziation von Myosotis arvensis, alle anderen sind an charakteristischen A r ­ ten so

D ie lokalen Ausbildungen lassen sich in allen Subassoziationen mit Ausnahme der von Arr - henatherum elatius abtrennen. Hier tritt nur die lokale Ausbildung von Trifolium